7 - توصيه به پيام رسانى
اينكه حضرت فرمود: حاضران به غايبان خبر دهند،⁽³⁸⁾ اگر مقصود از مولى بودن على (ع ) تنها لزوم نصرت و محبت نسبت به آن حضرت باشد، اين يك دستور قرآنى است و همه مى دانستند كه ميان مسلمانان بايد پيوند دوستى و يارى باشد. نيازى به آن تاكيد اكيد در آن مراسم حساس و پرشكوه نبود. آن چه را كه ديگر فرصتى براى ابلاغش نبود و غايبان از صحنه غدير هم نمى دانستند، مساله مهم ولايت و خلافت بود. حاضران نيز همان را فهميدند. پيامبر خدا نيز براى بيان آن منصب والا و مهم ، جز تعبير ((مولى )) را به كار نبرد، كه مرادف با اولى است .
8 - تصريح پيامبر
دربرخى نقل ها آمده است كه حضرت ، پس از اعلام ولايت و تكبير گفتن به خاطر تماميت دين و رضاى الهى ، فرمود: ((او ولى شما پس از من است ، او پس از من ولى هرمومن است ، هر كه دوست دارد حياتش حيات من و مماتش ممات من باشد و در بهشت خدا جاى يابد، پس از من با على (ع ) موالات كند و به امامان پس از من اقتدا كند، چرا كه آنان عترت من و آفريده شده از سرشت من هستند)) و... تعبيراتى از اين قبيل .⁽³⁹⁾ اينها ثابت مى كند كه همان موقعيت و مكانت ثابت براى پيامبر خدا، براى اميرالمؤ منين هم وجود دارد، البته با حفظ سلسله مراتب . چه منظور از كلمه ((پس از من )) بعديت از نظرزمان باشد، يا از جهت رتبه و درجه .
9- شاهد گرفتن خداوند
حضرت رسول ، پس از ابلاغ پيام ولايت ، فرمود: ((خداوندا!... بر اينان گواه باش كه من ابلاغ كردم و خيرخواهى نمودم .)) اين استشهاد مى رساند كه آن چه را آن روز به مردم رسانده است ، مطلب جديد و مهمى بوده كه پيش از آن ابلاغ نكرده بوده است . در معانى ديگرمولى ، مثل نصرت و يارى و دوستى ، نيازى به شاهد گرفتن نيست . پس مقصود امامت بوده است .
10 - بيم از آينده
نقل شده كه حضرت ، قبل از بيان حديث غدير، فرمود: خداوند رسالتى بر دوشم نهاده كه سينه ام تنگى مى كند و فكر مى كنم مردم نپذيرند. خداوند تهديد كرده كه اگر ابلاغ نكنم عذابم مى كند... و عبرتهايى شبيه اين ، كه همه مى رساند رسول خدا از ابلاغ آن پيام ، واهمه و بيم داشته كه مبادا نپذيرند و منافقان تكذيب كنند. اگر ابلاغ چيزى بود كه در مورد همه بود، مثل نصرت و محبت كه ترس نداشت !مقصود، ابلاغ ولايت بود كه ويژه اميرالمومنين بود و مسلمانان ديگر مشمول آن نمى شدند.
11 - تعبير ((نصب ))
در سندهاى متعددى از حديث غدير با تعبير ((نصب )) ياد شده است .⁽⁴⁰⁾ عمر بن خطاب گفته است كه : پيامبر، على را بعنوان علم و نشانه هدايت نصب كرد. از على (ع ) هم روايت است كه : خداوند پيامبرش را فرمان داد كه مرا بر مردم نصب كند. در روايات ديگرى كه از امام حسن مجتبى ، از عبدالله بن جعفر، قيس بن سعد، ابن عباس ، جابر، ابوسعيد خدرى نقل شده است ، تعبير نصب ديده مى شود. اين لفظ، خبر از ايجاد مرتبه اى براى امام على (ع ) در روز غدير مى دهد كه قبلا نبوده است ، غير از محبت و نصرت كه براى همه روشن بود. در مورد حكومتها و فرمانرواييها هم معمولا ((نصب )) به كار مى رود. نصب هميشه بر منصبى است كه بالاتر از افراد معمولى است . نصب على (ع ) در روز غدير، اثبات ولايت مطلقه آن حضرت بر همه امت است .
12 - ترس مردم از نقل حديث
در برخى نقلها آمده است كه بعضيها از سؤ ال درباره غدير خم و حديث پيامبر، مى ترسيدند، يا از نقل آن در منطقه شام ، هراس داشتند. سعيد بن مسيب به سعد بن ابى وقاص مى گويد: مى خواهم از تو چيزى بپرسم ، ولى بيم دارم . مى گويد هر چه مى خواهى بپرس ، من عموى تو هستم ...⁽⁴¹⁾ اينها نشان مى دهد كه حديث غدير در ميان مردم معنايى داشته كه گاهى از بيم گزند دشمنان حضرت امير، از روايت آن پرهيز داشتند، بويژه در عراق و شام . اگر معناى مولى ، دوست و ياور بود كه جاى هراس نبود! آن چه موجب هراس مى شد اين بود كه مولى به معناى خلافت و اولويت به زمامدارى بود.
