فصل پنجم : پندها، موعظه ها، كلمات قصار و مسايل اجتماعى
نقش نصيحت و موعظه در زندگى و اثر پذيرى روح و جان انسان ها در برابر سخنان و پيام هاى بر آمده از جان مربيان دلسوز امرى است غير قابل انكار، زيرا مطابق با فطرت و هم آهنگ با سرشت آدمى است ، و به همين جهت است كه خداوند متعال مسئوليت و كار اصلى پيامبرش را پند و اندرز دادن به بندگانش دانسته و فرمان مى دهد: ادع الى سبيل ربك بالحكمة و الموعظة الحسنةٍٍّّ⁽⁴⁴¹⁾ ((با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت نما، و با آنها به روشى كه نيكوتر است ، استدلال و مناظره كن ))
در اين آيه ى قرآن خداوند متعال موعظه را قوى ترين ابزار موفقيت و كارسازترين روش در جذب و هدايت مردم در هر عصر و زمان معرفى فرموده ، و استفاده ى از آن را لازم و واجب دانسته است .
پس از كلام دلنواز وحى ، سخنان و كلمات عدل قرآن بعنى پيامبر و امامان معصوم عليهم السلام مؤ ثرترين سخنانى هستند كه در تربيت و تعالى روحى انسانها نقشى بى مانند را ايفا كرده ، و مشتاقان تشنه را از چشمه سار زلال معرفت خويش سيراب كرده اند.
در اين قسمت از زندگى امام جواد عليه السلام ، از كلاس درس اخلاق و پيام هاى زندگى بخش آن حضرت بهره مى بريم ، و سعى مى كنيم تا از لذتهاى معنوى كلام حضرتش غبارهاى نشسته بر قلب و روح خويش را پاك و ناخالصى ها را از رفتار و كردارمان بزداييم ، إ ن شإ الله .
تقوا و پرهيزگارى
1- قال عليه السلام : ((من استغنى بالله افتقر الناس اليه ، و من اتقى الله اءحبه الناس و ان كرهوا.
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس خود را در كنار خدا بى نياز بداند، مردم محتاج و نيازمند او شوند. و هر كس با تقوا باشد، مردم او را دوست خواهند داشت ، اگر چه خودشان اهلش نباشند⁽⁴⁴²⁾.
2- امام جواد عليه السلام در پاسخ كسى كه تقاضا نمود تا پند و موعظه اى جامع و كوتاه به وى بياموزد، فرمود: ((صن نفسك عن عار العاجلة و نار الاجلة )). جان خويش را از ننگ و عار دنيا، و آتش آخرت حفظ كن ⁽⁴⁴³⁾.
3- قال عليه السلام : لو كانت السموات و الارض رتقا على عبد، ثم اتقى اللّه تعالى لجعل منها مخرجاً.
امام جواد عليه السلام فرمود: اگر درهاى آسمانها و زمين بر كسى بسته شود، با پرهيزكارى و خوف از خدا راهى براى نجاتش گشوده مى شود⁽⁴⁴⁴⁾.
آثار و نتايج دانش طلبى
1 - قال عليه السلام : عليكم بطلب العلم ! فإ ن طلبه فريضة ، و البحث عنه نافلة ، و هو صلة بين الا خوان ، و دليل على المروة ، و تحفة فى المجالس ، و صاحب فى السفر، و اءنس فى الغربة .
امام جواد عليه السلام فرمود: علم و دانش بياموزيد، زيرا دانش پژوهى واجب ، و گفتگوى آن مستحب ، و عامل ارتباط و پيوند برادرى ، راهنماى جوانمردى ، نقل محافل و مجالس ، رفيق سفر، و مونس غريبى و تنهايى انسان است ⁽⁴⁴⁵⁾.
2 - قال عليه السلام : العلمإ غربإ لكثره الجهال بينهم .
امام جواد عليه السلام فرمود: عالمان و دانشمندان به سبب زيادى افراد جاهل و نادان در ميان آنان ، هميشه غريب و تنهايند⁽⁴⁴⁶⁾.
3 - قال عليه السلام : اءقصد العلمإ للمحجة الممسك عند الشبهة ، و الجدل يورث الريإ ، و من اءخطا وجوه المطالب خذلته الحيل ، و الطامع فى و ثاق الذل ، و من اءحب البقإ فليعبد للبلا قلباً صبوراً.
