26. باب معنى رضاه - عزوجل - و سخطه‏

26. درباره معنى خشنودى و خشم خداوند

1 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْيَقْطِينِيِّ عَنِ الْمَشْرِقِيِّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الرَّبِيعِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ قَالَ كُنْتُ فِي مَجْلِسِ أَبِي جَعْفَرٍ ع إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ عَمْرُو بْنُ عُبَيْدٍ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى‏ مَا ذَلِكَ الْغَضَبُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع هُوَ الْعِقَابُ يَا عَمْرُو إِنَّهُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَالَ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَى شَيْ‏ءٍ فَقَدْ وَصَفَهُ صِفَةَ مَخْلُوقٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَفِزُّهُ شَيْ‏ءٌ وَ لَا يُغَيِّرُهُ

ترجمه :

1. حمزه بن ربيع از شخصى نقل مى‏كند كه مى‏گويد: در مجلس امام باقر (عليه السلام) حاضر بودم كه ناگهان عمرو بن عبيد وارد شد و به آن حضرت عرض كرد: فداى شما شوم. اين خداوند فرموده است: كسى كه خشم من بر او وارد شود، حقيقتا نابود خواهد شد.⁽⁴⁷⁾ منظور از خشم چيست؟

امام باقر (عليه السلام) فرمودند: اى عمرو! منظور عذاب است، كسى كه گمان كند، خداوند از چيزى به چيزى ديگر منتقل مى‏شود، او را به صفت مخلوقين وصف كرده است و هيچ چيز خداوند را تحريك نمى‏كند و تغيير نمى‏دهد.

2 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يَأْسَفُ كَأَسَفِنَا وَ لَكِنَّهُ خَلَقَ أَوْلِيَاءَ لِنَفْسِهِ يَأْسَفُونَ وَ يَرْضَوْنَ وَ هُمْ مَخْلُوقُونَ مُدَبَّرُونَ فَجَعَلَ رِضَاهُمْ لِنَفْسِهِ رِضًى وَ سَخَطَهُمْ لِنَفْسِهِ سَخَطاً وَ ذَلِكَ لِأَنَّهُ جَعَلَهُمُ الدُّعَاةَ إِلَيْهِ وَ الْأَدِلَّاءَ عَلَيْهِ فَلِذَلِكَ صَارُوا كَذَلِكَ وَ لَيْسَ أَنَّ ذَلِكَ يَصِلُ إِلَى اللَّهِ كَمَا يَصِلُ إِلَى خَلْقِهِ وَ لَكِنْ هَذَا مَعْنَى مَا قَالَ مِنْ ذَلِكَ وَ قَدْ قَالَ أَيْضاً مَنْ أَهَانَ لِي وَلِيّاً فَقَدْ بَارَزَنِي بِالْمُحَارَبَةِ وَ دَعَانِي إِلَيْهَا وَ قَالَ أَيْضاً مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ قَالَ أَيْضاً إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ وَ كُلُّ هَذَا وَ شِبْهُهُ عَلَى مَا ذَكَرْتُ لَكَ وَ هَكَذَا الرِّضَا وَ الْغَضَبُ وَ غَيْرُهُمَا مِنَ الْأَشْيَاءِ مِمَّا يُشَاكِلُ ذَلِكَ وَ لَوْ كَانَ يَصِلُ إِلَى الْمُكَوِّنِ الْأَسَفُ وَ الضَّجَرُ وَ هُوَ الَّذِي أَحْدَثَهُمَا وَ أَنْشَأَهُمَا لَجَازَ لِقَائِلٍ أَنْ يَقُولَ إِنَّ الْمُكَوِّنَ يَبِيدُ يَوْماً مَا لِأَنَّهُ إِذَا دَخَلَهُ الضَّجَرُ وَ الْغَضَبُ دَخَلَهُ التَّغْيِيرُ وَ إِذَا دَخَلَهُ التَّغْيِيرُ لَمْ يُؤْمَنْ عَلَيْهِ الْإِبَادَةُ وَ لَوْ كَانَ ذَلِكَ كَذَلِكَ لَمْ يُعْرَفِ الْمُكَوِّنُ مِنَ الْمُكَوَّنِ وَ لَا الْقَادِرُ مِنَ الْمَقْدُورِ وَ لَا الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِ تَعَالَى اللَّهُ عَنْ هَذَا الْقَوْلِ عُلُوّاً كَبِيراً هُوَ الْخَالِقُ لِلْأَشْيَاءِ لَا لِحَاجَةٍ فَإِذَا كَانَ لَا لِحَاجَةٍ اسْتَحَالَ الْحَدُّ وَ الْكَيْفُ فِيهِ فَافْهَمْ ذَلِكَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ

ترجمه :

