فصل هفتم : درهاى بسته ...؟

1-7: ابوبكر و درب مسجد...!

پيش از اين مى دانستيم كه روز پنجشنبه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم درخواست قلم و كاغذ نمود كه با جو سازى مانع آودن آن و انصراف رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از پيگيرى و نگارش وصيت گرديد....و بعد مى بينيم كه دو و يا سه روز بعد در حاليكه بيمارى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم شدت مى يابد، و به قول عايشه هفت مشك آب از هفت چاه مختلف ، روى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم خالى مى كنند، تا پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بتواند به مسجد برود و با مردم نماز گذارد، و خطبه ايراد كند، و براى شهداى احد طلب مغفرت نموده و پس از سفارش راجع به انصار از رحلت خود خبر دهد و ابوبكر گريان شود، آنگاه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به او دلدارى داده بگويد: ابوبكر؛ خود را آزار مده ، همه درهائى كه به مسجد باز مى شود بنديد، جز در ابوبكر را...! ⁽⁴⁷⁶⁾ .
در حالى كه قبل از جنگ احد، يك بار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم همه درها را بسته بود، و حتى شخصا به دنبال ابوبكر فرستاده و او را احضار نمود و به او گفت : درى كه از خانه ات به مسجد باز است آن را ببند (ديوار بكش و آن را مسدود نما)، و ابوبكر گفت : چشم و اطاعت مى نمايم ، و در خود را مسدود نمود، سپس فرستاد به دنبال عمر، و به او نيز دستور داد كه در خود را ببندد، و او نيز پذيرفت و در را مسدود كرد، و به دنبال عباس فرستاد و او نيز چنين كرد، حمزه امتناع ورزيد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به على دستور داد به حمزه پيغام رسول خداى را برساند، و چون پيغام به او رسيد او نيز پذيرفت .
به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم عرضه داشتند: همه درها را بستى ،
به جز درى كه از آن على عليه السلام است ؟ و پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: من درهاى شما را نبستم ، خداوند آن ها را مسدود ساخت و در روايتى ديگر فرمود: من درهاى شما را نيستم ، و در على را نگشودم ، وليكن خداوند آن ها را بست و در على را گشود.⁽⁴⁷⁷⁾
و روايت شده : پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم خطبه اى ايراد نمود:
من ماءمور شدم اين درها را ببندم بجز در على عليه السلام برخى از شما اعتراض كردند، و من بخدا سوگند چيزى را نبستم ، و چيزى را نگشودم ، وليكن من يك ماءمور هستم به من دستورى داده شد، آن را انجام دادم ، و من جز از وحى الهى پيروى نمى كنم ،⁽⁴⁷⁸⁾ .
تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل . اما نه اجازه دهيد، با هم اين حديث مجمل را مفصل نمائيم ...!
يك نكته ...!
و قبل از تفصيل لازم است در همين جا توجه خود را به يك نكته مبذول داريم ، و آن اين كه گفته شد: دستور بستن درهاى مسجد، رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، توسط پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ، در روزهاى آخر زندگى خود، و در هنگامى بود كه دستور داد جز به ابابكر، به ديگرى در نماز اقتداء نكنند،⁽⁴⁷⁹⁾ .
و ترديدى نيست كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در روز دوشنبه بدرود زندگى گفت ،⁽⁴⁸⁰⁾ .
و نيز گفته شده : ابابكر، هفده نماز با مردم گذارد،⁽⁴⁸¹⁾ . و در بعضى روايات سه روز نماز گزارد. و با اين كيفيت حديث (بستن درها بجز در ابى بكر) بايد در روز جمعه و يا دوشنبه ) از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم (بر اساس گمان آنان ) صادر شده باشد، و ما در هر دو مورد، هم حديث بستن درها، و هم در بخش نماز ابى بكر سخنى خواهيم داشت .
و نيز ترديدى نيست كه جسارت به پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم روز پنجشنبه بوده است ، و مصيبت روز پنجشنبه كه توسط ابن عباس اعلان شده مشهور است .
و نيز اين يك مسئله طبيعى است كه هر روز بيمارى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم شديدتر مى شده ، چنانچه عايشة گفت : هفت مشك آب ، از هفت چاه آب ، روى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم خالى كرديم . و اكنون به اين نكته توجه شود: چرا حديث بستن درها دچار سرنوشت ، حديث كاغذ و قلم نگرديد، و در اينجا به ساحت قدس نبوى اهانت نشد؟ در حالى كه بيمارى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم شديدتر بود.
علامة امينى گويد: من كه مى دانم چرا، و منجمين نيز مى دانند، و حتى خواب آلودگان نيز مى دانند، و ابن عباس از همه بهتر مى داند، كه مى گويد: مصيبت ، و تمام مصيبت آن است كه بين پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و نگارش نامه فاصله انداختند و نگذارند پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم وصيت خود را بنمايد.⁽⁴⁸²⁾ .
2 - 7 در گشوده مسجد رسول صلى الله عليه و آله و سلم  
در زمينه بستن همه درهائى كه به مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم باز مى شد، به جز در خانه على عليه السلام ، روايات بسيارى در كتاب هاى حديث و آثار اهل سنت آمده است كه ما نمونه اى از آن را در اينجا مى آوريم :
- 1- پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دستور داد: همه درهائى را كه به مسجد باز مى شوند، بجز در خانه على عليه السلام ، بسته شود،⁽⁴⁸³⁾ . ترمذى گويد: اين حديث غريبى است . اين حديث با الفاظى ديگر، و به اسنادى ديگر نيز روايت شده است كه به زيد بن ارقم منتهى مى شود، زيد بن ارقم گويد: در خانه تعدادى از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به مسجد باز مى شد، روزى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: اين درها را به بنديد، جز در خانه على عليه السلام .
