درس نود و يكم تا نود و سوم

نصب امير المؤمنين عليه السلام در غدير خم به ولايت عامه مطلقه

بسم الله الرحمن الرحيم

و صلى الله على محمد و آله الطاهرين، و لعنة الله على اعدائهم اجمعين من الآن الى قيام يوم الدين، و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم.قال الله الحكيم فى كتابه الكريم:

يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمك من الناس ان الله لا يهدى القوم الكافرين . ⁽¹⁾ .

«اى پيامبر برسان به مردم آنچه را كه از سوى پروردگارت به تو فرود آمده است، و اگر نرسانى، رسالت پروردگارت را نرسانده‏اى، و خداوند تو را از مردم حفظ مى‏كند، و خداوند گروه كافران را هدايت نمى‏نمايد» .

يا سائلى عن حيدر اعييتنى انا لست فى هذا الجواب خليقا 1

الله سماه عليا باسمه فسما علوا فى العلا و سموقا 2

و اختاره دون الورى و اقامه علما الى سبل الهدى و طريقا 3

اخذ الاله على البرية كلها عهدا له يوم الغدير وثيقا 4

و غداة وافى المصطفى اصحابه جعل الوصى له اخا و شقيقا 5

فرق الضلال عن الهدى فرقى الى ان جاوز الجوزاء و العيوقا 6

و دعاه املاك السماء بامر من اوحى اليهم حيدر الفاروقا 7

و اجاب احمد سابقا و مصدقا ما جاء فيه فسمى الصديقا 8

فاذا ادعى هذه الاسامى غيره فلياتنا فى شاهد توثيقا ⁽²⁾ 9

1- «اى كسى كه از حيدر و شناخت او از من پرسش مى‏كنى، تو مرا خسته و فرسوده ساختى! زيرا كه من به هيچوجه در خور بيان اين واقعيت نيستم، و شايستگى كشف اين حقيقت را ندارم!

2- خداوند طبق نام خودش، او را على ناميد، فلهذا در مراتب مجد و علو و بلندى و رفعت، بالا رفت.

3- خداوند او را اختيار و انتخاب كرد از ميان تمام مردم جهان، و همه را كنار زد، و او را راه و طريق و نشانه به سوى راههاى هدايت‏برافراشت و معين كرد.

4- خداوند در روز غدير، از همه خلايق عهد و پيمان استوارى براى ولايت و تمكين و پيروى از او گرفت.

5- و در صبحگاه روشن و درخشان روزى كه مصطفى بين اصحاب خود عقد برادرى و اخوت بست، على وصى را براى خود برادر و همتا قرار داد.

6- و بنابراين با اين عمل، بين ضلالت و هدايت جدائى افكند، و على با اين برادرى پيامبر گرامى، آنقدر بالا رفت كه از برج جوزآء و از ستاره عيوق گذشت.

7- و فرشتگان سماوى به دستور و فرمان خداوندى كه به آنها وحى مى‏فرستد، همگى على را حيدر و فاروق ناميده، و بدين اسم نام نهادند.

8- او از همه زودتر پيشى گرفته و سبقت جسته، و دعوت احمد را لبيك گفت، و آنچه درباره احمد نازل شده بود را تصديق كرد، فلهذا به صديق امت ناميده شد.

9- و بنابراين، غير از على هر كس ادعاى اين القاب و اسامى كند، بايد براى توثيق مدعاى خود براى ما شاهد و دليل آورد» .

حافظ ابو نعيم اصفهانى با سند متصل خود از عكرمه از ابن عباس روايت كرده است كه قال: قال رسول الله صلى الله عليه (و آله) و سلم: من سره ان يحيى حياتى، و يموت مماتى، و يسكن جنة عدن غرسها ربى، فليوال عليا من بعدى و ليوال وليه، و ليقتد بالائمة من بعدى، فانهم عترتى، خلقوا من طينتى، رزقوا فهما و علما، و ويل للمكذبين بفضلهم من امتى، للقاطعين فيهم صلتى، لا انا لهم الله شفاعتى. ⁽³⁾ «رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كس شادان است كه به حيات من حيات داشته باشد، و همانند مردن من مردنش بوده باشد، و در بهشت عدن كه پروردگار من آنرا كاشته است‏سكونت كند، بايد بعد از من ولايت على را داشته باشد، و ولايت موالى على را نيز داشته باشد، و بايد به ائمه و پيشوايان بعد از من اقتدا كند، چون ايشان عترت من هستند، از سرشت من آفريده شده‏اند، از جانب خداوند به آنان علم و فهم روزى داده شده است.و اى واى بر آن كسانى از امت من كه فضل و برترى آنها را تكذيب نمايند، و اى واى بر آن كسانى كه مراتب پيوند مرا با آنان ببرند، وصله مرا قطع كنند، خداوند شفاعت مرا شامل حال آنان نگرداند» .