2. از امام صادق (عليه السلام) در تفسير آيه پس چون ما را به خشم در آوردند، از آنها انتقام گرفتيم.⁽⁴⁸⁾ نقل شده است كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند مانند خشم ما، خشمگين نمى‏شود، اما براى خود دوستانى را آفريده است كه خشمگين شده و خشنود مى‏گردند، و آنها آفريده شدگان و تدبير يافته هستند. پس خداوند خشنودى آنها را براى خود خشنودى و خشمشان را براى خود خشم قرار داد، زيرا آنها را دعوت كنندگان و راهنمايان به سوى خود قرار داده است، و به همين دليل اين گونه گشتند؛ و معنايش اين نيست خشم به خدا مى‏رسد، آن طورى كه به ما مى‏رسد، بلكه آن گونه كه خودش فرموده است: كسى كه به دوست من توهين كند، به جنگ با من برخاسته و مرا به جنگ دعوت كرده است. و نيز فرموده است: كسى كه از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) اطاعت كند، از خداوند اطاعت كرده است.⁽⁴⁹⁾ و نيز فرموده است: حقيقتا كسانى كه با تو (اى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم)) بيعت كردند، با خدا بيعت كرده‏اند.⁽⁵⁰⁾ اين و امثال اين، همان معنا را دارند كه به تو بيان كردم؛ و خشنودى، خشم و غير آن دو از چيزهايى كه شبيه آنها مى‏باشد، نيز چنين است. و اگر خشم و نفرت به ايجاد كننده آنها مى‏رسيد، جايز بود كسى بگويد: حقيقتا روزى به وجود آرونده آن دو، نابود مى‏شود، زيرا زمانى كه تنفر و خشم بر او عارض شود، تغيير نيز در او عارض خواهد شد؛ با عارض شدن تغيير، از نابود شدن در امان نخواهد بود، و در اين صورت به وجود آورنده از به وجود آمده، توانا از ضعيف و آفريدگار از آفريده شده شناخته نمى‏شد؛ و خداوند از اين سخن بسيار برتر است، (زيرا) او آفريدگار چيزها بدون نياز (به آنها) است، پس زمانى كه براى نياز نيافريده باشد، ديگر براى او اندازه و چگونگى وجود ندارد. پس اين مسئله را خوب بفهم، اگر خداوند بخواهد.

3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَمْرٍو الْفُقَيْمِيِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَهُ رِضًى وَ سَخَطٌ فَقَالَ نَعَمْ وَ لَيْسَ ذَلِكَ عَلَى مَا يُوجَدُ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ وَ ذَلِكَ أَنَّ الرِّضَا وَ الْغَضَبَ دِخَالٌ يَدْخُلُ عَلَيْهِ فَيَنْقُلُهُ مِنْ حَالٍ إِلَى حَالٍ مُعْتَمَلٌ مُرَكَّبٌ لِلْأَشْيَاءِ فِيهِ مَدْخَلٌ وَ خَالِقُنَا لَا مَدْخَلَ لِلْأَشْيَاءِ فِيهِ وَاحِدٌ أَحَدِيُّ الذَّاتِ وَ أَحَدِيُّ الْمَعْنَى فَرِضَاهُ ثَوَابُهُ وَ سَخَطُهُ عِقَابُهُ مِنْ غَيْرِ شَيْ‏ءٍ يَتَدَاخَلُهُ فَيُهَيِّجُهُ وَ يَنْقُلُهُ مِنْ حَالٍ إِلَى حَالٍ فَإِنَّ ذَلِكَ صِفَةُ الْمَخْلُوقِينَ الْعَاجِزِينَ الْمُحْتَاجِينَ وَ هُوَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ الَّذِي لَا حَاجَةَ بِهِ إِلَى شَيْ‏ءٍ مِمَّا خَلَقَ وَ خَلْقُهُ جَمِيعاً مُحْتَاجُونَ إِلَيْهِ إِنَّمَا خَلَقَ الْأَشْيَاءَ مِنْ غَيْرِ حَاجَةٍ وَ لَا سَبَبٍ اخْتِرَاعاً وَ ابْتِدَاعاً

ترجمه :

3. هشام بن حكم مى‏گويد: مردى از امام صادق (عليه السلام) درباره خداوند پرسيد كه آيا خشنودى و خشم دارد؟ آن حضرت فرمودند: بله، اما آن گونه نيست كه در آفريده‏ها وجود دارد، زيرا خشنودى و خشم، وارد شونده‏اى است كه بر انسان داخل مى‏گردد، و او را از حالى به حالى ديگر منتقل مى‏سازد. (انسان) قابل تغيير، مركب است به طورى كه اشياء در او اثر مى‏گذارند، (اما) در آفريدگار ما هيچ چيزى اثر نمى‏گذارد، (زيرا) او هم در ذلت و هم در معنا يگانه است. پس خشنودى او همان ثوابش و خشم او همان عذابش مى‏باشد، بدون اين كه چيزى بر او تأثير بگذارد و او را تحريك كند و او را از حالتى به حالت ديگر در بياورد، زيرا اين موارد، جز صفات آفريده‏هايى است كه ناتوان و نيازمند هستند، (اما) خداوند قدرتمند و بزرگوارى است كه از ميان مخلوقات خود به كسى نياز ندارد، و تمام مخلوقات را به گونه‏اى آفريد كه به او نيازمند هستند؛ و اشياء را بدون نياز (به آنها) و بدون سبب آفريد و اختراع كرد و به وجود آورد.

4 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ السُّكَّرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْجَوْهَرِيُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَأَلْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ لَهُ رِضًى وَ سَخَطٌ فَقَالَ نَعَمْ وَ لَيْسَ ذَلِكَ عَلَى مَا يُوجَدُ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ وَ لَكِنَّ غَضَبَ اللَّهِ عِقَابُهُ وَ رِضَاهُ ثَوَابُهُ

ترجمه :

4. محمد بن عماره از پدرش نقل كرده است كه مى‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) پرسيدم و به ايشان عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! به من از خداوند خبر بده كه آيا خشنودى و خشم براى خداوند وجود دارد؟ آن حضرت فرمودند: بله، (اما) اين گونه نيست كه در مخلوقاتش پيدا مى‏شود، ولى خشم خدا همان عذابش و خشنودى او همان ثوابش است.

