نماز ستون دين شماست، آن را به پا داريد

« الله الله فى الصلاه! فانها خير العمل و انها عمود دينكم. » بترسيد از خدا درباره ى نماز. نماز بهترين كارهاست و ستون دين شماست.

هدف از خلقت جن و انس عبادت است: ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون [ ذاريات/ 56. ] و نماز زيباترين جلوه گاه عبادت خداست. خداوند در آيات بسيارى از قرآن به صورتهاى مختلف به خواندن نماز دستور داده است و بزرگترين و مهم ترين ويژگى پيامبران و مومنان را اقامه نماز ناميده است: آنگاه كه ابراهيم، هاجر و اسماعيل را به امر خداوند به مكه مى اورد، عرض مى كند: ربنا انى اسكنت من ذريتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرم ربنا ليقيموا الصلاه [ ابراهيم/ 37. ] اى پروردگار ما! من يكى از فرزندانم را در سرزمينى بى آب و علف، نزد خانه محترم تو ساكن كردم. خدايا! چنين كردم تا آيندگان نماز را بپا دارند.

و نيز درباره خود و فرزندانش دعا مى كند كه: رب اجعلنى مقيم الصلاه و من ذريتى [ ابراهيم/ 40. ] پروردگارا! من و فرزندانم را برپادارندگان نماز قرار ده. خداوند به حضرت موسى فرمان مى دهد: اننى انا الله لا اله الا انا فاعبدنى و اقم الصلاه لذكرى [ طه/ 14. ] اين منم، الله! معبوى جز من نيست. مرا عبادت كن و به ياد من نماز بگزار. از زبان حضرت عيسى مى فرمايد: و جعلنى مباركا اين ما كنت و اوصانى بالصلاه و الزكاه ما دمت حيا [ مريم/ 31. ] خداوند مرا هر كجا كه باشم پر خير و بركت قرار داد و مرا سفارش فرمود تا زمانى كه زنده ام نماز بخوانم و زكات بدهم. در وصاياى حضرت لقمان به فرزندش آمده است: يا بنى اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنكر [ لقمان/ 17. ] فرزندم! نماز را به پاى دارد و امر به معروف كن و نهى از منكر نما. درباره ى بندگان برگزيده خود هم مى فرمايد: رجال لاتلهيهم تجاره و لا بيع عن ذكر الله و اقام الصلاه و ايتاء الزكاه [ نور/ 37. ] بزرگ مردانى كه داد و ستد ايشان را از ياد خدا و اقامه نماز و دادن زكات بازنمى دارد.

و بالاخره آنكه خطاب به پيامبر مى فرمايد:

قل لعبادى الذين امنوا يقيموا الصلاه و ينفقوا مما رزقناهم سرا و علانيه [ ابراهيم/ 31. ] اى پيامبر! به بندگان مومن من بگو نماز را به پاى دارند و از آنچه روزى شان كرده ام- آشكار و نهان- انفاق نمايند. بيشترين مباحث و حجيم ترين كتابها در موضوعات دينى به بحث نماز اختصاص يافته است و روايات بسيار زيادى در اهميت نماز و ديگر امور مربوطه به اين امر شريف و مهم، وارد شده است كه برخى روايات را به مناسبت اين مبحث، مى آوريم:

پيامبر فرمود: مراقب نمازها باشيد. چون روز قيامت فرارسد خداوند بنده را حاضر مى فرمايد و نخستين چيزى كه از او مى پرسد نماز است. اگر آن را كامل به جا آورده باشد- كه هيچ- و در غير اين صورت او را به آتش مى افكند. مبادا نمازتان را تباه كنيد. زيرا هر كس نمازش را تباه سازد خداوند او را با قارون و فرعون و هامان- كه خدا لعنت و خوارشان كند- محشور مى كند.

و اين حق خداست كه چنين كسى را همراه با منافقان به دوزخ درآورد. واى به حال كسى كه مراقب نمازش نيست. [ حافظوا على الصلوات. فان الله تبارك و تعالى اذا كان يوم القيامه ياتى بالعبد فاول شى ء يساله عنه، الصلاه ، فان جاء بها تامه، و الا زخ فى النار. و قال: لاتضيعوا صلاتكم، فان من ضيع صلاته حشره الله مع قارون و فرعون و هامان- لعنهم الله و اخزاهم- و كان حقا على الله ان يدخله النار مع المنافقين. فالويل لمن لم يحافظ صلاته. "بحارالانوار ج 79 ص 202". ] و نيز فرمود: فاصله ميان كفر و ايمان جز ترك نماز نيست [ ما بين الكفر و الايمان الا ترك الصلاه. "بحارالانوار ج 79 ص 217". ]