داستان نصب امير المؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام در غدير خم به مقام ولايت كليه كبراى الهيه، از داستان‏هاى بسيار مهم تاريخ اسلام است، و شايد واقعه‏اى با اين اهميت و با اين خصوصياتى كه بيان خواهد شد، نداشته باشيم.زيرا در حقيقت اين واقعه بيانگر بقاء رسالت پيامبر اكرم و دوام دوره ولايت الهيه آنحضرت در تجلى گاه وجود مبارك امير المؤمنين عليه السلام بوده است.

غدير نمايشگر اتحاد و پيوند رسالت‏به امامت، و نبوت به ولايت است، و حكايت از آن مى‏كند كه همچون دو پستانى هستند كه براى اشراب و ارضاع طفل شيرخوار، پيوسته ملازم و مقارن و رفيق يكديگرند، و يا همچون دو نهالى كه از يك ريشه و بن روئيده شده و بهم پيوسته‏اند.

غدير نمايشگاه على منى و انا منه در برابر ديدگان جميع خلائق و همگى امت، و اعلان و اعلام اين واقعيت‏به جهانيان تا روز بازپسين است.

غدير محل ظهور حقائق مخفيه، و بواطن مختفيه، و ارشاد و هدايت مردمان به اين راه است.

غدير صراط مستقيم و شاهراه اعلاى انسانيت‏به مقام عرفان و ولايت كليه حق است.

غدير مقام قالب‏گيرى قضاء كليه الهيه به عالم قدر، و اندازه‏گيرى و تعيين و تشخيص و معرفى نور نامحدود حضرت احديت در اسماء و صفات مرئى و مشاهد خلق، و ربط قديم و حادث، و نزول تجرد و بساطت در قيود و حدود امكانيه، براى‏دسترسى همه خلايق و استفاده از ماء معين و آبشخوار فيض و رحمت و سعادت و بركت است.

غدير روز تاجگذارى و عمامه‏گذارى رسول الله با دست‏شريف خود بر سر مولى الموحدين است.

غدير روز من كنت مولاه فعلى مولاه است.

غدير روز اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه، و انصر من نصره، و اخذل من خذله است.

غدير روز بيعت‏با حق است، روز سرسپردگى است، روز مبادله و معامله نفس با خداوند نفس، روز داد و ستد جنود شيطان با جنود رحمان، روز فراق ظلمت و ورود در جهان روشنى است.

غدير روز محك است، روز تمايز ايمان و كفر، و خلوص و نفاق، و صفا و حيله، و نور و تاريكى است.

غدير روز درخشش خورشيد عالمتاب از پس پرده‏هاى ابر گران، و تابش در دلهاى جانداران است.

غدير روز تعريف راستين، و بركنارى خوف از شيطان، و سرآمدن زمان تقيه، و وحى امر الزامى بر لزوم كشف حجاب حقيقت از روى چهره ولايت، و ابراز هو هويت است.

غدير روز بخ بخ لك يا على اصبحت و امسيت مولاى و مولى كل مؤمن و مؤمنة است.

غدير روز عيد اكبر: روز بلند كردن رسول خدا على بن ابيطالب را در مراى و مسمع مردم، و خواندن خطبه و امر به تسليم امت در برابر اوامر و نواهى مولاى متقيان است.

و لله الحمد و له المنة ما كه اينك توفيق يافتيم تا به قدر ذره خود، با بيان و تفسير اين واقعه عظيم، ران ملخى به بارگاه سليمان حشمت ⁽⁴⁾ و صاحب ذو الفقارش‏هديه آوريم، ناچار قبل از ورود در متن قضيه غدير به ذكر چند مقدمه مى‏پردازيم.

