غـزالـى در كـتـاب خـود الـمـنـقـذ مـن الـضـلال معتقداست كه بهترين و قطعى ترين راه هاى شناخت پيامبران , شناخت قلبى و كشف و شهود باطنى است واقعيت هم همين است , زيرا كسى كه بـا بـصـيرت قلبى خويش مى بيند و از طريقه اى آسمانى نبوت محمد را ملاحظه مى كند, علاوه بر بى نياز بودن ازهر گونه دليلى براى اثبات نبوت محمد(ص ), به بالاترين درجات معرفت و بصيرت نيز ارتقامى يابد..

گواهى دادن گواهى خودى .

قرآن :.
((آيا كسى كه از جانب پروردگارش بر حجتى روشن است و شاهدى از (خويشان ) او پيرو اوست و پيش ازوى نيز كتاب موسى راهبر و مايه رحمت بوده است (دروغ مى بافد)؟
آنان (كه در جستجوى حـقـيـقـتـند) به آن مى گروند و هركس از گروه هاى (مخالف ) به آن كفر ورزد,آتش وعده گاه اوسـت پـس در آن تـرديـد مـكـن كـه آن حـق اسـت (و) از جانب پروردگارت , ولى بيشتر مردم باورنمى كنند)).
((و كسانى كه كافر شدند, مى گويند : تو فرستاده نيستى بگو : كافى است خدا و آن كس كه نزد او علم كتاب است , ميان من و شما گواه باشد)).
تفسير.
آيـه ((افـمـن كان على بينة من ربه و يتلوه شاهدمنه و من قبله كتاب موسى اماما و رحمة )), اين جـمـلـه تفريعى است بر كلام گذشته كه در صدد احتجاج واستدلال بر منزل بودن قرآن ازجانب خـداى سـبحان بود كلمه ((من )) مبتدا و خبر آن محذوف است وكلمه ((كغيره )) يا چيزى به اين معنا در تقدير مى باشددليل بر اين مطلب جمله بعد است كه مى فرمايد :((اولئك يؤمنون به و من يكفر به من الاحزاب فالنارموعده )).
اسـتـفـهـام در آيه , استفهام انكارى است ومعنايش اين است : كسى كه چنين و چنان باشد,مانند كـسـى كه چنين و چنان نباشد, نيست و تو اين صفات را دارا هستى بنابراين , درباره حقانيت قرآن شك و ترديدى نداشته باش .

جـمـلـه ((عـلـى بـيـنـة مـن ربه )) : كلمه ((بينه )) صفت مشبهه است به معناى آشكار و روشن مـنتهاچيزهاى آشكار و روشن گاه چيزى را هم كه به آن ها منضم و ملحق شوند روشن مى سازند مـانـنـد نـوركـه هم خودش روشن و آشكار است و هم چيزهاى ديگر به واسطه آن آشكار و نمايان مـى شـوند به همين دليل است كه واژه ((بينه )) درباره چيزهايى كه موجب روشن شدن غير خود مـى شـونـد, زيـاد بـه كارمى رود مانند حجت و آيت و نشانه به شاهد بر ادعاى مدعى نيز ((بينه )) مى گويند.
خـداونـد مـتـعال حجت و دليل را بينه ناميده است ,مانند اين آيه : ((ليهلك من هلك عن بينة )) هـمـچـنين آيت و نشانه خود را بينه خوانده است مانند آيه ((قدجائكم بينة من ربكم هذه ناقة اللّه لكم )) نيز بربصيرت و بينش الهى خاصى كه به انبيا داده شده بينه اطلاق كرده است , مثلا به نقل از نـوح مـى فـرمـايد : ((ياقوم ارايتم ان كنت على بينة من ربى و آتانى رحمة من عنده )) يا مطلق بينش و بصيرت الهى را بينه مى نامد, چنان كه ظاهر اين آيه نشان مى دهد :((افمن كان على بينة من ربه كم زين له سؤ عمله واتبعوا اهواهم )) درجاى ديگر به همين مضمون فرموده است : ((اومن كان ميتا فاحييناه وجعلنا له نورا يمشى به فى الناس كمن مثله فى الظلمات ليس بخارج منها)).
ظـاهـرا مـراد از ((بـيـنه )) در آيه مورد بحث , به قرينه جمله بعد كه مى فرمايد : ((اولئك يؤمنون بـه )),هـمـين معناى عام اخير (يعنى مطلق بصيرت الهى )است , گو اين كه بر حسب مورد, مراد شـخـص پـيامبر(ص ) مى باشد, چون اصولا جمله براى اين آورده شده كه اين نتيجه از آن گرفته شـود ((فـلاتك فى مرية منه )) بنابراين , مقصود از بينه , بصيرت الهى است كه به پيامبر(ص ) داده شـده اسـت , نـه خـود قـرآن كـه بـر آن حـضـرت نـازل شده است چون در اين صورت ظاهرا اين نـتـيـجه گيرى مستحسن نيست كه ((فلاتك فى مرية منه )) مطلب روشن است البته اين مطلب مـنـافـات با آن ندارد كه قرآن نيز به خودى خود بينه اى از جانب خداوند باشد, چرا كه قرآن آيت و نـشانه اى از سوى خدا مى باشد, چنان كه مى فرمايد : ((قل انى على بينة من ربى و كذبتم به )),اما اين دو مورد با هم فرق مى كنند.
از آن چـه گـذشـت روشن مى شود كه گفته كسانى كه مى گويند : مراد از ((من كان )) شخص پـيـغـمـبرمى باشد و درباره او به كار رفته است , به جا نيست ,بلكه پيغمبر به لحاظ انطباق مورد و مـصـداق , مـراداست همچنين اين گفته درست نيست كه مراد از آن اصحاب مؤمن پيامبرند زيرا دليلى وجود ندارد كه آيه را به اين افراد تخصيص بزنيم .