27 باب معنى قوله عز و جل وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي‏

27. درباره تفسير سخن خداوند كه فرموده است: از روح خود در (آدم) دميدم.

1 حَدَّثَنَا حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي قَالَ رُوحٌ اخْتَارَهُ اللَّهُ وَ اصْطَفَاهُ وَ خَلَقَهُ وَ أَضَافَهُ إِلَى نَفْسِهِ وَ فَضَّلَهُ عَلَى جَمِيعِ الْأَرْوَاحِ فَأَمَرَ فَنُفِخَ مِنْهُ فِي آدَمَ

ترجمه :

1. محمد بن مسلم مى‏گويد: از امام باقر (عليه السلام) درباره سخن خداوند پرسيدم كه فرموده است: از روح خود در (آدم) دميدم.⁽⁵¹⁾ آن حضرت فرمودند: (منظور) روحى است كه، خداوند آن را انتخاب كرده، برگزيده، آفريده و به خودش نسبت داده و بر تمام روح‏ها برترى داده، و در نهايت (به او) دستور داد كه از آن روح در آدم دميده شود.

2 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَحَدٌ صَمَدٌ لَيْسَ لَهُ جَوْفٌ وَ إِنَّمَا الرُّوحُ خَلْقٌ مِنْ خَلْقِهِ نَصْرٌ وَ تَأْيِيدٌ وَ قُوَّةٌ يَجْعَلُهُ اللَّهُ فِي قُلُوبِ الرُّسُلِ وَ الْمُؤْمِنِينَ

ترجمه :

2. زراره از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند يگانه، بى‏نياز، بدون باطن است و روح، آفريده‏اى از ميان مخلوقات او مى‏باشد، كه حمايت، تأييد و قدرتى است كه خداوند در قلب پيامبران و انسان مؤمن قرار مى‏دهد.

3 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ صَالِحٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ الطَّائِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي كَيْفَ هَذَا النَّفْخُ فَقَالَ إِنَّ الرُّوحَ مُتَحَرِّكٌ كَالرِّيحِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَ رُوحاً لِأَنَّهُ اشْتُقَّ اسْمُهُ مِنَ الرِّيحِ وَ إِنَّمَا أَخْرَجَهُ عَلَى لَفْظِ الرُّوحِ لِأَنَّ الرُّوحَ مُجَانِسٌ لِلرِّيحِ وَ إِنَّمَا أَضَافَهُ إِلَى نَفْسِهِ لِأَنَّهُ اصْطَفَاهُ عَلَى سَائِرِ الْأَرْوَاحِ كَمَا اصْطَفَى بَيْتاً مِنَ الْبُيُوتِ فَقَالَ بَيْتِيَ وَ قَالَ لِرَسُولٍ مِنَ الرُّسُلِ خَلِيلِي وَ أَشْبَاهِ ذَلِكَ وَ كُلُّ ذَلِكَ مَخْلُوقٌ مَصْنُوعٌ مُحْدَثٌ مَرْبُوبٌ مُدَبَّرُ

ترجمه :

3. محمد بن مسلم مى‏گويد: از امام باقر (عليه السلام) درباره اين سخن خداوند پرسيدم كه فرموده است: از روح خود در (آدم) دميدم. (و عرض كردم:) اين دميدن چگونه بوده است؟ آن حضرت فرمودند: روح مثل باد در حركت است و روح ناميده شد، زيرا اسم روح از باد گرفته شده است و از لفظ روح به دست آمده است، زيرا روح با ريح (باد) هم جنس مى‏باشد، و خداوند روح را به خودش نسبت داده است، زيرا خداوند او را از ميان ديگر روح‏ها انتخاب كرده است همان طورى كه خانه خود (كعبه) را از ديگر خانه‏ها برگزيده است و فرموده است: خانه من و به پيامبرى از ميان پيامبران خود فرموده است: دوست من و مانند آن و تمام اين‏ها آفريده شده، ساخته شده، ايجاد شده، پرورش يافته و تدبير شده است.

4 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْأَصَمِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الرُّوحِ الَّتِي فِي آدَمَ ع وَ الَّتِي فِي عِيسَى ع مَا هُمَا قَالَ رُوحَانِ مَخْلُوقَانِ اخْتَارَهُمَا وَ اصْطَفَاهُمَا رُوحُ آدَمَ ع وَ رُوحُ عِيسَى ع

ترجمه :

4. ابو جعفر اصم مى‏گويد: از امام باقر (عليه السلام) درباره روحى پرسيدم كه در حضرت آدم (عليه السلام) و روحى كه در حضرت عيسى (عليه السلام) دميده شد، كه آن دو روح چگونه بودند؟ آن حضرت فرمودند: آن دو روح، آفريده شده (خداوند) هستند كه آنها را انتخاب كرده و برگزيده است، يكى روح حضرت آدم (عليه السلام) و ديگرى روح حضرت عيسى (عليه السلام) مى‏باشد.

5 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَسْبَاطٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي قَالَ مِنْ قُدْرَتِي

ترجمه :

5. ابوبصير از امام باقر (عليه السلام) درباره تفسير سخن خداوند كه فرموده است: و از روح خود در (آدم (عليه السلام)) دميدم، نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: (منظور از روح من)، قدرت من است.

