در يـكـى از مباحث گذشته گفتيم كه اعتباراصل مالكيت , از اعتبارات ضرورى است كه بشر در هـيچ حالى , خواه در حال فردى به سر برديا در اجتماع , از آن ها بى نياز نمى باشد و گفتيم كه اين اصل ريشه در اعتبار اختصاص دارد.
درباره ملك و مالكيت .

اسـت از سـلطنت و فرمانروايى بر افراد, اين هم ازاعتبارات ضروريى است كه انسان از آن هابى نياز نمى باشد.
نـيـاز جـامـعـه اسـت از آن جـهت كه از اجزا و اعضاى فراوان با مقاصد گوناگون و خواست هاى مـتـضـادتـشـكـيل شده است , نه نياز فرد از آن جهت كه فرد است , زيرا افراد انسانى كه گرد هم جـمـع مـى شـونـد و اجـتـمـاعـى را بـه وجـود مـى آورنـد, به دليل آن كه خواستهاى متفاوت و مـقاصدگوناگون دارند خواه ناخواه ميان آن ها اختلاف وناسازگارى پديد مى آيد و هر يك سعى مـى كـنـندآن چه را ديگران دارند به زور بگيرند و به حدودآن ها تجاوز كنند و حقوقشان را پايمال سازند.
در چنين وضعى است كه هرج و مرج به وجودمى آيد و اجتماعى كه به عنوان وسيله اى براى نيل به سعادت در زندگى تشكيل داده بودند, به عامل بدبختى و نابودى تبديل مى شود و داروخود عامل درد مـى گردد و براى بر طرف كردن اين غائله راهى جز اين نمى ماند كه يك نيروى چيره بر ساير نيروها و مسلط بر همه افرادجامعه , قرار داده شود تا نيروهاى ياغى وسلطه جو و همچنين افراد زير دسـت مـورد ستم رابه راه اصلى برگرداند و همه نيروها را در يك سطح متحد كند و آن گاه هر نيرويى را در جايگاه خاص خودش قرار دهد و حق را به حقداربرساند.
از آن جـا كـه ذهـن بشر ـ همان گونه كه پيشترگفتيم ـ هيچ گاه از انديشه به خدمت گرفتن خـالـى نـبـوده , لـذا در قـرون گذشته جوامع بشرى از وجودافرادى كه سعى كرده اند حكومت و پـادشاهى رابه دست بگيرند و با گستراندن بردگى و تسلط برجان و مال مردم , سلطه خود را بر ساير افرادجامعه تحميل كنند, خالى نبوده است , گرچه خوداين گروه چيره سلطه گر كه به نام پادشاه اظهاروجود مى كردند و نيز دستياران و دار و دسته شان نيروهايى سركش و باطل بودند, اما پـاره اى فوايد و مزاياى سلطنت و حكومت كه نام برديم ـ يعنى وجود هر كه از طغيان و تعدى افراد جـامـعـه بـر يـكـديـگـر جـلوگيرى كند ـ بر وجود آن هامترتب بود, زيرا مجبور بودند افراد را در حالت ذلت و تحت فشار نگه دارند, تا مبادا كسى باتعدى به حقوق افراد قدرتى به هم زند و روزى بر ضد خود آن ها نيز سر به شورش بردارد.
كوته سخن , به سر بردن اكثريت افراد جامعه در حال سازش و آشتى از ترس شاهان مسلط برخود, مـردم را از انديشيدن درباره اعتبارى بودن سلطنت و حكومت اجتماعى باز مى داشت وتنها كارى كه مى كردند اين بود كه اگر ظلم وتعدى اين حكمرانان از حد تاب و توان آن هافراتر نمى رفت به مدح و ستايش روش آنان مى پرداختند و اگر بيش از توانشان دست به ظلم و تعدى مى زدند تظلم و دادخواهى مى كردند.
الـبـته گاه پيش مى آمد كه يكى از اين به اصطلاح شاهان و سركردگان مى مرد يا كشته مى شد و مردم حس مى كردند كه فتنه و آشوبى در راه است و بر هم خوردن نظم جامعه و وقوع هرج و مرج آن ها را تهديد مى كند.
يـكـى از هـمـين زورمندان متنفذ را پيش مى انداختند و زمام سلطنت را به دست اومى سپردند و بدين ترتيب او پادشاه و زمامدارامور مى گرديد.
تحميلات از سر گرفته مى شد.
جـوامـع بـشـرى روزگـارانـى دراز بـر ايـن منوال بودند, تا آن كه سرانجام از بدرفتارى هاى اين بـه اصـطـلاح پـادشـاهـان و ستمگرى ها وخودكامگى ها و فعال مايشا بودن آن ها به ستوه آمدند و قـوانـيـنى را وضع كردند كه براى حكومت ها وظايفى را مشخص و معين مى نمودو سلاطين را به پـيروى از اين قوانين مجبورساختند و بدين ترتيب حكومت مطلقه به حكومت و سلطنتى مشروط تبديل شد و مردم براى حفظ اين نظام با هم متحد و يكدست شدند.
در عين حال پادشاهى موروثى ماند.
بعد از مدتى جوامع بشرى احساس كردند كه پادشاهانشان همچنان زورگو و بدرفتارند و بعداز آن كه بر اريكه سلطنت نشستند و پادشاهى خود را به عنوان يك موهبت خدادادى زوال ناپذير موروثى تثبيت كردند, ديگردسترسى به آن ها ندارند و براى تغيير رفتار آنان كارى از دستشان بر نمى آيد.
را بـه حـاكميت جمهور مردم تبديل كردند و درنتيجه , سلطنت ابدى مشروط به صورت حكومتى موقت و مشروط درآمد.
در مـيان اقوام و ملل گوناگون , حكومت هايى ازنوع ديگر نيز باشد كه براى فرار ازستمگرى هاى زمامداران خود آن را به وجودآورده باشند و ممكن است كه در روزگاران آينده نيز حكومتهايى از نوع جديد به وجود آيدكه تاكنون به ذهن ما نرسيده است .