زيد گويد: مردم در اين رابطه اعتراض نمودند، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم برخواست ، و پس از حمد و ثناى پروردگار فرمود: به من دستور داده شد همه اين درها را به بندم بجز در خانه على عليه السلام . گوينده اى از شما در اين مورد سخنى گفت ؛ و من چيزى را نبستم ، و نگشودم ، وليكن به انجام چيزى ماءمور شدم ، و از آن دستور پيروى كردم ،⁽⁴⁸⁴⁾ .
علامة امينى در رابطه اين حديث گويد: رجال اين حديث ، صحيح است بجز ابى عبدالله ميمون كه او نيز مورد اطمينان است ، بنابراين ، حديث ياد شده طبق تصريح حافظان احاديث ، صحيح است ، و رجال حديث مورد اطمينان هستند، رجال حديث عبارتند از: محمد بن جعفر، از عوف از ميمون ، از زيد بن اءرقم ،⁽⁴⁸⁵⁾ .
ابن حجر در رابطه با اين حديث گويد: ابن جوزى اين حديث را از كانال نسائى ذكر كرده ، و حديث را به دليل وجود (ميمون ) در سلسله سند، صحيح ندانسته است .
ابن حجر گويد: ابن جوزى اشتباه مى كند، و دچار اشتباه آشكارى شده است ، زيرا (ميمون ) را بسيارى از محدثين توثيق نموده اند. و ترمذى نيز در حديثى ديگر، بجز اين حديث ، او را صحيح دانسته است .
و در فتح البارى ج 7 - ص 12 آن را روايت نموده ، و گفته است رجال اين حديث همگى مورد اطمينان هستند. و (بدخشى ) در نزل الابرار آن را روايت نموده ، و گويد: احمد، و نسائى و حاكم و ضياء با سندهائى كه همه آن ها مورد اطمينان هستند، اين حديث را روايت نموده اند،⁽⁴⁸⁶⁾ .
- 2- عبدالله بن عمر بن خطاب گويد: سه خصلت به على بن ابى طالب داده شد، اگر يك صفت از اين اوصاف سه گانه به من داده مى شد، بهتر از شتران سرخ موى مى باشد. رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم دخترش فاطمة را به او تزويج نمود، كه فرزندانى براى او آورد، و همه درهاى مسجد را بست بجز در او را، و پرچم پيروزى را در جنگ خيبر به او سپرد،⁽⁴⁸⁷⁾ .
رجال حديث : وكيع از هشام بن سعد، از عمر اءسيد، از فرزند عمر بن خطاب .
هيثمى گويد: احمد بن حنبل ، و ايويعلى اين حديث را روايت نموده اند، و رجال هر دو صحيح است ،⁽⁴⁸⁸⁾ .
ابن حجر گويد: ابن جوزى حديث ياد شده را به دليل وجود هشام در ميان سلسله سند آن ، صحيح ندانسته است ، در حالى كه او مردى است راستگو، و حديثش را شواهد تاءييد مى كند، و نسائى به سند صحيح آن را روايت نموده است ،⁽⁴⁸⁹⁾ .
- 3- ابوهريرة گويد: عمر گفت : سه چيز به على بن ابى طالب داده شد، اگر يك صفت از اين اوصاف سه گانه را مى داشتم ، نزد من بهتر از شتران سرخ موى مى بود، گفته شد: و آن ها چيستند؟ در پاسخ گفت : ازدواجش با فاطمه (س ) دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، و سكونتش در مسجد، همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، كه حلال شد براى او آنچه براى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم حلال بود، و پرچم پيروزى در جنگ خيبر،⁽⁴⁹⁰⁾ .
حاكم در مستدرك اين حديث را صحيح دانسته ، و بسيارى از اهل حديث ، نيز آن را از طريق حاكم روايت نموده اند،⁽⁴⁹¹⁾ .
و چندين روايت ديگر كه ضرورتى براى ذكر آن نمى بينم ، و در همين بخش ، نيز دوباره برخى از اين احاديث را ذكر خواهيم نمود.
3 - 7: نقد و پاسخ  
برخى از علماى اهل سنت به دليل تصور صدور دستور بازگذاردن درب ابوبكر توسط پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ، در آخرين روزهاى زندگانى ، به دو گروه تقسيم شده اند، گروهى اندك ، مانند ابن تيمية و ابن جوزى احاديث متواتره اى در مورد اميرالمؤ منين را، از مجعولات شيعة دانسته اند، و گفته اند: نظر به اين كه بين اين دو نوع حديث تعارض است ، احاديث مربوط به على از مجعولات شيعه است ، زيرا احاديث به گونه اى است ، كه هر يك ديگرى را نفى مى كند، پس بايد احاديث مربوط به على عليه السلام را ناروا دانست ، و...
گروهى ديگر كه تقريبا شامل همه علماى اهل سنت است ، چون ديده اند كه نمى شود احاديث مربوط به على عليه السلام را ناديده انگاشت ، اقدام به جمعى نموده اند، كه هر دو نوع را معتبر مى داند، ما نيز بر اين باوريم كه هيچ دليلى براى اين جمع وجود ندارد، و اين جمع صرفا جمعى تبرعى است ، و بدون هيچ شاهد.
