(5)
امام باقر (عليه السلام):
عجبا لمن يحتمى من الطعام مخافة الداء كيف لا يحتمى من الذنوب مخافة النار؛⁽⁸¹⁴⁾
تعجب است از كسى كه به خاطر ترس از بيمارى از خوردن غذا پرهيز مى كند، چگونه از ترس آتش دوزخ از گناهان پرهيز نمى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
لو لم يتوعد الله على معصيته لكان يجب اءلا يعصى شكرا لنعمه ؛⁽⁸¹⁵⁾
اگر خداوند براى نافرمانى از خود هشدار هم نمى داد باز واجب بود كه به شكرانه نعمتهايش نافرمانى نشود.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اياك اءن تدع طاعة الله وتقصد معصيته شفقة على اءهلك ، لانه تعالى يقول : (يا اءيها الناس اتقوا ربكم واخشوا يوما لا يجزى والد عن ولده مولود هو جاز عن والده شيئا...)؛⁽⁸¹⁶⁾
مبادا از روى مهر و محبت به خانواده ات ، طاعت خدا را واگذارى و به نافرمانى او روى آورى ، زيرا خداى تعالى مى فرمايد: ((اى مردم تقواى الهى را رعايت كنيد و از آن روزى بهراسيد كه نه پدرى مى تواند براى فرزندش كارى بكند و نه فرزندى براى پدرش ...)).
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من حاول اءمرا بمعصية الله كان اءبعد له مما رجا واءقرب مما اتقى ؛⁽⁸¹⁷⁾
كسى كه با معصيت و نافرمانى خدا به دنبال كارى باشد به آنچه اميد دارد، زودتر از دستش مى رود و از آنچه مى ترسد، زودتر به سرش ‍ مى آيد.
(9)
امام كاظم (عليه السلام):
ان لله عزوجل فى كل يوم وليلة مناديا ينادى : مهلا مهلا عباد الله عن معاصى الله ، فلولا بهائم رتع ، وصبية رضع ، وشيوخ ركع ، لصب عليكم العذاب صبا ترضون به رضا؛⁽⁸¹⁸⁾
در هر شب و روز از جانب خداى عزوجل آواز دهنده اى ندا مى دهد: اى بندگان خدا از نافرمانى خدا باز ايستيد، باز ايستيد، زيرا اگر به خاطر حيوانات چرنده و كودكان شيرخواره و سالخوردگان خميده پشت نبود، چنان عذابى بر سر شما ريخته مى شد كه ريزه ريزه مى شديد.
(10)
امام على (عليه السلام):
الذنوب الداء والدواء الاستغفار والشفاء اءن الاتعود؛⁽⁸¹⁹⁾
گناهان درد، و داروى آنها، استغفار است و شفايش به اين است كه عود نكنند.
83 - انواع گناه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ذنب لايغفر وذنب لايترك وذنب يغفر فاءما الذى لايغفر فالشرك بالله واءماالذى يغفر فذنب العبد بينه وبين الله عزوجل واءما الذى لايترك فظلم العباد بعضهم بعضا؛⁽⁸²⁰⁾
گناهى هست كه بخشيدنى نيست و گناهى هست كه از آن نگذرند و گناهى هست كه قابل بخشش است ، آنچه بخشيدنى نيست شرك به خداست و آنچه قابل بخشش است ، گناه بنده ميان خود و خداى عزوجل است و آنچه از آن نگذرند ظلم كردن بندگان به يكديگر است .
(2)
امام على (عليه السلام):
الحرص والكبر والحسد دوا التقحم فى الذنوب ؛⁽⁸²¹⁾
حرص ، تكبر و حسادت انگيزه هاى فرو رفتن در گناهان است .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءكثر خطايا ابن آدم فى لسانه ؛⁽⁸²²⁾
بيشترين گناهان فرزند آدم از زبان اوست .