لـيـكـن نـكـتـه اى كـه از تـمـام ايـن كوشش هايى كه جوامع بشرى در راه بهبود اين كار ـ يعنى سـپردن زمام ملت به دست هر كه امور او را اداره كند وخواست هاى متضاد و نيروهاى ناهمساز آن رااز پـراكـنـدگـى درآورد ـ صـرف كرده اند به دست مى آيد, اين است كه جامعه بشرى از داشتن ايـن مـقـام يـعـنـى مـقـام سـلـطـنـت و حـكـومت بى نيازنيست , هر چند نامش تغيير كند و به مقتضاى اختلاف ملتها و گذر ايام , شرايط آن عوض شود.
چـه آن كـه پـيـش آمـدن هرج و مرج و مختل شدن كار و زندگى اجتماعى , در هر حال , از لوازم گردنيامدن زمام خواست ها و اهداف گوناگون دراراده يك انسان يا يك مقام مى باشد.
ايـن هـمـان مـطـلـبـى است كه در آغاز سخن گفتيم كه سلطنت و حكومت از اعتبارات ضرورى دراجتماع انسانى است .

اعـتباريى است كه جامعه پيوسته در صدد تكميل و اصلاح آن ها و زدودن كاستى ها و آثار مخالف با سعادت انسان است .

