امام على (ع ) فرهنگ عمومى و همبستگى اجتماعى

مؤ سسه فرهنگى انتشاراتى زهد

- ۲ -

الف - در خانواده رهبانيت بدعت است
ذيلا به پاره اى از احاديث معتبر مربوط اشاره مى گردد
1. فردى به خانه زنان پيامبر(ص ) رفته از عبادت موردنظر رسول اكرم (ص ) سؤ ال كرد، هر كس چيزى مى گفت ، قلقله افتاده بود... بالاخره حضرتش وارد شده فرمودند(( انتم القوم الذين قلتم كذا و كذا؟ اما و الله انى لا خشاكم له ، و اتقاكم له ، لكنى اصوم و افطر، و اصلى وارقد، اتزوج النساء، فمن رغب عن سنتى فليس منى )) (از انس بن مالك .) اشاره بر اينكه شما بوديد كه گفتيد عبادت فقط انجام يكى از امور مذكور است از خدا مى ترسم كه چنين گفتيد، از خداوند طلب مغفرت كنيد. اما روش من (رسول الله ) اين است روزه گرفته و افطار مى كنم . نماز بجا مى آورم ، با زنانم نيز تزويج مى كنم و هر كس از روش من پيروى نكند مسلمان نمى باشد.
2. يكى از راويان مى گويد زن عثمان بن مظعون با قيافه نامطلوبى به خانه زنان رسول اكرم (ص ) رفته بود كه از او سؤ ال شد شوهر تو كه از همه شوهران قريش متمول تر است ، اين چه قيافه ايست به خود گرفته اى ؟ زن عثمان گفت ما كارى نداريم جز اينكه روزها روزه بگيريم ، شبها به نماز بايستيم ، حضرت رسول اكرم (ص ) به اين مذاكرات گوش داده هنگام ملاقات عثمان فرمودند: آيا تو از ما تبعيت نمى كنى عرض كرد پدر و مادرم بقربانت چه شده است ؟ حضرت فرمود آيا فقط روزه مى گيرى و نماز مى خوانى در حاليكه اهل خانه ات هم حقى دارند. جسم تو نيز نيازهائى دارد، روزه افطار، تاءمين و رشد جسمانى هم همراه و توام است . عثمان گفت از اين پس زن خود را همچون عروس عطرآگين و منظم مى سازم و اينچنين هم شد، اين است كه مشهور شده ما هم مثل ديگر مردم زندگى مى كنيم (روايت از الطيرانى ، ابوبعلى ).
3. الطيرانى روايت كرده است از ابى امامه كه حضرت رسول اكرم (ص ) فرمود (( انى انما بعثت بالحنيفيه السمحة ولم ابعث بالرهبانيه البدعه )) من براى آوردن دين حنيف آسانى برانگيخته شده ام نه براى كناره گيرى و گوشه گيرى بلكه دين من در متن زندگى فردى و اجتماعى مردم و اجتماعى مردم است .
ب - در خانواده زن امانت الهى است
روايات معتبر مربوط عبارتند از:
1. (( الله الله فى النساء فانهن عوان بين ايديكم ، اخذ تموهن بامانه الله فاستحللتم فروجهن بكلمه الله )) روايت احمد از انس كه در آخر وصيتنامه رسول اكرم (ص ) آمده است .
خوب توجه كنيد مسئله زنان مهم است . اين زنان كمكهائى در اختيار شمايند. زنان را امانت خدائى بدانيد و اگر بخواهيد با كلمات خدائى تزويج كرده بخودتان حلالشان كنيد.
2.(( ان الله تعالى سائل كل راع عما استرعاه ، احفظ ذلك ام ضيعه ، حتى يسال الرجل عن اهل بيته )) (روايت النسائى و ابن حيان از انس در صحيحه ).
خداوند از هر مسئولى در مورد مسئوليتش سؤ ال خواهد فرمود حتى از مرد، در مورد اهل بيت و خانه اش مواخذه خواهد شد.
3.(( انى اخرج عليكم حق الضعيفين : اليتيم و المرئة .)) (روايت البخارى و ابن حيان از ابى هريره در صحيحه )
من شما را مسئول رعايت حق دو قشر لازم به مساعدت مى دانم كه يكى يتيم است و ديگرى عيال شما.
4.(( اتقوالله فى الضعفين : المملوك و المره )) (روايت ابن عساكر از ابن عمر)
فرمان خداوند را نسبت به حق دو قشر لازم به كمك (افراد تحت الحمايه و عيال ) در نظر داشته باشيد.
5.(( كلكم راع و مسئول عن رعيته . الامام راع و مسئول عن رعيته ، و الرجل راع فى اهله و مسئول عن رعيته ، و المراه راعيه فى بيت زوجها و مسئول عن رعيتها، و الخادم راع فى مال سيده و مسئول عن رعيته و كلكم راع و مسئول عن رعيته )) (روايت البخارى و مسلم از ابن عمر كه خود از رسول اكرم (ص ) شنيده است )
عابرى ياران رسول اكرم (ص ) را شادمانه ديد كه سؤ ال مى كردند چه كسانى راه خدائى مى پيمايند؟ حضرت فرمودند: اگر كسانى از پول خود براى كودكان خود، براى والدين سالخورده خود يا براى پاكى نفس خود خرجى بكنند در راه خداوند است و اگر مخارجى براى رياكارى و فخرفروشى بعهده گيرند در راه شيطان و نفس اماره است . (روايت الطيرانى از كعب بن عجره در رجال الصحيح ).
6.(( ان الله يوصيكم بامهارتكم ، ان الله يوصيكم باناثكم ، ان الله يوصيكم بالاقرب فالا قرب )) خداوند در مورد مادران شما، زنان شما و بستگان و خويشان شما سفارش فراوان فرموده است . (روايت الطيرانى از المقدام بن معدى كرب ).
7.(( ماورث و الدولدا خيرا من ادب حسن )) هيچ چيز بهتر از ميراث ادب نيك به فرزند نمى باشد. (روايت الطيرانى از عبداله بن عمر در الاوسط).