13 - عقوبت الهى كتمان كنندگان
حضرت على (ع ) برخى را كه هنگام نياز به شهادت دادنشان به حديث غدير، آن را كتمان كردند، نفرين نمود. آنان هم گرفتار كورى و برص يا آفتهاى ديگر شدند، آنان از كسانى بودند كه در غدير خم حضورداشتند.⁽⁴²⁾ آيا باور كردنى است كه آنان ، صرفا به اين خاطر كه معناى نصرت و محبت را كتمان كنند، مورد نفرين اميرالمؤ منين قرار گيرند و انتقام الهى آنان را فراگيرد؟ اگر چنين بود، بايد بسيارى از مسلمانان كه با هم نزاع و كينه دارند، نابود شوند. گرفتارى آنان به نفرين على (ع ) از آن جهت بود كه يك مساله مهم و خبر بزرگى را كه مخصوص حضرت بود كتمان كردند، آن هم موضوع ولايت آن حضرت بود كه در غدير خم ، براى حضرتش اعلام شد.
و... قرائن و شواهد ديگرى كه همه نشان مى دهد معناى مولويت و اولويت حضرت على (ع ) و امامتش ، امرى آشكار و مستند بود و در مواردى زياد، به آن استشهاد مى شد.
رسول گرامى (ص ) چون مى دانست كه پس از وى ، عده اى سر راه خلافت على (ع ) سنگ اندازى خواهند كرد و از روش اصلاحى او پس از پيامبر جلوگيرى خواهد نمود، آن صحنه پرشكوه و اجتماع عظيم را فراهم آورد، تا جايگاه وصى خود و اهميت خاصى را براى همگان بازگويد، تا كسى مجال و بهانه اى براى مخالفت و مقابله نداشته باشد. همه مطيع باشند و گوش به فرمان و خاضع ، و با خطبه اى كه ايراد مى كند، هيچ عذر و بهانه اى براى مردم باقى نماند.
تفسير ((مولى )) در حديث
پيش از همه قرائن ياد شده كه معناى مولى را مشخص مى ساخت ، تفسير خود حضرت رسول از كلمه مولى و پس از او تفسير اميرالمؤ منين است . روايت شده است چون از پيامبر خدا (ص )، مقصود از فرموده اش ((من كنت مولاه فعلى مولاه )) را پرسيدند، فرمود: خداوند، مولاى من است و بر من ، از خودم سزاوارتر است . آن جا كه فرمان او باشد، مرا فرمانى نيست . من نيز مولاى مومنان و شايسته تر بر آنان از خودشانم ، هرگاه امر من باشد، آنان را امر و اختيارى نيست . هركس را كه من با او چنين باشم ، على (ع ) مولاى اوست و سزاوارتر از او به خودش و با امر او، براى او امر و اختيارى نيست .⁽⁴³⁾
نيز روايت است كه عبدالله بن جعفر با معاويه بر سرامامت احتجاج مى كرد، تا آن جا كه گفت : اى معاويه ! من خودم شنيدم از رسول خدا (ص ) كه بالاى منبر بود و عمر بن ابى سلمه ، اسامة بن زيد، سعد بن ابى وقاص ، سلمان فارسى ، ابوذر، مقداد و زبير بن عوام هم بودند. من در مقابل حضرت بودم كه فرمود: آيا من از مومنان ، بر خودشان شايسته تر و اولى نيستم ؟ گفتيم : آرى يا رسول الله ! فرمود: آيا همسران من مادران شما نيستند؟ گفتيم : چرا. فرمود: هركس را كه من مولاى او باشم ، على مولاى اوست ، از او به خودش سزاوارتر است .)) و دست بر شانه على (ع ) زد و فرمود: ((خدايا!با دوستدارش دوست باش و با دشمنش دشمن . اى مردم !من از مؤ منان بر خودشان شايسته ترم ، با وجود من آنان را امرى نيست . پس از من نيز، ((على )) اولى به مؤ منان است از خودشان و با وجود او، آنان را امرى نيست ...)) عبد الله بن جعفر ادامه داد تا آن جا كه : پيامبر ما در غدير خم و در جاهاى ديگر، برترين ، شايسته ترين و بهترين فرد را بر امت خود نصب كرد و بدين وسيله بر آنان احتجاج نمود و آنان را به اطاعت او فرمان داد و به مردم فرمود كه : على (ع ) نسبت به آن حضرت ، همچون هارون براى موسى است و او پس از پيامبر، سرپرست و پيشواى هر مؤ من است و هركس را كه پيامبر خدا ولى او بود و از او به خودش ‍ شايسته تر، على (ع ) بر او شايسته تر است و وى جانشين و وصى او در ميان امت است ...⁽⁴⁴⁾
