گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛⁽¹²⁰⁾
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.
13 - شكر
(1)
امام صادق (عليه السلام):
لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛⁽¹²¹⁾
اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: ((واندكى از بندگان من سپاس گزارند)).
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛⁽¹²²⁾
سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع .
(3)
امام حسين (عليه السلام):
شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛⁽¹²³⁾
شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛⁽¹²⁴⁾
به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛⁽¹²⁵⁾
هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛⁽¹²⁶⁾
كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛⁽¹²⁷⁾
خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اءوحى الله تعالى الى موسى (عليه السلام) يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛⁽¹²⁸⁾
خداى تعالى به موسى (عليه السلام) وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن . موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى .
(9)
اما رضا (عليه السلام):
اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛⁽¹²⁹⁾
بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.
(10)
امام جواد (عليه السلام):
نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛⁽¹³⁰⁾
نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.
14 - تقوا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛⁽¹³¹⁾
هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛⁽¹³²⁾
نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش ‍ تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.
(3)
امام على (عليه السلام):
لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛⁽¹³³⁾
اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛⁽¹³⁴⁾
تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...
(5)
امام على (عليه السلام):
التقى سابق الى كل خير؛⁽¹³⁵⁾
تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.
(6)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛⁽¹³⁶⁾
خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛⁽¹³⁷⁾
با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛⁽¹³⁸⁾
تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى
(9)
امام صادق (عليه السلام):
سئل الامام الصادق (عليه السلام) عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته ) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛⁽¹³⁹⁾
از امام صادق (عليه السلام) در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست ) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛⁽¹⁴⁰⁾
انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش ‍ از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟
15 - نيت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛⁽¹⁴¹⁾
نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.
(2)
امام على (عليه السلام):
وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛⁽¹⁴²⁾
آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛⁽¹⁴³⁾
هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.
(4)
امام على (عليه السلام):
حسن النية من سلامة الطوية ؛⁽¹⁴⁴⁾
نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است .
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛⁽¹⁴⁵⁾
خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان .
(6)
امام على (عليه السلام):
اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس ‍ الرحمة ؛⁽¹⁴⁶⁾
موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛⁽¹⁴⁷⁾
خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم .
(8)
امام على (عليه السلام):
اذا فسدت النية وقعت البلية ؛⁽¹⁴⁸⁾
هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛⁽¹⁴⁹⁾
كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است .
(10)
امام على (عليه السلام):
واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛⁽¹⁵⁰⁾
اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.
16 - دانش
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛⁽¹⁵¹⁾
خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛⁽¹⁵²⁾
داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛⁽¹⁵³⁾
طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است . خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.
(4)
امام على (عليه السلام):
كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛⁽¹⁵⁴⁾
فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.
(5)
امام على (عليه السلام):
زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛⁽¹⁵⁵⁾
زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛⁽¹⁵⁶⁾
يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم .
(7)
امام على (عليه السلام):
خير العلم مانفع ؛⁽¹⁵⁷⁾
بهترين علم آن است كه مفيد باشد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛⁽¹⁵⁸⁾
كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛⁽¹⁵⁹⁾
مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛⁽¹⁶⁰⁾
هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش ‍ دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.
17 - نادانى
(1)امام على (عليه السلام):
اعظم المصائب الجهل ؛⁽¹⁶¹⁾
بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است .
(2)
امام على (عليه السلام):
لا يزكو مع الجهل مذهب ؛⁽¹⁶²⁾
هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.
(3)
امام على (عليه السلام):
كم من عزيز اءذله جهله ؛⁽¹⁶³⁾
چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت .
(4)
امام على (عليه السلام):
العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛⁽¹⁶⁴⁾
عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.
(5)
امام على (عليه السلام):
الجهل اءصل كل شر؛⁽¹⁶⁵⁾
نادانى ريشه همه بديهاست .
(6)
امام على (عليه السلام):
العلم قاتل الجهل ؛⁽¹⁶⁶⁾
دانش ، نابود كننده نادانى است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛⁽¹⁶⁷⁾
نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛⁽¹⁶⁸⁾
دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.
(9)
امام على (عليه السلام):
لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛⁽¹⁶⁹⁾
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛⁽¹⁷⁰⁾
خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.
18 - عقل
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛⁽¹⁷¹⁾
يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.
(2)
امام على (عليه السلام):
اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛⁽¹⁷²⁾
عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛⁽¹⁷³⁾
هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛⁽¹⁷⁴⁾
عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛⁽¹⁷⁵⁾
عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.
(6)
امام على (عليه السلام):
زكوة العقل احتمال الجهال ؛⁽¹⁷⁶⁾
زكات عقل تحمل نادان است .
(7)
امام على (عليه السلام):
ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛⁽¹⁷⁷⁾
دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است .
(8)
امام على (عليه السلام):
ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛⁽¹⁷⁸⁾
عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.
(9)
امام حسين (عليه السلام):
اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛⁽¹⁷⁹⁾
چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.
(10)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛⁽¹⁸⁰⁾
خداوند (در روز قيامت ) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.
19 - مكارم الاخلاق
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛⁽¹⁸¹⁾
براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام .
(2)
امام على (عليه السلام):
عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛⁽¹⁸²⁾
به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.
(3)
امام على (عليه السلام):
نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛⁽¹⁸³⁾
خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى .
(4)
امام على (عليه السلام):
لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛⁽¹⁸⁴⁾
اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛⁽¹⁸⁵⁾
درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(6)
امام على (عليه السلام):
لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛⁽¹⁸⁶⁾
مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى .
(7)
امام على (عليه السلام):
اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛⁽¹⁸⁷⁾
اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله تبارك وتعالى خص رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛⁽¹⁸⁸⁾
خداى تبارك و تعالى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. - سپس آن ده خصلت را برشمردند -: يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛⁽¹⁸⁹⁾
به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى ) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛⁽¹⁹⁰⁾
مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.
20 - اخلاق
(1)
امام حسين (عليه السلام):
الخلق الحسن عبادة ؛⁽¹⁹¹⁾
خوش اخلاقى عبادت است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛⁽¹⁹²⁾
خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است .
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت خليقته طابت عشرته ؛⁽¹⁹³⁾
هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛⁽¹⁹⁴⁾
نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
(5)
امام على (عليه السلام):
حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛⁽¹⁹⁵⁾
خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛⁽¹⁹⁶⁾
اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.
(7)
امام على (عليه السلام):
عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛⁽¹⁹⁷⁾
خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه ) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.
(8)
امام على (عليه السلام):
روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛⁽¹⁹⁸⁾
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛⁽¹⁹⁹⁾
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله . قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛⁽²⁰⁰⁾
آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.