امام جواد عليه السلام فرمود: براى نجات از شبهه ها به دانشمندان روى آوريد، مجادله سبب ريا مى شود، كسى كه از دليل و برهان روشن سرپيچى كند نيرنگ ها او را بيچاره كند، طمع كار در پناه ذلت و بيچارگى قرار مى گيرد، كسى كه ماندن و بقاى خويش را مى خواهد بايد براى مصيبتها و فتنه ها دلى صبور داشته باشد⁽⁴⁴⁷⁾.
4 - قال عليه السلام : الشريف كل الشريف من شرفه علمه ، و السؤ دد حق السؤ دد لمن اتقى الله ربه ، و الكريم كل الكريم من اءكرم عن ذل النار وجهه .
امام جواد عليه السلام فرمود: همه ى شرافت و بزرگى از آن كسى است كه از راه علم و دانش به دست آورده است ، و حقيقت سيادت و سرورى نصيب پرهيزگاران مى شود، و برترين درجه كرامت و بزرگوارى از آن است كه بتواند، چهره خويش را از خوارى و ذلت گرفتارى از آتش عذاب خدا نجات دهد⁽⁴⁴⁸⁾.
5 - قال عليه السلام : العلم علمان : مطبوع و مسموع ، و لا ينفع مسموع إ ذا لم يكن مطبوع ، و من عرف الحكمة لم يصبر على الازدياد منها، الجمال فى اللسان و الكمال فى العقل .
امام جواد عليه السلام فرمود: علم و دانش دو علم است يكى علم شنيده شده كه از خارج گرفته مى شود، و يكى علم مطبوع كه از طبيعت و سرشت انسان سر چشمه مى گيرد، و شنيده ها بدون ذخيره هاى سرشت انسان ، مفيد نخواهد بود، و هر كس حكمت را بشناسد، براى مطالبه ى بيشتر آن ، درنگ نمى كند، آرى زيبايى در زبان ، و كمال در عقل و انديشه است ⁽⁴⁴⁹⁾.
اخلاص در عمل
1 - قال عليهماالسلام اءفضل العبادة الاخلاص .
امام جواد عليهما السلام فرمود: اخلاص برترين عبادت هااست ⁽⁴⁵⁰⁾.
2 - عن اءبى جعفر عليه السلام اءنه قال : الابقإ على العمل ، اءشد من العمل .
قال : و ما الايقإ على العمل ؟
قال : يصل الرجل بصلة و ينفق نفقة لله وحده لاشريك له ، فكتب له سراً، ثم يذكرها فتمحى ، فتكتب له علانية ، ثم يذكرها فتمحى ، و تكتب له ريإ .
امام جواد عليه السلام فرمود: حفظ و نگهدارى نتيجه اعمال انسان سخت تر از انجام دادن خود اعمال است ، پرسشگر توضيح بيشترى در خواست كرد، فرمود: شخصى كار نيكى در حق ديگران انجام مى دهد، و يا براى خوشنودى خدا بخشى از اموالش را صدقه مى دهد، خداوند پاداش ‍ وى را مى نويسد، سپس به زبان مى آورد و ديگران را از كارش با خبر مى كند، به عنوان عملى رياكارانه ثبت مى شود⁽⁴⁵¹⁾.
ياد خدا پس از طلوع فجر
عن اءبى جعفر عليه السلام قال : ذكر الله بعد طلوع الفجر، اءبلغ فى طلب الرزق من الضرب فى الاءرض .
امام جواد عليه السلام فرمود: ياد خدا بعد از طلوع فجر روزى را زودتر از تلاش و فعاليت به انسان مى رساند⁽⁴⁵²⁾.
توكل بر خدا
1 - قال عليه السلام : الثقة بالله تعالى ثمن لكل عال ، و سلم الى كل عال
امام جواد عليه السلام فرمود: اعتماد به خدا بهاى هر چيز گرانبها و نردبانى به سوى هر بلندايى است ⁽⁴⁵³⁾.
2 - قال عليه السلام : القصد الى الله تعالى بالقلوب اءبلغ من اتعاب الجوارح بالاءعمال .