6 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ وَ الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُكَتِّبُ وَ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْسُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقاً وَ خَلَقَ رُوحاً ثُمَّ أَمَرَ مَلَكاً فَنَفَخَ فِيهِ فَلَيْسَتْ بِالَّتِي نَقَصَتْ مِنْ قُدْرَةِ اللَّهِ شَيْئاً هِيَ مِنْ قُدْرَتِهِ

ترجمه :

6. عبدالكريم بن عمرو از امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خداوند كه فرموده است: زمانى كه آدم (عليه السلام) را آفريدم، از روح خود بر او دميدم. نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند مخلوقات و روح را آفريد، سپس به فرشته‏اش دستور داد كه در آن بدمد، نه به صورتى كه با (اين دميدن) چيزى از قدرت او كم شود.

28.باب نفى المكان و الزمان و السكون و الحركة و النزول و الصعود و النتقال عن الله عزوجل‏

28. درباره منتفى دانستن مكان، زمان، توقف، حركت، فرو آمدن، بالا رفتن و جا به جا شدن از خداوند

1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ سَأَلَ نَافِعُ بْنُ الْأَزْرَقِ أَبَا جَعْفَرٍ ع فَقَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ مَتَى كَانَ فَقَالَ لَهُ وَيْلَكَ أَخْبِرْنِي أَنْتَ مَتَى لَمْ يَكُنْ حَتَّى أُخْبِرَكَ مَتَى كَانَ سُبْحَانَ مَنْ لَمْ يَزَلْ وَ لَا يَزَالُ فَرْداً صَمَداً لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً

ترجمه :

1. ابو حمزه ثمالى مى‏گويد: نافع بر ارزق از امام باقر (عليه السلام) پرسيد: به من خبر بدهيد كه خداوند از چه زمانى بوده است؟ آن حضرت فرمودند: واى بر تو! تو به من بگو؟ در چه زمانى نبوده است تا به تو بگويم كه از چه زمانى بوده است؟ پاك است كسى كه بوده و خواهد بود، يگانه، بى‏نياز، بدون شريك و فرزند است.

2 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع فَقَالَ لَهُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ أَخْبِرْنِي عَنْ رَبِّكَ مَتَى كَانَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّمَا يُقَالُ لِشَيْ‏ءٍ لَمْ يَكُنْ فَكَانَ مَتَى كَانَ إِنَّ رَبِّي تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَانَ لَمْ يَزَلْ حَيّاً بِلَا كَيْفٍ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كَانَ وَ لَا كَانَ لِكَوْنِهِ كَيْفٌ وَ لَا كَانَ لَهُ أَيْنٌ وَ لَا كَانَ فِي شَيْ‏ءٍ وَ لَا كَانَ عَلَى شَيْ‏ءٍ وَ لَا ابْتَدَعَ لِكَوْنِهِ مَكَاناً وَ لَا قَوِيَ بَعْدَ مَا كَوَّنَ شَيْئاً وَ لَا كَانَ ضَعِيفاً قَبْلَ أَنْ يُكَوِّنَ شَيْئاً وَ لَا كَانَ مُسْتَوْحِشاً قَبْلَ أَنْ يَبْتَدِعَ شَيْئاً وَ لَا يُشْبِهُ شَيْئاً مُكَوَّناً وَ لَا كَانَ خِلْواً مِنَ الْقُدْرَةِ عَلَى الْمُلِكِ قَبْلَ إِنْشَائِهِ وَ لَا يَكُونُ مِنْهُ خِلْواً بَعْدَ ذَهَابِهِ لَمْ يَزَلْ حَيّاً بِلَا حَيَاةٍ وَ مَلِكاً قَادِراً قَبْلَ أَنْ يُنْشِئَ شَيْئاً وَ مَلِكاً جَبَّاراً بَعْدَ إِنْشَائِهِ لِلْكَوْنِ فَلَيْسَ لِكَوْنِهِ كَيْفٌ وَ لَا لَهُ أَيْنٌ وَ لَا لَهُ حَدٌّ وَ لَا يُعْرَفُ بِشَيْ‏ءٍ يُشْبِهُهُ وَ لَا يَهْرَمُ لِطُولِ الْبَقَاءِ وَ لَا يَصْعَقُ لِشَيْ‏ءٍ وَ لَا يُخَوِّفُهُ شَيْ‏ءٌ تَصْعَقُ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا مِنْ خِيفَتِهِ كَانَ حَيّاً بِلَا حَيَاةٍ عَارِيَةٍ وَ لَا كَوْنٍ مَوْصُوفٍ وَ لَا كَيْفٍ مَحْدُودٍ وَ لَا أَثَرٍ مَقْفُوٍّ وَ لَا مَكَانٍ جَاوَرَ شَيْئاً بَلْ حَيٌّ يُعْرَفُ وَ مَلِكٌ لَمْ يَزَلْ لَهُ الْقُدْرَةُ وَ الْمُلْكُ أَنْشَأَ مَا شَاءَ كَيْفَ شَاءَ بِمَشِيَّتِهِ لَا يُحَدُّ وَ لَا يُبَعَّضُ وَ لَا يَفْنَى كَانَ أَوَّلًا بِلَا كَيْفٍ وَ يَكُونُ آخِراً بِلَا أَيْنٍ وَ كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ- لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ وَيْلَكَ أَيُّهَا السَّائِلُ إِنَّ رَبِّي لَا تَغْشَاهُ الْأَوْهَامُ وَ لَا تَنْزِلُ بِهِ الشُّبُهَاتُ وَ لَا يُجَارُ مِنْ شَيْ‏ءٍ وَ لَا يُجَاوِرُهُ شَيْ‏ءٌ وَ لَا تَنْزِلُ بِهِ الْأَحْدَاثُ وَ لَا يُسْأَلُ عَنْ شَيْ‏ءٍ يَفْعَلُهُ وَ لَا يَقَعُ عَلَى شَيْ‏ءٍ وَ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ- لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى‏