(4)
امام سجاد (عليه السلام):
من بات شبعانا وبحضرته مؤ من جائع طاو قال الله عزوجل : ملائكتى ، اءشهد كم على هذا العبد اءننى اءمرته فعصانى واءطاع غيرى ، و كلته الى عمله ، وعزتى و جلالى لا غفرت له اءبدا؛⁽⁸²³⁾
كسى كه شب سير بخوابد و در كنارش مومنى گرسنه و بى غذا باشد، خداوند عزوجل مى فرمايد: اى فرشتگان گواه باشيد كه من اين بنده را فرمان دادم و او نافرمانى من كرد و از جز من فرمان برد، من او را به كارش ‍ واگذار كردم ، به عزت و جلالم سوگند كه هرگز او را نمى بخشم .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
لما سئل عن الكبائر -: كل شى ء اءوعد الله عليه النار؛⁽⁸²⁴⁾
در پاسخ به سئوال از كبائر فرمود: هر گناهى كه خداوند براى آن وعده آتش داده است (گناه كبيره مى باشد).
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لكل ذنب توبة الا سوء الخلق ، فان صاحبه كلما خرج من ذنب دخل فى دنب ؛⁽⁸²⁵⁾
هر گناهى توبه دارد مگر بد اخلاقى ، زيرا آدم بد اخلاق از هر گناهى كه در آيد (و توبه كند) به گناهى ديگر مى افتد.
(7)
امام باقر (عليه السلام):
الذنوب كلها شديدة واءشدها ما نبت عليه اللحم والدم ؛⁽⁸²⁶⁾
همه گناهان بدند و بدترين آنها گناهى است كه از آن گوشت و خون برويد.
(8)
امام على (عليه السلام):
- لما سئل : اءى دنب اءعجل عقوبة لصاحبه ؟ - من ظلم من لا ناصر له الا الله وجاور النعمة ياتقصير واستطال بالبغى على الفقير؛⁽⁸²⁷⁾
در پاسخ به اين سئوال كه : كيفر كدام گناه زودتر دامنگير گنهكار مى شود؟ فرمود: ستم كردن به كسى كه ياورى جز خدا ندارد و كوتاهى در شكر نعمت و دراز كردن دست ستم به نيازمند.
(9)
امام باقر (عليه السلام):
اءربعه اءسرع شى ء عقوبة : رجل اءحسنت اليه ويكافيك بالاحسان اليه اساءة ، ورجل لا تبغى عليه وهو يبغى عليك ، ورجل عاهدته على اءمر فمن اءمرك الوفاء له ومن اءمره الغدر بك ، ورجل يصل قرابته ويقطعونه ؛⁽⁸²⁸⁾
چهار چيز است كه كيفرشان از هر گناهى زودتر به انسان مى رسد: كسى كه به او خوبى كنى و او پاداش آن را به بدى دهد، كسى كه تو به او ستمى نكنى و او به تو ستم كند، كسى كه در كارى با او پيمان بندى و تو به پيمانت وفادار مانى و او خيانت و پيمان شكنى كند و كسى كه تو با او رابطه برقرار كنى و او با تو قطع رابطه كند.
(10)
امام سجاد (عليه السلام):
الذنوب التى ترد الدعاء: سوء النية ، وخبث السريرة ، والنفاق مع الاخوان ، وترك التصديق بالاجابة ، وتاخير الصلوات المفروضات حتى تذهب اءوقاتها، وترك التقرب الى الله عزوجل بالبر والصدقة ، واستعمال البذاء، والفحش فى القول ؛⁽⁸²⁹⁾
گناهانى كه از استجابت دعا جلوگيرى مى كنند عبارتند از؛ بد نيتى ، خبث باطن ، دورويى با برادران ، باور نداشتن به اجابت دعا، به تاءخير انداختن نمازهاى واجب تا آن كه وقتشان بگذرد، تقرب نجستن به خداى عزوجل با نيكوكارى و صدقه ، بد زبانى و زشتگويى .
84 - آثار گناه
(1)
امام على (عليه السلام):
ما زالت نعمة ولانضارة عيش الا بذنوب اجترحوا ان الله ليس بظلام للعبيد؛⁽⁸³⁰⁾
هيچ نعمت و شادابى زندگى از دست نرفت مگر به سبب گناهانى كه مرتكب شدند، همانا خداوند به بندگان ستم نمى كند.