امام جواد عليه السلام فرمود: آهنگ و توجه نمودن به وسيله دلها به سوى خدا رساننده تر از به رنج و زحمت انداختن اعضا و جوارح بدن به وسيله اعمال است ⁽⁴⁵⁴⁾.
3 - قال عليه السلام : كيف يضيغ من الله كافله ؟! و كيف ينجو من الله طالبه ؟! و من انقطع الى غير الله و كله الله اليه ، و من على غير علم . افسد اءكثر مما يصلح .
امام جواد عليه السلام فرمود: چگونه تلف و ضايع مى شود، كسى كه خدا متعهد او است ، و كسى كه خداوند در تعقيب او است ، چگونه نجات مى يابد، و كسى كه از خدا جدا شد و به ديگرى توكل كرد، خداوند او را به همان شخص واگذارش مى نمايد، و كسى كه بدون علم و دانش كارى را انجام دهد، فسادش بيشتر از صلاح آن خواهد بود⁽⁴⁵⁵⁾.
قضا و قدر الهى
1- قال عليه السلام : الاءيام تهتك لك الاءمر عن الاءسرار الكامنة .
امام جواد عليه السلام فرمود: گذران روزگار، اسرار و رموز پنهان را آشكار و نمايان مى سازد⁽⁴⁵⁶⁾.
2 - قال عليه السلام : الخوائج بالرجإ و هى تنزل بالقضإ ، و العافية اءحسن عطإ .
امام جواد عليه السلام فرمود: مردم : حاجت هايشان را با اميد و آرزو مى خواهند، در حالى كه با قضا و قدر فرستاده مى شود، و بهترين بخششها عافيت و تندرستى است ⁽⁴⁵⁷⁾.
3 - قال عليه السلام : اذا نزل القضإ ضاق الفضإ .
امام جواد عليه السلام مى فرمايد: وقتى كه قضا و حكم الهى نازل شد فضا و جو دنيا تنگ شود⁽⁴⁵⁸⁾.
4 - شخصى براى امام جواد عليه السلام نامه اى نوشت و را آن از شك و وسوسه كه نزديك به حالت جنون و ديوانگى بود شكايت كرد، امام عليه السلام در پاسخ وى نوشت : ان الله عزوجل ان شإ ثبتك ، فلايجعل لابليس عليك طريقاً. خداوند متعال اگر خواسته باشد تو را حفظ خواهد نمود، پس راهى براى شيطان به ضرر تو قرار نخواهد داد⁽⁴⁵⁹⁾.
شكر نعمت
1 - دعبل خزاعى شاعرى زبردست و استاد در سرودن شعر بود، در ستايش اهل بيت اشعارى زيبا گفته ، و در زمان امام رضا عليه السلام زندگى مى كرد، روزى به منزل آن حضرت رفت ، امام عليه السلام دستور دادند تا هديه ى به او بدهند، هديه را گرفت ولى تشكر نكرد، حضرت رضا فرمود: لم لم تحمد الله ؟! چرا حمد و سپاس الهى را به جاى نياورى ؟
او مى گويد: در عهد و زمان فرزندش امام جواد عليه السلام به ديدار آن حضرت رفتم ، دستور داد تا هديه اى به من داده شود، پس از گرفتن هديه شكر خدا را به جاى آورده و گفتم : الحمدالله .
امام فرمود: ((تاءدبت )) ادب را ياد گرفتى ⁽⁴⁶⁰⁾.
2 - قال عليه السلام : كفر النعمة داعية المقت ، و من جازاك بالشكر فقد اءعطاك اءكثر مما اءخذ منك .
امام جواد عليه السلام فرمود: كفران نعمت خشم صاحب نعمت را بر مى انگيزد، و كسى كه شكر نعمت را بجاى آورد، بيش از آنچه نعمتش ‍ بخشيده اى ، جزايت داده است ⁽⁴⁶¹⁾.
3 - شتربان كه شترانش را كرايه مى داد، امام جواد عليه السلام را از شهر مدينه به كوفه مى برد، و مقرر شد كه مزد كرايه شترها چهار صد دينار باشد، شايد در بين راه مبلغ بيشترى در خواست كرده بود، امام عليه السلام فرمود: سبحان الله اءما علمت اءنه لا ينقطع المزيد من الله حتى ينقطع الشكر من العباد، پاك و منزه است خداوند! مگر نمى دانى بركات الهى قطع نمى شود مگر وقتى كه تشكر و سپاس از بندگانش قطع شود، كنايه از اينكه بنده خدا طلب زيادى مكن ، زبان شكر داشته باش تا خداوند نعمتهايش را بر تو افزون كند⁽⁴⁶²⁾.
