8 باب ما جاء في الرؤية
8. رواياتى كه درباره ديدن خداوند آمده است.
1 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ
السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ مَرَّ
النَّبِيُّ ص عَلَى رَجُلٍ وَ هُوَ رَافِعٌ بَصَرَهُ إِلَى السَّمَاءِ يَدْعُو
فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص غُضَّ بَصَرَكَ فَإِنَّكَ لَنْ تَرَاهُ وَ
قَالَ وَ مَرَّ النَّبِيُّ ص عَلَى رَجُلٍ رَافِعٍ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ
وَ هُوَ يَدْعُو فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اقْصُرْ مِنْ يَدَيْكَ فَإِنَّكَ
لَنْ تَنَالَهُ
ترجمه :
1. امام صادق (عليه السلام) از پدران
بزرگوارش نقل فرموده است كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) بر مردى
عبور كردند كه چشمان خود را به سوى آسمان برده و دعا مىكرد. پيامبر اكرم (صلى
الله عليه و آله و سلم) به آن مرد فرمودند: چشمان خود را ببند، زيرا هرگز او را
نمىبينى.
و (از يكى از امامان معصوم (عليه السلام)
روايت شده است كه) فرمودند: پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) بر مردى عبور
كردند كه دستهاى خود را به سوى آسمان بالا برده و دعا مىكرد. پس رسول خدا
(صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: دستهاى خود را كوتاه كن (پايين بياور)
زيرا هرگز به او نمىرسد. (البته اين دو روايت مربوط به جايى است كه آنها
انتظار ديدن خدا را داشتند وگرنه دعا كردن و دست بالا بردن به سوى آسمان، در
روايت آمده است.)
2 حَدَّثَنَا عَلِيُّ
بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ
عَلِيِّ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ كَتَبْتُ
إِلَى أَبِي مُحَمَّدٍ ع أَسْأَلُهُ كَيْفَ يَعْبُدُ الْعَبْدُ رَبَّهُ وَ هُوَ
لَا يَرَاهُ فَوَقَّعَ ع يَا أَبَا يُوسُفَ جَلَّ سَيِّدِي وَ مَوْلَايَ وَ
الْمُنْعِمُ عَلَيَّ وَ عَلَى آبَائِي أَنْ يُرَى قَالَ وَ سَأَلْتُهُ هَلْ
رَأَى رَسُولُ اللَّهِ ص رَبَّهُ فَوَقَّعَ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ
تَعَالَى أَرَى رَسُولَهُ بِقَلْبِهِ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ مَا أَحَبَّ
ترجمه :
2. يعقوب بن اسحاق مىگويد: به ابو محمد
(امام حسن عسكرى عليه السلام) نامه نوشتم و از ايشان پرسيدم كه چگونه بنده،
پروردگار خود را عبادت مىكند، در حالى كه او را نمىبيند؟ آن حضرت در جواب
نوشتند: اى ابا يوسف! آقا، سرور و نعمت دهنده من و پدرانم، بزرگتر از آن است
كه ديده شود. دوباره يعقوب بن اسحاق مىگويد: از آن حضرت پرسيدم، آيا رسول خدا
(صلى الله عليه و آله و سلم)، پروردگارش را ديده است. آن حضرت نوشتند: خداوند،
خود را از طريق قلب رسول خدا، نور خود را به آن حضرت به اندازهاى كه (خداوند)
دوست داشت، نشان داد.
3 حَدَّثَنَا
الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَاصِمِ
بْنِ حُمَيْدٍ قَالَ ذَاكَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِيمَا يَرْوُونَ مِنَ
الرُّؤْيَةِ فَقَالَ الشَّمْسُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءاً مِنْ نُورِ
الْكُرْسِيِّ وَ الْكُرْسِيُّ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءاً مِنْ نُورِ
الْعَرْشِ وَ الْعَرْشُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْحِجَابِ
وَ الْحِجَابُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءاً مِنْ نُورِ السِّتْرِ فَإِنْ
كَانُوا صَادِقِينَ فَلْيَمْلَئُوا أَعْيُنَهُمْ مِنَ الشَّمْسِ لَيْسَ
دُونَهَا سَحَابٌ
ترجمه :
3. عاصم بن حميد مىگويد: با امام صادق
(عليه السلام) درباره آن چه مردم از ديدن خداوند مىگويند گفتگو كردم. آن حضرت
فرمودند: خورشيد، يك جزء از هفتاد جزء نور كرسى (الهى)، و كرسى، يك جزء از
هفتاد جزء نور عرش و عرش يك جزء از هفتاد جزء نور حجاب (الهى) و حجاب، يك جزء
از هفتاد جزء نور مخفى (بودن خداوند) است. پس اگر مردم راستگو باشند، هنگامى كه
هوا ابرى نيست، به خورشيد نگاه كنند. (يعنى مردمى كه از نگاه كردن به خورشيد به
صورت مستقيم، ناتوان هستند، چگونه ادعا مىكنند مىتوانند خداوند را نگاه
كنند.)
4 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ
بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي
الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى
السَّمَاءِ بَلَغَ بِي جَبْرَئِيلُ مَكَاناً لَمْ يَطَأْهُ جَبْرَئِيلُ قَطُّ
فَكُشِفَ لِي فَأَرَانِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ مَا
أَحَبَّ
ترجمه :
4. ابن ابى نصر از امام رضا (عليه السلام)
نقل مىكند كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: زمانى كه مرا به
سوى آسمان بردند، جبرئيل مرا به مكانى رساند كه هرگز پاى خود را در آن جا
نگذاشته بود. پس (همه چيز) براى من روشن شد و خداوند، خود را به صورت نور، طبق
آن چه مىخواست، نشان داد.