مقدمه اول

معرفى امير المؤمنين عليه السلام به مقام امامت، تنها در روز هيجدهم ذو الحجة الحرام سنه دهم از هجرت در ضمن حجة الوداع در وادى غدير خم در دو ميلى از زمين جحفه نبوده است، بلكه آن روز، روز نصب كلى و معرفى براى همگان، و اعلان و اعلام به عموم امت‏بوده‏است، وگرنه در طول دوران زندگانى امير المؤمنين عليه السلام حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در مجالس و محافل عديده، در خلوت و جلوت، در صلح و جنگ، در مكه و مدينه، براى هر دسته و هر جمعيتى كه با آنحضرت تماس داشتند، مقامات و درجات و امامت و ولايت و وصايت و خلافت و اخوت و ساير مزايا و فضايل او را مى‏شمردند.

امير المؤمنين عليه السلام در كعبه متولد شد، و چون قنداقه‏اش را به دست رسول الله دادند، سوره قد افلح المؤمنون را قرائت كرد، و در دامان رسول خدا بزرگ شد، و اولين مردى است كه به رسول خدا ايمان آورد، در حاليكه ده ساله بود، خودش فرمود: وحى نبوت بر رسول خدا در روز دوشنبه نازل شد و من در صبح سه‏شنبه ايمان آوردم، و تا مدت سه سال و يا هفت‏سال كه پيامبر در خفيه تبليغ مى‏كرد، كسى غير از على و خديجه با پيغمبر در كنار كعبه بيت الله الحرام نماز نمى‏گذارد.

در اولين روزى كه پيامبر اكرم دعواى نبوت خود را جهارا اعلام فرمود، و مجلسى از خويشاوندان خود ترتيب داده، و اقوام و عشيره خود را به كمك و مساعدت خود، در حمل بار نبوت و مساعدت و معاونت در انجام رسالت دعوت كرد، و كسى جواب مساعد نداد، جز اين طفل عاشق جان باخته بيدار هشيار، على را به مقام وزارت و ولايت و خلافت‏خود برگزيد.

در آن روز فرمود: فايكم يوازرنى هذا الامر و ان يكون اخى و وصيى و خليفتى‏فيكم من بعدى؟ «كدام يك از شما مرا در اين امر نبوت و انجام دستورات الهيه كمك و معاونت مى‏كند، و اينكه برادر من و وصى من و خليفه من در ميان شما بعد از من بوده باشد!؟ » .

على چون گفت: انا يا رسول الله! «من در اين امر معين و وزير تو هستم اى رسول خدا» .

رسول خدا فرمود: فانت اخى و وصيى و وارثى و خليفتى فيكم!

«پس اى على تو برادر من هستى! و وصى من هستى! و وارث من هستى! و خليفه من در ميان امت من هستى!» در اينجا مى‏بينيم كه نصب امير المؤمنين عليه السلام به مقام وزارت و خلافت و وصايت از همان ابتداى بعثت، و از همان روز اعلان نبوت به قريش، طبق تعيين رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بر اساس آيه انذار:

و انذر عشيرتك الاقربين ⁽⁵⁾ ، و حديث عشيره بوده است.

و اين معنى به وضوح دلالت دارد بر آنكه مقام رسالت و مقام امامت، پيوسته با يكديگرند، و قابل انفكاك و جدائى نيستند. سالت‏بدون وزارت و خلافت اساس ندارد، و نبوت بدون ولايت اصل و ريشه ندارد.ولايت پاسدار رسالت است، امامت نگهبان نبوت است، و وجود محدثه وحى و انزال توسط رسول الله بواسطه وجود مبقيه نگهدارى و پاسدارى امير المؤمنين به مقام كمال و تمام خود مى‏رسد، اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام دينا ⁽⁶⁾ .

«امروز من دين شما را براى شما كامل كردم، و نعمت‏خود را بر شما تمام نمودم، و خوشايند داشتم كه اسلام دين شما باشد» .

و ما در ضمن درس پنجم از جلد اول «امام شناسى‏» در پيرامون حديث عشيره و آيه انذار بحث كافى نموديم.

پيامبر درباره امير المؤمنين عليه السلام كرارا و مرارا او را امير المؤمنين و سيد المسلمين و الامام و الحجة و الوصى و سيد العرب و سيد فى الدنيا و الآخرة و سيد الاوصياءو سيد الخلائق و سيد الوصيين و امير البررة و امام البررة و خير البشر و خير الامة و خير الوصيين و خير الخلق بعد رسول الله خوانده است.

يعنى: «على بن ابيطالب سپهسالار مؤمنين و سيد و آقاى مسلمين، و امام و حجت‏خدا، و وصى، و سيد و آقاى عرب، و سيد و آقا در دنيا و آخرت، و سيد و آقاى اوصياى پيامبران، و سيد و آقاى همه خلايق و مردمان، و سپهسالار نيكان، و امام و پيشواى خوبان، و بهترين افراد بشر، و بهترين افراد امت، و بهترين وصى از اوصياى پيغمبران، و بهترين آفريدگان بعد از رسول خداست‏» .