ترجمه :

2. ابو بصير مى‏گويد: مردى به نزد امام باقر (عليه السلام) آمد و عرض كرد: اى ابو جعفر! به من از پروردگار خود خبر بده كه از چه موقع بوده است؟ آن حضرت فرمودند: واى بر تو! (از چه موقع بود) مخصوص موجودى است كه ابتدا نبوده و سپس به وجود آمده است، در حالى كه پروردگار من بدون داشتن كيفيت (چگونگى) از اول بوده است و براى وجودش زمانى نيست، همان طورى كه براى وجودش، چگونگى‏اى هم ندارد. براى بودن خداوند مكانى وجود ندارد بعد از آن كه چيزى را آفريد، قدرتمند نشد و قبل از آن كه چيزى را ايجاد نمايد، ضعيف نبود. قبل از آن كه چيزى به وجود بياورد، (از تنهايى) وحشت زده نبود و خود به چيزى كه او به وجود آورده است شباهتى ندارد و قبل از ايجاد چيزى، خالى از تسلط بر پادشاهى خود نبود و بعد از به وجود آوردن چيزى پادشاهى بزرگ نگشت. پس براى بودن او چگونگى، مكان و اندازه وجود ندارد و به چيزى كه به او شباهت داشته باشد، شناخته نمى‏شود و با طولانى شدن ماندنش پير نمى‏شود، از چيزى بهت زده نيست، چيزى او را به ترس نمى‏اندازد و تمام چيزها از ترس او بهت زده هستند، او زنده‏اى بدون عاريه است (زنده بودن خود را از كسى يا چيزى به طور موقتى نمى‏گيرد.) و به بودن وصف نمى‏شود و چگونگى مشخصى و اثر بر جاى مانده و مكانى كه همسايه چيزى باشد، ندارد بلكه او زنده‏اى است كه شناخته شده مى‏باشد، پادشاهى است كه قدرت و پادشاهى او هميشگى است. هر گونه كه خواست، با اراده خود به وجود مى‏آورد. نه داراى اندازه و نه قابل تجزيه است و فناپذير نيست. اولين، بدون چگونگى و آخرين بدون مكان است و هر چيزى به جز ذات او نابود شدنى مى‏باشد. آفريدن و دستور دادن مخصوص او است. بزرگ است خدايى كه پروردگار جهانيان مى‏باشد. واى بر تو اى سؤال كننده! خيال، پروردگار مرا به دور خود نمى‏پيچد و او به وسيله شبهات، (از مقام بزرگى) پايين نمى‏آيد و همسايه چيزى نمى‏شود و چيزى (نيز) همسايه او نخواهد شد. اتفاقات بر او جارى نمى‏گردد و از چيزى كه انجام مى‏دهد مورد سؤال قرار نگرفته و بر (روى) چيزى قرار نمى‏گيرد و كسالت و خواب بر او غلبه پيدا نمى‏كند و آن چه در آسمان‏ها و زمين و ميان آن دو و پايين آنها مى‏باشد مخصوص خداوند است.

3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْمَوْصِلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ حِبْرٌ مِنَ الْأَحْبَارِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ لَهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَتَى كَانَ رَبُّكَ فَقَالَ لَهُ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَ مَتَى لَمْ يَكُنْ حَتَّى يُقَالَ مَتَى كَانَ كَانَ رَبِّي قَبْلَ الْقَبْلِ بِلَا قَبْلٍ وَ يَكُونُ بَعْدَ الْبَعْدِ بِلَا بَعْدٍ وَ لَا غَايَةٍ وَ لَا مُنْتَهَى لِغَايَتِهِ انْقَطَعَتِ الْغَايَاتُ عَنْهُ فَهُوَ مُنْتَهَى كُلِّ غَايَةٍ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَنَبِيٌّ أَنْتَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ ص‏

قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه يعني بذلك عبد طاعته لا غير ذلك

ترجمه :

3. ابوالحسن موصلى از امام صادق (عليه السلام) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: يكى از دانشمندان يهودى به نزد امير مؤمنان على (عليه السلام) آمد و عرض كرد: اى امير مؤمنان! پروردگار تو از چه هنگام بود؟ آن حضرت فرمودند: او چه هنگام نبوده كه گفته شود چه موقع بوده است. پروردگار من بدون اين كه قبلى وجود داشته باشد، قبل از قبل بوده است و بدون اين كه بعدى وجود داشته باشد، بعد از بعد است و براى پايان او نهايتى نيست و تمام نهايت‏ها به او ختم مى‏شود. پس از نهايت هر نهايتى است. پس عرض كرد: اى امير مؤمنان! آيا شما پيامبر هستيد؟ آن حضرت فرمود: واى بر تو! من پيروى از پيروان محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) هستم.