5 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ
عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِيهِ
قَالَ حَضَرْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع فَدَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنَ الْخَوَارِجِ
فَقَالَ لَهُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ أَيَّ شَيْءٍ تَعْبُدُ قَالَ اللَّهَ قَالَ
رَأَيْتَهُ قَالَ لَمْ تَرَهُ الْعُيُونُ بِمُشَاهَدَةِ الْعِيَانِ وَ لَكِنْ
رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِيمَانِ لَا يُعْرَفُ بِالْقِيَاسِ وَ لَا
يُدْرَكُ بِالْحَوَاسِّ وَ لَا يُشَبَّهُ بِالنَّاسِ مَوْصُوفٌ بِالآْيَاتِ
مَعْرُوفٌ بِالْعَلَامَاتِ لَا يَجُورُ فِي حُكْمِهِ ذَلِكَ اللَّهُ لا إِلهَ
إِلَّا هُوَ قَالَ فَخَرَجَ الرَّجُلُ وَ هُوَ يَقُولُ- اللَّهُ أَعْلَمُ
حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ
ترجمه :
5. عبدالله بن سنان از پدرش و او هم
مىگويد: مردى از خوارج به نزد آن حضرت آمد و گفت: اى ابا جعفر! (كنيه امام
باقر عليه السلام) چه چيزى را مىپرستى؟ حضرت فرمودند: خداوند را (مىپرستم.)
دوباره پرسيد: آيا، او را ديدهاى؟ فرمودند: چشمها، با ديدن ظاهرى، او را
نمىبينند، ولى قلبها، او را با حقيقت ايمان مىبينند.
او را با مقايسه كردن نمىتوان شناخت و با
حواس (پنج گانه) درك نمىشود و به مردم، شباهتى ندارد. با نشانههايى (كه قرار
داده است) وصف شده و با آنها، مشهور گشته است. در حكمى كه مىكند، ظلم راه
ندارد و آن خدايى است كه جز او خدايى وجود ندارد.
پدر عبدالله بن سنان مىگويد: آن مرد
(خوارجى) از نزد امام خارج شد، در حالى كه مىگفت: خداوند مىداند كه رسالت خود
را در چه جايى قرار دهد.
6 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ
الْمَوْصِلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ حِبْرٌ إِلَى أَمِيرِ
الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ هَلْ رَأَيْتَ رَبَّكَ
حِينَ عَبَدْتَهُ فَقَالَ وَيْلَكَ مَا كُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ
قَالَ وَ كَيْفَ رَأَيْتَهُ قَالَ وَيْلَكَ لَا تُدْرِكُهُ الْعُيُونُ فِي
مُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَكِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ
الْإِيمَانِ
ترجمه :
6. از امام صادق (عليه السلام) روايت شده
است كه (روزى) عالم يهودى به نزد اميرالمؤمنين على (عليه السلام) آمده و پرسيد:
اى امير مؤمنان! آيا پروردگار خود را به هنگام عبادت ديدهاى؟ آن حضرت فرمودند:
چشمها، با ديد ظاهرى او را نمىبينند، اما قلبها با حقيقت ايمان او را
مىبينند.
7 حَدَّثَنَا
الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ
أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع
أَسْأَلُهُ عَنِ الرُّؤْيَةِ وَ مَا فِيهِ النَّاسُ فَكَتَبَ ع لَا يَجُوزُ
الرُّؤْيَةُ مَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَ الرَّائِي وَ الْمَرْئِيِّ هَوَاءٌ
يَنْفُذُهُ الْبَصَرُ فَإِذَا انْقَطَعَ الْهَوَاءُ وَ عُدِمَ الضِّيَاءُ
بَيْنَ الرَّائِي وَ الْمَرْئِيِّ لَمْ تَصِحَّ الرُّؤْيَةُ وَ كَانَ فِي
ذَلِكَ الِاشْتِبَاهُ لِأَنَّ الرَّائِيَ مَتَى سَاوَى الْمَرْئِيَّ فِي
السَّبَبِ الْمُوجِبِ بَيْنَهُمَا فِي الرُّؤْيَةِ وَجَبَ الِاشْتِبَاهُ وَ
كَانَ فِي ذَلِكَ التَّشْبِيهُ لِأَنَّ الْأَسْبَابَ لَا بُدَّ مِنِ
اتِّصَالِهَا بِالْمُسَبَّبَاتِ
ترجمه :
7. احمد بن اسحاق مىگويد: به ابوالحسن سوم
(امام هادى عليه السلام) در مورد ديدن خداوند و آن چه مردم در اين زمينه
مىگويند، نامه نوشتم. آن حضرت در جواب نوشتند: تا زمانى كه بين بيننده و ديده
شده، شكافى نباشد كه چشم از آن عبور كند، ديدن محقق نمىشود و در اين زمينه
(يعنى ديدن ميان خداوند و مخلوقات) تشابهى وجود دارد، زيرا هنگامى كه بيننده و
شىء ديده شده، در علتى سبب ديدن ميان آن دو خواهد شد، لازم است كه تشابه باشد
و در آن شباهت (به غير) مىباشد، زيرا اسباب، بايد به وسيله مسبب، به همديگر
متصل شوند.