و اميرالمومنين عليه السلام به يارانش چنين سفارش فرمود: با نماز پيمان متقابل ببنديد و مراقب انجام آن باشيد. و فراوان نماز بگزاريد و به وسيله ى نماز به خدا تقرب جوييد. نماز در اوقات معين بر مومنان واجب است. آيا نشنيده ايد كه وقتى از دوزخيان مى پرسند: چه چيزى باعث شد كه شما را به آتش بيفكنند ؟ ئو آنها پاسخ مى دهند: ما نمازگزار نبوديم. نماز مانند برگى كه از درخت فرومى ريزد، باعث ريزش گناهان مى گردد و بند گناه از گردن بنده مى گسلد. نماز همان است كه پيامبر آن را به گرمابه اى تشبيه كرده است كه بر در خانه ى آدمى است و او در شبانه روز پنج نوبت خود را در آن حمام مى شويد. و به اين ترتيب ديگر چرك و آلودگى بر تن او نمى ماند. [ تعاهدوا امر الصلاه و حافظوا عليها. و استكثروا منها، و تقربوا بها، فانها كانت على المومنين كتابا موقوتا. الا تسمعون الى جواب اهل النار حين سئلوا: ' ما سلككم فى سقر قالوا لم نك من المصلين' "مدثر/ 42" و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربقه. و شبهها رسول الله صلى الله عليه و آله بالحمه تكون على باب الرجل، فهو يغسل منها فى اليوم و الليله خمس مرات. فما عسى ان يبقى عليه من الدرن. "بحارالانوار ج 79 ص 25". ] نماز هم آلودگى را از روح انسان مى زدايد.

با زكات، خشم خدا را فروبنشانيد

« الله الله فى الزكاه! فانها تطفى ء غضب ربكم. » از خدا درباره ى زكات بترسيد. زكات خشم خدايتان را فرومى نشاند.

نكته ى نخست آنكه نماز و زكات پيوسته قرين و همراه عنوان مى شوند. چنانچه از 30 آيه شريفه كه در آنها از 'زكات' نام برده شده است [ البته در دو مورد زكات به معناى ديگرى به كار رفته است. كهف/ 81، مريم/ 26. ]13 آيه همراه با نماز آمده است. از حضرت امام رضا عليه السلام نقل است كه فرمود: خداوند به سه چيز فرمان داده است كه همراه با سه چيز ديگر است: خداوند به نماز و زكات- هر دو- فرمان داده است. پس هر كس نماز بگزارد اما زكات ندهد، نمازش را هم نمى پذيرند... [ ان الله عز و جل امر بثلاثه مقرون بها ثلاثه اخرى: امر بالصلاه و الزكاه. فمن صلى و لم يزك لم تقبل منه صلاته... "بحارالانوار ج 93 ص 12". ]

نكته ى ديگر آنكه حكم نماز و زكات با هم، پيش از تمام احكام . ديگر، از همان آغاز اسلام عنوان شده و واجب گشته بود.

نكته ى سوم آنكه در معناى زكات مى خوانيم: زكات از 'رشد و نمو' برگرفته شده است. چون اخراج زكات از مال، موجب مى شود تا بركت و زيادت در دارايى پديد آيد و براى نفس آدمى نيز كرم و بخشش را نتيجه مى دهد. يا آنكه برگرفته از 'زكاء' است، به معناى طهارت و پاكى. چون زكات موجب مى شود تا دارايى انسان از ناپاكى و پليدى پاك شود و نفس آدمى هم از لوث بخل و فرومايگى طاهر گردد. [ و الزكاه من 'زكا الزرع' اذا نما. فان اخراجها يستجلب بركه فى المال، و يثمر للنفس فضيله الكرم او من 'الزكاء' بمعنى الطهاره، فانها تطهر المال من الخبث و النفس من البخل. "تفسير بيضاوى ج 1 ص 97". ]

آيه ى شريفه اشاره به اين نكته دارد: خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها [ توبه/ 103. 'تطهرهم' من الذنوب او حب المال المودى بهم الى مثله... 'و تزكيهم بها' و تنمى بها حسناتهم و ترفعهم الى منازل المخلصين. "تفسير بيضاوى ج 2 ص 206". ] از اموال آنان صدقه- زكات- بستان- به اين وسيله- طاهر و پاكيزه شان مى سازى- و يا رشد و نموشان مى دهى.