گروه اول :
ابن تيمية از كسانى است كه حديث (سدالابواب الا باب على عليه السلام ) را تكذيب نموده و گويد: اين حديث از جعليات شيعة است ، تا با حديثى كه در همين رابطه در مورد ابوبكر آمده است ، مقابله نمايند،⁽⁴⁹²⁾ .
سخنى پيش از اين در مورد ابن تيمية ، راجع به حديث منزلت داشتيم ، و اكنون اشاره اى به آن مى نمائيم :
ابن حجر در مورد ابن تيمية گويد: او كسى است كه خداوند او را بيچاره و گمراه و كور و كر و ذليل نموده است ، و بزرگان و پيشوايان به اين موضوع تصريح نموده اند و...⁽⁴⁹³⁾
ابن كثير نيز از جمله كسانى است كه در صحت حديث ياد شده نسبت به اميرالمؤ منين عليه السلام ترديد داشته و آن را اشتباه مى داند، او پس از اين كه حديث ياد شده را به ابوبكر نسبت داده گويد: و آن كه اين حديث را به على عليه السلام نسبت داده است ، اشتباه است و درست آن است كه در صحاح به ثبت رسيده است ،⁽⁴⁹⁴⁾ .
و ابن جوزى نيز از جمله افرادى است كه مدعى جعلى بودن حديث ياد شده در مورد اميرالمؤ منين عليه السلام است ،⁽⁴⁹⁵⁾ .
با بررسى هائى كه در زمينه حديث ياد شده در مورد اميرالمؤ منين عليه السلام انجام شده است ، اين حديث را در حد تواتر يافته اند، و ما چند نمونه از روايات ياد شده را كه ذكر نموديم و شواهدى نيز از علماى اهل سنت در مورد صحت احاديث ، و تاءييد راويان آنها بيان داشتيم ، با توجه به اين مطالب چگونه ابن تيميه و ابن كثير و ابن جوزى بخود اجازه مى دهند كه احاديث ياد شده را از جعليات شيعة بدانند، در حالى كه حتى يك حديث از موارد ياد شده ، از طريق راويان شيعة بدانند، در حالى كه حتى يك حديث از موارد ياد شده ، از طريق راويان شيعه نمى باشد، و حتى طرق اهل سنت به مراتب بيش از طرق راويان شيعه است ، مرحوم سيد هاشم بحرانى روايت ياد شده را به بيست و نه طريق از اهل سنت ، و تنها پانزده طريق از شيعة نقل نموده ،⁽⁴⁹⁶⁾ .
سيوطى حدود چهل طريق براى اين حديث ذكر كرده است ،⁽⁴⁹⁷⁾ .
و مرحوم علامة امينى 23 - طريق از اهل سنت بيان داشت ، و بسيارى از راويان حديث را طبق اعتراف بزرگان اهل سنت معتبر و صحيح دانسته است ، و حتى نظريات آنان را مطرح نموده است ، و در پايان مى گويد:
با بررسى اين احاديث ، و اين كه ائمه حديث آن را بيان داشته اند، و راويان آن را معتبر دانسته و به صحت آن اعتراف نموده اند، و افزون بر آن گفته ابن حجر در فتح البارى ، و تسطلانى در ارشاد السارى ج 6 ص 81: هر يك از اين روايات صلاحيت احتجاج به آن را داراست ، چه رسد به مجموعه اين احاديث ، با توجه به آنچه بيان شد، آيا مجوزى براى ابن تيمية باقى مى ماند كه ادعا كند كه اين حديث از جعليات شيعه است ؟ آيا در ميان آنچه بيان شد، حتى يك نفر از راويان شيعه وجود دارد؟ و يا اينكه احتمال مى رود، در خلال ابحاث كتابهاى ياد شده ، مطالبى از شيعه وجود داشته باشد؟ و آيا بايد از شيعه انتقام گرفته شود به دليل موافقت آنان با اهل سنت در حديثى كه به شيوه و به طريق خاص خود و راويان معتبر نزد خودشان آن حديث را استخراج نموده اند؟⁽⁴⁹⁸⁾ .
بد نيست در اينجا سخنان سيوطى را در (لئالى ) كه متضمن پاسخ ادعاى ابن جوزى ، در مورد جعلى بودن استثناى اميرالمؤ منين از بسته شدن در خانه اش به مسجد مى باشد، ياد نمائيم . در ضمن پاسخ ابن حجر را نيز به ابن جوزى مطرح مى نمايد، و اينك خلاصه اى از بيانات سيوطى در لئالى :
سيوطى از ابن جوزى نقل مى كند كه او هشت حديث از احاديث ياد شده را، احاديث مجعوله مى داند، دو حديث از مسند احمد بن حنبل ، به روايتى سعد بن ابى وقاص و ديگرى به روايت ابن عمر، و دو حديث از نسائى ، يك حديث به روايت سعد، و ديگرى به روايت زيد بن ارقم ، و دو حديث از ابى نعيم ، هر دو به روايت ابن عباس ، و يك حديث از خطيب به روايت جابر بن عبدالله ، و يك حديث از ابن مردويه ، به روايت ابن سعيد، ابن جوزى گمان دارد، همه احاديث ياد شده جعلى است ، و باطل است ، او گويد: اين احاديث را شيعيان جعل نموده اند تا با حديث صحيحى (به گمان ابن جوزى ) كه در مورد ابى بكر آمده است ، مقابله كنند.