(2)
امام على (عليه السلام):
احذروا الذنوب فان العبد ليذنب فيحبس الرزق ؛⁽⁸³¹⁾
از گناهان دورى كنيد، زيرا بنده با گناهش مانع روزى مى شود.
(3)
امام باقر (عليه السلام):
انه ما من سنة اءقل مطرا من سنة ولكن الله يضعه حيث يشاء ان الله عزوجل اذا عمل قوم بالمعاصى صرف عنهم ما كان قد لهم من المطر؛⁽⁸³²⁾
هيچ سالى كم باران تر از سال ديگر نيست ، بلكه خداوند باران را هر جا كه بخواهد مى باراند. اما هر گاه مردمى مرتكب گناه شوند، خداى عزوجل بارانى را كه براى آنان مقدر كرده بود از ايشان باز مى دارد.
(4)
امام رضا (عليه السلام):
اذا كذب الولاة حبس المطر واذا جار السلطان هانت الدولة واذا حبست الزكاة ماتت المواشى ؛⁽⁸³³⁾
هر گاه حاكمان دروغ مى گويند باران بند مى آيد و هر گاه سلطان ستم كند دولت سست و بى اعتبار مى شود و هر گاه زكات داده نشود چارپايان بميرند.
(5)
امام رضا (عليه السلام):
كلما اءحدث العباد من الذنوب ما لم يكونوا يعملون احدث الله لهم من البلاء ما لم يكونوا يعرفون ؛⁽⁸³⁴⁾
هر گاه بندگان مرتكب گناهانى شوند كه قبلا انجام نمى دادند، خداوند بلاهايى را برايشان پديد آورد كه سابقه نداشته است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
من يموت بالذنوب اكثر ممن يموت بالاجال ؛⁽⁸³⁵⁾
كسانى كه بر اثر گناهان مى ميرند بيشترند از كسانى كه بر اثر رسيدن اجل مى ميرند.
(7)
امام على (عليه السلام):
ما جفت الدموع الا لقسوة القلوب و ما قست القلوب الالكثرة الذنوب ؛⁽⁸³⁶⁾
اشكها نخشكيد مگر به سبب سختدلى و دلها سخت نشد مگر به سبب گناهان زياد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما من قوم يعمل فيهم المعاصى هم اءعز واءكثر ممن يعمله ثم لم يغيروه الا عمهم الله تعالى منه بعقاب ؛⁽⁸³⁷⁾
هر ملتى كه در ميانشان گناه كنند و ايشان از گنهكاران قوى تر و بيشتر باشند و جلوگيرى نكنند، خداى والا از جانب خويش همه را عقوبت كند.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
اءما انه ليس من عرق يضرب و لا نكبة و لا صداع ولامرض الا بذنب وذلك قول الله عزوجل فى كتابه (و ما اءصابكم من مصيبة ...) وما يعفو الله اءكثر مما يواخذ به ؛⁽⁸³⁸⁾
هيچ رگى (بر اثر تب و بيمارى ) نزند و هيچ پايى به سنگ نخورد و هيچ سردرد يا مرضى رخ ندهد: مگر در اثر گناه . اين فرموده خداى عزوجل در كتاب اوست كه ((اگر شما را مصيبتى رسد به خاطر كارهايى است كه مى كنيد و خدا بسيارى را مى بخشد)) گناهانى كه خداوند مى بخشد بيشتر از گناهانى است كه از آنهاباز خواست مى كند.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
الذنوب التى تغير النعم والذنوب التى تورث الندم القتل و التى تنزل النقم الظلم والتى تهتك الستر شرب الخمر والتى تحبس الرزق الزنا والتى تعجل الفناء قطيعة الرحم والتى ترد الدعاء وتظلم الهواء عقوق الوالدين ؛⁽⁸³⁹⁾
گناهانى كه نعمتها را دگرگون مى كند، زورگويى و سركشى است و گناهانى كه پشيمانى به بار مى آورد ستم است و گناهانى كه پرده ها را مى درد (و آبرو و حيثيت ها را مى برد) شرابخوارى است و گناهانى كه جلوى روزى را مى گيرد زناست و گناهانى كه مرگ را شتاب مى بخشد قطع رحم است و گناهانى كه مانع استجابت دعا مى شود وفضا را تيره و تار مى كند، آزردن پدر و مادر است .
