قرآن :.
((بـگـو: هركس برحسب ساختار (روانى و بدنى ) خودعمل مى كند و پروردگار شما بهتر مى داند چه كسى رهيافته تر است )).
ـ امام على (ع ): نيت , شالوده كار است .

ـ كردارها, ثمره نيت ها هستند.
ـ امام صادق (ع ): هيچ بدنى در انجام آن چه نيت بر آن قوى باشد, ناتوان نيست .

ـ دوزخيان در حقيقت بدان سبب در آتش جاويدان مى شوند كه نيت آن ها در دنيا اين بوده كه اگر در آن جـاويـدان بـاشـنـد براى هميشه خدا رانافرمانى كنند و بهشتيان در حقيقت بدان سبب در بـهشت جاويدان مى مانند كه نيت آن ها دردنيا اين بوده كه اگر در آن باقى بمانند براى ابدخدا را اطـاعـت كـنند پس جاودانگى هر دو گروه به سبب نيت هاست حضرت سپس آيه ((قل كل يعمل على شاكلته )) را تلاوت كرد و فرمود: يعنى بر پايه نيت خود.
ـ على بن ابراهيم ـ درباره آيه ((قل كل يعمل على شاكلته )) ـ : يعنى بر پايه نيت خود((فربكم اعلم بـمـن هـو اهـدى سـبيلا)) پدرم ازجعفربن ابراهيم از ابوالحسن الرضا(ع ) برايم حديث كرد كه آن حـضـرت فرمود: چون روزقيامت شود, مؤمن در پيشگاه خداوند بايستد وكار حسابرسى او را خود خداوند به عهده گيرد واعمالش را به او نشان دهد مؤمن در كارنامه خودمى نگرد و اولين چيزى كـه مـى بيند گناهان خوداست با مشاهده آن ها رنگش بر مى گردد وبدنش به لرزه مى افتد و در جـانـش وحـشت مى نشيند سپس خوبى هايش را مى بيند و ازمشاهده آن چشمش روشن و جانش مـسـرور وروحـش شـاد مـى شـود و آن گـاه بـه ثـوابـى كه خداوند ارزانيش فرموده مى نگرد و شاديش افزون مى شود.
سـپـس خـداونـد بـه فـرشـتـگـان مـى فـرمـايـد: كـارنامه اى را بياوريد كه در آن اعمال ناكرده آن هاست !حضرت فرمود: مؤمنان آن كارنامه را مى خوانندو آن گاه مى گويند: به عزتت سوگند كـه تـو خودمى دانى ما هيچ يك از اين كارها را انجام نداده ايم ؟
خداوند فرمايد: راست مى گوييد, اماشما نيت انجام آن ها را داشتيد و ما آن كارها رابرايتان نوشتيم آن گاه پاداش آن اعمال به ايشان داده مى شود.
ـ امـام صادق (ع ): نيت برتر از عمل است بدانيد كه نيت همان عمل است ((20)) سپس آيه ((قل كل يعمل على شاكلته )) را قرائت كرد, (وفرمود:) يعنى بر پايه نيت خود.
ـ پيامبر خدا(ص ): مردم مطابق نيت هاى خود محشور مى شوند.
ـ مردم مطابق نيت هاى خودبرانگيخته مى شوند.
ـ امام صادق (ع ): خداوند در روزقيامت مردم را مطابق نيت هايشان محشورمى كند.
ـ پيامبر خدا(ص ): خداوند متعال نه به قيافه هاى شما نگاه مى كند, نه به حسب ونسب شما و نه به دارايى هايتان , بلكه به دل هاى شما مى نگرد پس هر كه دلى پاك وشايسته داشته باشد, خداوند بر او مهربانى وترحم مى كند.
ـ امام على (ع ): قدر هر كس به قدرهمت اوست و عملش به قدر نيت او.
ـ امام سجاد(ع ): عمل جز به نيت نيست .

ـ امام على (ع ): كسى را كه نيت نباشد,عمل نباشد.
ـ در سـفارش به فرزند بزرگوارش حسن (ع ) ـ : و بر آن شدم تا تو را اين چنين ادب آموزم , زيرا كه تـو روى بـه زنـدگـى دارى و جوانى نوخاسته اى كه نيت و ذهنى سالم وروانى صاف و بى آلايش دارى .