در نقل ديگرى آمده است كه در جنگ صفين ، حضرت على (ع ) براى اثبات حقانيت خويش ، اينگونه به حديث غدير استدلال فرمود: رسول خدا (ص ) فرمود: ((اى مردم !خداوند مولاى من است و من مولاى مؤ منان و اولى به آنان از خودشان . هركس را من مولا باشم ، على مولاى اوست . خدايا دوستدارش را دوست بدار و با دشمنش دشمنى كن ، ياورش را يار باش و خواركننده اش را خوار ساز.)) سلمان برخاست و پرسيد، اى پيامبر، چگونه ولايتى ؟ فرمود: ((همان ولايتى كه خودم دارم . من نسبت به هركس ‍ كه از خودش اولى بودم ، على اولى و سزاوارتر از اوست به خودش )).⁽⁴⁵⁾
در حديث ديگر آمده است : پيامبر در روز غدير خم ، پس از آن كه اولويت خود را بر مردم بيان كرد و اعتراف از مردم گرفت ، فرمود: ((هر كس را كه خداوند مولاى اوست و هركه من مولاى اويم ، اين على مولاى اوست ، شما را فرمان مى دهد و نهى مى كند و شما را حق امر و نهى به او نيست ، اللهم وال من والاه ...)).⁽⁴⁶⁾
واحدى (از راويان اهل سنت ) پس از ذكر حديث غدير، گفته است : اين ، ولايتى است كه رسول خدا براى على (ع ) اثبات كرده است و روز قيامت از آن سؤ ال خواهد شد و در آيه ((وقفوهم انهم مسوولون ))⁽⁴⁷⁾، روايت شده كه از ولايت على (ع ) سؤ ال خواهد شد، مى پرسند كه آيا همان طور كه پيامبر خدا سفارش كرده بود، با على (ع ) موالات كردند؟ يا آن كه آن را تباه ساخته و رها كردند؟ آن گاه از پيامدهاى آن ، مؤ اخذه مى شوند.⁽⁴⁸⁾
در برخى احاديث ، از اصول اسلام و اصول دين ، يكى هم ((موالات )) به شمار آمده است .⁽⁴⁹⁾ عمر بن خطاب هم گفته است : هر كس كه مولايش على نباشد، ايمان ندارد.⁽⁵⁰⁾ آلوسى در تفسير آيه ياد شده ، گفته است : در اينكه در قيامت از چه چيز خواهند پرسيد، اقوالى است ، بهترين آنها سؤ ال از عقايد و اعمال است و در راس آنها لا اله الا الله است و از والاترين آنها ولايت على (ع ) است .⁽⁵¹⁾
احاديث بسيارى وجود دارد كه مجال ذكر آنها نيست ، و همه گوياى حقيقت ياد شده است و اين ((اولويت )) را كه از اصول دين به شمار آمده و ((مولويت )) را كه بدون آن ايمان نيست ، عمر بن خطاب در جاى ديگرى براى ابن عباس تصريح كرده است . وى مى گويد: شبى همراه عمر بن خطاب راه مى سپرديم ، على (ع ) هم سوار بر استرى بود و من سوار بر اسب . آيه را خواند كه در آن ، يادى از على بن ابى طالب (ع ) بود. آن گاه به من گفت : به خدا قسم اى فرزندان عبدالمطلب ! در ميان شما على (ع ) به خلافت شايسته تر از من و ابوبكر بود.
در دل خود گفتم : خدا از من نگذرد اگر از او بگذرم ! آن گاه گفتم : اى خليفه مسلمانان ، آيا چنين مى گويى ؟ اين تو و رفيقت بوديد كه برجستيد و خلافت را از ما گرفتيد، نه مردم ... سپس گفت : آن چه كرديم ، از روى دشمنى نبود، به نظرمان آمد كه سن على كم است و مردم عرب و قريش ، به خاطر كينه اى كه دارند، بر محور او جمع نخواهند شد.
خواستم بگويم : رسول خدا (ص ) او را در پى ماموريتها مى فرستاد و او را كم سن و سال نمى شمرد، تو و رفيقت او را كوچك مى پنداريد؟
گفت : حالا طورى نيست ، به خدا قسم ما بدون نظر او تصميمى نمى گيريم و جز با اذن او كارى نمى كنيم .⁽⁵²⁾
در نقل ديگر چنين است : عمر بن خطاب به ابن عباس گفت : به خدا قسم ، پس از پيامبر، رفيق تو (على بن ابى طالب ) به خلافت شايسته تر است ولى ما از دو مساله ترسيديم (و او را كنار گذاشتيم ) يكى كم بودن سن و سال او، و ديگر، محبتى كه به فرزندان عبدالمطلب داشت !⁽⁵³⁾
آرى ... شهادت به ولايت اميرالمؤ منين (ع ) به معنايى كه مقصود ماست ، روشنايى و حكمتى است كه دردل دوستدارانش به وديعت نهاده اند، اين ولايت ، مسوؤ ليتى سنگين بوده كه انسانهاى حقجو، براى شناخت آن و يافتن كسى كه لايق آن است ، مسافرتها مى كردند و رنجها مى كشيدند.⁽⁵⁴⁾