در غزوه تبوك كه پيامبر مى‏رفت، و على را در مدينه بجاى خود به عنوان خلافت گذاشت‏به او فرمود: انت منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى.

«منزله و ميزان تو نسبت‏به من، همان منزله و ميزان هارون است‏به موسى، با اين تفاوت كه بعد از من پيغمبرى نيست‏» .يعنى در تمام جهات، خصوصياتى كه هارون نسبت‏به موسى داشت - غير از مسئله نبوت كه چون پس از من پيغمبرى نخواهد آمد، تو پيغمبر نخواهى بود - تو مانند هارون هستى! يعنى تو برادر منى، تو وصى منى! تو خليفه و جانشين من بعد از منى! تو وزير و معين و نگهدارنده نبوت منى!

پيغمبر فرمود: انى تارك فيكم الثقلين: كتاب الله و عترتى، و انهما لن يفترقا حتى يردا على الحوض.

«اى مردم! من در ميان شما دو چيز نفيس و گرانبها از خود به يادگار مى‏گذارم: كتاب خدا و عترت من اهل بيت من، و اين دو چيز هيچگاه از هم جدا نمى‏شوند، تا هر دو با هم در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند» .

پيغمبر فرمود: مثل اهل بيتى مثل سفينة نوح، من ركبها نجى، و من تخلف عنها غرق.

«مثال اهل بيت من در ميان شما، مثال كشتى نوح است، كسى كه در آن سوار شود نجات پيدا مى‏كند، و كسى كه از سوار شدن خوددارى كند، غرق مى‏گردد» .

مراد از اهل ذكر در آيه فاسئلوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون . ⁽⁷⁾ «از اهل ذكربپرسيد اگر نمى‏دانيد» اهل بيت مى‏باشند.

مراد از حبل خدا در آيه و اعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا . ⁽⁸⁾ «همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و تفرقه و جدائى مكنيد» اهل بيت رسول خدا هستند.

آنان صراط مستقيم و عروه وثقى هستند كه لا يقبل الله الاعمال من العباد الا بولايتهم عليا «خداوند اعمال بندگان را نمى‏پذيرد مگر آنكه آنان على را ولى و مولاى خود بدانند» .

مراد از نعيم در آيه شريفه ثم لتسئلن يومئذ عن النعيم ⁽⁹⁾ . «و سپس شما درباره نعمت و نعيم مورد بازپرسى قرار خواهيد گرفت‏» نعمت ولايت است.

و مراد از مؤاخذه و سؤال در آيه:

وقفوهم انهم مسئولون ⁽¹⁰⁾ . «ايشان را در موقف قيامت نگهداريد، كه بايد مؤاخذه و مورد سؤال واقع شوند» سؤال و مؤاخذه از ولايت است.

پيغمبر فرمود: لا يجوز احد عن الصراط الا و كتب له على الجواز. «در روز بازپسين هيچكس از صراط دوزخ عبور نمى‏كند، مگر آنكه على بن ابيطالب براى او پروانه عبور را بنويسد» .

پيغمبر فرمود: على قسيم الجنة و النار «على تقسيم كننده بهشت و آتش است‏» .

پيغمبر فرمود: على مع القرآن و القرآن مع على «على با قرآن است و قرآن با على است‏» .

پيغمبر فرمود: على منى و انا منه «على از من است، و من از على هستم‏» .

پيغمبر فرمود: على منى كنفسى و كراسى من بدنى «نسبت على با من مثل نسبت نفس من با من است، و مثل نسبت‏سر من با بدن من است‏» .

پيغمبر فرمود: على مع الحق و الحق مع على، اللهم ادر الحق معه حيث دار. «على با حق است و حق با على است، بار پروردگارا حق را به حركت و گردش درآور هر جا كه على مى‏گردد و حركت مى‏كند» .

پيغمبر فرمود: على خير البشر، من ابى فقد كفر. «على بهترين افراد بشر است، و كسى كه اين حقيقت را انكار كند حقا كفر ورزيده است‏» .

مراد از اولواالامر در آيه:

اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولى الامر منكم . ⁽¹¹⁾

«خداوند را اطاعت كنيد، و از رسول اطاعت كنيد، و از صاحبان امرى كه از شما هستند» امير المؤمنين و ائمه معصومين سلام الله عليهم اجمعين هستند.