85 - پاك كننده گناه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتق الله حيثما كنت واءتبع السيئة الحسنة تمحها؛⁽⁸⁴⁰⁾
هر كجا هستى تقواى الهى پيشه كن و به دنبال گناه كار نيك انجام بده تا آن را محو كند.
(2)
امام على (عليه السلام):
اوصيكم بتقوى الله ... وارحضوا بها ذنوبكم وداوو بها الاسقام ؛⁽⁸⁴¹⁾
شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم ... به وسيله آن گناه خود را بشوييد و بيماريهايتان را درمان كنيد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اربع من كن فيه وكان من قرنه الى قدمه ذنوبا بدلها الله حسنات ؛ الصدق ، والحياء وحسن الخلق والشكر؛⁽⁸⁴²⁾
چهار چيز است كه هر كس داشته باشد، اگر سر تا پا غرق گناه باشد، خداوند آن را به حسنه و نيكى تبديل مى كند: راستى ، حيا، خوش اخلاقى و شكر.
(4)
امام على (عليه السلام):
من كفارات الذنوب العظام : اغاثة الملهوف والتنفيس عن المكروب ؛⁽⁸⁴³⁾
يارى رساندن ستمديده فرياد خواه و شاد كردن غمناك از كفاره هاى گناهان بزرگ است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
جاء رجل الى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) فقال : يا رسول الله صلى الله عليه و اله كثرت ذنوبى وضعت عملى ، فقال رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) اءكثر السجود فانه يحط الذنوب كما تحط الريح ورق الشجر؛⁽⁸⁴⁴⁾
مردى خدمت پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم): آمد و عرض كرد: اى رسول خدا گناهانم زياد شده و اعمالم سست و اندك گشته است ، رسول خدا فرمودند: زياد سجده كن ، زيرا همانگونه كه باد برگ درختان را مى ريزد، سجده گناهان را مى ريزد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان من الذنوب ذنوبا لا يكفرها الصلاة و لا الصيام و لا الحج و لا العمره يكفرها الهموم فى طلب المعيشة ؛⁽⁸⁴⁵⁾
بعضى گناهانست كه نماز و روزه و حج و عمره آنها را پاك نمى كند، فقط گرفتارى در طلب معاش آنها را از بين مى برد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لما ساءله رجل : ماالذى يمحو عنى الخطايا؟ -: الدموع والخضوع والامراض ؛⁽⁸⁴⁶⁾
در پاسخ به سئوال مردى كه پرسيد: چه چيز گناهان مرا پاك مى كند؟ فرمودند: اشك ها، خضوع و بيماريها.
(8)
امام رضا (عليه السلام):
من لم يقدر على ما يكفربه ذنوبه فليكثر من الصلوات على محمد و آله فانها تهدم الذنوب هدما؛⁽⁸⁴⁷⁾
هركس نمى تواند كارى كند كه به سبب آن گناهانش آمرزيده شود بر محمد و آل او بسيار صلوات فرستد، زيرا كه آن ، گناهان را ريشه كن مى كند.
(9)
امام على (عليه السلام):
لم يشدد عليك فى قبول الانابة ولم يناقشك بالجريمة ولم يويسك من الرحمة بل جعل نزوعك عن الذنب حسنة وحسب سيئتك واحدة وحسب حسنتك عشرا وفتح لك باب المتاب ؛⁽⁸⁴⁸⁾
در پذيرفتن توبه بر تو سخت نگرفته و به علت گناه تو را در تنگنا نينداخته و از رحمت خويش نوميدت نكرده است ، بلكه خوددارى تو از گناه را حسنه به شمار آورده و گناهت را يك و حسنه ات را ده به شمار آورده و در توبه و بازگشت را براى تو گشوده است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءصاب حدا عقوبته فى الدنيا فالله اءعدل من اءن يثنى على عبده العقوبة فى الاخرة ومن اءصاب حدا فسترة الله عليه فالله اءكرم من اءن يعود فى شى ء قد عفا عنه ؛⁽⁸⁴⁹⁾
هر كس گناهى را مرتكب شود و در دنيا عقوبت آن را ببيند خدا عادل تر از آن است كه بار ديگر بنده خويش را در آخرت عقوبت كند و هر كس ‍ گناهى مرتكب شود و خدا آن را بپوشاند خدا كريم تر از آن است كه به بخشيده خود باز گردد.