پس از اين مطلب ، سيوطى گفته ابن حجر را در كتاب (قول المسدد) در دفاع از مسند احمد ذكر مى كند، كه ابن حجر گويد:
گفتار ابن جوزى در مورد جعلى ، و باطل بودن اين حديث ، ادعائى است كه هيچ دليل و شاهدى ندارد، جز اين كه مخالف حديثى است كه در صحيحين (راجع به ابى بكر) مى باشد، و اين حركت اقدامى است براى رد كردن احاديث به صرف يك توهم .
سپس گويد:
و اين حديث مشهور است ، و به طرق گوناگون از سوى اهل حديث روايت شده است ، و هر طريقى جداگانه كمتر از حديث (حسن ) نمى باشد، و از مجموع آنها به صحت آن قطع حاصل مى شود.
تا آنجا كه گويد:
گونه هاى فراوان طرق حديث از راويان مورد اطمينان دلالت دارد بر صحت حديث ياد شده ، تا آنجا كه گويد: اگر چنين اقدامى در مورد احاديث انجام دهيم ، و (به مجرد يك توهم ) آن را باطل بدانيم ، بسيارى از احاديث صحيح را بايد باطل اعلان كنيم ، و اين مطلبى است كه نه خداوند آنرا قبول دارد، و نه مؤ منين آن را مى پسندند.
و او پس از ذكر طرق ديگرى براى حديث ياد شده ، در حدود چهل طريق براى آن ذكر مى كند، كه مستند به گروهى از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است ، از آن جمله اميرالمؤ منين عليه السلام ، ابن عباس ، سعد بن ابى وقاص ، زيد بن ارقم ، جابر بن عبدالله ، ابن مسعود، ابن عمر، ابوسعيد، انس بن مالك ، بريدة اسلمى ، جابر بن سمرة ، ام سلمه و عايشه ، به اضافه براء بن عازب ، و حذيفة بن اسيد، چناچه در حديث ابن المغازلى آمده اند و به اين گونه چه گونه مى توان نسبت جعل به اين حديث وارد كرد، و حديث ابوبكر را صحيح دانست ،كه نسبت جعل به آن حديث مناسب تر است ، به دليل راويان ضعيف حديث .⁽⁴⁹⁹⁾
مرحوم علامه امينى گويد: من انگيزه اى براى نسبت دادن جعل به اين حديث نمى يابم ، جز جو سازى و جار و جنجال و گزافه سرايى ، تا اينگونه ، حقايق ثابت و خدشه ناپذير را از بين ببرند زيرا كتابهاى بزرگان مذهب و اهل سنت در اختيار دوست و از آن جمله مسند احمد بن حنبل امام و پيشواى مذهب او، كه با سندهاى مختلف صحيح و حسن ، از گروهى از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم روايت نموده كه تعداد آنان بيش از تعداد راويانى است كه اصولا با اين تعداد از نظر آنان حديثى به تواتر مى رسد،⁽⁵⁰⁰⁾
گروه دوم :
كسانى هستند كه نتوانسته اند، حديث ياد شده را در مورد اميرالمؤ منين عليه السلام انكار نمايند و نيز نخواسته اند حديثى مشابه همين را كه در مورد ابى بكر روايت نموده اند، از آن صرف نظر نمايند. و به همين دليل خواسته اند، هر دو حديث را تاءييد كنند، و به گونه اى تناقض بين آن دو را از ميان بردارند پيش از اين سخنى از سيوطى درباره صحت اسناد روايات حديث حديث سدالابواب در مورد على عليه السلام ، و در ضمن آن سخنى از ابن حجر در مورد قوت اسناد آن ، به ميان آورد، و اكنون سخنى از ابن حجر در مورد پيشنهاد جمع بين اين دو روايات ، گرچه اين جمع در نظر ما صحيح نيست ، زيرا صرفا تبرعى بوده ، و هيچ نقطه اشتراكى بين اين دو وجود ندارد، با مسائل ديگرى كه از آن بحث خواهيم نمود:
ابن حجر در فتح البارى گويد: ابن جوزى در اين كه احاديث صحيحى را رد نموده است دچار خطاى بزرگى گرديده ، در حالى كه جمع بين اين دو داستان امكان پذير بود، و (بزاز) در مسند خود به اين موضوع اشاره كرده و بگويد:
رواياتى با سندهاى نيكوئى در مورد داستان على عليه السلام از سوى راويان اهل كوفه آمده است ، و رواياتى از اهل مدينه در مورد ابى بكر وارد شده است ، پس اگر روايات اهل كوفه ثابت باشد، نظر به اينكه عبور على عليه السلام از مسجد رسول ، مانند خود پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم جايز است ، و دليل آن ، روايتى است از ابى سعيد خدرى ، (يعنى همان روايتى كه ترمذى آن را استخراج نموده ) كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: جايز نيست كسى به جز من و على عليه السلام در حال جنابت وارد مسجد شود، و تاءييد اين مطلب روايت اسماعيل قاضى است ، در (احكام القرآن ) از مطلب بن عبدالله بن حنطب است : پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به كسى اجازه نمى داد در حال جنابت از مسجد عبور كند، مگر براى على بن ابى طالب عليه السلام زيرا خانه اش ‍ در مسجد قرار داشت .
در اين صورت مى گوئيم : بايد دستور بستن درهاى مسجد، دوبار از سوى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم صورت گرفته باشد، بار اول در خانه على عليه السلام به دليل ياد شده استثنا شده است ، و بار دوم در خانه ابوبكر، استثنا شده . وليكن اين جمع در صورتى درست است كه واژه (باب ) را در داستان على عليه السلام به معناى حقيقى آن حمل نمائيم ، در داستان ابوبكر به معناى دريچه بدانيم ، چنانچه در بعضى از اين روايات به پنجره تعبير شده است .