تفسير.
جـمـلـه ((قـل كل يعمل على شاكلته فربكم اعلم بمن هو اهدى سبيلا)), مشاكله ـ به طورى كه درمفردات راغب آمده است ـ از ماده شكل است به معناى بستن دست و پاى ستور و طنابى را كه با آن حـيوان را مى بندند ((شكال )) (قيد) مى گويند و((شاكله )) به معناى خوى و خصلت است و از اين روخوى و خصلت را شاكله ناميده اند كه آدمى رامحدود و مقيد مى سازد و او را وادار مى سازد تا به مقتضاى آن اخلاق رفتار كند.
در مـجـمـع آمـده اسـت : شـاكـلـه بـه مـعناى طريقت ومذهب است گفته مى شود: هذا طريق ذوشواكل :يعنى چندين راه فرعى از آن جدا مى شود پايان سخن مجمع گويا طريقه و مذهب را از ايـن جـهـت شـاكـله خوانده اند كه رهگذران و منسوبان به آن دوخود را ملتزم به پيمودن آن ها و مـنـحـرف نشدن ازآن ها مى دانند بعضى گفته اند: شاكله از شكل ـ به فتح شين ـ است به معناى مثل و مانند و بعضى هم گفته اند: از شكل ـ به كسر شين ـ مى باشد به معناى هيات و ريخت .

در هـر صورت , آيه كريمه عمل انسان رامترتب بر شاكله او مى داند به اين معنا كه عمل متناسب و مـوافـق با آن است , زيرا شاكله نسبت به عمل و كار همانند روح جارى و سارى در بدن است , بدنى كـه بـا انـدام ها و كردارهاى خودهيات هاى معنوى روح را تجسم مى بخشدآزمايش ها و تحقيقات علمى ثابت كرده است كه ميان ملكات و حالات روحى با اعمال آدمى رابطه خاصى وجود دارد مثلا نحوه عمل و برخورد يك فرد شجاع با يك فرد ترسو در هنگام مواجهه با يك صحنه ترسناك يكسان نـيست , يا نحوه عمل و رفتاريك شخص بخشنده با يك فرد خسيس و پست درموارد انفاق و خرج كـردن همسان نمى باشد و به همين ترتيب همچنين ثابت شده است كه ميان صفات نفسانى با نوع سـاخـتـار بـدنى انسان رابطه خاصى است بعضى مزاج ها زود به خشم مى آيند وطبعا علاقه مند به انـتـقـامـگيرى هستند, در برخى ديگر شهوت شكم يا شهوت جنسى يا غيره زود به جوش مى آيد و فوران مى كند, به طورى كه نفس آن ها با كمترين عاملى تحريك مى شود, برخى مزاج هاى ديگر هم حـالات ديـگرى دارند بنابراين ,ملكات اخلاقى و صفات روحى بر حسب اختلاف مزاج ها, در برخى خيلى سريع شكل مى گيرند و دربرخى با كندى بروز مى كنند.
بـا هـمـه ايـن احوال , انگيزه و عامل مزاج وساختار بدنى كه باعث پديد آمدن فلان ملكه اخلاقى يا بـهـمـان عـمـل مـتـناسب با آن مى شود, فقطدر حد اقتضاست و به مرحله عليت تامه نمى رسد, به طورى كه فعل مخالف با مقتضاى طبع و مزاج را ازمرحله امكان در آورده آن را محال و ناممكن سـازدو در نتيجه , موضوع اختيار منتفى شود بلكه فعل همچنان يك پديده اختيارى است هر چند ممكن است در برخى موارد انجام آن برخلاف طبيعت ومزاج , كار بسيار دشوارى باشد.
تـامـل و دقـت در كـلام خـداى سـبـحـان آن چـه راگـفتيم تاييد مى كند, زيرا خداوند سبحان مـى فـرمـايـد:((و زمـيـن پاك , گياهش به اذن پروردگارش برمى آيد, و آن زمينى كه ناپاك (و نـامناسب ) است ,(گياهش ) جز اندك و بى فايده بر نمى آيد)) قراردادن اين آيه در كنار آياتى كه بر عموميت دعوت پيامبر دلالت دارد ـ مانند آيه ((تا به وسيله آن شما وهر كسى را كه (اين پيام به او) رسـد هـشـدار دهـم )) ـمـى فـهـماند كه تاثير ساختار وجودى انسان در صفات و اعمال به گونه اقتضاست نه به نحو عليت تامه .