شيخ صدوق قدس سره نويسنده كتاب مى‏نويسد: منظور آن حضرت از بنده، پيرو است و چيز ديگر نيست.

4 وَ رُوِيَ أَنَّهُ سُئِلَ ع أَيْنَ كَانَ رَبُّنَا قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ سَمَاءً وَ أَرْضاً فَقَالَ ع أَيْنَ سُؤَالٌ عَنْ مَكَانٍ وَ كَانَ اللَّهُ وَ لَا مَكَانَ

ترجمه :

4. روايت شده است كه از امام على (عليه السلام) سؤال شد: پروردگار ما قبل از اين كه آسمان و زمين را بيافريند، كجا بود؟ آن حضرت فرمودند: كجا، سؤال از مكان است، در حالى كه خداوند زمانى بود كه مكانى وجود نداشت.

5 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ الصَّلْتِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَمِّهِ أَبِي طَالِبٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع لِأَيِّ عِلَّةٍ عَرَجَ اللَّهُ بِنَبِيِّهِ ص إِلَى السَّمَاءِ وَ مِنْهَا إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَ مِنْهَا إِلَى حُجُبِ النُّورِ وَ خَاطَبَهُ وَ نَاجَاهُ هُنَاكَ وَ اللَّهُ لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ فَقَالَ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ وَ لَا يَجْرِي عَلَيْهِ زَمَانٌ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرَادَ أَنْ يُشَرِّفَ بِهِ مَلَائِكَتَهُ وَ سُكَّانَ سَمَاوَاتِهِ وَ يُكْرِمَهُمْ بِمُشَاهَدَتِهِ وَ يُرِيَهُ مِنْ عَجَائِبِ عَظَمَتِهِ مَا يُخْبِرُ بِهِ بَعْدَ هُبُوطِهِ وَ لَيْسَ ذَلِكَ عَلَى مَا يَقُولُ الْمُشَبِّهُونَ- سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى‏ عَمَّا يُشْرِكُونَ

ترجمه :

5. يونس بن عبدالرحمن مى‏گويد: به امام موسى كاظم (عليه السلام) عرض كردم: به چه دليل خداوند پيامبر خود را به سوى آسمان و از آن جا به سدرة المنتهى و از آن جا به حجاب نور برد و او را مورد خطاب قرار داد و در آن جا با او گفت و گو نمود و خداوند به مكان توصيف نمى‏شود؟ آن حضرت فرمودند: خداوند به مكان توصيف نمى‏شود و زمان بر او جارى نمى‏شود، اما خداوند اراده كرد كه فرشتگان و ساكنان آسمان‏هايش را به وجود او شرف بخشد و به ديدار او گرامى داشت و از شگفتى‏هاى بزرگى چيزهايى ببيند كه بعد از افتادن از آنها خبر داد و اين آن چنان نبود كه تشبيه كنندگان (خداوند به چيزى) مى‏گويند و خداوند منزه و بالاتر از آن چيزى است كه نسبت به او شريك قرار مى‏دهند.

6 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَأْسُ الْجَالُوتِ لِلْيَهُودِ إِنَّ الْمُسْلِمِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّ عَلِيّاً مِنْ أَجْدَلِ النَّاسِ وَ أَعْلَمِهِمْ اذْهَبُوا بِنَا إِلَيْهِ لَعَلِّي أَسْأَلُهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ أُخَطِّئُهُ فِيهَا فَأَتَاهُ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْ مَسْأَلَةٍ قَالَ سَلْ عَمَّا شِئْتَ قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَتَى كَانَ رَبُّنَا قَالَ يَا يَهُودِيُّ إِنَّمَا يُقَالُ مَتَى كَانَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ فَكَانَ هُوَ كَائِنٌ بِلَا كَيْنُونَةٍ كَائِنٍ كَانَ بِلَا كَيْفٍ يَا يَهُودِيُّ كَيْفَ يَكُونُ لَهُ قَبْلٌ وَ هُوَ قَبْلَ الْقَبْلِ بِلَا غَايَةٍ وَ لَا مُنْتَهًى غَايَةٌ وَ لَا غَايَةَ إِلَيْهَا غَايَةٌ انْقَطَعَتِ الْغَايَاتُ عَنْهُ فَهُوَ غَايَةُ كُلِّ غَايَةٍ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنَّ دِينَكَ الْحَقُّ وَ أَنَّ مَا خَالَفَهُ بَاطِلٌ

ترجمه :

6. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: رئيس قوم يهود (رأس الجالوت) به قوم خود (يهوديان) گفت: مسلمانان خيال مى‏كنند كه حضرت على (عليه السلام)، يكى از عالم‏ترين فرد در مقام مجادله با ديگران است، مرا به نزد او ببريد تا از او سؤالى بپرسم و او را به اشتباه بيندازم. او را به نزد امام على (عليه السلام) آوردند و عرض كرد: اى امير مؤمنان! مى‏خواهم از شما سؤالى بپرسم. آن حضرت فرمودند: هر چه مى‏خواهى بپرس. عرض كرد: اى امير مؤمنان! پروردگار ما از چه زمانى بوده است؟ آن حضرت فرمودند: از چه زمانى بوده است، براى موجودى به كار مى‏برند كه ابتداء نبوده و سپس به وجود آمده است، در حالى كه او بدون اين كه بودنى و چگونگى باشد، وجود داشت. چگونه براى او قبلى وجود دارد، در حالى كه او قبل از قبل بوده بدون اين كه نهايت و پايانى داشته باشد. او پايانى است كه هيچ پايانى براى او نيست، و نهايتى است كه تمام نهايت‏ها به او ختم مى‏شود. پس او نهايت هر نهايتى است. رأس الجالوت گفت: شهادت مى‏دهم كه دين تو بر حق است و مخالفت با آن باطل مى‏باشد.