نـيـز نـادرسـتـى ايـن سـخـن كه مراد از بينه قرآن است و همچنين نادرستى اين نظر كه مراد از آن حـجـت و دليل عقل است و علت اين كه كلمه بينه به خدا اضافه شده , آن است كه خداوند ادله عقلى ونقلى را در اختيار مى گذارد, روشن مى شود.
عـلـت نـادرستى اين اقوال آن است كه دليلى براى تخصيص وجود ندارد و از طرفى بينه اى كه از جـانـب خداى متعال در اختيار پيامبر(ص ) نهاده مى شود باشناخت و معرفى كردنى كه خداوند از طريق خردهابه ما ارزانى مى دارد قابل مقايسه نمى باشد.
جـمـلـه : ((و يـتـلـوه شـاهـد منه )), مراد از شهادت اداى شهادت است كه درستى مطلب مورد شهادت را مى رساند, نه تحمل شهادت و شاهد شدن نسبت به چيزى , زيرا مقام , مقام اثبات حقانيت قرآن است واين مطلب با شهادت به معناى اداى شهادت مناسبت دارد نه شاهد بودن .

عـلـى الـظـاهـر مـراد از ايـن شاهد, فردى است كه به حقانيت قرآن يقين كرده و نسبت به آن از بـصـيـرت و بينشى الهى بهره مند شده و لذا از روى بصيرت به قرآن ايمان آورده و همچنان كه به تـوحـيد و رسالت شهادت مى دهد, به حقانيت قرآن و نازل شدن آن ازجانب خداى متعال شهادت مـى دهـد چـون كـسى كه يقين و بصيرت نسبت به چيزى داشته باشد اگر به درستى آن گواهى دهد, اين گواهى شك و ترديدتنها بودن در اعتقاد به آن امر را از انسان مى زدايد,زيرا وقتى انسان به امرى اعتقاد و اذعان داشته باشدو در اعتقاد به آن يكه و تنها باشد, ممكن است اين تنها و منفرد بودن او را دچار هراس سازد اما اگرفرد ديگرى هم همان حرف او را بزند و نظر او راتاييد كند, اين تـرس و احـساس تنهايى در او از بين مى رود و دلش قوى و پشتش گرم مى شود خداوندمتعال به چيزى شبيه اين معنا احتجاج كرده است ,آن جا كه مى فرمايد : ((بگو : به من خبر دهيد كه اگراين قـرآن از نـزد خـدا بـاشد و شما بدان كافر شده باشيدو شاهدى از فرزندان اسرائيل به مشابهت آن (باتورات ) گواهى داده و ايمان آورده باشد و شماتكبر نموده باشيد )).
بـنـابـرايـن , واژه ((يـتـلـوه )) از ماده ((تلو)) (به معناى دنباله روى كردن ) است , نه از تلاوت (به مـعـنـاى خـواندن ) و ضمير آن به ((من )) يا ((بينه )) بر مى گرددبه اعتبار اين كه ((بينه )) نور يا دلـيـل مـى باشد به هرحال بازگشت هر دو به يك معناست , زيرا شاهدى كه از شخص داراى بينه پـيـروى مى كند, طبعا از بينه او نيز پيروى مى نمايد ضمير ((منه )) به ((من )) برمى گردند نه به ((ربه )) و معلوم است كه مرجع آن ((بينه )) هم نيست خلاصه اين كه معناى آيه چنين است : كسى كه نسبت به چيزى بصيرت الهى داشته باشد و يك نفر خودى هم به او بپيوندد, بر درستى وصحت راه و عقيده او گواهى دهد.
بـر ايـن اسـاس , آن چـه در روايـات شـيـعه و سنى آمده است كه مراد از شاهد على (ع ) است , اگر مـرادايـن بـاشـد, بـه حسب مصداق و انطباق مورد است نه به اين معنا كه مراد از به كار بردن آن , على (ع ) باشد.
ـ امـام عـلـى (ع ) ـ درباره آيه ((افمن كان على بينة من ربه و يتلوه شاهد منه )) ـ :على آن بينه از جانب پروردگارش مى باشدو من شاهدى از او هستم .