آيه تطهير:

انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا . ⁽¹²⁾

«حقا اينست و جز اين نيست كه خداوند اراده قطعيه تكوينيه و تشريعيه نموده است كه: هرگونه رجس و پليدى را از شما اهل البيت‏بزدايد، و شما را به مقام طهارت مطلقه برساند» ، درباره رسول خدا و امير المؤمنين و حسن و حسين عليهم السلام، و به كليت و عموميت درباره ائمه دوازده گانه معصومين نازل شده است.

پيغمبر فرمود: اهل بيتى امان لاهل الارض «اهل بيت من موجب امان براى اهل زمين هستند» .

در آيه مباهله:

فمن حاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءكم و نساءنا و نساءكم و انفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله على الكاذبين.⁽¹³⁾

«و اگر كسى درباره تولد مسيح از خدا و الوهيت او با تو از در مخاصمه و محاجه درآيد، بعد از اينكه حقيقت امر و علم به واقع به تو رسيده و مكشوف گرديده است، پس به آنها بگو: بيائيد ما پسران خود را و پسران شما را بخوانيم، وزن‏هاى خود را وزن‏هاى شما را بخوانيم، و نفس‏ها و جان‏هاى خود را و نفس‏هاى شما را بخوانيم، و سپس به سوى خدا ابتهال و تضرع و زارى كنيم، و لعنت و دور باش از رحمت او را بر هر دسته‏اى از ما و شما كه دروغگوست قرار دهيم‏» مراد از انفسنا، نفس امير المؤمنين است، كه در اين آيه نفس رسول خدا قرار داده شده است.

در آيه فى بيوت اذن الله ان ترفع و يذكر فيها اسمه.

تجليات نور الهى كه در شبكه‏هاى عالم امكان گسترش يافته است، «در خانه‏هائى است كه خداوند اذن‏و اجازه داده است كه رفيع و بلند پايه باشند، و اسم خدا در آن خانه‏ها برده شود» مراد از اين بيوت و خانه‏ها قلوب و ارواح مقدسه ائمه طاهرين سلام الله عليهم مى‏باشد.

مراد از ذوى القربى در آيه:

قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى. ⁽¹⁴⁾

«بگو من در مقابل رسالت‏خود از شما مزدى نمى‏خواهم مگر مودت به ذوى القرباى مرا» ذوى القربى و خويشاوندان رسول خدا از نسل حضرت صديقه كبرى عليها السلام و حضرت امير المؤمنين عليه السلام است.

و مراد از خير البرية (بهترين خلائق) در آيه:

ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هم خير البرية. ⁽¹⁵⁾

«بدرستى كه آن كسانى كه ايمان آورده و عمل صالح انجام مى‏دهند، ايشان البته و البته ايشان بهترين خلايق هستند» امير المؤمنين و شيعيان اوست.

چون اين آيه نازل شد، رسول خدا فرمود: ان عليا و شيعته هم الفائزون.

«حقا كه على و پيروان او فقط و فقط ايشانند رستگاران، و به مقصد رسيدگان، و نجات‏يافتگان‏» .

و مراد از نبا عظيم (خبرى بزرگ) در آيه:

عم يتسائلون عن النبا العظيم. ⁽¹⁶⁾

«از چه چيز با يكديگر گفتگو دارند؟ از خبرى بزرگ‏» وجود مبارك على بن - ابيطالب است.

و مراد از من الناس (بعضى از مردم) در آيه:

و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات الله. ⁽¹⁷⁾

«و بعضى از مردم كسى است كه جان خود را در راه جستن رضاى خداى خود مى‏دهد، و آن را در طبق اخلاص نهاده به خدا مى‏فروشد» امير المؤمنين صلوات الله عليه است.و كسى كه همراز و هم سر پيامبر قرار گرفت، و با دادن صدقه و هديه به رسول الله به آيه نجوى عمل كرد، امير المؤمنين عليه السلام بود طبق آيه:

يا ايها الذين آمنوا اذا ناجيتم الرسول فقد موابين يدى نجواكم صدقة. ⁽¹⁸⁾ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، زمانى كه بخواهيد با پيغمبر خدا نجوى كنيد (سخن به پنهانى و خفيه گوئيد) قبل از اين عمل نجوى، صدقه و هديه‏اى به نزد رسول الله پيش بياوريد» .