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس شكر نعمت الهى را بجاى آورد، و بيش از آن كه به زبان آورد، مستوجب نعمت بيشترى خواهد شد⁽⁴⁶³⁾.
5 - قال عليه السلام : نعمة لا تشكر، كسيئة لا تغفر.
امام جواد عليه السلام فرمود: نعمتى كه شكر در پى آن نباشد، مانند گناهى است ، كه مغفرت در پى آن نيايد⁽⁴⁶⁴⁾.
6 - قال عليه السلام : ما عظمت نعمة اللّه على عبد الا عظمت عليه مؤ ونة الناس فمن لم يحتمل تلك المؤ ونة فقد عرض النعمة للزوال .
امام جواد عليه السلام فرمود: چنان چه خداوند نعمت كسى را فزونى بخشد، حاجات مردم را نيز نسبت به او بيشتر مى كند، پس هر كس حاجات مردم بر نياورد، همانا نعمت خداوندى را در معرض زوال و نابودى قرار داده است ⁽⁴⁶⁵⁾.
7 - قال : ان للّه عبادا يخصهم بالنعم ، و يقرها فيهم ما بذلوها فاذا منعوها نزعها عنهم ، و حولها الى غيرهم .
امام جواد عليه السلام فرمود: خداوند برخى از بندگانش را مادامى كه خوى بذل و بخشش در آنها باشد، از نعمت هاى ويژه اى بهره مند مى سازد، و چنان چه اين خوى پسنديده را از دست بدهند، خدا نعمت را از آنان مى گيرد، و به ديگران كه لايق باشند عطا مى كند⁽⁴⁶⁶⁾
8 - قال عليه السلام : استصلاح الاخيار باكرامهم ، والاشرار بتاءديبهم ، والمودة قرابة ، مستفادة ، و كفى بالاءجل حرزاً
و لا يزال العقل والحمق يتغالبان على الرجل الى ثمانية عشر سنة ، فاذا بلغها غلب عليه اءكثرهما فيه .
وما اءنّهم اللّه عزوجل على عبد نعمة فعلم اءنّها من اللّه إ لاّ كتب اللّه جلّ اسمه - له شكرها قبل اءن يحمده عليها، ولا اءذنب ذنباً فعلم اءنّ اللّه مطلع عليه ، إ ن شاء عذّبه ، وإ ن شاء غفر له ، إ لاّ غفر اللّه له قبل اءن يستغفره .
امام جواد عليه السلام فرمود: خير خواهى بيشتر براى نيكان در احترام نمودن به آنان ، و براى بدان به تربيت آنان است ، و دوست داشتن سبب نزديكى بيشتر، و محافظت از مرگ زودرس مى شود.
عقل و نادانى هميشه در وجود انسان در حال ستيز هستند تا وقتى كه به سن هيجده سال به رسد، پس از آن هر كدام در او بيشتر بود غالب و پيروز مى شود.
خداوند هر نعمتى كه به بنده اش مى دهد اگر بداند كه اين نعمت از طرف خدا است ، پيش از آنكه او شكر نعمت را به جاى آورد، خداوند از كارهاى زشت او با خبر است ، او را مى آمرزد پيش از آنكه او طلب آمرزش و توبه كند⁽⁴⁶⁷⁾.
توبه
قال عليه السلام : تاخير التوبة اغترار، و طول التسويف حيرة ، و الاعتلال على الله هلكة ، والاصرار على الذنب امن لمكر الله ، ((و لا يامن مكر الله الا القوم الخاسرون ⁽⁴⁶⁸⁾.
امام جواد عليه السلام فرمود: به تاءخير انداختن توبه ضرر است ، و امروز و فردا كردن موجب سرگردانى ، و گناه را به گردن خدا انداختن هلاكت و نابودى است ، و پافشارى بر گناه ايمن بودن از حيله ى خداوند مى شود، خداوند فرموده است : جز زيانكاران خود را از مكر و (مجازات ) خدا ايمن نمى دانند⁽⁴⁶⁹⁾.