ـ پيامبر خدا (ص ) : ((افمن كان على بينة من ربه )) من هستم ((ويتلوه شاهد منه )) على است .

ـ من ((على بينة من ربه )) هستم وعلى ((شاهد منه )) است .

ـ امـام عـلـى (ع ) روز جـمعه بر منبرخطبه مى خواند و فرمود : سوگند به آن كه دانه را شكافت و انسان را آفريد, هيچ مردقرشى نبود كه به سن بلوغ رسيده باشد, مگراين كه آيه اى از كتاب خداى عزوجل درباره او نازل شد و من آن مرد و آن آيه رامى شناسم مردى برخاست و عرض كرد :اى امير مـؤمـنـان , آيـه اى كه درباره تو نازل شده كدام است ؟
فرمود : حال كه پرسيدى ,گوش كن و لازم نيست كه در اين باره ازشخص ديگرى هم بپرسى آيا سوره هود راخوانده اى ؟
عرض كرد : آرى , اى امـيرمؤمنان فرمود : پس , شنيده اى كه خداى عزوجل مى فرمايد : ((افمن كان على بينة من ربه و يـتـلـوه شـاهـد منه ))؟
عرض كرد : آرى فرمود : آن كسى كه از جانب پروردگارش بينه اى دارد, مـحمد(ص ) رسول خداست وآن شاهد خودى كه به دنبال او مى رود, على بن ابى طالب است من آن شاهد هستم و من از او(ص ) مى باشم .

ـ در پـاسخ به مردى كه از برترين منقبت او پرسيد ـ : آن چيزى كه خداوند دركتابش نازل فرموده اسـت مـرد پرسيد : چه چيز درباره تو نازل شده است ؟
فرمود : آيه ((افمن كان على بينة من ربه و يتلوه شاهدمنه )) فرمود : من هستم آن شاهد رسول خدا(ص ).
ـ اگـر كـرسـى قـضاوت برايم نهاده شودو من بر آن بنشينم , هر آينه ميان پيروان تورات بر اساس تـورات داورى خـواهـم كـردو مـيان پيروان انجيل مطابق انجيل آن ها وميان پيروان زبور بر پايه زبورشان و ميان پيروان فرقان , مطابق فرقانشان , داوريى كه به درگاه خداوند بالا رود و بدرخشد به خداقسم , هيچ آيه اى از كتاب خدا در شب يا روزنازل نشد, مگر اين كه مى دانم درباره چه كسى نازل شده است و هيچ فرد قرشى نبودكه به سن بلوغ رسيده باشد, مگر اين كه آيه اى از كتاب خدا دربـاره او نـازل شـده كـه اورا به سوى بهشت يا دوزخ سوق مى دهدمردى برخاست و گفت : اى اميرمؤمنان ,چه آيه اى درباره شما نازل شده است ؟
حضرت به او فرمود : مگر نشنيده اى كه خداوند مى فرمايد : ((افمن كان على بينة من ربه و يتلوه شاهد منه )), فرمود : آن كه ازجانب پروردگارش بينه دارد رسول خداست و من شاهد او در اين باره هستم و به دنبال او حركت مى كنم .

ـ بـر مـنـبـر فرمود : هيچ مردى از قريش نيست , مگر اين كه يك يا دو آيه درباره اونازل شده است مـردى كـه پـايين پاى منبرنشسته بود (يعنى ابن كوا) گفت : درباره خود تو چه نازل شده است ؟
حـضـرت خـشـمـگـيـن شـد و فرمود : بدان كه اگر درحضور مردم از من نمى پرسيدى , جوابت رانـمـى دادم واى بـرتـو! آيـا سـوره هـود را خوانده اى ؟
سپس آيه ((افمن كان على بينة من ربه و يتلوه شاهد منه )) را خواند (و فرمود :) رسول خداداراى بينه است و من شاهد خودى او هستم .