86 - توبه
(1)
امام على (عليه السلام):
التوبة تستنزل الرحمة ؛⁽⁸⁵⁰⁾
توبه ، رحمت الهى را نازل مى كند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على من اءنعم الله عليه فشكر واذا ابتلى فصبرو اذا اءساء استغفر دخل الجنة من اءى باب شاء؛⁽⁸⁵¹⁾
اى على هر كس شكر گزار نعمت خدا باشد و چون گرفتار شد صبر نمايد و اگر مرتكب گناهى شد توبه كند، از هر درى كه بخواهد وارد بهشت مى شود.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لله اءفرح بتوبة عبده من العقيم الوالد ومن الضال الواجد ومن الظمآن الوارد؛⁽⁸⁵²⁾
هر آينه شادى خداوند از توبه بنده خود بيشتر است تا شادى نازايى كه بچه مى آورد و گم كرده اى كه گمشده خود را مى يابد و تشنه اى كه به آب مى رسد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ثمرة التوبة استدراك فوارط النفس ؛⁽⁸⁵³⁾
جبران خطاها ميوه توبه است .
(5)
امام على (عليه السلام):
عاص يقر بذنبه خير من مطيع يفتخر بعمله ؛⁽⁸⁵⁴⁾
گنهكارى كه به گناه خود اعتراف كند، بهتر است از اطاعت كننده اى كه به كار خويش ببالد.
(6)
امام كاظم (عليه السلام):
ليس منا من لم يحاسب نفسه فى كل يوم فان عمل حسنا استزاد الله وان عمل سيئا استغفر اللهه منه وتاب اليه ؛⁽⁸⁵⁵⁾
از ما نيست كسى كه هر روز اعمال خود را محاسبه نكند تا اگر نيكى كرده از خدا بخواهد كه بيشتر نيكى كند و اگر بدى كرده از خدا طلب آمرزش ‍ نموده و توبه كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
التوبة ندم بالقلب واستغفار باللسان وترك بالجوارح واضمار اءن لايعود؛⁽⁸⁵⁶⁾
توبه پشيمانى با دل است و آمرزش خواهى با زبان و ترك گناه در عمل و مصمم شدن بر تكرار نكردن آن .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا عملت سيئة فاءحدث عندها توبة السر بالسر والعلانية بالعلانية ؛⁽⁸⁵⁷⁾
هر گاه كار بدى از تو سر زد، از آن توبه كن ، براى گناه پنهانى ، توبه پنهانى و براى گناه آشكار، توبه آشكار.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
اءوحى الله عزوجل الى داود (عليه السلام): يا داود ان عبدى المومن اذا اءذنب ذنبا ثم رجع وتاب من ذلك الذنب واستحيى منى عند ذكره غفرت له واءنسيته الحفظة و اءبدلته الحسنة ولاابالى واءنا اءرحم الراحمين ؛⁽⁸⁵⁸⁾
خداى عزوجل به داود پيامبر (عليه السلام) وحى كرد: اى داود هر گاه بنده مومن من گناهى كند و سپس از آن بر گردد و توبه نمايد و به هنگام ياد كردن از آن گناه از من شرم كند، او را بيامرزم و آن گناه را از ياد فرشتگان نگهبان اعمال ببرم و آن را به نيكى بدل كنم . و از اين كار مرا باكى نيست كه من مهربان ترين مهربانانم .
(10)
امام على (عليه السلام):
الناس يوشكون اءن ينقطع بهم العمل و يسد عليهم باب التوبة ، فلا ينفع نفسا ايمانها لم تكن آمنت من قبل اءو كسبت فى ايمانها خيرا؛⁽⁸⁵⁹⁾
مردم هر لحظه در معرض آن اند كه فرصت عملشان به پايان رسد و در توبه بر آنان بسته شود و در نتيجه ايمان كسى كه پيش از مرگ ايمان نياورده و كار خيرى انجام نداده سودى ندارد.