7 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الصُّوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى أَبُو تُرَابٍ الرُّويَانِيُّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي الْحَدِيثِ الَّذِي يَرْوِيهِ النَّاسُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَنْزِلُ كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَقَالَ ع لَعَنَ اللَّهُ الْمُحَرِّفِينَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ اللَّهِ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كَذَلِكَ إِنَّمَا قَالَ ص إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُنْزِلُ مَلَكاً إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا كُلَّ لَيْلَةٍ فِي الثُّلُثِ الْأَخِيرِ وَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ فَيَأْمُرُهُ فَيُنَادِي هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِيَهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَيْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ يَا طَالِبَ الْخَيْرِ أَقْبِلْ يَا طَالِبَ الشَّرِّ أَقْصِرْ فَلَا يَزَالُ يُنَادِي بِهَذَا حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ عَادَ إِلَى مَحَلِّهِ مِنْ مَلَكُوتِ السَّمَاءِ حَدَّثَنِي بِذَلِكَ أَبِي عَنْ جَدِّي عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص

ترجمه :

7. ابراهيم بن ابى محمود مى‏گويد: به امام رضا (عليه السلام) عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! درباره حديثى كه مردم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل مى‏كنند چه مى‏فرماييد؟ كه آن حضرت فرموده است: خداوند هر شب به آسمان دنيا فرود مى‏آيد. آن حضرت فرمودند: خداوند كسانى كه سخن را از جايگاه اصلى آن منحرف مى‏سازند لعنت كند. به خدا قسم كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چنين نفرموده است، بلكه فرموده است: خداوند هر شب در يك سوم آخر شب و شب جمعه در اول شب فرشته‏اى را به آسمان دنيا مى‏فرستد و به او دستور مى‏دهد كه فرياد بزند: آيا سؤال كننده‏اى هست كه به او جواب بدهم؟ آيا توبه كننده‏اى هست كه توبه او را بپذيرم؟ آيا استغفار كننده هست كه او را ببخشم؟ اى جست و جو گر خوبى، جلو بيا. اى جست و جو گر بدى عقب برو.

فرياد او تا طلوع فجر ادامه دارد و زمانى كه فجر (صبح) طلوع كرد، به جاى خود در ملكوت بالا بر مى‏گردد. اين حديث را پدرم از جدم و ايشان از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل كرده‏اند.

8 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ التَّمِيمِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ ع قَالَ سَأَلْتُ أَبِي سَيِّدَ الْعَابِدِينَ ع فَقُلْتُ لَهُ يَا أَبَتِ أَخْبِرْنِي عَنْ جَدِّنَا رَسُولِ اللَّهِ ص لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ أَمَرَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِخَمْسِينَ صَلَاةً كَيْفَ لَمْ يَسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ عَنْ أُمَّتِهِ حَتَّى قَالَ لَهُ مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ ع ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَقَالَ ع يَا بُنَيَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ لَا يَقْتَرِحُ عَلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا يُرَاجِعُهُ فِي شَيْ‏ءٍ يَأْمُرُهُ بِهِ فَلَمَّا سَأَلَهُ مُوسَى ع ذَلِكَ وَ صَارَ شَفِيعاً لِأُمَّتِهِ إِلَيْهِ لَمْ يَجُزْ لَهُ رَدُّ شَفَاعَةِ أَخِيهِ مُوسَى ع فَرَجَعَ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَأَلَهُ التَّخْفِيفَ إِلَى أَنْ رَدَّهَا إِلَى خَمْسِ صَلَوَاتٍ قَالَ‏

فَقُلْتُ يَا أَبَتِ فَلِمَ لَمْ يَرْجِعْ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يَسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ بَعْدَ خَمْسِ صَلَوَاتٍ فَقَالَ يَا بُنَيَّ أَرَادَ ص أَنْ يُحَصِّلَ لِأُمَّتِهِ التَّخْفِيفَ مَعَ أَجْرِ خَمْسِينَ صَلَاةً لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها أَ لَا تَرَى أَنَّهُ ص لَمَّا هَبَطَ إِلَى الْأَرْضِ نَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ ع فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّكَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ إِنَّهَا خَمْسٌ بِخَمْسِينَ- ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ يَا أَبَتِ أَ لَيْسَ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ فَقَالَ بَلَى تَعَالَى اللَّهُ عَنْ ذَلِكَ فَقُلْتُ فَمَا مَعْنَى قَوْلِ مُوسَى ع لِرَسُولِ اللَّهِ ص ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَقَالَ مَعْنَاهُ مَعْنَى قَوْلِ إِبْرَاهِيمَ ع إِنِّي ذاهِبٌ إِلى‏ رَبِّي سَيَهْدِينِ وَ مَعْنَى قَوْلِ مُوسَى ع وَ عَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضى‏ وَ مَعْنَى قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ يَعْنِي حُجُّوا إِلَى بَيْتِ اللَّهِ يَا بُنَيَّ إِنَّ الْكَعْبَةَ بَيْتُ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ بَيْتَ اللَّهِ فَقَدْ قَصَدَ إِلَى اللَّهِ وَ الْمَسَاجِدُ بُيُوتُ اللَّهِ فَمَنْ سَعَى إِلَيْهَا فَقَدْ سَعَى إِلَى اللَّهِ وَ قَصَدَ إِلَيْهِ وَ الْمُصَلِّي مَا دَامَ فِي صَلَاتِهِ فَهُوَ وَاقِفٌ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ أَهْلُ مَوْقِفِ عَرَفَاتٍ وُقُوفٌ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِقَاعاً فِي سَمَاوَاتِهِ فَمَنْ عُرِجَ بِهِ إِلَيْهَا فَقَدْ عُرِجَ بِهِ إِلَيْهِ أَ لَا تَسْمَعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ- تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ وَ يَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ

ترجمه :

8. زيدبن على مى‏گويد: از پدرم امام سجاد (عليه السلام) پرسيدم و به ايشان عرض كردم: اى پدر! به من از جدم رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خبر بدهيد كه به آسمان برده شدند، و خداوند به ايشان دستور خواندن پنجاه نماز را دادند. چگونه ايشان از پروردگار نخواستند كه تخفيف داده تا اين كه حضرت موسى (عليه السلام) به ايشان عرضه داشت كه به سوى پروردگار خود بازگرد، و از او بخواه نمازها را كم‏تر كند، زيرا امت تو توان انجام دادن پنجاه نماز را ندارند؟ امام سجاد (عليه السلام) فرمودند: اى فرزندم! رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چيزى را به پروردگار خود پيشنهاد نمى‏داد؛ و در مورد چيزى كه دستور داده بود، دوباره بر نمى‏گشت. پس زمانى كه حضرت موسى (عليه السلام) اين درخواست را كرد و واسطه ميان امت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) شد، جايز نبود كه شفاعت برادرش حضرت موسى (عليه السلام) را رد كند. به همين دليل به سوى پروردگار باز گشت و درخواست تخفيف در نماز را داد، تا اين كه به پنج نماز برگردانده شد. عرض كردم: اى پدر! چرا رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بعد از آن كه پنج نماز شد به سوى پروردگار خود برنگشت؟ آن حضرت فرمودند: اى فرزندم! رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خواسته است كه براى امت خود تخفيف با پاداش پنجاه نماز به دست آورد. زيرا خداوند فرموده است: كسى كه يك كار خوب به جا بياورد، براى او ده ثواب خواهد بود.⁽⁵²⁾ مگر نمى‏بينى كه وقتى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به زمين فرود آمد، جبرئيل بر او نازل شد و عرض كرد: اى محمد! پروردگار، سلام تو را مى‏رساند و مى‏فرمايد: (ثواب) پنج (نماز) در مقابل پنجاه (نماز) است. سخن من برگردانده نمى‏شود و من به بندگان ستم نمى‏كنم.⁽⁵³⁾ به ايشان عرض كردم: اى پدر! مگر اين گونه نيست كه خداوند به مكان توصيف نمى‏شود؟ آن حضرت فرمودند: بله، خداوند بزرگ‏تر از اين است كه به مكانى وصف گردد. عرض كردم: پس معناى سخن حضرت موسى (عليه السلام) به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چيست كه عرضه داشت: به سوى پروردگار خود باز گرد، آن حضرت فرمودند معناى سخن حضرت موسى (عليه السلام) همان معناى سخن حضرت ابراهيم (عليه السلام) است كه فرمود: من به سوى پروردگار خود مى‏روم، (اميد است) كه مرا هدايت كند.⁽⁵⁴⁾ و معناى سخن حضرت موسى (عليه السلام) كه فرمود: پروردگارا! به سوى تو عجله كردم تا راضى شوى.⁽⁵⁵⁾ و معناى سخن خداوند كه فرمود: به سوى خداوند عجله كنيد.⁽⁵⁶⁾ يعنى حج خانه خدا به جا بياورى. اى فرزندم! كعبه، خانه خداوند است، پس كسى حج خانه خدا را به جا بياورد، (يعنى) به سوى خداوند قصد كرده است و مسجدها، خانه‏هاى خداوند هستند، پس كسى كه به سوى آنها برود، به سوى خداوند رفته و او را قصد كرده است و نمازگزار تا زمانى كه در نماز است، در برابر خداوند ايستاده و كسانى كه در عرفات توقف كرده‏اند، در برابر خداوند متوقف شده‏اند و خداوند در آسمان‏ها، مكان‏هاى مباركى دارد، پس كسى كه او را به آن مكان‏ها ببرند، به سوى خداوند بالا برده‏اند. مگر نشنيده‏اى كه خداوند مى‏فرمايد: فرشتگان و روح به سوى او بالا مى‏روند. و مى‏فرمايد: سخن پاك به سوى خداوند بالا مى‏رود و كار شايسته، او را بالا مى‏برد.

9 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَسَدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ فِي شَيْ‏ءٍ أَوْ مِنْ شَيْ‏ءٍ أَوْ عَلَى شَيْ‏ءٍ فَقَدْ أَشْرَكَ لَوْ كَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى شَيْ‏ءٍ لَكَانَ مَحْمُولًا وَ لَوْ كَانَ فِي شَيْ‏ءٍ لَكَانَ مَحْصُوراً وَ لَوْ كَانَ مِنْ شَيْ‏ءٍ لَكَانَ مُحْدَثاً

ترجمه :