8. (( لان يؤ دب الرجل ولده خبر من ان يتصدق بصاع كل يوم .))، ((حق الولد على الولدان يعلمه كتابه و سباحه و الرمايه و ان لايزرقه الاطيبا)) ، (روايت البيهقى از ابى سليمان مولى ابى رافع )
مسلم اين است ، مردى كه ادب كند فرزند خويش به مراتب بهتر از آنست كه هر روز به مقدار يك صاع صدقه دهد. (سه كيلو گندم ، مويز، خرما...)
فرزند نسبت به والدين خود حق دارد كه وى را نوشتن ، شنا و تيراندازى و ورزش بياموزند و غذاى سالم و حلال و پاكيزه برايش فراهم كنند.
ج - نيكى و خوش رفتارى با عيال در خانواده
در ذيل 15 مورد از توصيه هاى حضرتش آورده شده است :
1.(( خيركم خيركم : لاهله ، و انا خيركم لاهلى ))
بهترين شما كسى است كه با خانواده خود خوش رفتارى كند و اين روش ملاك كار من در خانواده است . (روايت از ابن ماجه و حاكم از ابن عباس ).
2.(( اكمل المؤ منين ايمانا: احسنهم خلقا و خياركم خياركم لنسائهم )) (روايت از التمذى و ابن حيان )
كاملترين مؤ منين كسى است كه بهترين اخلاق را داشته و بهترين شما مردم كسى است كه با عيالش خوش رفتارى مى كند.
3.(( ما اكرم النساء الاكريم و ما اهان النساء الالئيم )) (راويت از الحاكم و شيخ رشيد رضا از ابن عباس در فداءالجنس ).
فقط كسانى كه صاحب كرمند زنان را محترم مى شمرند و تنها كسانى كه پست و لئيم اند به زنان (بخصوص عيالشان ) اهانت مى كنند.
4.(( ارحم الناس بالنساء و صبيان ))
رسول اكرم (ص ) از همه مردم نسبت به زنان و كودكان محبت بيشترى داشت . (روايت حمزه فتح اله از انس بن مالك در كتاب حقوق النساء فى الاسلام ).
5. (( ان المرئة خلقت من ضلع و انك ان تردا اقامه للضلع تكسرها، فدارها، تعش بها)) (روايت احمد از سمره در مسند در صحيحه المستدرك ).
گوئى كه زن از اركانى بوجود آمده ، وقتى مى خواهى اين اركان را استوار سازى ، درهم شكسته ، خرد مى شوند. پس بهتر است با زنها مدارا كنى تا زندگى بگذرد.
6. (( من فرح انثى فكانما بكى من خشيته الله و من بكى من خشيته حرم الله بدنه على النار)) (روايت حمزه فتح اله در حقوق زنان در اسلام )
كسى كه زن را نرنجاند مثل آنست كه از ترس خداوند گريه كند كه در اين صورت جسم و جانش آسيب نمى بيند (طعمه آتش نمى شوند).
7.(( لايفرك مؤ من مؤ منه ، ان كره منها خلقا رضى منها آخر)) (روايت از الترغيب و الترهيب ).
هيچ يك از مؤ منين ، زن مؤ منى را متنفر نمى سازد اگر هم از اخلاق آنها خوشتان نيامد بالاخره سعى كنيد وقتى جدا مى شويد هر دو خوشحال و راضى باشيد.
8. از رسول خدا سؤ ال شد (( ما حق زوجة احدنا عليه )) قال ((ان تطعمها اذا طعمت و تكسوها اذا اكتسبت و لاتضرب الوجه و لا تقبح و لا تهجر الا فى البيت )) (روايت از ابو داوود و ابن حيان از معاويه بن حيده در صحيحه )
سؤ ال شد هر كدام از ما چه حقى نسبت به زنانمان رعايت كنيم ؟
فرمودند: وقتى گرسنه هستند غذايشان برسانيد، وقتى لباس مى خواهند تهيه كنيد. آنها را سرزنش و تقبيح نكنيد و كناره گيرى نكنيد. جز اينكه در خانه خود باشيد (زيرا در خارج خانه شما، احتمالا زنان از قهر شما سوءاستفاده مى كنند).
9. در جاى ديگر آمده است ، خوب توجه كنيد از هر توصيه اى براى خوشرفتارى با زنان استقبال كنيد. اين زنها يارانى هستند كه بين شمايند، غير از اين از آنها نخواهيد مالك آنها كه نيستند مگر آنكه به فحشاء آشكار دچار شده باشند. اگر چنين بود از همبسترى كناره بگيريد و به نحوى نزنيد كه جايش سرخ بشود كه اگر از شما پيروى كردند دنبال راه ديگرى نباشيد. خوب متوجه باشيد شما حق برگردن زنانتان داريد و زنان شما هم حق بر گردن شما دارند حقى كه زنان شما بايد رعايت كنند اين است كه از كسانيكه شما خوش نداريد استقبال نكرده و پذيرائى نكنند و اجازه ورود به خانه به كسى كه شما اكراه داريد ندهند اما حقى كه شما نسبت به زنانتان بايد رعايت كنيد اين است كه در تغذيه و لباس و زندگى آنها خوش رفتار باشيد. (روايت ابن ماجه و الترمذى از عمرو بن الاحوص الجشمى ).
10. زنان رسول اكرم (ص ) بايشان گفتند: (( ذهب الرجال بالفضل بالجهاد فى سبيل الله ، فما لنا عمل ندرك به عمل الجهاد فى سبيل الله ؟ ((فقال )) مهنه احداكن فى بيتها تدرك عمل المجاهدين فى سبيل الله )) (روايت ابوعلى و البزار از انس در مجمع ).
زنان پيامبر(ص ) سؤ ال كردند مردان اغلب با جهاد فضيلت الهى يافتند كار ما براى جهاد در راه خدا كدام است ؟ حضرت فرمودند: زحمت هر يك از شما در خانه اش موجب درك صواب جهاد در راه خدا مى شود.