8 حَدَّثَنَا عَلِيُّ
بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ
إِدْرِيسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَيْفٍ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدَةَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا
ع أَسْأَلُهُ عَنِ الرُّؤْيَةِ وَ مَا تَرْوِيهِ الْعَامَّةُ وَ الْخَاصَّةُ وَ
سَأَلْتُهُ أَنْ يَشْرَحَ لِي ذَلِكَ فَكَتَبَ ع بِخَطِّهِ اتَّفَقَ الْجَمِيعُ
لَا تَمَانُعَ بَيْنَهُمْ أَنَّ الْمَعْرِفَةَ مِنْ جِهَةِ الرُّؤْيَةِ
ضَرُورَةٌ فَإِذَا جَازَ أَنْ يُرَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْعَيْنِ
وَقَعَتِ الْمَعْرِفَةُ ضَرُورَةً ثُمَّ لَمْ تَخْلُ تِلْكَ الْمَعْرِفَةُ مِنْ
أَنْ تَكُونَ إِيمَاناً أَوْ لَيْسَتْ بِإِيمَانٍ فَإِنْ كَانَتْ تِلْكَ
الْمَعْرِفَةُ مِنْ جِهَةِ الرُّؤْيَةِ إِيمَاناً فَالْمَعْرِفَةُ الَّتِي فِي
دَارِ الدُّنْيَا مِنْ جِهَةِ الِاكْتِسَابِ لَيْسَتْ بِإِيمَانٍ لِأَنَّهَا
ضِدُّهُ فَلَا يَكُونُ فِي الدُّنْيَا أَحَدٌ مُؤْمِناً لِأَنَّهُمْ لَمْ
يَرَوُا اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ وَ إِنْ لَمْ تَكُنْ تِلْكَ الْمَعْرِفَةُ
الَّتِي مِنْ جِهَةِ الرُّؤْيَةِ إِيمَاناً لَمْ تَخْلُ هَذِهِ الْمَعْرِفَةُ
الَّتِي هِيَ مِنْ جِهَةِ الِاكْتِسَابِ أَنْ تَزُولَ أَوْ لَا تَزُولَ فِي
الْمَعَادِ فَهَذَا دَلِيلٌ عَلَى أَنَّ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ لَا يُرَى
بِالْعَيْنِ إِذِ الْعَيْنُ تُؤَدِّي إِلَى مَا وَصَفْنَا
ترجمه :
8. محمد بن عبيده مىگويد: به امام رضا
(عليه السلام) نامهاى نوشتم و از ايشان درباره ديدن (خداوند) و آن چه شيعه و
سنى در اين زمينه مىگويند، پرسيدم و از آن حضرت خواستم كه به طور مفصل براى من
توضيح دهد.
ايشان با خط (مبارك) خودشان نوشتند: همه
قبول دارند و هيچ اختلافى ميانشان نيست كه شناخت (چيزى) از راه ديدن (آن چيز)
ضرورى است. (تا ديدن نباشد، شناخت هم محقق نمىشود) سپس چنين شناختى يا به
وسيله ايمان است يا به وسيله ايمان نيست. پس اگر شناخت خداوند از راه ديدن،
ايمان باشد، شناختى كه هر مؤمنى از راه دليل به دست مىآورد، ايمان نيست، زيرا
(از راه دليل) ضد (از راه ديدن با چشم) است، چون كه آنها (مؤمنان) خداوند را
نديدهاند. (ولى) اگر شناختى كه از طرف ديدن نباشد، ايمان نباشد، آن ايمانى كه
از طرف دليل (عقل) به دست مىآيد، يا اين كه در قيامت از بين مىرود و يا از
بين نمىرود. پس اين دليلى است بر اين كه خداوند، با چشم ديده نمىشود. زيرا
(ديدن با) چشم، به آن چه وصف كرديم، منجر خواهد شد.
