نظريه هانرى بركسون
در اينجا نظريه هانرى بركسن 1859 - 1941 دانشمند عارف مشرب فرانسوى را
نمىتوان از نظر دور داشت وى نيز بيك نوع فلسفه جزمى مقرون به عرفانى معتقد است
و همان عقيده را كه دكارت و ديگران در باره حس داشتند و مىگفتند حواس وسيله
كشف حقيقت نيستبلكه فقط وسيله ارتباط عملى پيدا كردن با عالم خارج استبركسن
در باره عقل دارد وى مىگويد حس و عقل هيچيك وسيله كشف حقيقت نيستند وسيله كشف
حقيقتيك قوه ديگرى است كه مىتوان آنرا قوه درون بينى يا شهود باطنى خواند و
هم آنكه او را عالىترين مراتب عقل ناميد بركسن مىگويد انسان با يكنوع تفكر در
خود و شهود درونى نفس بحقيقت مطلق راه مىيابد و به فلسفه اولى كه عهدهدار
تبيين حقائق مطلقه است تنها از اين راه مىتوان رسيد .
در خاتمه توضيح اين نكته لازم است كه ارزش معلومات را از دو جنبه مىتوان
مورد نظر قرار داد از جنبه نظرى و از جنبه عملى .
بيان ارزش معلومات از جنبه نظرى يعنى تحقيق اينكه آيا مدركات و معلومات ما
عين واقع و نفس الامر است كه در ذهن ما پيدايش يافته يا غير آن .
توجه فلاسفه در مبحث ارزش معلومات باين قسم از ارزش است و اين قسم از ارزش
است كه قاطبه دانشمندان جديد از دكارت به بعد از محسوسات نفى كردهاند و
گفتهاند حس وسيله كشف حقيقت نيست .
و اما ارزش عملى يعنى تحقيق اينكه هر چند معلومات ما حقيقت را بر ما كشف
نمىكند اما اينقدر هست كه در عمل ما را هدايت مىكند يعنى اينقدر ميدانيم كه
بين ادراكات ما و اشياء خارجى يك رابطه مستقيم هست مثلا در خارج كيفيت مخصوصى
هست كه در ما صورت رنگ را ايجاد مىكند و كيفيت ديگر مخصوصى هست كه در ذهن ما
ايجاد صوت مىكند و لهذا بوسيله همين معلومات مىتوان با خارج ارتباط پيدا كرد
و در عمل استفاده نمود و بعبارت اخرى معلومات ما اگر ما را به ماهيت اشياء
خارجى واقف نمىكنند اجمالا بوجود آنها واقف مىكنند .
اين نوع از ارزش را تنها سوفسطائيان انكار دارند و چنانكه دانستيم بعد از
دكارت دانشمندان جديد هر چند ارزش نظرى محسوسات را منكرند و اما ارزش عملى آنها
را انكار ندارند دانشمندان بزرگ از قبيل دكارت و كانت تصريح كردهاند كه ارزش
عملى محسوسات قابل انكار نيست .
از اينجا بىپايگى يك قسمت از پندارهاى ماديين روشن مىشود .
دكتر ارانى در جزوه ماترياليسم ديالكتيك فصل ارزش معلومات مىگويد : كانتسر
دسته مكتب آكنوستىسيسم معتقد است كه بحقيقت مطلق نمىتوان رسيد يعنى يك شىء
بنفسه قبول مىكند كه فكر قدرت تماس آنرا ندارد در كتاب موسوم به لودويك
فويرباخ باين ادعا قويترين جوابها داده شده استبا اين بيان تا مدتى يكه مواد
آلى فقط در بدن حيوانات و نباتات ساخته بوجود مىآمد مىتوانستيم آنها را شىء
بنفسه بناميم ولى از موقعى كه شيمى آلى تمام اين مواد را يكى بعد از ديگرى
ميسازد بايد آنها را شىء براى ما ناميد زيرا عمل فكر ما با آن شىء بنفسه تماس
نموده است .
راستى بايد اذعان كرد كه ماديين اصلا اطلاع ندارند كه در عالم علم و فلسفه
چه مىگذرد ماديين خيال مىكنند كه كانت و امثال او معتقدند كه در عمل هم
نمىتوان از حواس استفاده نمود و بايد يكباره همه حواس را كنار گذاشت اينها
نمىدانند كه كانت و غير كانت كه بين شىء بنفسه و شىء براى ما فرق مىگذارند
از لحاظ نظرى است نه از لحاظ عملى اساسا همه فلاسفه كه وارد بحث ارزش معلومات
شدهاند نظر به جنبه نظرى دارند نه به جنبه عملى .
مجموع آراء دانشمندان را در باره ارزش نظرى معلومات كه در اين مقدمه بيان شد
مىتوان اينطور خلاصه كرد : تمام ادراكات بشر بىحقيقت و جهان معلومات هيچ در
هيچ است .
سوفسطائيان قديم از قبيل پروتو گوراس و گورگياس و ايده آليستهاى جديد از
قبيل بركلى و شوپنهاور .
نميدانيم كه ادراكات عين حقيقت استيا نيست زيرا تمام ادراكات بشر حتى
بديهيات اوليه و فلسفه و علوم رياضى بستگى دارد بطرز ساختمان دستگاه ادراكى بشر
و ساختمان دستگاه ادراكى اشخاص متفاوت است .
شكاكان قديم و نسبيون جديد و طرفداران ماترياليسم ديالكتيك .
محسوسات و معقولات اوليه و آنچه با رعايت اصول منطقى كسب شود حقيقت است .
ارسطو و پيروانش در يونان قديم و جميع حكماء دوره اسلامى .
فطريات عقل و معقولاتى كه با رعايت اصول منطقى كسب شود عين حقيقت است و اما
محسوسات نميدانيم حقيقت استيا نيست زيرا حواس وسيله ارتباط عملى با خارج است
نه وسيله كشف حقيقت .
دكارت و لايب نيتس و عده ديگر از فلاسفه اروپا .
معلومات رياضى كه صرفا مخلوق ذهن ما استحقيقت است و اما معلومات مربوط به
جهان خارج نميدانيم حقيقت استيا نيست .
كانت آلمانى و پيروانش .
وجدانيات و آنچه با تعقل صحيح بدست آيد حقيقت است اما محسوسات نميدانيم
حقيقت استيا نيست .
ژان لاك انگليسى .
حس و عقل هر دو فقط داراى ارزش عملى و وسيله ارتباط عملى با خارجند وسيله
كشف حقيقت تنها شهود باطن است .
هانرى بركسون .
اين بود بيان مختصرى از سير عقايد و آراء در باره ارزش معلومات از دوره
باستان يونان تا عصر حاضر