11. (( دينار انفقته فى سبيل الله ، و دينار انفقته فى رقبته و دينار تصدقت به على مسكين و دينار انفقته على اهلك اعظمها اجرا الذى انفقته على اهلك )) (روايت مسلم ).
اگر پولى را در راه خدا خرج كنيد و يا براى بنده خريدن و آزاد كردنش مصرف كنيد و يا صدقه به درماندگان دهيد و يا اينكه براى خانواده خود خرج كنيد بالاترين صواب و اجر شما وقتى است كه براى خانواده خود بدرستى خرج مى كنيد.
12.(( اول مايوضع فى ميزان العبد نفقته على اهله )) (روايت الطيرانى از جابر در الاوسط).
اولين مسئله اى كه ميزان و زمينه سنجش بندگى خدا قرار مى گيرد كيفيت تاءمين خرج خانواده است .
13. (( قال : من صبر على سوء خلق امراته اعطاء الله من الاجر مثلما اعطى ايوب على بلائه و من صبرت على سوء خلق زوجها اعطاها الله مثل آسية امراه فرعون )) (روايت از محمد از جميل بيهم در المراه فى التاريخ و الشريعه )
مردى كه با بد اخلاقى زنش بسازد خداوند به پاداشى كه حضرت ايوب با آن همه بلايا داشته مى رساندش اما زنى كه با بدخلقى شوهرش بسازد خداوند صوابى كه نصيب آسيه زن فرعون كرد به وى عطا خواهد فرمود.
14. مردى به رسول اكرم (ص ) گفت مى خواهم مهاجرت كرده و يا به جهاد بروم تا پاداش الهى را درك كنم . قال رسول الله (ص ) ((فهل من والديك احذحى ؟ قال ((نعم بل كلاهما حى )) فقال افتبتغى الاجر من الله تعالى قال نعم ، قال فارجع الى والديك فاحسن محبتهما)) (روايت مسلم از ابن عمر و بن العاص ).
حضرت فرمودند آيا يكى از والدين تو زنده هستند. گفت بلى ، بلكه هر دوى آنها زنده هستند. حضرت فرمود: آيا طالب پاداش الهى هستى گفت بلى ، حضرت فرمود برگرد به پيش ‍ پدر و مادر و هر قدر مى توانى در جلب محبت آنها تلاش كن .
15. روايت ديگر مسلم از عمرو بن عاص اينست كه حضرت فرمودند:
(برگرد نزد پدر و مادرت و همانطوريكه ناراحتشان كردى بايد بتوانى شادشان كنى ).
د - پاداش خانوادگى
در احاديث ذيل نمونه هائى از بستگى خويشاوندى كه زمينه رستگارى را فراهم مى سازد آورده شده است .
1. (( قال رسول الله (ص ) ان الله تبارك و تعالى لرفع للرجل الدرجة فيقول انى لى هذه ، فيقول بدعاء ولدك .)) (روايت البزار از ابى هريره )
خداوند عظيم الشان مقام آدمى را بالا مى برد گفته شد ما از آنهائيم گفتند بلى به دعاى فرزندت .
2. (( قال رسول الله (ص ) يقول الله بالولدان يوم القيامة ادخلوا الجنة فيقولون يا رب حتى يدخل آباؤ نا و امهاتنا))، فيابون فيقول الله عزوجل ((مالى اراهم مخطئين ؟)) ادخلو الجنة ، فيقولون ((يا رب آباؤ نا)) فيقول ((ادخلو الجنه انتم و آباؤ كم )).(روايت احمد از شرجبيل بن شفعه در رجال الصحيح ).
روز قيامت خداوند متعال به فرزندان مى فرمايد اهل بهشت هستيد بفرمائيد، مى گويند وارد نمى شويم تا اينكه پدر و مادرمان داخل شوند. به هر حال ابا مى كنند. خداوند مى فرمايد مگر نمى بينيد خطاكارند؟ شما وارد شويد. باز هم فرزندان مى گويند خداوندا اولياء ما هستند خداوند مى فرمايد باشد شما و اوليائتان وارد بهشت شويد. گوئى اينكه پدر و مادر در دنيا به نحوى ملكه فرزندان شده كه در آخرت هم به فكر آنها هستند و همين مسئله رحمت واسعه خداوند را موجب مى گردد.
3.(( فاذا وضعت بكل جرعه و بكل مصيبه حسنه ....))
از حضرت رسول اكرم (ص ) سؤ ال شد بشارت مردانه بدهيد، فرمودند چه كسى راضى مى شود بين زن و مرد فرق بگذارد؟
مثلا زنى كه به رضايت از شوهر خود حامله شده كه پاداش او همچون زن روزه دار است كه در راه خدا گام برداشته است . وقتى زايمان مى كند براى هر جرعه شيرى كه كودك مى مكد حسنه و پاداش الهى منظور مى شود. براى هر شبى كه مادر به صبح مى رساند اجر و صواب هفتاد بنده آزاد كردن مى برد. اين روايت الطيرانى از انس در الاوسط و مجمع الزوائد و چند سند ديگر آمده است .
4. (( قال رسول الله (ص ) ان اول من يفتح باب الجنة الا انى ارى امراه تبادرنى ، فاقول لها، مالك و من انت فيقول انا امراة قعدت على ايتام لى )) (روايت ابويعلى از ابى هريره در مسند).
با آنكه من از اولين كسانى هستم كه بهشت را افتتاح مى كنم با اين حال زنانى را مى بينم كه از من پيشى مى جويند. وقتى سؤ ال مى كنم خانم شما كه هستى مى گويد من زنى هستم كه نشستم در خانه و يتيمان را پرورش دادم .
ه‍ - در خانواده مساوات و برابرى بسيار اساسى است
ذيلا به چند نمونه از احاديث مربوط اشاره مى گردد:
1.(( ان المقسطين عندالله على منابرمن نور عن يمين ارحمن الذين يعدلون فى احكامهم و اهليهم و...))