چگونه چنين نباشد, حال آن كه خداوند متعال دين را يك پديده فطرى مى خواند كه آفرينش تغيير و تـبديل ناپذير از آن خبر مى دهد خداوندمى فرمايد: ((پس , روى خود را با گرايش تمام به حق , به سـوى ايـن دين كن , با همان سرشتى كه خدامردم را بر آن سرشته است , آفرينش خداى تغييرپذير نـيـسـت ايـن است همان دين پايدار)) نيزمى فرمايد: ((سپس راه را بر او آسان گردانيد))دعوت فطرت به دين حق و سنت معتدل با دعوت سرشت و طبيعت انسان به سوى بدى و فساد وانحراف از اعتدال به نحو عليت تامه , با هم سازگارنيست و با يكديگر جمع نمى شوند.
ايـن كـه بـعـضـى گـفـتـه اند: سعادت و شقاوت ,درست مانند زوج بودن براى عدد چهار و فرد بودن براى عدد سه , دو امر ذاتى هستند و هرگز از ملزوم خود جدا نمى شوند و يا محكوم به حكم و قـضـاى ازلى هستند و دعوت انبيا هم فقط براى اتمام حجت است , نه براى ممكن ساختن تغيير و دگرگونى و به اميد تحول از حالى به حال ديگر, چرا كه خداوندمى فرمايد: ((تا كسانى كه هلاك مى شوند از روى بينه هلاك شوند و كسانى كه زنده مى مانند از روى بينه و دليل زنده بمانند)).
جواب اين سخن اين است كه همان موضوع اتمام حجت خود حجت و دليلى است بر اين كه سعادت شـخص سعادتمند و بدبختى فرد بدبخت يك امر لازم و ضرورى و تخلف ناپذير نمى باشد,زيرا اگر سعادت و شقاوت از لوازم ذاتى بودند براى رساندن آن ها به ذات نيازى به حجت و برهان نداشتند, چرا كه ذاتيات حجت بردار نيستند بنابراين حجت (الهى ) بى معنا و لغو مى شود.
هـمـچـنـيـن اگر سعادت و شقاوت بر طبق قضاى حتمى و ازلى خداوند لازمه ذوات باشند و نه بـه اقـتـضـاى ذاتـى , ايـن مردم بودند كه بر خداوند سبحان حجت داشتند و بنابراين اتمام حجت خـداونـد كـارى لـغـو و بيهوده مى شد پس , درست بودن اقامه حجت از سوى خداوند, خود نشان مى دهد كه سعادت وشقاوت به هيچ وجه لازمه ذات انسان نيست بلكه ناشى از اعمال نيك و بد او و عقايد و باورهاى درست و نادرست وى مى باشد.
عـلاوه بـر ايـن , مـتوسل شدن انسان به طور طبيعى و فطرى به ابزارهايى چون آموزش و پرورش وهـشـدار و بـشـارت و وعـده و تـهـديـد و امـر و نـهـى وامثال اين ها, براى رسيدن به مقاصد و اهـداف زندگى , خود روشنترين دليل است بر اين كه انسان در درون خود حس مى كند كه بر سر يك دو راهى قرار دارد: راه سعادت و راه شقاوت و حس مى كندكه مى تواند هر راهى را كه بخواهد انتخاب كند وبپيمايد و براى هر كارى كه انجام مى دهد پاداش مناسب با آن را مى يابد.
خـداى مـتـعال مى فرمايد: ((و اين كه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست و (نتيجه ) كوشش او به زودى ديده خواهد شد سپس هر چه تمامتر وى راپاداش دهند)).
اين يك نوع ارتباط ميان اعمال و صفات باذات ها و درون هاست نوع ديگرى از ارتباط نيزهست كه مـيان اعمال و صفات با اوضاع و احوال وعوامل بيرون از ذات انسان يعنى محيط زندگى وفضاى زيـسـت او وجود دارد مانند آداب و سنن ورسوم و عادت هاى ديرين زيرا اين عوامل نيزانسان را به سمت انجام كارهايى سازگار با آن ها فرامى خوانند و او را از مخالفت و ناسازگارى با اين عوامل باز مى دارند و چيزى نمى گذرد كه يك ريخت و ساختار جديد و ثانوى به انسان مى بخشند,به طورى كه اعمال و كردارهاى او با اوضاع و احوال پيرامون او كه در محيط زندگيش جمع شده اندمنطبق مى گردد.
ايـن رابـطه نيز غالبا در حد اقتضاست , منتها گاهى اوقات چنان ريشه دار و پا برجا مى شوند كه , با تـوجـه بـه رسـوخ مـلـكـات و صفات رذيله يا فاضله در نفس انسان , ديگر اميدى به بركندن آن ها نـمـى مـاند دركلام خداى متعال هم اشاره اى به اين نكته شده است مثلا مى فرمايد: ((كسانى كه كـافـر شـده انـد يكسان است براى آنان كه هشدارشان بدهى يا هشدارشان ندهى , ايمان نمى آورند خـداوند بر دل هاى آنان وبر شنوايى ايشان مهر زده و برديدگانشان پرده اى است )) و آيات ديگرى از اين قبيل .