9 حَدَّثَنَا عَلِيُّ
بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى
قَالَ سَأَلَنِي أَبُو قُرَّةَ الْمُحَدِّثُ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَى أَبِي
الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَاسْتَأْذَنْتُهُ فِي ذَلِكَ فَأَذِنَ لِي فَدَخَلَ
عَلَيْهِ فَسَأَلَهُ عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْأَحْكَامِ حَتَّى
بَلَغَ سُؤَالُهُ التَّوْحِيدَ فَقَالَ أَبُو قُرَّةَ إِنَّا رُوِّينَا أَنَّ
اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَسَمَ الرُّؤْيَةَ وَ الْكَلَامَ بَيْنَ اثْنَيْنِ
فَقَسَمَ لِمُوسَى ع الْكَلَامَ وَ لِمُحَمَّدٍ ص الرُّؤْيَةَ فَقَالَ أَبُو
الْحَسَنِ ع فَمَنِ الْمُبَلِّغُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى
الثَّقَلَيْنِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ- لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ
يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ
شَيْءٌ أَ لَيْسَ مُحَمَّداً ص قَالَ بَلَى قَالَ فَكَيْفَ يَجِيءُ رَجُلٌ
إِلَى الْخَلْقِ جَمِيعاً فَيُخْبِرُهُمْ أَنَّهُ جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ
أَنَّهُ يَدْعُوهُمْ إِلَى اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ يَقُولُ لا تُدْرِكُهُ
الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ- وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً
لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ ثُمَّ يَقُولُ أَنَا رَأَيْتُهُ بِعَيْنِي وَ
أَحَطْتُ بِهِ عِلْماً وَ هُوَ عَلَى صُورَةِ الْبَشَرِ أَ مَا تَسْتَحْيُونَ
مَا قَدَرَتِ الزَّنَادِقَةُ أَنْ تَرْمِيَهُ بِهَذَا أَنْ يَكُونَ يَأْتِي
عَنِ اللَّهِ بِشَيْءٍ ثُمَّ يَأْتِي بِخِلَافِهِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ قَالَ
أَبُو قُرَّةَ فَإِنَّهُ يَقُولُ- وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى فَقَالَ
أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ بَعْدَ هَذِهِ الآْيَةِ مَا يَدُلُّ عَلَى مَا رَأَى
حَيْثُ قَالَ ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى يَقُولُ مَا كَذَبَ فُؤَادُ
مُحَمَّدٍ ص مَا رَأَتْ عَيْنَاهُ ثُمَّ أَخْبَرَ بِمَا رَأَى فَقَالَ- لَقَدْ
رَأى مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرى فَآيَاتُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ غَيْرُ
اللَّهِ وَ قَدْ قَالَ وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً فَإِذَا رَأَتْهُ
الْأَبْصَارُ فَقَدْ أَحَاطَتْ بِهِ الْعِلْمَ وَ وَقَعَتِ الْمَعْرِفَةُ
فَقَالَ أَبُو قُرَّةَ فَتُكَذِّبُ بِالرِّوَايَاتِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع
إِذَا كَانَتِ الرِّوَايَاتُ مُخَالِفَةً لِلْقُرْآنِ كَذَّبْتُ بِهَا وَ مَا
أَجْمَعَ الْمُسْلِمُونَ عَلَيْهِ أَنَّهُ لَا يُحَاطُ بِهِ عِلْمٌ وَ لا
تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ
ترجمه :
9. صفوان بن يحيى مىگويد: ابو قره (كه اهل
حديث و روايت بود) از من خواست كه او را نزد امام رضا (عليه السلام) ببرم. من
هم از ايشان اجازه خواستم و آن حضرت نيز اجازه دادند. پس ابو قره، به نزد امام
آمد و از حلال و حرام و ساير (احكام) سوالاتى پرسيد تا اين كه به مسئله توحيد
رسيد. ابو قره گفت: به ما روايت شده است كه خداوند ديدن (خود را) و سخن گفتن
(با خود را) بين دو نفر تقسيم كرده است. سخن گفتن را براى حضرت موسى (عليه
السلام) و ديدن خود را براى حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم)، قرار داده
است. حضرت امام رضا (عليه السلام) فرمودند: چه كسى از طرف خداوند خبر آورده است
كه (چشمها او را نمىبينند بلكه او چشمها را مىبيند) و هيچ دانشى نمىتواند
او را احاطه كند؟ (و هيچ كسى مثل او نيست) مگر همين محمد نبود كه چنين خبرهايى
آورد. ابو قره گفت: بله.
حضرت فرمودند: پس چگونه مردى به سوى مردم
مىآيد و به آنها خبر مىدهد كه از نزد خدا آمده است و مردم را به دستور
خداوند، به سوى او دعوت مىكند؛ و مىگويد: (چشمها او را نمىبينند بلكه او
چشم را مىبيند) اما سپس مىگويد: من، او را با چشم خود ديدهام و دانش من بر
او احاطه دارد و او صورتى مثل صورت انسان دارد. آيا شرم نمىكنيد؟ (از اين كه
چنين حرفهايى مىزنيد؟) آيا (همين) خدانشناسها (و منكرين خداوند، در اين صورت)
نمىگويند كه از طرف خداوند چيزى مىآورد، سپس خلاف آن را انجام مىدهد؟ ابو
قره گفت: خداوند در قرآن فرموده است: (در مرتبه ديگر، او را ديد.) امام رضا
(عليه السلام) فرمودند: خداوند بعد از اين آيه سخنى دارد، كه بر ديده نشدن خودش
دلالت مىكند، آن جايى كه مىفرمايد: (آن چه دل مىبيند، دروغ نمىداند) و
مىگويد: (دل محمد، آن چه را كه با چشم ديده است، دروغ نمىداند.) سپس به آن چه
ديده بود، خبر آورد و فرمود: (حقيقتا از نشانههاى پروردگار بزرگش ديد) (و
نشانههاى خداوند، غير از خود خداوند است) و باز فرموده است: (دانشى، او را در
بر نمىگيرد.) پس زمانى كه چشمها بخواهند او را ببينند، دانش، او را در بر
خواهد گرفت و شناخت (خداوند) تحقق پيدا مىكند. ابو قره گفت: پس اين روايات را
شما دروغ مىدانيد. حضرت فرمودند: زمانى كه روايات، مخالف با قرآن باشد، دروغ
مىباشند و آن چه مسلمانان، بر آن اتفاق نظر دارند اين است كه دانشى، او را در
بر نمىگيرد و چشمها او را نمىبينند و چيزى مثل او نيست.