كسانيكه به مساوات عمل مى كنند مقامى رفيع و روشن نزد خداوند دارند مخصوصا كسانيكه در مورد اهل خانه و افراد آن عدالت را رعايت كنند. (روايت مسلم و مغيره از عبداله بن عمر).
2. (( من كانت عنده امراتان ، فلم يعدل بينهما جاء يوم القيامه وشقه ساقطه . ))
كسى كه بين دو زن خود عدالت برقرار نكند روز قيامت نيمى از بدنش جدا مى شود. (روايت ترمذى و الحاكم از ابى هريره ).
3. (( اتقوالله و اعدلوا فى اولادكم .)) (روايت النووى از لقمان بن بشير در رياض الصالحين ).
برقرارى عدالت بين فرزندان خود رعايت تقوى است .
(( قال رسول الله (ص ) الاسويت بينهما (بين اولادكم )))
مردى با پسر و دختر خود نزد پيامبر آمده پسر را روى زانو نشانده و دخترش را روى دست در بغل نشانده بود. حضرت فرمودند هيچ فرقى بين آنها نگذار. (روايت البزار از انس بن مالك ).
و - موقعيت دختران در خانواده اسلامى
دختران را مكدر نسازيد، در رابطه با ارزش گذارى دختران رواياتى بشرح زير بنظر شما مى رسد:
1. (( سواء بين اولادكم فى العطيه لو كنت مفضلا احدا بفضيلت النساء.)) هنگام بخشش بين فرزندان يكسان عمل كنيد، اگر مى توانيد برترى زنان را منظور داريد. (روايت الطبرانى از ابن عباس ).
2. (( من بركه المرئة ابتكارها بالانثى لان الله قال ((يهب لمن يشاء اناثا.)) (روايت ابن مردويه و ابن عساكر از وائله ).
از بركات زن آنست كه اولين فرزندش دختر باشد. زيرا خداوند مى فرمايد هر كه را مى خواهيم موهبت دهيم دختر عطا مى كنيم .
3. (( من كان له ابنه . فادبها فاحسن تاديبها و غذاها فاحسن غذاها اسبغ عليها من النعمه التى اسبغ الله عليه ، كانت له ميمنه و ميسره من النار الى الجنه .)) (روايت الطيرانى از ابن مسعود).
هر كه دخترى داشته و به بهترين ادبها آراسته اش ساخته است به بهترين غذاها تغذيه اش كرده و رنگ و آبى از نعمت الهى به وى برساند، گوئى اينكه تمامى سرزمين (سراسر از راست به چپ ) بهشت و دوزخ را به تصرف خود در مى آورد.
4. (( من خرج الى سوق من اسواق المسلمين ، فاشترى شيئا فحمله الى بيته ، فخص به الاناث دون الذكور، نظر الله اليه ، و من ينظر الله اليه لم يعذبه .)) (روايت از حمزه فتح الله در حقوق النساء فى الاسلام ).
كسى كه به يكى از بازارهاى مسلمين رفته چيزى خريدارى كرده به منزل خود بياورد و فقط بين دختران و زنان منزل تقسيم كند، مورد نظر الهى بوده و چنين كسى عذاب خداوند نخواهد ديد.
5. (( لا تكرهوا لبنات فانهن المومنات المجهزات المربيات المبكيات )) (روايت احمد از عقبه در مسند و الطيرانى فى معجم الكبير).
دختران خود را مكدر نساخته و آزارشان ندهيد. اين دختران مونسى مجهز هستند كه از نظر تربتى زود رنج اند.
6. (( ايما رجل كانت عنده وليده ، فعلمها فاحسن تعليمها، فاءدبها فاحسن تاءديبها ثم اعتقها و تزوجها فله اجران )) (روايت مسلم و ترمذى از انس ).
اگر مردى دخترى داشته بهترين آموزشها را به وى بدهد و از نظر تربيتى نيز بهترين آداب را بياموزد و او را شوهر دهد، پاداش عمده اى نزد خداوند خواهد داشت .
7. (( ما من مسلم له ابنتان فيخص اليهما ما صحبتاه او صحبتهما الا ادخلته الجنه .))
هر مسلمانى كه دو دختر داشته و با هر دوى آنها مذاكرات صميمانه داشته باشد مسلمانى است كه راهى در بهشت برين خواهد بود. (روايت لبن ماجه باسناد صحيح و ابن خبان از ابن عباس در صحيحه و الحاكم ).
8. (( من عال الانثيين اوثلاثا اواختين اوثلاثا حتى يبن او يموت عننهن كنت انا و هو فى الجنه كهاتين .)) (روايت ابن خبان از انس بن مالك در صحيحه )
رسول اكرم (ص ) مى فرمايد: كسى كه دو دختر يا سه دختر يا خواهر عائله اش باشند تا وقتى كه پسردار شود و يا فوت كند پا به پاى من به بهشت مى رويم .
9. (( كان رسول الله (ص ) اذا قدم من سفر قبل ابنته فاطمه .)) (روايت الطيرانى از ابن عباس در الاوسط).
هرگاه پيامبر اكرم از سفر مى آمد دخترش فاطمه را مى بوسيد.
ز - مقام مادر
نقش مادر در خانواده بسيار اساسى است رسول اكرم (ص ) در اين رابطه توصيه هاى جالبى فرموده اند:
1. (( الجنه تحت اقدام الامهات . )) (روايت الطيرانى از طلحه ابن معاويه السلمى ).
بهشت زير پاى مادران است .
2. از قول السلمى مى گويند كسى نزد حضرتش آمد گفت مى خواهم در راه خدا جهاد كنم ، فرمودند آيا مادرت زنده است ؟ گفت بلى . فرمودند: حتما نزد مادرت باش تا به بهشت برسى و به ديگرى فرمودند شما نزد مادرت باش زيرا كه بهشت زير پاى مادران است .