الـبـتـه بايد توجه داشت كه اين نكته به صحت اقامه كردن حجت بر مردم از طريق دعوت و انذار وتـبـشير, لطمه اى نمى زند, چون تاثير ننهادن دعوت در آنان برخاسته از انتخاب و گزينش بد و نادرست ايشان است و پيداست كه امتناع از روى اختيارمنافاتى با اختيار و مختار بودن ندارد.
از ايـن تـوضيحات مفصل و طولانى روشن شد كه انسان چند شاكله دارد يك شاكله آدمى زاييده نـوع خـلـقت و نحوه ساختار بدنى اوست و عبارت از يك شخصيت خلقى است كه از تاثيرگذارى دسـتـگـاه هـاى بـدن او در يـكـديـگـر حـاصل مى شود, مانند مزاج كه يك كيفيت ميانه برآمده از تاثيرگذارى كيفيت هاى متضاد در يكديگر مى باشد شاكله ديگر كه يك پديده ثانوى است عبارت از يـك شـخـصيت خلقى است كه از تاثير عوامل گوناگون خارجى در نفس انسان , به علاوه شاكله نخست , شكل مى گيرد.
انـسـان هـر شـاكـلـه و ساختارى كه داشته باشد و ازهر صفت نفسانى و از هر فعل داخلى روحى كـه برخوردار باشد, عمل او بر طبق آن صورت مى گيردو كردارهايش نمايانگر آن شاكله مى باشد مـثـلاانـسان متكبر پرنخوت , نحوه سخن گفتن و سكوت ونشستن و برخاستن و كليه حركات و سـكـنـاتش اين حالت او را نشان مى دهد يا آدم ذليل بيچاره ذلت وبيچارگى در تمام رفتارهايش پيداست , همچنين است آدم ترسو و شجاع و بخشنده و خسيس وصبور و باوقار و شتابزده و بايد هم چنين باشد, چراكه فعل نمايانگر فاعل آن است و ظاهر عنوان باطن و صورت نشانگر معنا.
كلام خداوند سبحان نيز اين مطلب را تاييدمى كند و در موارد بسيارى حجت ها و براهين خودرا بر پايه آن بنا مى نهد مثلا مى فرمايد: ((كور و بينايكسان نيستند و نه تاريكى ها و روشنايى و نه سايه و آفـتـاب و زندگان و مردگان يكسان نمى باشند)) ومى فرمايد: ((زنان ناپاك از آن مردان ناپاكند ومـردان نـاپـاك از آن زنـان ناپاك و زنان پاك از آن مردان پاكند و مردان پاك از آن زنان پاك )) و آيات ديگرى از اين قبيل كه شمار آن ها فراوان است .