سؤ ال در قيامت
قال اءبو جعفر عليه السلام لعمه عبد الله بن موسى :
امام جواد عليه السلام به عمويش عبد الله بن موسى فرمود: يا عم ! انه عظيم عند الله ان تقف غدا بين يديه ، فيقول لك : لم تفتى عبادى بما لم تعلم ، و فى الاءمة من هو اءعلم منك ، اى عمو! چه قدر سخت است روز قيامت ، آن هنگامى كه در برابر خدا قرار مى گيرى و به تو گفته مى شود: چرا بدون دانش و آگاهى از مسائل دين براى بندگانم فتوا صادر مى كردى در حالى كه در بين مردم با سوادتر از تو افرادى بودند⁽⁴⁷⁰⁾.
فكر و انديشه در كارها
1- قال عليه السلام : اظهار الشى قبل اءن يستحكم ، مفسدة له .
امام جواد عليه السلام فرمود: آشكار ساختن هر كارى پيش از انجام كامل آن ، سبب فساد و نابودى آن مى شود⁽⁴⁷¹⁾.
2- قال عليه السلام : مقتل الرجل بين لحييه ، و الراءى مع الاءناة ، و بئس ‍ الظهير الراى الفطير.
امام جواد عليه السلام فرمود: محل قتل انسان بين دو فكّ او است (كنايه از حفظ زيان )، اظهار عقيده و نظر بايستى با تاءمل و انديشه همراه باشد، زيرا بدترين پشتوانه آرإ و نظريات سست و بى پايه خواهد بود⁽⁴⁷²⁾.
3- از امام جواد عليه السلام پرسيده شد: حزم چيست ؟ فرمود: هو اءن تنتظر فرصتك و تعاجل ما اءمكنك ، فرصت را غنيمت شمردن و كار را به تاءخير نينداختن ⁽⁴⁷³⁾.
مذمت پيروى از هواى نفس
1- قال عليه السلام : لن يستكمل العبد حقيقة الايمان حتى يؤ ثر دينه على شهوته ، و لن يهلك حتى يؤ ثر شهوة على دينه .
امام جواد عليه السلام فرمود: هيچ بنده ى به حقيقت و كمال ايمان نمى رسد مگر وقتى كه شهوتهاى نفسانيش را فداى خواسته هاى دينش ‍ كند، و هيچ بنده نابود نمى شود مگر زمانى كه شهوتش را بر دينش مقّدم به دارد⁽⁴⁷⁴⁾.
2- شخصى به امام جواد عليه السلام عرض كرد: مرا وصيتى فرما، امام فرمود: ((وتقبل )) آيا مى پذيرى ؟ عرض كرد: آرى ، فرمود:
تَوَسَّدْ اَلْصَبْرَ، وَاعْتَنِقْ اَلْفَقْرَ، وَارْفَضْ اَلْشَهَواتِ، وَ خالِفْ اَلْهَوى ، وَاعْلَمْ اءَنَّكَ لَنْ تَخْلُو مِنْ عَيْنِ الْلّهِ، فَانْظُرْ كَيْفَ تَكُونُ.؛ صبر و بردبارى را بالين خويش ‍ قرار ده ، و دست به گردن فقر در آويز شهوتها را ترك ، و با خواهشها و هواهاى نفس مخالفت كن ، و بدانكه هميشه در منظر خداى سبحان هستى ، پس ببين چگونه بايد باشى ⁽⁴⁷⁵⁾.
3- قالَ عليه السلام : راكِبُ الْشَهَواتِ لاتُقالُ عَثْرَتَهُ.
امام جواد عليه السلام فرمود: كسى كه بر مركب شهوتها سوار مى شود ايمن از سقوط و بيچارگى نيست ⁽⁴⁷⁶⁾.
4- قال عليه السلام : من اءطاع هواه . اءعطى عدوه مناه .
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس مطيع هواى نفس خويش باشد، آرزوهاى دشمنش را بر آورده است ⁽⁴⁷⁷⁾.
رضايت به رفتار ناپسند
قال عليه السلام : من شهد اءمراء فكرهه كان كمن غاب عنه ، و من غاب عن اءمر فرضيه كان كمن شهده .