87 - حكومت
(1)رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
عمالكم اءعمالكم ، كما تكونون ، يولى عليكم ؛⁽⁸⁶⁰⁾
كارگزاران شما (نتيجه ) اعمال شما هستند، همان گونه كه هستيد، بر شما حكومت مى شود.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ليس يحب للملوك اءن يفرطوا فى ثلاث : فى حفظ الثغور، وتفقد المظالم واختيار الصالحين لاعمالهم ؛⁽⁸⁶¹⁾
براى حاكم سزاوار نيست كه در سه كار كوتاهى كند: حفظ مرزها، رسيدگى به حقوق پايمال شده و انتخاب افراد شايسته براى كارهاى خود.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا كانت امراؤ كم خياركم واءغنياؤ كم سمحاء كم وامور كم شورى بينكم فظهرالارض خير لكم من بطنها واذا كانت اءمراؤ كم شراركم واءغنياؤ كم بخلاء كم واموركم الى نسياءكم فبطن الارض خير لكم من ظهرها؛⁽⁸⁶²⁾
هر گاه حاكمانتان نيكان شما باشند و ثروتمندانتان بخشندگان شما و كارها ميان شما با مشورت باشد، روى زمين از درون آن براى شما بهتر است هر گاه حاكمان شما اشرار شما و ثروتمندان شما بخيلان باشند و كارهاى شما به دست زنان افتد، درون زمين براى شما بهتر از روى زمين است .
(4)
امام على (عليه السلام):
لعمربن الخطاب -: ثلاث ان حفظتهن وعملت بهن كفتك ما سواهن وان تركتهن لم ينفعك شى ء سواهن . قال : و ما هن يا اءباالحسن ؟ قال اقامة الحدود على القريب والبعيد والحكم بكتاب الله فى الرضا والسخط والقسم بالعدل بين الاحمر والاسود. فقال له عمر: لعمرى لقد اءو جزت واءبلغت ؛⁽⁸⁶³⁾
به عمر بن خطاب -: سه چيز است كه اگر آنها را به خاطر سپارى و به كار بندى به چيز ديگر نياز نخواهى داشت و اگر آنها را رها كنى ، هيچ چيز ديگرى سودت نبخشد. عمر گفت : آنها چيست اى اباالحسن ؟ فرمودند: اجراى حدود درباره نزديكان و بيگانه ، حكم بر اساس كتاب خدا در خشنودى و خشم و تقسيم عادلانه (بيت المال ) ميان سرخ و سفيد. عمر گفت : به جانم سوگند كه كوتاه و رسا گفتى .
(5)
امام على (عليه السلام):
فيما كتب للاشتر لما ولاه مصر -: ثم انظر فى امور عمالك ، فاستعملهم اختبارا و لا تولهم محاباة واءثرة فانهما جماع من شعب الجور والخيانة وتوخ منهم اءهل التجربة والحياء من اءهل البيوتات الصالحة والقدم فى الاسلام المتقدمة ؛⁽⁸⁶⁴⁾
در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر -: ديگر آن كه در كارهاى كراگزارانت انديشه و تاءمل كن و پس از آزمودن آنها، ايشان را به كار گمار و به صرف جانبدارى يا علاقه به كسى او را عهده دار كارى مكن ، زيرا اين دو، كانون انواع ستم و خيانت است . كارگزاران خود را از ميان افراد با تجربه و آبرومند خاندان هاى نيك و خوشنام و پيشگام در اسلام انتخاب كن .
(6)
امام على (عليه السلام):
اذا بنى الملك على قواعد العدل و دعم بدعائم العقل نصر الله موالية وخذل معاديه ؛⁽⁸⁶⁵⁾
چون حكومت بر پايه هاى عدل بنا شود و باستون هاى عقل استوار گردد، خداوند دوستانش را يارى و دشمنانش را خوار مى نمايد.