3. روايت عبدالله بن عمر كه در صحيحه نوشته است : حضرت رسول خطاب به مردى كه اجازه جهاد خواست فرمودند (( احى والداك فقهما فجاهد)) آيا پدر و مادرت زنده هستند گفت بلى ، فرمودند پهلوى آنها بودن جهاد است .
4. (( اعظم الناس حقا على المرة زوجته و اعظم الناس حقا على الرجل آمه )) (روايت الحاكم از عايشه در مستدرك ).
در بين مردمان بيشترين حقى كه به گردن زن است حق شوهر است و در بين تمام مردم بيشترين حقى كه به عهده مرد است حق مادر است .
5. فردى به رسول اكرم (ص ) وارد شده گفت بسيار علاقمند به جهادم ولى نمى توانم ، حضرت فرمودند: هيچ يك از پدر و مادرت زنده اند؟ گفت مادرم زنده است فرمودند توصيه خدائى نيكى به مادر است . اگر نيكى به مادرت كنى اجر انجام حج انجام عمره و جهاد را جمعا خواهى داشت . اگر مادرت از تو راضى شد متقى شده اى آنهم با نيكى به مادر. (روايت ابو على از انس در الصحيحه و الاوسط)
ح - ارزش ازدواج و همسردارى
مسئله ازدواج و همسردارى سخت مورد احترام بوده ، در اين رابطه توصيه هاى فراوانى از قول حضرت رسول اكرم (ص ) مى شنويم :
1. از حضرت رسول اكرم (ص ) سؤ ال شد: مسكين و فقير ناتوان كيست ؟ گفتند مردى كه زن ندارد، سؤ ال شد حتى اگر ثروتمند باشد؟ فرمودند بلى حتى اگر مال زيادى داشته باشد.
سؤ ال شد زن مسكينه كيست ؟ فرمودند زنى كه شوهر نداشته باشد. سؤ ال شد اگر زن ثروتمند باشد چطور؟ فرمودند حتى اگر زن ثروتمندى باشد بدون شوهر فقير و ناتوان است . (روايت از ابن ابى بخيح استخراج شده بوسيله رزبن ).
2. (( ثلاثه حق على الله عونهم : المجاهد فى سبيل الله و الكاتب الذى يريد الاداء و الناكح الذى يريد العفاف .)) (روايت ابن حيان از احمد ترمذى در صحيحه )
خداوند كمك و مساعدت به سه گروه را حق مى داند: جهادگران در راه خداوند، و نويسنده اى كه حق مطلب را ادا كند، ازدواج كننده اى كه قصد پاكدامنى داشته است .
3.(( ان المرة تنكح لدينها، و مالها جمالها، فعليك بذات الدين ،....)) (روايت احمد از جابر در مسند).
همانا با زن ازدواج صورت مى گيرد به خاطر دين يا مال و يا جمال او، پس بر تو باد به زنى كه ديندار است .
4.(( تزوجوا النساء ياتينكم بالاموال )) (روايت البزار و... از عايشه ) با زنان ازدواج كنيد خداوند به شما مال مى دهد.
(( لاتزوجوا النساء لحسنهن فعسى حسنهن ان يرديهن ، و لا تزوجوهن لاموالهن ، فعسى اموالهن ان تطغين ، وليكن تزوجوهن على الدين و الامه خرماء سوداء ذات دين افضل .)) (روايت ابن ماجه از عبدالله بن عمر)
بخاطر زيبائى زنان ازدواج نكنيد، چه بسا كه اين زيبائى مشكل آفرين شود. بخاطر ثروت با زنان ازدواج نكنيد چه بسا كه ثروتمندى موجب طغيان آنها شود. چه بهتر كه با زنان بر اساس ديندارى ازدواج كنيد. حتى زنانى كه نقص عضو داشته ، كر و كور و سياهند با ديندارى برترين امتيازها را دارند.
5. دخترى نزد رسول اكرم (ص ) شرفياب شده و گفت پدرم براى حفظ مال و خست خويش مى خواهد مرا به زوجيت پسر برادر خود درآورد. حضرت فرمودند مطمئن باش پدران دوست ندارند ازدواج دختران بدون رضايت آنان انجام پذيرد. (روايت الترمذى از ابى هريره ).
6. نقل است كه المغيره بن شعبه وقتى مى خواست با زنى ازدواج كند موضوع را با رسول اكرم (ص ) در ميان گذاشت حضرت فرمودند:
(( و اذهب فانظر اليها فانه اجودان يدوم بينكما)) ((برو اين زن را ببين تا كسى بين شما مسئله اى نسازد)). (روايت البخارى و مسلم از مغيره بن شعبه ).
7. رسول اكرم (ص ) فرموده است :(( اذا القى الله فى قلب امرى خطيه امراة فلاباس ان ينظر اليها.)) (روايت احمد و الترمذى از محمد بن سلمه ).
گفته مى شود كه از محمد بن سلمه سؤ ال كردند تو كه دوست و همراه پيامبر بوده اى چه نظرى دارى مى گويد از رسول خدا شنيدم كه مى فرمود وقتى قصد خطير زناشوئى داريد باكى نداشته باشيد كه عيال آتيه خود را نگاه كنيد.
8.(( تزوجوا فى الاجنبيات .)) (روايت باكورة الكلام از حمزه فتح الله در حقوق النساء و الاسلام ). از بين غريبه ها ازدواج كنيد.
ط - خانواده سعادتمند
در رابطه با سعادت خانوادگى موارد زير استخراج و به نظر خوانندگان عزيز مى رسد.
1. از نظر رسول اكرم (ص ) در خانواده خوشبخت همواره زن سرگرم كار خانه است و كار عمده اش دوخت ودوز و خياطى است . (روايت ابن سعد از قول عايشه )
2. از خانه حضرت رسول سؤ ال شد حضرت در خانه چه مى كنند، عايشه مى گويد ((كان فى خدمتة اهله ، حتى يخرج الى الصلاة )) حضرت تا وقتى براى نماز آماده مى شود كار خانه را به عهده مى گيرد. (روايت عبدالله عفيفى در كتاب زن عرب در زمان جاهليت و اسلام ).