توضيح : مجلسى (ره ) در ذيل اين حديث مى گويد : ابن بطريق در المستدرك گفته است :حافظ ابـونـعيم به سند خود از عباد و نيز ابو مريم وهمچنين صباح بن يحيى و عبداللّه بن عبد القدوس ازاعمش و او از منهال بن عمر نظير اين روايت را نقل كرده اند.
ـ احـدى نـبود كه به سن بلوغ رسيده باشد,مگر اين كه خداوند درباره او آيه اى نازل فرموددر اين هنگام مردى از بدخواهان آن حضرت برخاست و گفت : درباره خود تو خداى متعال چه نازل كرده اسـت ؟
مـردم بـه طـرف آن مردبرخاستند تا او را بزنند حضرت فرمود : به حال خود رهايش كنيد (سپس فرمود :) آيا سوره هود را خوانده اى ؟
مرد گفت : آرى حضرت آيه ((افمن كان على بينة من ربـه و يتلوه شاهدمنه )) را خواند و آن گاه فرمود : آن كسى كه ازجانب پروردگارش بينه داشت محمد(ص )است و آن شاهدى كه پشت سر او حركت مى كند, من هستم .

ـ هـيـچ مـردى از قريش نيست , مگر اين كه آيات چندى از قرآن درباره او نازل شد مردى گفت : درباره خود تو چه نازل شده است ؟
حضرت فرمود : مگر سوره هود را نمى خوانى ؟
((افمن كان على بينة من ربه و يتلوه شاهد منه ))رسول خدا(ص ) بينه اى از جانب پروردگارش دارد و من گواهى از خود او هستم .

ابـن مـردويـه و ابن عساكر از على (ع ) درباره اين آيه آورده اند كه فرمود : رسول خدا(ص ) بينه اى ازپـروردگارش دارد و من شاهدى از خود او هستم ابن مردويه از طريق ديگرى از على (ع ) آورده اسـت كـه فـرمود : رسول خدا(ص ) فرمود : ((افمن كان على بينة من ربه )) من هستم و ((ويتلوه شاهد منه ))على است .

تـوضـيـح : عـلامـه نـظـير اين روايت را از طريق عامه نقل كرده است سيد بن طاووس در كتاب ((سعدالسعود)) مى گويد : محمدبن عباس بن مروان دركتاب خود از شصت و شش طريق با ذكر سندهاى آن ها, روايت كرده است كه مقصود از ((شاهد منه ))على بن ابى طالب (ع ) است .

ـ هيچ مردى از قريش نيست , مگر اين كه يك يا دو آيه از كتاب خدا درباره او نازل شده است مردى از ميان جماعت گفت : اى اميرالمؤمنين , درباره خود شما چه نازل شده است ؟
فرمود : آيا اين آيه سـوره هـود را نـخوانده اى كه :((افمن كان على بينه من ربه ويتلوه شاهد منه ))؟
محمد از جانب پروردگارش بينه دارد و من آن شاهد هستم .

ـ ((افمن كان على بينة من ربه )) محمداست و ((يتلوه شاهد منه )) من هستم .

ـ درباره آيه ((افمن كان على بينة من ربه ويتلوه شاهد منه )) ـ : رسول خدا از جانب پروردگارش بينه داشت و آن شاهد من هستم .