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس شاهد كار ناپسندى باشد و از انجام آن ناراحت نشود، مانند كسى است كه غائب بوده و آن را نديده است . و آن كس كه غايب بوده ولى راضى به انجام آن باشد مانند كسى است كه حضور داشته است ⁽⁴⁷⁸⁾.
نيكو شمردن رفتار زشت
قال عليه السلام : من استحسن قبيحا كان شريكا فيه .
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس عمل زشتى را نيكو شمارد، شريك در انجام آن خواهد بود⁽⁴⁷⁹⁾.
سزاى تشويق كردن آدم فاسد
قال عليه السلام : من اءمل فاجرا كان اءدنى عقوبته الحرمان .
امام جواد عليه السلام فرمود، كسى كه انسان زشت كار را در اعمال زشتش ‍ تاءييد و اميدوار كند، كمترين سزاى او محروم شدن از نعمتهاى الهى است ⁽⁴⁸⁰⁾.
سه نفر در ظلم به ديگران شريكند
قال عليه السلام : العامل بالظلم ، والمعين له ، والراضى به شركإ .
امام جواد عليه السلام فرمود: سه گروه در ظلم و ستم شريكند: 1- كسى كه ظلم مى كند. 2- كسى كه به ظالم كمك مى كند. 3- كس كه راضى به ظلم او باشد⁽⁴⁸¹⁾.
روزى كه در انتظار ستمگر است
قال عليه السلام : يوم العدل على الظالم اءشد من يوم الجور على المظلوم .
امام جواد عليه السلام فرمود: روز اجراى عدالت (قيامت ) براى ظالم ، سخت تر از روزى است كه مظلوم ظلم كرده است ⁽⁴⁸²⁾.
عاقبت گناه
قال عليه السلام : اثنان عليلان اءبدا: صحيح محتم و عليل مخلط.
موت الانسان بالذنوب اءكثر من موته بالاجل ، و حياته بالبر اءكثر من حياته بالعمر.
امام جواد عليه السلام فرمود: دو گروه هميشه بيمارند: انسان سالمى كه فكر مى كند هيج وقت بيمار نمى شود، و مريضى كه از خوردن آنچه مضر است پرهيز نمى كند⁽⁴⁸³⁾.
چگونه دوست خدا باشيم
قال عليه السلام : لاتكن وليا لله تعالى فى العلانية و عدواله فى السر.
امام جواد عليه السلام فرمود: به ظاهر دوست خدا، و در پنهان دشمن او مباش ⁽⁴⁸⁴⁾.
سكوت
قال عليه السلام : اءحسن من العجب بالقول : اءن لايقول .
امام جواد عليه السلام فرمود: سخن نگفتن ، زيباتر از سخن آميخته با عُجب و خودبينى است ⁽⁴⁸⁵⁾.
عادت هاى زشت
قال عليه السلام : سؤ العادة كمين لايومن .
امام جواد عليه السلام فرمود: عادت زشت و ناپسند كمين گاهى است كه انسان هيچ گاه از خطر وقوع در آن احساس امنيت نمى كند⁽⁴⁸⁶⁾.
همنشين خوب و بد
1- قال عليه السلام : فساد الاخلاق بمعاشرة السفهإ ، و صلاح الاخلاق بمنافسة العقلا .
امام جواد عليه السلام فرمود: معاشرت و دوستى باانسان هاى سفيه و نادان اخلاق را فاسد، و همنشينى با انسانهاى فهميده و عاقل اخلاق را شايسته و نيك مى سازد⁽⁴⁸⁷⁾.
2- قال عليه السلام : من اءصغى الى ناطق فقد عبده فان كان الناطق يودى عن الله عزوجل فقد عبدالله ، و ان كان الناطق يودى عن الشيطان فقد عبد الشيطان .
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس به سخن گوينده اى گوش فرا دهد بندگى او را پذيرفته است ، پس اگر گوينده از خدا سخن به گويد خدا را عبادت كرده است ، و اگر از شيطان سخن به گويد پرستش شيطان را پذيرفته است ⁽⁴⁸⁸⁾.
3- قال عليه السلام : قد عاداك من ستر عنك الرشد؛ اتباعا لما تهواه .
امام جواد عليه السلام فرمود: كسى كه مانع پيشرفت و ترقى تو شود از هواهاى نفسانى خويش پيروى نموده و دشمن تو است ⁽⁴⁸⁹⁾.