10 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ
بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ
بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لا
تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ قَالَ إِحَاطَةُ
الْوَهْمِ أَ لَا تَرَى إِلَى قَوْلِهِ- قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ
لَيْسَ يَعْنِي بَصَرَ الْعُيُونِ- فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ لَيْسَ
يَعْنِي مِنَ الْبَصَرِ بِعَيْنِهِ- وَ مَنْ عَمِيَ فَعَلَيْها لَمْ يَعْنِ
عَمَى الْعُيُونِ إِنَّمَا عَنَى إِحَاطَةَ الْوَهْمِ كَمَا يُقَالُ فُلَانٌ
بَصِيرٌ بِالشِّعْرِ وَ فُلَانٌ بَصِيرٌ بِالْفِقْهِ وَ فُلَانٌ بَصِيرٌ
بِالدَّرَاهِمِ وَ فُلَانٌ بَصِيرٌ بِالثِّيَابِ اللَّهُ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ
يُرَى بِالْعَيْنِ
ترجمه :
10. عبدالله بن سنان از امام صادق (عليه
السلام)، درباره (اين آيه قرآنى) نقل مىكند (چشمها، او را نمىبينند، ولى او،
چشمها را مىبيند) كه آن حضرت فرمودند: منظور از خداوند، احاطه كردن گمان است
(يعنى منظور از چشم، خيال است) مگر نمىبينى كه فرموده است (چشمهايى از طرف
خداوند به شما داده شد) و منظور، نور چشم نيست. پس كسى كه بيناست، براى خودش
است و از بصر، چشم قصد نشده است و كسى كه نابيناست، براى خودش است و نابينايى
چشمها قصد نشده است. (و در تمام اين موارد) احاطه نشده، بلكه خيال و تفكر قصد
شده است.
همان طورى كه گفته مىشود: فلانى به شعر،
آگاه است و فلانى به (علم) فقه آگاه است و فلانى به درهم آگاه است و فلانى به
لباس بصير (شناخت دارد) است. خداوند بزرگتر از آن است كه با چشم ديده شود.
11 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي
الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ
يُوصَفُ فَقَالَ أَ مَا تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قُلْتُ بَلَى قَالَ أَ مَا
تَقْرَأُ قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ
الْأَبْصارَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَتَعْرِفُونَ الْأَبْصَارَ قُلْتُ بَلَى قَالَ
وَ مَا هِيَ قُلْتُ أَبْصَارُ الْعُيُونِ- فَقَالَ إِنَّ أَوْهَامَ الْقُلُوبِ
أَكْثَرُ مِنْ أَبْصَارِ الْعُيُونِ فَهُوَ لَا تُدْرِكُهُ الْأَوْهَامُ وَ
هُوَ يُدْرِكُ الْأَوْهَامَ
ترجمه :
11. ابو هاشم جعفرى از امام رضا (عليه
السلام) نقل مىكند كه از آن حضرت درباره خداوند پرسيدم: كه آيا وصف مىشود؟
فرمودند: آيا قرآن خواندهاى؟ عرض كردم: بله. فرمودند: آيا اين آيه را
خواندهاى (چشمها، او را درك نمىكنند ولى او چشمها را درك مىكند.) عرض
كردم: بله. فرمودند: ابصار را مىشناسيد؟ عرض كردم: بله. فرمودند: آنها چه چيز
هستند؟ عرض كردم: منظور، نور چشمها هستند. فرمودند: فكر درون، بيشتر از نور
چشمان است. پس انديشهها، او را درك نمىكنند، در حالى كه او، انديشهها را درك
مىكند.
12 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ
عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ
أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا ع-
لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ فَقَالَ يَا أَبَا
هَاشِمٍ أَوْهَامُ الْقُلُوبِ أَدَقُّ مِنْ أَبْصَارِ الْعُيُونِ أَنْتَ قَدْ
تُدْرِكُ بِوَهْمِكَ السِّنْدَ وَ الْهِنْدَ وَ الْبُلْدَانَ الَّتِي لَمْ
تَدْخُلْهَا وَ لَا تُدْرِكُهَا بِبَصَرِكَ فَأَوْهَامُ الْقُلُوبِ لَا
تُدْرِكُهُ فَكَيْفَ أَبْصَارُ الْعُيُونِ
ترجمه :
12. ابو هاشم جعفرى مىگويد: از امام رضا
(عليه السلام)، درباره آيه (چشمها، او را نمىبينند ولى او چشمها را مىبيند)
پرسيدم. آن حضرت فرمودند: اى ابا هاشم! انديشه درون، از نور چشم دقيقتر است.
تو با انديشه خود، سند، هند و شهرهايى كه در آن جا نرفتهاى و با چشم نديدهاى
درك مىكنى. پس انديشه درون (خدا) را درك نمىكند. پس چگونه چشمها مىتوانند
او را ببينند.