(7)
امام على (عليه السلام):
... واجعل لذوى الحاجات منك قسما تفرغ لهم فيه شخصك وتجلس ‍ لهم مجلسا عاما فتتواضع فيه لله الذى خلقك وتقعد عنهم جندك واءعوانك من اءحراسك وشرطك حتى يكلمك متكلمهم غير متتعتع ...؛⁽⁸⁶⁶⁾
(در فرمان به استاندار مصر) و مقدارى از وقت خود را به نيازمندان خود اختصاص ده و با آنان در يك مجلس عمومى بنشين و شخصا به مشكلاتشان رسيدگى كن و در آن مجلس براى خداوندى كه تو را آفريده است فروتنى نما و سربازان و يارانت را كه جزء پاسداران و نگهبانان تو هستند از آنان دور بدار تا هر كس مى خواهد سخن بگويد بدون لكنت زبان و ترس مطالبش را اظهار كند...
(8)
امام على (عليه السلام):
من كتابه للاشتر لما ولاه مصر -: ثم تفقد اءعمالهم ، وابعث العيون من اءهل الصدق والوفاء عليهم فان تعاهدك فى السر لامورهم حدوة لهم على التعمال الامانة ، والرفق بالرعية وتحفظ من الاعوان ...؛⁽⁸⁶⁷⁾
در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر -: به كارهاى آنان (كارگزاران ) رسيدگى كن و از ميان افراد با صداقت و وفادار مراقبانى بر آنها بگمار، زيرا مراقبت پنهانى تو در كارهاى ايشان ، آنها را به رعايت امانت و خوشرفتارى با مردم وا مى دارد و با دقت مراقب دستياران خويش ‍ باش ...
(9)
امام على (عليه السلام):
اءحب لعامة رعيتك ما تحب لنفسك واءهل بيتك واكره لهم ماتكره لنفسك واءهل بيتك فان ذلك اءوجب للحجة و اءصلح للرعية ؛⁽⁸⁶⁸⁾
آنچه براى خود و خانواده ات دوست دارى ، براى توده ملت خود نيز دوست بدار و آنچه براى خود و خانواده ات نمى پسندى براى آنان مپسند، زيرا كه اين كار حجت را تمام تر مى كند، و در اصلاح ملت موثرتر است .
(10)
امام على (عليه السلام):
زكاة السلطان اغاثة الملهوف ؛⁽⁸⁶⁹⁾
زكات حاكم ، فرياد رسى دلسوختگان و درماندگان است .
88 - جامعه شناسى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لن تقدس امة لايوخذ للضعيف فيها حقه من القوى غير متعتع ؛⁽⁸⁷⁰⁾
ملتى كه نتوان در ميان آنان بدون دلهره حق ضعيف را از قوى گرفت ، هرگز قابل ستايش نيست .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
صنفان من امتى اذا صلحا صلحت امتى واذا فسدا، فسدت امتى ، قيل يا رسول الله و من هما؟ قال : الفقهاء والامراء؛⁽⁸⁷¹⁾
دو گروه از امت من اگر صالح شوند امتم صالح مى شوند و اگر آنها فاسد شوند امتم فاسد شوند. عرض شد اى رسول خدا آن دو گروه كدامند؟ فرمودند: عالمان و دولتمران .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما اءهلك الذين من قبلكم اءنهم كانوا اذا سرق فيهم الشريف تركوه و اذا سرق فيهم الضعيف اءقاموا عليه الحد؛⁽⁸⁷²⁾
هلاك پيشينيان شما از آنجا بود كه اگر سرشناسى دزدى مى كرد، رهايش ‍ مى ساختند و چون ناتوانى دزدى مى نمود، مجازاتش مى كردند.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
العالم بزمانه لا تهجم عليه اللوابس ؛⁽⁸⁷³⁾
كسى كه به اوضاع زمان خود آگاه باشد، گرفتار هجوم اشتباهات نمى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
لايزال الناس بخير ما تفاوتوا فاذا استووا، هلكوا؛⁽⁸⁷⁴⁾
مردم تا زمانى كه با هم تفاوت دارند، در خيرند و هر گاه همه يكسان شوند هلاك مى گردند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):