نـبـوت در ايـن اصـلاح بـزرگـتـريـن سهم را داشته است , زيرا چنان كه در دانش جامعه شناسى مـسـلـم شده كه انتشار و رواج يك سخن در ميان عامه مردم ,به ويژه اگر اين سخن به سرشت بشر مـربـوطبـاشـد و قـريـحـه آدمـى آن را بپسندد و دل هاى منتظر به آن آرام گيرد, نيرومندترين عـامـل يـكـپـارچـه كـردن تمايلات پراكنده و متحد ويكدست كردن جمعيت هاى متشتت است , بـه طـورى كـه ايـن يـد واحـده بـا يـك اراده بـاز و بـسـتـه مـى شـود و هيچ نيرويى در برابر آن ياراى ايستادگى ندارد.
بـديـهـى است كه نبوت از همان آغاز ظهورخود, مردم را به عدالت مى خوانده و آنان را ازستم باز مـى داشته و به بندگى خدا و تسليم دربرابر او دعوتشان مى كرده و از پيروى فرعونيان طغيانگر و نمروديان مستكبر سلطه جو نهيشان مى نموده است و اين دعوت طى قرون متمادى در ميان اقوام و مـلل , نسل به نسل و امت به امت ادامه داشته است , گو اين كه بر حسب تفاوت ملت ها و زمان ها, دامنه اين دعوت تنگ ياوسيع بوده است .

عامل نيرومندى قرن هاى متمادى در ميان اجتماعات بشرى باشد و تاثيرى نگذاشته باشد.
قرآن كريم در اين باره مقدار زيادى ازتعليماتى را كه بر پيامبران نازل شده , بازگو كرده است .

بـازگـو مـى كـنـد : ((پـروردگارا, اين قوم مرا نافرمانى كردند و كسى را پيروى نمودند كه مال وفرزندش جز بر زيان وى نيفزود.
نيرنگى بس بزرگ زدند.
خدايان خود را رها مكنيد)).
جـدالـى را كه ميان آن حضرت و بزرگان قومش در گرفت چنين نقل مى كند : ((گفتند : آيا به تـوايمان آوريم در حالى كه مردمان فرومايه از توپيروى مى كنند؟
نوح گفت : به (جزئيات )آن چه مـى كـرده انـد چـه آگـاهى دارم ؟
هماناحساب آن ها ـ اگر شعور داشته باشيد ـ باپروردگار من اسـت )) و هـود(ع ) نـيـز به قوم خودفرمود : ((آيا بر هر تپه اى بنايى مى سازيد كه (درآن ) دست به بـيـهـوده كارى زنيد؟
و كاخ ‌هاى استوار مى گيريد به اميد آن كه جاودانه بمانيد؟
وچون حمله ور مى شويد (چون ) زورگويان حمله ور مى شويد؟
)).
قوم خود فرمود : ((از خدا بترسيد و اطاعتم كنيد.
و از فرمان اسرافكاران اطاعت نكنيد.
در زمين فساد مى كنند و اصلاح نمى كنند)).
امـا ايـن مطلب كه ملك (سلطنت و حكومت ) ازضروريات جامعه انسانى مى باشد, براى بيان كامل آن اين آيه كافى است كه بعد از نقل داستان طالوت مى فرمايد : ((و اگر خداوند برخى ازمردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمى كرد, قطعا زمين تباه مى گرديد.
نسبت به جهانيان تفضل دارد)).
اين آيه را به طور عام , شرح داديم .

در قرآن آيات فراوانى به موضوع حكومت و ولايت و لزوم اطاعت از ولى و غيره مى پردازد.
موهبت خدادادى بر مى شمارد مانند آيه ((ما به آنان (خاندان ابراهيم ) سلطنتى بزرگ بخشيديم )) و آيه ((و شما را پادشاهانى گردانيد وآن چه را كه به هيچ كس از جهانيان نداده بود, به شما داد)) و آيه ((و خداوند سلطنت خود را به هركه خواهد, مى دهد)) و آيات ديگرى از اين قبيل .