13 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَضِيَ
اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ
الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ
بْنِ الْحَسَنِ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ
إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْخَزَّازِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالا
دَخَلْنَا عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَحَكَيْنَا لَهُ مَا رُوِيَ أَنَّ
مُحَمَّداً ص رَأَى رَبَّهُ فِي هَيْئَةِ الشَّابِّ الْمُوفِقِ فِي سِنِّ
أَبْنَاءِ ثَلَاثِينَ سَنَةً رِجْلَاهُ فِي خُضْرَةٍ وَ قُلْتُ إِنَّ هِشَامَ
بْنَ سَالِمٍ وَ صَاحِبَ الطَّاقِ وَ الْمِيثَمِيَّ يَقُولُونَ- إِنَّهُ
أَجْوَفُ إِلَى السُّرَّةِ وَ الْبَاقِي صَمَدٌ فَخَرَّ سَاجِداً ثُمَّ قَالَ
سُبْحَانَكَ مَا عَرَفُوكَ وَ لَا وَحَّدُوكَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ وَصَفُوكَ
سُبْحَانَكَ لَوْ عَرَفُوكَ لَوَصَفُوكَ بِمَا وَصَفْتَ بِهِ نَفْسَكَ
سُبْحَانَكَ كَيْفَ طَاوَعَتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ شَبَّهُوكَ بِغَيْرِكَ
إِلَهِي لَا أَصِفُكَ إِلَّا بِمَا وَصَفْتَ بِهِ نَفْسَكَ وَ لَا أُشَبِّهُكَ
بِخَلْقِكَ أَنْتَ أَهْلٌ لِكُلِّ خَيْرٍ فَلَا تَجْعَلْنِي مِنَ الْقَوْمِ
الظَّالِمِينَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيْنَا فَقَالَ مَا تَوَهَّمْتُمْ مِنْ
شَيْءٍ فَتَوَهَّمُوا اللَّهَ غَيْرَهُ ثُمَّ قَالَ نَحْنُ آلُ مُحَمَّدٍ
النَّمَطُ الْأَوْسَطُ الَّذِي لَا يُدْرِكُنَا الْغَالِي وَ لَا يَسْبِقُنَا
التَّالِي يَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص حِينَ نَظَرَ إِلَى عَظَمَةِ
رَبِّهِ كَانَ فِي هَيْئَةِ الشَّابِّ الْمُوفِقِ وَ سِنِّ أَبْنَاءِ
ثَلَاثِينَ سَنَةً يَا مُحَمَّدُ عَظُمَ رَبِّي وَ جَلَّ أَنْ يَكُونَ فِي
صِفَةِ الْمَخْلُوقِينَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَنْ كَانَتْ رِجْلَاهُ
فِي خُضْرَةٍ قَالَ ذَاكَ مُحَمَّدٌ ص كَانَ إِذَا نَظَرَ إِلَى رَبِّهِ
بِقَلْبِهِ جَعَلَهُ فِي نُورٍ مِثْلِ نُورِ الْحُجُبِ حَتَّى يَسْتَبِينَ لَهُ
مَا فِي الْحُجُبِ إِنَّ نُورَ اللَّهِ مِنْهُ اخْضَرَّ مَا اخْضَرَّ وَ مِنْهُ
احْمَرَّ مَا احْمَرَّ وَ مِنْهُ ابْيَضَّ مَا ابْيَضَّ وَ مِنْهُ غَيْرُ
ذَلِكَ يَا مُحَمَّدُ مَا شَهِدَ بِهِ الْكِتَابُ وَ السُّنَّةُ فَنَحْنُ
الْقَائِلُونَ بِهِ
ترجمه :
13. ابراهيم بن محمد خزاز و محمد بن حسين
مىگويند: به نزد امام رضا (عليه السلام) رفتيم و براى آن حضرت، داستانى كه
شنيده بوديم، بيان كرديم. (داستان اين بود كه) حضرت محمد (عليه السلام) در سن
سى سالگى، پروردگار خود را به صورت جوانى خوش اندام ديده كه در سبزهها قدم
گذاشته بود عرض كردم: هشام بن سالم، صاحب طاق و ميثمى مىگويند: خداوند (به شكل
انسان است كه) تا ناف، خالى و بقيه بدن، پر است. (منظور اين است كه بالا تنه،
لاغر و پايين تنه، چاق است.) در اين هنگام امام (عليه السلام)، به سجده رفتند.
سپس فرمودند: (پروردگارا!) تو پاك و منزه هستى و كسى تو را نشناخته است و تو را
يگانه ندانستهاند. به همين دليل تو را توصيف كردند.
(پروردگارا!) تو پاك و منزه هستى و اگر تو
را مىشناختند، به طور يقين همان طورى كه خودت را وصف كردهاى، توصيف مىكردند.
تو، پاك و منزه هستى، پس چگونه به آنها فرصت مىدهى كه تو را به ديگران تشبيه
كنند. پروردگارا! من تو را به جز اوصافى كه براى خودت شمردهاى، توصيف نمىكنم
و تو را به مخلوقت، شبيه نمىنمايم. تو، شايسته هر نيكى هستى، پس مرا از گروه
ستمكاران قرار مده. سپس آن حضرت رو به ما كردند و فرمودند: آن چه به خداوند
توهم كرديد و به خيالتان آمد، خداوند را غير از آن بدانيد و فرمودند: ما خاندان
حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) ميانه رو هستيم كه متجاوزان ما را درك
نمىكنند و عقب افتادهها، بر ما مقدم نمىشوند. اى محمد! زمانى كه رسول خدا
(صلى الله عليه و آله و سلم)، مىخواستند به بزرگى پروردگارش نگاه كنند، به شكل
جوانى خوش رو و در سن سى سال بودند. اى محمد! پروردگار من بزرگ است و بزرگتر
از آن است كه صفت آفريده شدگانش را داشته باشد. عرض كردم: فداى شما شوم! كسى كه
با دو پايش در سبزه است، كيست؟ فرمودند: حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم)
است. زمانى كه با قلبش به خداوند نگاه مىكند، او را در نور قرار مىدهد، مثل
نورى كه پشت پرده است، تا زمانى كه براى او معلوم شود كه پشت پرده چه كسى است.
نور خداوند، گاهى اوقات سبز تيره و گاهى قرمز پر رنگ و گاهى سفيد شديد و گاهى
رنگ ديگرى دارد. اى محمد! ما به چيزى اعتقاد داريم كه در قرآن و روايات به آن
شهادت داده شده است.