و گويا پس از دستور اوليه بستن درها پنجره هائى باز نمودند، تا به اين گونه رفتن به مسجد براى آنان آسان شود، و پس از آن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دستور داد، پنجره ها نيز بسته شوند. و به اين گونه مى شود تعارض بين دو روايت را از بين برد، و اشكالى نيز پديد نخواهند آمد. ابوجعفر طحاوى در مشكل الاثار، در آغاز ثلث سوم آن ، نيز بين دو حديث ياد شده را به اين گونه جمع نموده است ، و همچنين ابوبكر كلاباذى ، در معانى الاخبار، تصريح نموده به اين كه ابوبكر درى به خارج از مسجد، و پنجره اى به درون مسجد داشته ، و خانه على عليه السلام تنها يك در داشته است ، و آن هم به درون مسجد باز مى شده است . خداوند بهتر مى داند،⁽⁵⁰¹⁾ .
ابن حجر گويد: اين كه ابن جوزى گويد، اين حديث باطل ، و جعل شده است ، ادعائى است بدون دليل ، مگر حديثى كه در (صحيحين ) است با آن مخالفت دارد، و باطل دانستن آن به صرف يك توهم اقدام جسورانه اى در رد احاديث صحيح است ، و سزاوار نيست حديث (صحيحى ) را باطل بدانيم ، و جعلى بشماريم ، مگر در صورتى كه جمع آن امكان پذير نباشد، و در صورتى كه در مثل اين مورد، جمع امكان پذير نباشد، ضرورتى ندارد حكم به بطلان آن داده شود، بلكه در اين مورد توقف مى شود و اظهار نظرى صورت نمى پذيرد تا ديگران بيايند و آن را آشكار كنند، و حديث داستان (سدالابواب ) در مورد على عليه السلام از اين قبيل است ،⁽⁵⁰²⁾ .
نظريه ابن حجر با صرفنظر از اشكالاتى كه در آن وجود دارد، يك حقيقت را ثابت مى كند كه حديث داستان على يك رويداد انكار ناپذير است ، اما اين جمع مورد پذيرش ما نمى باشد، زيرا: - 1- اصل داستان استثناء در خانه ابى بكر ترديد دارد و محل اشكال است .
- 2- آيا انحصار راه خروج خانه على عليه السلام از مسجد مجوزى براى ارتكاب گناه مى شود؟
او مى توانست درى ديگر بگشايد، و يا خانه خود را تغيير دهد كه ناچار نباشد در هنگام خروج از منزل مرتكب گناه گردد. چنانچه ابن كثير گويد،⁽⁵⁰³⁾ و يا اينكه دليل ديگرى داشته كه بزودى با آن آشنا مى شويم وجود داشته است ،⁽⁵⁰⁴⁾
- 3- چگونه و چه موقع اصحاب پس از بستن درب ها، اقدام به گشودن پنجره نمودند؟ و آيا مجرد حدس و گمان كفايت مى كند، مگر نه اين است كه عباس تقاضاى چنين چيزى نمود، و عرض كرد به اندازه اى كه خود به تنهائى بتوانم به مسجد بروم ، و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: چنين دستورى به من داده نشده ،⁽⁵⁰⁵⁾ .
- 4- به كدام قرينه (باب ) را به معناى دريچه بدانيم .
4 - 7 قصه در گشوده ابى بكر  
حديث داستان بستن درها، بجز در ابى بكر مسئله اى است كه در روزهاى آخر زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مطرح شده است ،⁽⁵⁰⁶⁾ .
و نيز ترديدى وجود ندارد كه حديث در خانه على عليه السلام ، مربوط به سالها پيش بوده ، چنانچه با اعتراض حمزة سيدالشهداء مواجه شده است ،⁽⁵⁰⁷⁾ و معلوم است كه حمزة در جنگ احد به شهادت رسيد.
در اين صورت همه ماءمور بودند درهاى خود را به بندند، و ديگر مجالى براى دستور دوم نمى ماند، و كسى نمى تواند بگويد، با اين دستور مخالفت ورزيدند، و در خود را هم چنان تا هنگام رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم بازگذادند، اگر مقصود از (باب ) را در حديث مربوط به ابى بكر عبارت از در بدانيم ، و در روايتى كه با لفظ (خوخة ) است ، (خوخة ) را عبارت از در كوچك بدانيم چنانچه خود مى گويند، و چنانچه عمر بعد از صدور اين دستور (به گمان خود) به پيامبر عرضه مى دارد: اجازه دهيد، روزنه اى براى خود باز گذارم ؟ و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم پاسخ منفى مى دهد،⁽⁵⁰⁸⁾ .
و اگر گفته شود: زمان صدور دو حديث ، يكى بوده است ، بايستى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمود: (مگر در خانه على عليه السلام و در خانه ابوبكر)، و هر دو را با هم استثناء مى نمود، و كسى چنين ادعائى ننموده است . و اگر مقصود از (در)، روزنه بوده است ، كه اولا با مشكل سند حديث بمانند صورت اول ، برخورد مى كنيم و ديگر اين كه فضيلتى را ثابت نمى كند.
برهان الدين حلبى شافعى گويد: از ابن عباس روايت شده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دستور داد همه درها بسته شود بجز در خانه على بن ابى طالب عليه السلام .