3.(( كانت فاطمه بنت رسول الله تتولى الطحين و العجين بينا على رضى الله عنه ينزح الماء و تحمله و يهيه .)) ( روايت عبدالله عفيفى در كتاب زن عرب در زمان جاهليت و اسلام ).
وقتى حضرت فاطمه دختر گرامى رسول اكرم (ص ) مشغول تهيه نان و غذا مى شد، حضرت على (ع ) آب مى كشيد و براى كمك به زهراى اطهر همكارى مى كرد.
4. عايشه مى گويد حضرت رسول اكرم (ص ) وقتى نزد زنان خانه مى رسيد از همه مردم ملايم تر و محرمانه تر، با تبسم و سرور صحبت مى فرمود.
(( كان اذا خلا نسائه الين الناس و اكرم الناس ، ضحاكا، بساما)) (روايت از ابن سعد و ابن عساكر در جامع الصيفى ).
5.(( كان اذا قدم من سفر، تلقى بصبيان ....)) ( روايت ابو داوود و مسلم از عبدالله بن جعفر).
هرگاه رسول اكرم (ص ) آغاز سفر مى كرد پسران خانه اش را جلو مى انداخت كه ارجمند باشند.
6.(( كان يسابقه عايشه بالعدو فسبقه يوما و سبقها فى بعض الايام فقال رسول الله (ص ) ((هذه بتلك )) (روايت باكورة الكلام از حمزه در حقوق زنان اسلام ).
گاهى عايشه با دشمنان مسابقه مى داد روزى عايشه برنده مسابقه شد حضرت رسول (ص ) فرمودند اين شد درست ، اشاره بر اينكه زن مسلمان بايد ساعى باشد. 14 حديث معتبر از رسول اكرم (ص ) در مورد نعمت عيال يا زن صالحه نيز نقل گرديده است .
ى - زنان نيمى از زندگى مردان هستند
رواياتى چند به شرح زير به نظر شما مى رسد كه خود نشان دهنده لزوم فعاليت زنان در جامعه مى باشد.
1.(( انما النساء شقائق الرجال .)) (روايت احمد از عايشه در مسند زنان نيمى از مردان مى باشند).
2. ابويعلى و الطيرانى از ابى هريره روايت كرده اند كه هرگاه رسول اكرم (ص ) عزم سفر مى فرمود بين زنان خويش هم قرعه مى كشيد كه در غزوه بنى المصطلق قرعه بنام عايشه در آمد. اشاره بر اين كه فرقى نمى گذاشتند و زنان را در امور شركت مى دادند.
3. عبدالله عفيفى در كتاب زن عرب در جاهليت و اسلام از قول قيس غفارى مس نويسد روزى رسول اكرم (ص ) بين زنان غفار آمدند كه گفتيم مى خواهيم در اين راه با شما باشيم زيرا كه رسيدن به خيبر (جنگ خيبر) آسانتر است ، حضرت فردى آشنا به جراحى را براى كمك به ما معين و فرمودند خدا به همه شما بركت دهد.
4. حضرت رسول اكرم (ص ) حمنه دختر حجش و زينب دختر مادر مؤ منين را امر باحضار فرموده يكى را براى مرهم گذارى و ديگرى را بر انجام جراحى گماشتند. (روايت از عبدالله عفيفى در كتاب زن عرب در جاهليت و اسلام ).
5. در زمان رسول اكرم (ص ) كعبه دختر سعد اسلامى خيمه اى در مسجد بپا كرده بيماران را در مسجد درمان و زخم بندى مى كردند و سعد بن معاذ هم از جمله كسانى بود كه هنگام جنگ خندق تير خورده و جراحتش در درمانگاه مسجد مداوا مى شده يعنى زنان پابه پاى مردان تلاش مى كردند. (روايت عبدالله عفيفى در كتاب زن عرب در جاهليت و اسلام ).
6. قسطلانى روايت مى كند: ربيع دختر مسعود گفته است ما همراه رسول اكرم (ص ) در غزوه ها جنگ مى كرديم ، آب به مردم مى رسانديم ، به آنها خدمت مى كرديم ، زخميان را مداوا مى كرديم و مصدومين و مقتولين را به مدينه مى برديم .
ك - زن و مرد از ديدگاه رسول اكرم (ص ) و امام على (ع )
بطور كلى بايد گفت در اغلب زمينه ها اسلام بين زن و مرد تساوى قائل بوده است . اين تساوى در مورد قانون و شريعت اسلامى ، قضاوت ، زد و خورد، جهاد، تلاش براى كسب كار، حقوق تعليم و تربيت و مالكيت و ديگر حقوق مدنى محسوس است . حقوق زنان كاملا تضمين شده است . اداى واجب براى زن و مرد يكسان توصيه شده است . در زمان رسول اكرم (ص ) زنان به امور واجبى در صحنه هاى جنگ و دفاع براى حفظ و پاسدارى و فراهم كردن توشه ، ايجاد رابطه با پشت جبهه هاى جنگ ، مداواى مجروحين و بيماران و حتى در موارد نياز در جبهه جنگ شركت مى كرده اند. حضرتش تاءكيد دارد بر اينكه وظائف زنان را بايد به عهده آنها سپرد، كه از آن جمله است شركت دادن آنها در انتخابات اعطاى آزادى براى كسب و كار، بهره گيرى از نشاط زندگى اجتماعى و انجام خدمات اجتماعى و حق انتخاب آزاد براى شوهردارى .⁽¹⁹⁾
سيماى زن در قرآن
در اين بحث با عنايت به آيات قرآن سعى مى شود سيماى زن كه ركن عمده خانواده است به نحو بسيار فشرده و فهرست وار آورده مى شود.
ضمنا علاقمندان مى توانند با شماره آيه و سوره نامبرده شده در هر قسمت متن آيه مربوط را كه عمدتا در سوره هاى زير بوده است در قرآن ملاحظه فرمايند.