14 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْكُلَيْنِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ
مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ غَيْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
سُلَيْمَانَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ عَبْدِ
اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ
عَظِيمٌ رَفِيعٌ لَا يَقْدِرُ الْعِبَادُ عَلَى صِفَتِهِ وَ لَا يَبْلُغُونَ
كُنْهَ عَظَمَتِهِ- لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ
هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ وَ لَا يُوصَفُ بِكَيْفٍ وَ لَا أَيْنٍ وَ لَا
حَيْثٍ فَكَيْفَ أَصِفُهُ بِكَيْفٍ وَ هُوَ الَّذِي كَيَّفَ الْكَيْفَ حَتَّى
صَارَ كَيْفاً فَعَرَفْتُ الْكَيْفَ بِمَا كَيَّفَ لَنَا مِنَ الْكَيْفِ أَمْ
كَيْفَ أَصِفُهُ بِأَيْنٍ وَ هُوَ الَّذِي أَيَّنَ الْأَيْنَ حَتَّى صَارَ
أَيْناً فَعَرَفْتُ الْأَيْنَ بِمَا أَيَّنَ لَنَا مِنَ الْأَيْنِ أَمْ كَيْفَ
أَصِفُهُ بِحَيْثٍ وَ هُوَ الَّذِي حَيَّثَ الْحَيْثَ حَتَّى صَارَ حَيْثاً
فَعَرَفْتُ الْحَيْثَ بِمَا حَيَّثَ لَنَا مِنَ الْحَيْثِ فَاللَّهُ تَبَارَكَ
وَ تَعَالَى دَاخِلٌ فِي كُلِّ مَكَانٍ وَ خَارِجٌ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ- لا
تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ
الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ- وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ
ترجمه :
14. عبدالله بن سنان از امام صادق (عليه
السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند بزرگ و بلند مرتبه است.
بندگان نمىتوانند او را وصف كنند و به عمق بزرگى او برسند. چشمها، او را درك
نمىكنند ولى او، چشمها را درك مىكند و او مهربان و داناست و به چگونگى، مكان
و زمان وصف نمىشود. پس چگونه او را به چگونگى وصف كنم، در حالى كه او به
چگونگى، چگونه بودن داد، تا چگونه شود. (يعنى كيفيت هر چيز را خداوند به آن
داده است و هر چيزى، ويژگى و شكل خاص خود را دارد مثل انسان، حيوان و جامدات
مانند سنگ و چوب و...)
پس چگونگى (هر چيزى) با توجه به عنايت او،
شناخته مىشود.
و يا اين كه چگونه او را به مكان توصيف
كنم؟ در حالى كه او به مكان، مكانيت داد، تا مكان شود. (يعنى خداوند، جايى به
نام زمين آفريد تا همه در قسمتى از آن زندگى كنند و قسمت ديگرى را دريا و جنگل
و كوه قرار داد تا هر موجودى در قسمتى از اين زمين به سر ببرد و با اشاره به
آن، مكان بودن صدق مىكند.) پس مكان با توجه به عنايت او، شناخته مىشود. يا
چگونه او را به زمان وصف كنم، در حالى كه او به زمان، زمان بودن را داد تا زمان
شود. پس زمان با توجه به عنايت او، شناخته مىشود. پس خداوند بزرگ، در هر مكانى
هست و از هر چيزى خارج است. چشمها، او را درك نمىكنند ولى او، چشمها را
مىبيند. هيچ خدايى جز خداى بزرگ نيست و او مهربان و داناست.
15 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ
هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ
إِبْرَاهِيمَ وَ الْفَضْلِ ابْنَيْ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيَّيْنِ عَنْ عُبَيْدِ
بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ
فِدَاكَ الْغَشْيَةُ الَّتِي كَانَتْ تُصِيبُ رَسُولَ اللَّهِ ص إِذَا أُنْزِلَ
عَلَيْهِ الْوَحْيُ فَقَالَ ذَاكَ إِذَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ
اللَّهِ أَحَدٌ ذَاكَ إِذَا تَجَلَّى اللَّهُ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ تِلْكَ
النُّبُوَّةُ يَا زُرَارَةُ وَ أَقْبَلَ بِتَخَشُّعٍ
ترجمه :
15. فرزند زراره از پدرش نقل مىكند كه به
امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: فداى شما شوم. حالت غشى كه به پيامبر اسلام
(صلى الله عليه و آله و سلم)، هنگامى كه وحى به ايشان نازل مىشد، چه بود؟ آن
حضرت فرمودند: آن حالت، زمانى اتفاق مىافتاد كه بين او و خداوند كسى نبود كه
در آن هنگام، خداوند بر آن حضرت، آشكار مىشد. سپس فرمودند: اى زراره! آن،
(حالتِ) پيامبرى بود و با حالت فروتنى، رو به خداوند مىآورد.
16 حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ
مُرَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ رَأَى رَسُولُ
اللَّهِ ص رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَعْنِي بِقَلْبِهِ
ترجمه :
16. مزارم از امام صادق (عليه السلام) نقل
مىكند كه از آن حضرت شنيدم كه مىفرمود: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و
سلم)، پروردگارش را (با دل) مشاهده كرد. (حديث بعدى، شماره هفده، اين مسئله را
تأييد مىكند.)