هر دو معنا در بيانى كوتاه و رسا از حضرت طاهره عليهاالسلام، آمده است: خداوند زكات را موجب پاكى جانها و رشد و نمو روزى قرار داده است. [ فجعل الله... الزكاه تزكيه للنفس و نماء فى الرزق. "احتجاج طبرسى ج 1 ص 99". ]

تعابير ديگرى هم در آثار زكات آمده است كه برخى از آنها را نقل مى كنيم:

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: ... زكات اموال خود را بپردازيد كه جانهايتان پاك مى شود. [ و ادوا زكاه اموالكم طيبه بما انفسكم. "بحارالانوار ج 93 ص 13". ]

- حضرت على عليه السلام فرمود: دارايى خود را به وسيله ى دادن زكات حفظ و نگهدارى كنيد. [ حصنوا اموالكم بالزكاه. "بحارالانوار ج 93 ص 13". ]

- و نيز فرمود: هنگامى كه مردم زكات ندهند بركت از تمامى زراعتها و ميوه ها و معدنها گرفته مى شود. [ اذا منعوا الزكاه، منعت الارض بركتها من الزرع و الثمار و المعادن كلها. "بحارالانوار ج 93 ص 15". ]

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: امت من تا زمانى كه با يكديگر دوستى كنند و امانتدار هم باشند و زكات بدهند ، پيوسته در خير و خوشى پايدار مى مانند. اما اگر چنين نكنند به قحطى و سختى دچار مى شوند. [ لا تزال امتى بخير ما تحابوا و ادوا الامانه و اتوا الزكاه. فاذا لم يفعلوا ذلك ابتلوا بالقحط و السنين. "بحارالانوار ج 93 ص 14". ]

سخن آخر آنكه زكات فقط منحصر به دارايى نمى شود. به روايتى از امام صادق عليه السلام در اين باره توجه كنيد:

»» زكات چشم، ديدن عبرت بين و چشم فروهشتن از شهوات است.

»» زكات گوش، شنيدن و گوش سپردن به دانش و حكمت و قرآن و فوايد دين از حكمت و موعظت و نصيحت است. و نيز دورى جستن از هر آنچه كه شنيدن آن برخلاف امورى است كه برشمرديم مانند دروغ و غيبت و نظاير آن.

»» زكات زبان، نصيحت مسلمانان، بيدار ساختن غافلان، كثرت تسبيح و ذكر خداوند است.

»» زكات دست بخشش و دهش و سخاوت است و نيز به كار انداختن آن در نوشتن علوم دينى و بهره هايى كه مسلمانان در اطاعت خدا از آن بهره مند شوند و همچنين دور داشتن دست از شرور و زشتكاريها.

»» زكات پا پيمودن راه است در زيارت صالحيهن، كه از حقوق خداوند است. و نيز رفتن به مجالس ذكر و ياد خدا و اقدام براى اصلاح ميان مردم و صله ى رحم و جهاد در راه خدا و خلاصه ى پيمودن هر راهى كه صلاح دل و سلامت دين تو در آن است. [ بحارالانوار ج 93 ص 7. باب وجوب الزكاه و فضلها و عقاب تركها. ]

ماه رمضان را گرامى بداريد

« الله الله فى شهر رمضان فان صيامه جنه من النار » ماه رمضان را دريابيد و قدر بدانيد چرا كه روزه ى اين ماه سپرى است در برابر آتش. خداوند درباره ى ماه رمضان مى فرمايد: شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن هدى للناس و بينات من الهدى و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فليصمه [ سوره ى بقره، آيه ى 185. ] ماه رمضان، همان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است. همان قرآنى كه هدايت است براى مردم و روشنگريهاى هدايت و جدايى ميان حق و باطل مى باشد. پس هر يك از شما كه اين ماه را درك نمود بايد كه در آن ماه روزه بگيرد.

و در آيه ى بعدى مى فرمايد: و اذا سالك عبادى عنى فانى قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان فليستجيبوا لى و ليومنوا بى لعلهم يرشدون [ سوره ى بقره، آيه ى 186. ] اى پيامبر هنگامى كه بندگان من درباره ى من از تو مى پرسند، به آنان بگو من به ايشان بسيار نزديكم و دعوت دعوت كننده را آنگاه كه مرا مى خواند اجابت مى كنم. پس بايد كه مردمان استجابت دعاى خويش را از من بخواهند و به من ايمان بياورند، باشد كه رشد يابند.