1. سوره البقره
2. سوره النساء الكبرى
3. سوره المائده
4. سوره النور
5. سوره الحزب
6. سوره المجادله
7. سوره الممتحنه
8. سوره التحريم
9. سوره النساء الصغرى مشهور به سوره ((الطلاق )).
بر روى هم مى توان گفت :
1. اختلاف چندانى بين مباحث مربوط به زنان نيست . (در قرآن و احاديث ).
2. قرآن آئينه سيماى زن در اسلام است .
3. قرآن عمدتا در حدود 10 سوره زن را معرفى كرده است .
4. انسانيت بر اساس شركت زن و مرد است . (آيه 1 سوره النساء)
5. شخصيت زن و آزاديش محترم است . (آيه 12 سوره الممتحنه )
6. زن براى انجام معاملات و مسئوليتها مستقل است .⁽²⁰⁾ (تحريم 10و11 - نساء 124 - آل عمران 195).
7. حق زن در سخنورى و احترام به راءى زن اساسى است (مجادله 1 تا 4).
8. نظر زنان را محترم بشماريم . (اغلب در صدر اسلام چنين بود).
9. حق تفكر و ابتكار عمل به آنها بدهيد. (نساء 20).
10. زن و مرد از حيث ولايت و تفاخر يكسان اند. (نساء 20 - توبه 67، 68، 71، 72).
11. به تصوير قرآن زن خود موهبتى است كه كمتر از مرد نبوده فراستى دارد.
12. در مورد امانت و فراست زن تاءكيد شده . (القصص 26).
13. چاره انديشى زن معروف است . (القصص 9 و 12).
14. دور انديشى و مشكل گشائى زن تاءكيد گرديده است . (النحل 35 تا 37).
15. حسن سياست و مشورت با زن زمينه هائى دارد. (النحل 32 تا 34).
حقوق زن در تشكيل خانواده اساسى است
در اين قسمت به 13 نكته اساسى اشاره شده است .
1. اشتراك زن و مرد در مسئوليت مسلم است . (الزلزله 7 و 8- انجم 36 تا 45 - التحريم 6).
2. حق زن در مصونيتش از نادانى و سنگدلى اساسى است . (الاسراء 72- طه 134 تا 136).
3. حق زن در تمامى تصرفات مسلم است . (النساء21 و 22).
4. حق آزادى براى زن معتبر است . (النساء 4).
5. حق زن براى استفاده از ارث تاءكيد شده است . (نساء 7، 11، 12، 176).
6. حق قرارداد وكالت زنان معتبر است .
7. حق زن در مباشرت عقد ازدواج اساسى است . (الاحزاب 50- بقره 230، 234، 232).
8. سنت نبوى از حيث حقوق زن مؤ يد آيات قرآن است .
9. حق زن براى جهاد مورد تاءكيد است . (توبه 41).
10. مزد اشتغال و حمايت از كار زن غير قابل اجتناب است .
11. قرآن كريم اهل جاهليت را به علت تفاوتى كه بين زن و مرد مى گذاشتند تقبيح فرموده است . (النحل 57، 59، 72).
12. تساوى حقوق زن و مرد در ابعاد مختلف از جمله تساوى خون (مائده 45- بقره 179) تساوى قصاص (بقره 178) تساوى عقوبت دشمن (النساء 92 و 93) تساوى در امور داورى و شهود مربوط (النور 6 تا 9) بسيار چشمگير است .
عقد و ازدواج از نظر قرآن
هفت نكته اساسى در اين مورد به شرح زير است :
1. ازدواج پيمان محكمى براى استقرار زندگى است . (النساء 21).
2. ازدواج اساس بستگى و علاقمندى است . (روم 21- البقره 187).
3. خطبه عقد يك قرارداد شرعى براى حصول موافقت طرفين با چشم و گوش باز است .
4. فسخ خطبه عقد با رعايت شرايط مربوط اساسى بوده و هرگونه نيرنگى در اين رابطه محكوم است . (البقره 236 و 241 و 237).
5. تساوى زن و شوهر در رعايت حقوق مربوط مورد تاءكيد قرار گرفته است .
6. مقصود قرآن در مورد مرتبه مردان نسبت به زنان (وللرجال عليهن درجه ) تقدم مرد و پيشى گرفتن از حيث نفقه ، اداره منزلى كه ايجاد مى كند و لزوم اجتماع است و نيز مرتبه ايست كه موجب پايدارى زناشوئى است . (البقره 228- النساء 24).
7. رفع زمينه هاى تفرقه بين زن و شوهر مورد تاءكيد قرار گرفته . (النساء 19 و 35).
حفظ و نگهدارى حيات زناشوئى در اسلام
در قرآن بقاء خانواده يك مسئله اساسى است و 10 نكته مربوط به شرح زير است :
1. احترام به حيات زناشوئى مورد توجه بوده طلاق را زشت ترين امر تلقى كرده اند.
2. قيود تعدد زوجات براى بقاء خانواده و زناشوئى است كه در شرايط اجتماعى خاص است كه مصداق بى عدالتى نشود. (النساء 3 و 129).
3. قرآن براى معالجه بى علاقگى زن در زناشوئى (نشوز) و اصلاح بين آنها، بقاء حيات زناشوئى را مورد توجه قرار داده است . (النساء 128 و 34).
4. حق زن براى شير دادن طفل و تغذيه طفل به حيات و بقاء خانواده كمك مى كند (البقره 233).
5. حكمت طلاق خود در مواردى براى حفظ حيات خانوادگى چاره ساز است (البقره 229 - الطلاق 1 - البقره 231) اگر چه اغلب موجب غضب الهى مى شود.
6. آزادى فديه به عيال نقشى براى ادامه حيات زناشوئى دارد. (البقره 229).
7. توصيه اى كه براى سازگارى و سلوك عيال در مورد لباس و زينت مى شود خود وسيله حيات زناشوئى است . (النور 30 تا 31).