17 وَ تَصْدِيقُ
ذَلِكَ مَا حَدَّثَنَا بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ
الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ
الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع هَلْ رَأَى
رَسُولُ اللَّهِ ص رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ نَعَمْ بِقَلْبِهِ رَآهُ أَ
مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ- ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى
أَيْ لَمْ يَرَهُ بِالْبَصَرِ وَ لَكِنْ رَآهُ بِالْفُؤَادِ
ترجمه :
17. محمد بن فضيل مىگويد: از ابوالحسن
(عليه السلام) (امام موسى كاظم عليه السلام) پرسيدم: آيا رسول خدا، پروردگارش
را مشاهده كرد؟ فرمودند: بله! او را با قلب خود، مشاهده نمود. مگر نشنيدهاى كه
خداوند مىفرمايد: دل، آن چه را كه او ديد، دروغ نمىداند.) يعنى با چشم، خدا
را نديده، بلكه با دل ديده است.
18 أَبِي رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ
مُحَمَّدٍ الْأَصْفَهَانِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِيِّ
عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ أَوْ غَيْرِهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع
عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لَقَدْ رَأى مِنْ آياتِ رَبِّهِ
الْكُبْرى قَالَ رَأَى جَبْرَئِيلَ عَلَى سَاقِهِ الدُّرُّ مِثْلُ الْقَطْرِ
عَلَى الْبَقْلِ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ قَدْ مَلَأَ مَا بَيْنَ السَّمَاءِ
إِلَى الْأَرْضِ
ترجمه :
18. حفص بن غياث يا غير او، مىگويد: از
امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خدا پرسيدم كه فرموده است: (حقيقتا، پيامبر
اسلام، نشانههاى بزرگ پروردگارش را ديد) آن حضرت فرمودند: رسول خدا، جبرئيل را
در حالى كه در پايش درى مثل قطرهاى بر روى سبزى، مشاهده كردند، به طورى كه
جبرئيل، ششصد بال داشت كه بين آسمان و زمين را پر كرده بود.
19 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الصُّوفِيُّ قَالَ
حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى الرُّويَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا
عَبْدُ الْعَظِيمِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ
زَيْدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع عَنْ إِبْرَاهِيمَ
بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا ع فِي قَوْلِ
اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى رَبِّها ناظِرَةٌ
يَعْنِي مُشْرِقَةٌ تَنْتَظِرُ ثَوَابَ رَبِّهَا
ترجمه :
19. ابراهيم بن ابى محمود مىگويد: امام
رضا (عليه السلام)، در مورد سخن خداوند كه فرموده است، (در آن روز، صورتها به
پروردگارشان نگاه مىكنند) فرمودند: يعنى (انسانهاى مومن) منتظر ثواب پروردگار
خود هستند.
20 حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ
اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ
قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ النَّخَعِيُّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ
يَزِيدَ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ
وَ جَلَّ هَلْ يَرَاهُ الْمُؤْمِنُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ قَالَ نَعَمْ وَ
قَدْ رَأَوْهُ قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَقُلْتُ مَتَى قَالَ حِينَ قَالَ
لَهُمْ- أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى ثُمَّ سَكَتَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ
وَ إِنَّ الْمُؤْمِنِينَ لَيَرَوْنَهُ فِي الدُّنْيَا قَبْلَ يَوْمِ
الْقِيَامَةِ أَ لَسْتَ تَرَاهُ فِي وَقْتِكَ هَذَا قَالَ أَبُو بَصِيرٍ
فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأُحَدِّثُ بِهَذَا عَنْكَ فَقَالَ لَا
فَإِنَّكَ إِذَا حَدَّثْتَ بِهِ فَأَنْكَرَهُ مُنْكِرٌ جَاهِلٌ بِمَعْنَى مَا
تَقُولُهُ ثُمَّ قَدَّرَ أَنَّ ذَلِكَ تَشْبِيهٌ كَفَرَ وَ لَيْسَتِ
الرُّؤْيَةُ بِالْقَلْبِ كَالرُّؤْيَةِ بِالْعَيْنِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا
يَصِفُهُ الْمُشَبِّهُونَ وَ الْمُلْحِدُونَ
ترجمه :
20. ابو بصير مىگويد: به امام صادق (عليه
السلام) عرض كردم: مرا، از خداوند آگاه كن (اطلاعاتى به من در مورد خداوند بده)
كه آيا انسانهاى مومن، او را در روز قيامت مىبينند؟ فرمودند: بله! و حتى او
را قبل از روز قيامت ديدهاند. عرض كردم: چگونه؟ فرمودند: هنگامى كه خداوند به
انسانها مىگويد: آيا پروردگار شما نيستم؟ گفتند: بله، تو پروردگار ما هستى.
سپس آن حضرت مدتى سكوت كردند و بعد فرمودند: انسانهاى مومن، خداوند را قبل از
روز قيامت مىبينند. آيا او را الان نمىبينى؟ ابو بصير مىگويد: به آن حضرت
عرض كردم: فداى شما شوم، آيا اين حديث را از شما روايت كنم؟ فرمودند: نه. زيرا
اگر آن را روايت كنى، انسان منكر و جاهل، آن را انكار مىكند و گمان مىكند كه
آن تشبيه خداوند است و كافر مىشود و ديدن با قلب، مثل ديدن با چشم نيست و
خداوند، بزرگتر از آن است كه تشبيه كنندگان و انكار كنندگان، او را توصيف
مىكنند.