آيـه ((كـل يـعـمـل عـلـى شـاكـلته )) به هر معنايى ازشاكله كه حمل شود, معنايش محكم است مـنـتـهـاارتـبـاط آن با آيه ((و ننزل من القرآن ما هو شفا ورحمة للمؤمنين و لايزيد الظالمين الا خسارا)) وجاى گرفتن آن در اين سياق كه خداوند سبحان به وسيله قرآن كريم و دعوت حق خود به مؤمنان سودمى رساند و آنان را شفا مى بخشد و از همين راه به ستمگران به سبب ستمشان زيان وارد مـى آورد, ايـن مـعـنا را به ذهن نزديك مى سازد كه مراد از شاكله ,شاكله به معناى دوم است يعنى همان شخصيت خلقى كه از مجموع غرايز انسان و عوامل بيرونى مؤثر در او, حاصل مى شود و در وجود انسان شكل مى گيرد.
گـويـى بـعـد از آن كه خداوند متعال فرمود كه مؤمنان از كلام او شفا و رحمت مى برند و كافران ازاين دو نعمت محروم مى شوند و بر زيانشان افزوده مى شود, كسى اعتراض كرده است كه چرا بايد مـيان بندگانش فرق بگذارد و اگر هر دو گروه را از طريق قرآن شفا و رحمت مى بخشيد, غرض رسـالـت بهترحاصل مى شد و به حال دعوت سودمندتر بود لذاخداوند به پيامبر خود(ص ) دستور مـى دهد كه درپاسخ به اين اعتراض آنان بگويد: ((بگو: هركس برطبق شاكله خود عمل مى كند)) يـعـنـى اعـمـال ورفتارهاى شما بر طبق شاكله و فعليت و ساختارى كه در وجود شما هست , سر مى زند پس , هركس ازشاكله درستى برخوردار باشد به راحتى به سوى عقايد حقه و اعمال شايسته هـدايـت مـى شود و ازدعوت حق بهره مند مى شود, اما چنانچه كسى ازشاكله نادرست و سركشى بـرخوردار باشد, پذيرفتن عقايد درست و به كار بستن كارهاى نيك و شايسته برايش دشوار است و از شنيدن دعوت حق جز زيان و خسارت بيشتر چيزى حاصلش نمى شود وخداوندى كه پروردگار شماست و به درون هاى شماآگاه است و تدبيركننده وجود شماست , بهتر مى داندكه چه كسى از شاكله اى درست برخوردار است ورهيافته تر مى باشد و به بهره مند شدن از سخن حق نزديكتر است و هـمـچـنـيـن آن پـيـامـبـرى كـه خـداونـد بـه او آمـوزش داده و آگـاهـش سـاخته است كه مؤمنان رهيافته ترند, به اين مطلب آگاهتر مى باشد بنابراين ,شفا و رحمت قرآنى اختصاص به آنان دارد و بـراى كـافـران ستمگر چيزى جز زيان بيشتر باقى نمى ماند,مگر اين كه از ستم و حق كشى خود دست بردارند كه در اين صورت آنان نيز از شفا و رحمت قرآنى بهره مند مى شوند.
از هـمـيـن جـا نـكته اى كه در تعبير كردن با صفت برترين در جمله ((اهدى سبيلا)) نهفته است مـعـلـوم مـى شـود, نكته اين است كه , همان طور كه گفتيم ,شاكله در دعوت انسان به صفات و رفـتـارهـاى مـتناسب با آن , نقش الزام آور و تخلف ناپذير نداردچه شاكله نادرست گرچه گمراه كـنـنـده اسـت و بـه كـارهـاى نـادرسـت فـرا مـى خواند, اما گمراهى را يك امر قطعى و حتمى نـمى گرداند, زيرا در اين شاكله نيزنشانى هر چند ضعيف وجود دارد, اما شاكله درست رهيافته تر از شاكله نادرست است و زودتر جذب راه حق مى شود, دقت شود.

نقش نيت در عمل .