البته قرآن پادشاهى و حكومت را زمانى يك ارزش و كرامت مى شمارد كه با تقوا جمع شود.
مـمـكـن اسـت خـيال شود در آن ها كرامت و ارزش وجود دارد, كرامت را در تقوا منحصر مى كند ومـى فـرمـايـد : ((اى مـردم ! مـا شـمـا را از نـر و مـاده اى آفـريـديـم و شـمـا را شاخه ها و قبايل (گوناگون )قرار داديم , تا يكديگر را بشناسيد.
گرامى ترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست )) و تقوا و پرهيزگارى هم حسابش باخداست و هيچ كس حق ندارد با توسل به آن , برديگرى برترى و سلطه جويد و هيچ چيز وسيله فخرفروشى و مـبـاهـات بـر ديـگرى نيست , زيرااگر آن چيز امرى دنيوى باشد, بايد دانست كه هيچ امر دنيوى مزيتى ندارد و تنها دين است كه ارزش دارد و اگر امرى اخروى باشد, در آن صورت حساب كارش با خداى سبحان است .

طـور كلى از نظر يك انسان مسلمان , هر كه اين نعمت ـ يعنى حكومت ـ به او داده شود, جزتحمل رنج و مشقت به دوش كشيدن بارمسؤوليت بهره اى ندارد.
و تقوا قدم بردارد, نزد پروردگارش مزدى بزرگ و پاداشى فراوان خواهد داشت .

ايـن هـمـان روح سـيـره صـالـحـى اسـت كـه اولـيـاى دين به آن پايبندى نشان داده اند و ما به خـواسـت خـداى عـزيـز اين معنا را در بحثى مستقل پيرامون سيره رسول خدا و خاندان پاك او, با ارائه نـمـونـه هـاى درسـت , مـفـصـلا شرح خواهيم داد وبيان خواهيم كرد كه اين بزرگواران به مـحـض رسيدن به حكومت بر ضد تبهكارى هاى جباران مى شوريدند و با طغيان و گردنكشى آنان مى ستيزيدند.
بـه هـمـيـن دليل است كه قرآن , مردم را به فراهم آمدن براى تشكيل سلطنت و بر پا ساختن نظام قيصرى و كسرايى فرا نخوانده است .

حـكومت را نيز, همچون تعليم و آموزش يافراهم آوردن قدرت و تجهيزات نظامى به منظور ايجاد ترس در كفار, امرى تلقى كرده است كه در جامعه انسانى بايد رعايت شود.
قـرآن در حـقـيقت مردم را به اجتماع و اتحادو اتفاق دينى , دعوت كرده و آن ها را ازپراكندگى و تفرقه در دين نهى فرموده و اين مساله را اصل قرار داده است .

مى فرمايد : ((و اين راه راست من است .

آن پـيـروى كـنـيـد و راه هـاى ديـگـر را پـيـروى نـكنيدكه شما را از راه او پراكنده مى سازد)) و نيزمى فرمايد : ((بگو : اى اهل كتاب , بياييد تا ازكلمه اى كه ميان ما و شما يكى است پيروى كنيم و آن ايـن كه جز خدا را نپرستيم و چيزى راشريك او قرار ندهيم و برخى از ما برخى ديگررا به جاى خدا خدايگان نگيرند.
گردانيدند, بگوييد : شاهد باشيد كه ما مسلمانيم (نه شما))).
مـى كـنـيـد, قـرآن مـردم را بـه چـيزى جز تسليم دربرابر خداى يگانه فرا نمى خواند و از جامعه , تـنـهاجامعه دينى را معتبر تلقى مى كند و جز آن , يعنى پرستش خدايان ديگر و كرنش در برابر هر كـاخ ‌برافراشته و هر سلطنت با شكوه دنيوى وحكومت قيصر و كسرا و تفرقه و پراكندگى ناشى از مرزبندى هاى جغرافيايى و امثال اين هارا, باطل و مردود مى شمارد.
علامه , رضوان اللّه تعالى عليه , درباره استنادحكومت و ديگر امور اعتبارى به خداى سبحان چنين مى گويد.

بحثى فلسفى :.