ترمذى گويد: اين حديث غريبى است ، و ابن جوزى گويد: اين حديث جعلى است و شيعة آن را جعل نموده است ، تا با حديث ابوبكر مقابلة شود، (در حالى كه دانستيم حديث على عليه السلام سالها قبل از حديث ابوبكر بوده ) و برخى بين اين دو حديث جمع نموده اند، به اين كه داستان مربوط به على عليه السلام پيش از اين زمان بوده و خانه هر يك از اصحاب دو در داشته ، يكى به مسجد باز مى شد، و ديگرى به خارج مسجد مگر خانه على عليه السلام كه فقط يك در داشت و به درون مسجد باز مى شد، پس پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دستور داد، همه درها بسته شود، زيرا خانه عليه السلام بجز يك در نداشت و آن هم ، در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم باز شد، چنانچه گذشت : و پيامبر دستور نداد آن را به روزنه تبديل نمايند، پس از آن بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دستور داد، تمام روزنه ها نيز بسته شود، مگر روزنه ابوبكر، و اين كه برخى گفته اند دستور بسته شدن روزنه ها شامل روزنه خانه على عليه السلام نيز شده است ، جاى تاءمل است ، زيرا چنانچه دانستيم خانه على عليه السلام جز يك در نداشت ، بنابر آنچه گذشت مقصود از (باب ) در داستان ابوبكر، روزنة ، و در داستان على عليه السلام حقيقة در خانه است و نه روزنة ،⁽⁵⁰⁹⁾ .
پس از آن حلبى روايتى را در مورد دستور پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم راجع به بستن درها بجز در خانه على عليه السلام كه متضمن اعتراض حمزة است بيان مى دارد، و مى گويد: اين خود دليل است كه داستان على عليه السلام با فاصله زمانى زيادى مقدم بر داستان در مورد ابى بكر است ، زيرا حمزه (ره ) در جنگ احد به شهادت رسيد، و اين كه مقصود از بستن درها، كوچك نمودن آنان است ، نه بستن آن ، و آن ها را به صورت (خوخة ): در كوچك درآوردن ، وليكن اين نيز مشكل است ، زيرا هنگامى كه عباس تقاضا مى كند به اندازه رفت و آمد او فقط اجازه دهد، در خانه اش به مسجد باز ماند، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم امتناع مى ورزد، و دستور ميدهد همه آن را به بندند.
حلبى گويد: در صورت صحت اين حديث ، نيازمند به تهيه پاسخ در اين زمينه هستيم ، (كه پاسخى وجود ندارد، زيرا درها به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بسته شد - م -).
و سپس گويد: و بنابراين جمع در خانه على عليه السلام هم زمان با روزنه ابوبكر، گشوده ماند، زيرا دانستيم خانه اش على عليه السلام جز آن در ديگرى نداشت ، وليكن با اشكال ديگرى روبرو مى شويم ، و آن اينكه برخى گويند: اين حديث اشاره اى است به خلافت ابى بكر پس از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، زيرا او براى خواندن نماز در مسجد به اين در نياز دارد، و اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم اجازه داده است ، چون او را خليفه بعد از خود دانسته ، و فقط اوست كه به در مسجد نياز دارد (بنابراين چرا بايد درب خانه على همچنان به مسجد گشوده بماند).
اما ابن كثير پاسخى نيز براى اين منظور در نظر گرفته گويد:
هيچ گونه منافاتى در ميان حديث على عليه السلام و ابى بكر وجود ندارد زيرا فاطمه در دوران پدرش نيازمند آمد و شد به مسجد براى ديدار پدرش بود، اما چنين نيازى ندارد، ولى ابوبكر به اين در نياز داد زيرا او خليفه است و بايد به مسجد برود و با مسلمين نماز بخواند. پايان سخن ابن كثير.
حلبى گويد: اين گفتار دلالت دارد بر اين كه در خانه على ، با روزنه هاى ديگر بسته شده ، و فقط روزنه ، (و يا در كوچك ابى بكر) گشوده مانده ، و در ديگرى براى خانه على عليه السلام گشودند حلبى اضافه مى كند: ابى سعيد خدرى گويد، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: اى على عليه السلام توقف در مسجد براى هيچ كس جز من و تو جايز نمى باشد،⁽⁵¹⁰⁾ .
سخنان حلبى را با طول و تفصيل بيان داشتيم ، تا با تاءملى اندك در اين گفتار، دست و پا زدن ها را خود مشاهده كنيد، من تصور مى كنم ، جزر و مدهاى سخنان حلبى ، و قرار دادن احاديث در كنار يك ديگر، و ايجاد اشكال بدون پاسخ ، نشانه آن است كه با احتياط كامل حركت مى كند:
- 1- بى نتيجه ماندن تلاش عباس براى بازگذاردن اندك روزنه اى توسط رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم گواه بر اين است كه حتى روزنه اى باز نمانده ، و همه آن بسته شده است ، بنابراين معنا ندارد، كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مجددا دستور بستن روزنه و يا در كوچك را صادر كند، و در نتيجه دريچه ابى بكر باز بماند.