و درباره ى روزه هم مى فرمايد: يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون [ سوره ى بقره، آيه ى 182. ] اى مومنان روزه بر شما واجب گشته است، چنانچه بر پيشينيان شما واجب شده بود، شايد كه تقوى پيشه كنيد.

و نيز مى فرمايد: انا انزلناه فى ليله القدر و ما ادريك ما ليله القدر ليله القدر خير من الف شهر [ سوره ى قدر، آيه ى 1 تا 3. ] ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم و تو چه مى دانى شب قدر چه شب گرانقدرى است . شب قدر از هزار ماه برتر و بهتر است.

با توجه به اين آيات شريفه روشن مى شود كه ماه رمضان:

»» ماه نزول قرآن است.

»» ماه روزه است.

»» ماه دعا است.

»» ماه تقواست كه نتيجه ى روزه است

»» شب قدر در اين ماه است

در سخن زيبايى از پيامبر اكرم نقل است كه فرمود:

»» ماه رمضان ماه خداى عزوجل است.

»» ماه رمضان ماهى است كه خداوند نيكيها را دو برابر مى شمارد.

»» ماه رمضان ماهى است كه خداوند در آن ماه بديها را محو و نابود مى كند.

»» ماه رمضان ماه بركت است، ماه انابه و بازگشت به سوى خداست.

»» ماه توبه از گناهان است، ماه آمرزش خطاهاست.

»» ماه آزادى از آتش دوزخ است، ماه رستگارى با رسيدن به بهشت است.

مراقب باشيد كه در اين ماه از تمامى حرامها بپرهيزيد. در اين ماه قرآن زياد بخوانيد. حاجتهاى خويش را از خدا در اين ماه بخواهيد. پيوسته به ياد و ذكر خدا مشغول باشيد. مبادا كه ماه رمضان نزد شما مانند ماههاى ديگر باشد، زيرا كه اين ماه نزد خداوند قربت و فضيلتى بر ديگر ماهها دارد. مبادا روزه ى ماه رمضان مانند روزى باشد كه در آن روز، روزه نيستيد.

[ [عن ابى عبدالله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: شهر رمضان شهر الله عزوجل، و هو شهر يضاعف الله فيه الحسنات، و يمحو فيه السيئات، و هو شهر البركه، و هو شهر الانابه، و هو شهر التوبه، و هو شهر المغفره و هو شهر العتق من النار، و فوز بالجنه.

الا فاجتنبوا فيه كل حرام، و اكثروا فيه من تلاوه القران، و سلوا فيه حوائجكم، و اشتغلوا فيه بذكر ربكم و لايكونن شهر رمضان عندكم كغيره من الشهور، فان له عند اله حرمه و فضلا على سائر الشهور، و لا تكونن شهر رمضان يوم صومكم كيوم فطركم. "بحارالانوار، ج 93، ص 340". ] ]

در بيانى هم از حضرت اميرالمومنين عليه السلام از اين ماه به ماه صبر تعبير شده است. [ بحارالانوار، ج 93، ص 341. در قرآن مى خوانيم: و استعينوا بالصبر و الصلاه- سوره ى بقره، آيه ى 45- صبر در اين آيه يعنى روزه. ]

امام زين العابدين اين ماه را ماه صيام، ماه اسلام، ماه پاكيزگى، ماه پاك شدن از گناهان و ماه قيام مى نامند. [ شهر رمضان، شهر الصيام، شهر الاسلام و شهر الطهور و شهر التمحيص و شهر القيام "دعاى چهل و چهارم از صحيفه ى سجاديه". ]

پيامبر اكرم در آخرين جمعه ى ماه شعبان خطبه اى در اهميت ماه رمضان خواند و به نكاتى بس مهم كه به انجام آنها در اين ماه سفارش اكيد شده است، اشاره فرمود. از آن جمله فرمود: در اين ماه بر فقيران و بينوايان تصدق كنيد. پيران و سالخوردگان را بزرگ شماريد، به خردسالان رحمت آوريد، به خويشاوندان بپيونديد و زبان خود را از سخن ناروا و چشم و گوش خود را از حرام بازداريد و به يتيمان مهربانى كنيد تا با يتيمان شما هم مهربانى كنند. [ ... و تصدقوا على فقرائكم و مساكنكم و وقروا كباركم، و ارحموا صغاركم، و صلو ارحامكم، و احفظوا السنتكم و غضوا عما لايحل اليه ابصاركم، و عما لايحل الاستماع اليه اسماعكم و تحننوا على ايتام الناس يتحنن على ايتامكم. "امالى صدوق، ص 85". ]