ـ عبداللّه بن عطا: من با حضرت باقر(ع )در مسجد النبى (ص ) نشسته بودم كه ديدم پسرعبداللّه بن سـلام در گـوشـه اى نـشسته است به حضرت باقر(ع ) عرض كردم : مى گويند پدراين مرد همان كـسـى اسـت كـه عـلم كتاب نزداوست حضرت فرمود : نه , بلكه آن كس امير مؤمنان على بن ابى طـالـب (ع ) اسـت كه اين آيه درباره اونازل شده است : ((افمن كان على بينة من ربه ويتلوه شاهد منه )), پيامبر از جانب پروردگارش بينه اى داشت وامير مؤمنان على بن ابى طالب شاهد خودى او بود.
ـ امـام باقر(ع ) : آن كسى كه از جانب پروردگارش بينه دارد, رسول خدا(ص ) است وآن كسى كه پيرو اوست و شاهد از خود آن حضرت مى باشد, اميرالمؤمنين (ع ) است وسپس يكايك اوصياى او.
ـ امام صادق (ع ) ـ در حديثى پيرامون صلح حديبيه ـ : حفص بن احنف و سهيل بن عمرو نزد رسول خـدا(ص ) برگشتند و گفتند :اى محمد, قريش شرط تو را درباره آزاد بودن دين اسلام و مجبور نـكـردن كـسـى نـسـبـت بـه ديـنش , پذيرفتند پس , رسول خدا(ص ) قلم ودوات خواست و امير المؤمنين (ع ) را صدا زد وفرمود : بنويس اميرالمؤمنين (ع ) نوشت : بسم اللّه الرحمن الرحيم سهيل بـن عـمـرو گـفـت : ماخدايى به نام رحمان نمى شناسيم مانند پدرانت بنويس ((باسمك اللهم )) رسـول خـدا(ص )فـرمـود : بـنـويـس ((بـاسـمـك الـلـهم )), زيرا اين نيزيكى از نام هاى خداست اميرالمؤمنين سپس نوشت : اين عهدنامه اى است ميان محمد رسول خدا و سران قريش سهيل بن عـمـرو بـاز گـفت :اگر ما قبول داشتيم تو رسول خدا هستى كه با تونمى جنگيديم بنويس : اين عـهـدنامه اى است ميان محمد بن عبداللّه اى محمد, آيا از نسب خود ننگ دارى ؟
رسول خدا(ص ) فـرمـود : من رسول خدا هستم , هر چند شما اقرار نكنيد سپس فرمود : اى على , پاك كن و بنويس :مـحـمـد بـن عـبـداللّه امـيـرالـمـؤمـنـيـن (ص ) عرض كرد : من هرگز نام شما را از نبوت پاك نـمـى كـنـم رسـول خـدا(ص ) خـود بـا دست مباركش كلمه رسول اللّه را پاك كرد سپس نوشت : اين صلح نامه اى است ميان محمد بن عبداللّه و سران قريش و سهيل بن عمرو اينان توافق كردند كه تـاده سـال مـيـانـشـان جـنـگـى صـورت نگيرد, متعرض يكديگر نشويم , دست به سرقت و غارت نزنيم ,قصد خيانت به مواد قرارداد و زير پا نهادن صلحنامه را در دل نپرورانيم , هر كه دوست داشته بـاشد با محمد هم پيمان و هم دين شود آزادباشد و هر كه دوست داشته باشد با قريش هم پيمان و هـم آيـيـن شود نيز آزاد باشد چنانچه از قريش كسى بدون اجازه ولى و سرپرستش به ياران محمد مـلحق شد و مسترد شود و اگر ازياران محمد كسى به قريش بپيوندد به او مستردنشود اسلام در مـكـه آشكار و آزاد باشد و افراددرباره دينشان آزاد باشند و مورد آزار و تحقيرقرار نگيرند محمد و يارانش امسال از ورود به مكه خوددارى كرده برگردند و سال آينده به مكه بيايند و سه روز در آن جـا بـمـانـنـد و جزشمشير غلاف شده اى كه مسافر با خود دارد,جنگ افزار ديگرى با خود به مكه نياورند على بن ابى طالب اين قرارداد صلح را نوشت ومهاجران وانصار برآن گواهى دادند.
سپس رسول خدا(ص ) فرمود : اى على , تواز اين كه نام مرا از قيد نبوت پاك كنى خوددارى نمودى سـوگـنـد بـه آن كـه مـرا به حق پيامبر كرد, تونيز, با دردمندى و بالاجبار, در برابر فرزندان اين جـمـاعـت بـه چـنـيـن چـيـزى تـن خـواهـى داد(سـالـهـا بـعـد) چون روز صفين فرا رسيد و طـرفـيـن جـنـگ بـه حـكـمـيـت رضايت دادند,اميرالمؤمنين (ع )نوشت : ((اين توافقنامه اى است مـيـان امـيـرالمؤمنين على بن ابى طالب و معاوية بن ابى سفيان )) عمرو بن عاص گفت : اگر ما قـبـول داشـتيم تو امير المؤمنين هستى كه با تونمى جنگيديم پس , بنويس : اين توافقنامه اى است مـيـان عـلـى بن ابى طالب و معاوية بن ابى سفيان در اين هنگام اميرالمؤمنين (ع ) فرمود :راست فرمود خدا و راست فرمود رسول او(ص ) رسول خدا(ص ) اين موضوع را به من خبر داد آن گاه كه صلحنامه را نوشت .