- 2- علت بازگذاردن درب على عليه السلام به خاطر عبور و مرور نياز و از اين قبيل مسائل نبوده بله به دليلى است كه ديگران فاقد آن هستند، و آن عبارت از طهارت معنوى على از جنابت و مجاز بودن توقف او در مسجد هم چون رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، و ديگران مجاز نبودند پس نه درى و نه در كوچكى براى هيچ كس باز نمانده ، زيرا در مورد ابوبكر نيز چنين طهارتى وجود ندارد، و حلبى هم چنان به سخن ادامه داده گويد: و مقصود اجازه عبور در مسجد نيست ، بلكه مقصود توقف در مسجد براى على عليه السلام و پيامبر است ، و به اين مقدار اكتفاء ننموده و گويد:
سيوطى نيز به اين موضوع اشاره كرده ، و يادآورى نمايد، فرزندانش ‍ حسن و حسين نيز مثل اويند، زيرا سيوطى گويد: و هم چنين على و دو فرزندش حسن و حسين در اين حكم ، اختصاصى دارند، و مجازند در حال جنابت در مسجد رسول صلى الله عليه و آله و سلم توقف نمايند، والله اءعلم ؛ خداوند آگاه تر مى باشد،⁽⁵¹¹⁾ .
- 1- ترديدى نيست كه (باب ): در، و (خوخة ): در كوچك ، در وسط در بزرگ ، و يا روزنه و پنجره ⁽⁵¹²⁾ ، دو واژه مختلف و داراى دو معناى مختلف هستند، (باب ): محل ورود و خروج به منزل ، راه ورودى راحت و آسان ، مخصوصا اگر با قيد (شارعة ) مقيد باشد، و خوخة روزنه ، پنجره و يا در كوچك كه دولا دولا از آن رفت و آمد مى كنند، در كوچك ، در وسط بزرگ .
حديث مربوط به ابى بكر، در بعضى روايات با لفظ (باب )، و در برخى با لفظ (خوخة ) آمده است ⁽⁵¹³⁾ در هر صورت اگر با لفظ باب باشد، و در مورد ابابكر معناى مجازى باب اراده شود (بر فرض صحت اراده معناى مجازى در مثل مورد) و در مورد على عليه السلام به معناى حقيقى آن ، چه گونه معناى حقيقى و مجازى در يك اطلاق فهميده مى شود، مثل اين است كه بگوئى : جائنى اسد: شير به نزد من آمد، و مقصود شير درنده ، و انسان شجاع باشد، در حالى كه يك موجود بيشتر نمى باشد، درها را ببنديد، و مقصود از آن ، هم در باشد، و هم پنجره .
و در صورتى كه با لفظ (خوفة ) آمده باشد: پنجره ها را ببنديد، و مقصود در و پنجره هر دو باشد؟.
مگر اين كه گفته شود، دوبار دستور صادر شده ، يك بار با لفظ (خوفة )، كه تمام پنجره هاى فرضى بسته شود، و بار ديگر با لفظ (باب ) كه در خانه على بسته شود. كه باز هم با اشكال ديگرى برخورد مى كنيم ، زير ابابكرى درى نداشته كه استثناء شود، و راه ورودى على (روزنة ) نبوده است كه با لفظ (خوفة ) بسته شود.
مگر اين كه گفته شود: پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم جداگانه دستور بستن در خانه على را داده كه چنين چيزى مطرح نمى باشد.
-2- و آيا با فرض و احتمال مى شود دستورى از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در مورد بازگشائى دريچه هائى ، بوجود آورد، تا دستور بستن آنها راست آيد؟ به چه دليل بعد از بستن درها پنجره را باز نمودند.
چگونه شد كه بستن درها اين چنين مطرح مى شود و به گونه تواتر نقل مى شود، اما گشودن پنجره ها بعد از بستن درها را كسى مطرح نكند، و حتى مجاز نبودن گذرگاهى تنگ و يا روزنه را نيز مطرح نكند، و حتى مجاز نبودن گذرگاهى تنگ و يا روزنه را نيز مطرح نموده اند، اما سخنى از گشودن پنجره ننموده اند.
-3- ترديدى نيست كه واژه مستثنى به همان معنائى است كه در مستثنى منه بوده است ، اگر حديث با لفظ (باب ) باشد، همان معنائى كه در مستثناء مى باشد، به همان معنا در مستثنى منه بوده ، يعنى باب ، و يا (خوخة ) در هر دو قسمت به يك معناست ، در اين صورت اگر لفظ باب به معناى پنجره باشد، شامل در خانه على نيست ، و اگر به معناى حقيقى خود باشد، ابوبكر فاقد آن است .
-4- ديگر آن كه با تشديد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در مورد بستن درها، حتى دستور مجاز نبودن باز گذاردن باريكه راه ، و اگر روزنه اى باز مى كردند، قطعا آثار نويسان متعرض آن مى شدند.
-5- ديگر اين كه حلبى خود گويد: دليل باز گذاردن در خانه على طهارت معنوى آنان است چنانچه گذشت و اين معنا در ديگران وجود نداشته پس ‍ به كدام انگيزه دستورى از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم صادر مى شود.
5-7 بار معنوى 
گشودن درى ، چه فضيلت و امتيازى مى تواند در بر داشته ، كه دستور گشودن آن از جانب پروردگار صادر مى شود، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آن همه تاءكيد دارد كه فقط يك در بايد باز بماند و درهاى ديگر بايد بسته شود، و چرا اصحاب اين چنين در تلاشند كه حتى سهمى ناچيز از آن بدست آورند، و آيا فقط راهى است براى كسب افتخار، و بدست آوردن امتياز بر ديگران ، و خود را يك سر و گردن بلندتر از ديگران دانستن ، و اگر آنان چنين بودند، ما امروز چرا چنين باشيم ، ما بايد تلاش ‍ كنيم حقيقت امر را در يابيم كه اين امتياز در واقع متعلق به چه كسى بوده است ؟ اما نه ...! با اندكى تاءمل در اين رويداد، مسئله بسيار مهم ترى براى ما كشف مى شود كه در واقعيت زندگى اجتماعى ما اثرى بس گران بهاء در پى دارد.