دوست خوب
قال عليه السلام : من استفاد اخا فى الله فقد استفاد بيتا فى الجنة .
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس براى كسب رضاى خدا، با دوستانش ‍ پيوند برادرى بر قرار كند، خانه اى در بهشت به دست آودده است ^{(490 )}.
حقوق دوستى
1- قال عليه السلام : لايفسدك الظن على صديق وقد اءصلحك اليقين له . و من وعظ اخاه سرا فقد زانه ، و من وعظ علانية فقدشانه .
امام جواد عليه السلام فرمود: بد گمانى تو را از دوستت جدا نكند، هر كس ‍ برادرش را مخفيانه نصيحت كند او را زينت بخشيده است ، و اگر اشكار پندش دهد آبرويش را مى برد⁽⁴⁹¹⁾
2- قال : من لم يرض من اخيه بحسن النية لم يرض منه بالعطية .
امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس به حسن نيت برادرش قانع نباشد، بخششها او را راضى نخواهد كرد⁽⁴⁹²⁾.
بركات ديدار با دوستان
قال عليه السلام : ملاقاة الاخوان نشرة و تلقيح للعقل ، و ان كان نزرا قليلا.
امام جواد عليه السلام فرمود: ديدار و ملاقات با دوستان ، هر چند كوتاه باشد، بيمارى روحى انسان را بر طرف ، و نيروى عقل و انديشه را بارور مى سازد⁽⁴⁹³⁾.
با چه كسى هم نشين شويم
1- قال عليه السلام : اياك و مصاحبه الشرير فانه كالسيف ، يحسن منظره ، و يقبح اثره
امام جواد عليه السلام فرمود: از رفاقت و دوستى با آدم بد پرهيز كن ، زيرا او همانند شمشير برهنه است ، ظاهرش زيبا و آثارش زشت است ^{(494 )}.
2- امام جواد عليه السلام در گفتگوى خود با متوكل به او فرمود: لا تطلب الصفا ممن كدرت عليه ، ولاالنصح ممن صرفت بسؤ ظنك اليه . و انما قلب غيرك لك كقلبك له .
از كسى كه نسبت به او خشم ورزيده اى صفاى دل مخواه ، و از كسى كه به او بد گمان هستى ، پذيرفتن نصيحت را انتظار نداشته باش ، زيرا قلب ديگران نسبت به تو همانند قلب تو نسبت به آنان است ⁽⁴⁹⁵⁾.
3- قال عليه السلام : كفى بالمر خيانة اءن يكون اءمينا للخونة .
امام جواد عليه السلام فرمود: در خيانت كار بودن انسان ، همين قدر بس ، كه امين خيانتكاران باشد⁽⁴⁹⁶⁾.
4- قال عليه السلام : لا تعاد احدا حتى تعرف الذى بينه و بين الله تعالى ، فان كان محسنا لا يسلمه اليك ، و ان كان مسيئا فان علمك به يكفيكه ، فلاتعاده .
امام جواد عليه السلام فرمود: با هيچ كس دشمنى مكن تا آن كه به آنچه بين او و خداى تعالى است آگاه شوى ، پس اگر نيكو كار باشد او را به تو واگذار نخواهد كرد، يعنى از او به تو بدى نخواهد رسيد، و اگر بدكار باشد همين اندازه كه او را شناخته اى بس است ، و پاداش و عوضى كه خدا به او مى رساند كافى است ⁽⁴⁹⁷⁾.
ملاك هاى برترى
قال عليه السلام : الفضائل اءربعة اجناس : احدها الحكمة و قوامها فى الفكرة ، و الثانى العفة و قوامها فى الشهوة ، و الثالث القوة و قوامها فى الغضب ، و الرابع العدل و قوامه فى اعتدال قوى النفس .
امام جواد عليه السلام فرمود: امتياز و برترى انسان ها در چهار چيز است :
1- حكمت و دانش كه اساس و پايه ى آن در تفكر و انديشه ى او است .
2- پاكدامنى و عفت كه بر اساس آن در كنترل شهوت است .
3- قدرت و نيرومندى كه اساس آن در كنترل كردن غضب و خشم است .
4- عدالت و انصاف كه ريشه ى آن ، معتدل كردن قواى نفسانى انسان است ⁽⁴⁹⁸⁾.