8. برقرارى عقوبت براى تجاوز به ناموس جامعه و عقوبت براى زناى محصنه خود كمك به بقاء زناشوئى است . (النور 2 و 3 و 4 و 20).
9. احترام به زن از حيث منع فتنه در خانواده در آيه اى كه لزوم انس و اجازه براى ورود به خانه آمده مشهود است . (نور 27 و 28).
10. مقرراتى كه براى اطفال رو به رشد در بين زنان ذكر شده به حيات زناشوئى كمك مى كند. (النور 58 و 59 و 60).
با عنايت به تعريف خانوار و خانواده به منظور اعلام خط مشى معتبرى كه براى تمامى 360 ميليون خانوار مسلمان جهان در سال 2000 و ديگر ملل منشاء اثر و سازنده باشد، ابتدا واژه هاى مربوط به خانواده در قرآن ، مورد بررسى قرار گرفته و در رابطه با زن و تشكيل خانواده به ذكر نكاتى پرداخته شده است . سپس احاديث و آيات مربوط به خانواده از منابع معتبر استخراج و توزيع آمارى عناوين مرتبط تحليل شده است .
در مرحله بعدى اين كار پژوهشى ، چند نمونه از عمده ترين ارقام كه فراوانى بيشترى داشته (مثلا بقاى خانواده كه دو برابر تشكيل خانواده بوده ) انتخاب و تفاوت مشاهده شده و نرمال استاندارد مربوطه را محاسبه كرده ايم و به اين نتيجه رسيده ايم كه نه تنها در سرى نمونه احاديث استخراج شده بلكه در كل (جامعه احاديث منتسب به خانواده رسول اكرم (ص ) و امام على (ع )) اهميت و توصيه براى نگهدارى خانواده حدود دو برابر تشكيل خانواده بوده است زيرا كه تشكيل خانواده آنچنان مشكل نيست ولى نگهدارى آن با وجود زحمات احتمالى زندگى بعدى بسيار مشكل است و احتمالا به همين سبب توصيه براى بقاى خانواده حدود دو برابر مى باشد.
در يك آزمون آمارى ديگر به اين نتيجه رسيده ايم كه نه تنها در سرى احاديث جمع آورى شده بلكه در كل ((جامعه احاديث منتسب به رسول اكرم (ص ) و امام على (ع ))) حفظ موقعيت دختران در خانواده پدرى همچنان پس از تشكيل خانواده جديد مورد تاءكيد قرار داشته و با عنوان زن امانت الهى است حفظ احترام زن همچنان پيگيرى شده ، گويى كه زن در خانواده على گونه بسيار والاست .
آزمون ديگرى در رابطه با عقد زناشوئى از يك طرف و حفظ و نگهدارى زناشوئى از طرف ديگر براى آيات مربوط در قرآن به عمل آمده و نتايج بدست آمده نشان مى دهد كه نه تنها در نمونه گيرى كه از آيات انتخاب شده صورت گرفته بلكه در كل (جامعه اى كه اين نمونه ها از آن انتخاب شده ) ميزان توصيه هاى مربوط به حفظ دوره زناشوئى دو برابر توصيه هاى مربوط به عقد زناشوئى بوده است .
عنوان احاديثى كه رهبانيت را محكوم و زن را امانت الهى معرفى كرده و خوشرفتارى با اعضاء خانواده و نيز براى اولياء پاداشى متناسب با عبادت فرزندان اعطا شده ، يا به تحكيم موقعيت دختران و نيز مساوات و برابرى در خانواده امام على (ع ) و همچنين حفظ مقام مادرى سخت توصيه گرديده است .
ازدواج و شروع زندگى جديد و تشكيل خانواده سعادتمند شديدا مورد نظر قرار گرفته و يا اينكه زن نيمى از زندگى مرد است همگى زمينه ساز يك الگوى خانواده ، اسلامى على گونه هستند.
در خاتمه اين بررسى سيماى زن به عنوان ركن عمده خانواده در قرآن نيز مورد تفحص قرار گرفته و رعايت حقوق زن و نيز آيات مربوط به عقد و ازدواج و حفظ حيات زناشوئى نكات بسيار ظريفى را براى معرفى الگوى خانواده اسلامى على پسند مطرح ساخته است .
انجام اينگونه بررسى هاى آمارى نظرات ارزشمندى را از جهت غناى فكرى فرهنگ اسلامى و خانواده على گونه (وفور احاديث و آيات مربوط) در مورد خانواده سعادتمند روشن و مسلم ساخته است .
نقش خانواده امام على (ع ) بر توسعه انسانى
امروزه كه توسعه انسانى بر اثر آموزشهاى همه جانبه نقش سازنده در ابعاد ديگر توسعه كشور ما به جا مى گذارد و ماهيت توسعه اقتصادى - اجتماعى را بارور مى سازد.
آموزش عميق نقش اولياءاله ((خاصه امام على (ع ))) كه الگويى براى زندگى خانوادگى ما نيز هستند، هم زمينه توسعه زندگى انسانى ما را مساعد مى سازد و هم يك چارچوب عملياتى براى مدلسازى رفتار خانوادگى ما فراهم مى كند و يكنوع توسعه انسانى را بر خانواده هاى ما حاكم خواهد ساخت كه اين خود يكنوع بهداشت روانى به جا خواهد گذاشت زيرا امام على (ع ) مصداق : (يا ايها رسول بلغ ما انزل اليك من ربه فان لم تفعل فما بلغت رسالته ) بوده است و رسالت پيامبر اكرم با معرفى امام على (ع ) جان گرفته است . كه با انجام برنامه خم غدير رسول گرامى فرموده است (اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى ) با معرفى امام على (ع ) به نقطه اوج اعتقاد دينى رسيده ايم ، زيرا كه پيامبر اسلام (ص ) شهرى از علم است كه بابش امام على (ع ) است . و الگوى خانوادگيش نيز زندگى پنج تن آل عبا بوده است .