گشودن درى ، و بستن درهاى ديگر حكايت از يك امتياز حقيقى دارد، و چنين اقدامى براى اعلان چنان منظورى است ، براى صاحب در گشوده ، و آن طهارت معنوى ، و پاكيزگى ذاتى و درونى صاحب در است ، كه بناست در آينده بعد از رحلت رسول گرامى صلى الله عليه و آله و سلم زمام امور مردم را به دست گيرد، و راه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم را ادامه دهد، و اين معنا به وضوح ، در آثار و حديث اين رويداد مشهود است :
-1- بستن درهائى كه به مسجد باز مى شد، به جهت تطهير مسجد از آلودگى هاى ظاهرى و درونى است ، كه حق ندارد شخص جنب ، زن و مرد از مسجد عبور كند، و در مسجد جنب شود.
-2- پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و على و فرزندانش به دليل آيه تطهير⁽⁵¹⁴⁾ از هر نوع آلودگى ظاهرى و درونى مبرا هستند، حتى اين كه جنابت باعث آلودگى معنوى آنان نمى شود، و بايستى اين معنا به گوش ‍ مسلمين برسد، و به همين دليل است كه ديگران تلاش مى كنند سهمى از اين فضيلت نصيب آنان شود.
ممنوعيت جنابت در مسجد رسول صلى الله عليه و آله و سلم :
-1- ابى سعيد حدرى از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ، فرمود: اى على جايز نيست كسى جز تو و من در اين مسجد جنب شود⁽⁵¹⁵⁾ ،
-2- پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: آگاه باشيد؛ مسجد من بر هر زن حائض و مرد جنبى ، بجز محمد و اهل بيتش على و فاطمه و حسن و حسين حرام است ، ⁽⁵¹⁶⁾ .
-3- و فرمود صلى الله عليه و آله و سلم ، آگاه باشيد: اين مسجد براى هيچ جنب و حائض حلال نيست ، مگر براى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و على و فاطمه و حسن و حسين ، آگاه باشيد، من اسم بردم تا گمراه نشويد،⁽⁵¹⁷⁾ .
و روايات ديگرى در اين مورد:
ممنوعيت خواب در مسجد:
ابونعيم در فضائل الصحابه از ابن مسعود روايت كند:
گروهى از اصحاب ، شبى در مسجد بوديم ، رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بر ما عبور كرد، ابوبكر و عمر و عثمان و حمزة و طلحه و زبير و گروهى ديگر از اصحاب حضور داشتند، نماز عشاء را خوانده بوديم ، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: اين اجتماع براى چيست ؟
در پاسخ گفتند: نشسته ايم مشغول صحبت هستيم ، بعضى از ما مى خواهند نماز بخوانند، و برخى ديگر بخوابند؛ فرمود: مسجد جاى خوابيدن نيست ؛ برويد به منازل خودتان ، و هر كس مى خواهد نماز بخواند در منزلش بخواند، و هر كس توان آن را ندارد، بخوابد، زيرا نماز پنهانى دو برابر نماز آشكار ثواب دارد، ما بر خواستيم و پراكنده شديم ، على عليه السلام نيز در ميان ما بود، و با ما بر خواست ، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دست او را گرفت و فرمود: اما تو؛ براى تو جايز است آنچه براى من در مسجد من جايز است ، و بر تو حرام است آنچه بر من حرام است حمزة بن عبدامطلب عرضة داشت :اى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، من عموى تو هستم ، و به تو از على عليه السلام نزديك تر هستم ؛ فرمود: راست گفتى ، عمو، و ليكن اين دستور از جانب من نمى باشد، و از سوى پروردگار است ، ⁽⁵¹⁸⁾ .
على عليه السلام مطهر مسجد رسول صلى الله عليه و آله و سلم :
در برخى از اخبار آمده است : على عليه السلام مطهر و پاك كننده مسجد است :
بزاز از على عليه السلام : پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دست مرا گرفت و فرمود: موسى از خداوند در خواست نمود مسجدش را بوسيله هارون پاك گرداند، و من از خداوند درخواست نمودم ، مسجد مرا بوسيله تو، و فرزندانت پاك نمايد، پس از آن به دنبال ابوبكر فرستاد كه در خانه خود را كه به مسجد باز مى شد ببندد، و او گفت : (( انا لله و انا اليه راجعون ، )) و در خانه خود را مسدود نمود، پس از آن به دنبال عمر و بعد عباس فرستاد، و آنگاه فرمود: اين من نيستم كه در شماها را مى بندم ، و در خانه على را گشودم ، وليكن خداوند اين در را گشود، و درهاى شما را بست ، ⁽⁵¹⁹⁾ .
از مجموع روايات چنين به دست مى آيد كه اين خصوصيت از آن على و فرزندانش عليهم السلام است و به دليل آيه تطهير است كه در جاى خود ثابت شده كه در مورد اهل بيت عزت و طهارت است . و هيچ كس در اين خصوصيت با آنان شريك نمى باشد.
بنابراين به چه دليل ابوبكر استثناء مى شود، و با اهل بيت عليهم السلام در اين امر شريك مى شود، در حالى كه او از اهل بيت طهارت نيست ، و آيه تطهير شامل حال او قطعا نمى شود حتى اگر عايشه را به دليل اين كه زن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم است ، جزء اهل بيت بدانيم (و گفتيم اهل بيت حتى شامل زنان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نيز نمى باشد - در بخش ثقلين گذشت ) اما پدر زن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم را كسى نگفته است از اهل بيت است .