و امير المؤمنين عليه السلام به عنوان شاهد و دليل و گواه بر صدق رسالت و حقانيت رسول خدا با ذات اقدس حضرت ذو الجلال - سبحانه و تعالى - همرديف و همطراز قرار گرفت در آيه شريفه:

قل كفى بالله شهيدا بينى و بينكم و من عنده علم الكتاب. ⁽¹⁹⁾

«بگو اى پيامبر كه خداوند و كسى كه در نزد او علم كتاب است‏بين من و شما از جهت گواه و شاهد بودن كافى است‏» .

و امير المؤمنين عليه السلام به عنوان ولى و مولى و ظهير و نصير و همراز براى رسول خدا قرار داده شده است در آيه:

و ان تظاهرا عليه فان الله هو مولاه و جبريل و صالح المؤمنين و الملائكة بعد ذلك ظهير. ⁽²⁰⁾

«و اگر شما دو زوجه رسول (عائشه و حفصه) بر عليه رسول خدا قيام كنيد، و در دشمنى و كيد و كارشكنى با يكديگر همدست و همداستان شويد، بدانيد كه خداوند ولى و مولاى رسول الله است، و ديگر جبرائيل امين و صالح المؤمنين (امير الموحدين عليه السلام) ولى و مولاى رسول خدا هستند، و از اينها گذشته نيز فرشتگان به كمك و مساعدت و نصرت پيوسته ظهير و يار و ياورند» .

و اعلان برائت از مشركين را كه رسول الله بر صفحه‏اى نوشتند و به ابوبكر دادند، تا در موسم حج‏سنه نهم از هجرت در منى براى مردم بخواند، طبق وحى جبرائيل كه خداوند پيام به پيغمبر داد كه بايد اين صحيفه را يا خودت اى پيغمبر براى مشركان قرائت كنى، و يا كسى كه همانند تو و از تو باشد، رسول خدا امير المؤمنين عليه السلام را به دنبال ابوبكر فرستادند، تا نامه را از اوبگيرد، و خودش برود و در مكه در موسم حج‏بر مشركان بخواند.

امير المؤمنين عليه السلام كه به منزله نفس و روح رسول خدا بود، نامه را از ابو بكر گرفت و خود به مكه رهسپار شد، و در عقبه منى در موسم براى مشركان قرائت كرد:

و اذان من الله و رسوله الى الناس يوم الحج الاكبر ان الله برى‏ء من المشركين و رسوله ⁽²¹⁾ - الآيات.

«از جانب خداوند و از جانب رسول او به سوى تمام مردم در روز بزرگ حج كه روز عيد قربان است، اعلام و اعلان مى‏شود كه خداوند و رسول خداوند از مشركين برى‏ء و بيزارند» .اين مسئوليت‏بر عهده امير المؤمنين كه جانش و روحش از رسول خداست محول شد.

و مراد از اذن واعية (گوشهاى گيرنده و حفظ كننده) در آيه:

و تعيها اذن واعية، ⁽²²⁾

«و حفظ مى‏كند و در خود مى‏گيرد گوش‏هاى شنونده و در برگيرنده‏» وجود مقدس امير المؤمنين عليه السلام است.

و مراد از آل ياسين كه خداوند در آيه:

و سلام على ال يس، ⁽²³⁾

«و سلام بر آل ياسين‏» بر آنها درود و سلام مى‏فرستد، ائمه معصومين سلام الله عليهم اجمعين هستند.

و مراد از كسى كه به نور خدا شرح صدر پيدا كرده در آيه:

افمن شرح الله صدره للاسلام فهو على نور من ربه، ⁽²⁴⁾

«آيا آن كسى كه خداوند سينه او را فراخ كرده و شرح صدر عنايت فرموده، و عليهذا او پيوسته با نورى از جانب پروردگارش همراه است‏» امير المؤمنين عليه السلام است.و مراد از صراطى (راه خدا) در آيه:

و ان هذا صراطى مستقيما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله، ⁽²⁵⁾

«و اينست صراط من كه مستقيم است، پس شما از اين صراط پيروى كنيد، و از اين راه درآئيد، و دنبال راههاى مختلف نرويد كه شما را از راه خدا باز مى‏دارد، و متفرق و متشتت مى‏گرداند» راه مستقيم و صراط خدا راه على بن ابيطالب است.

و مراد از من يمشى سويا على صراط مستقيم (كسى كه هموار و مستوى بر راه راست راه مى‏رود) در آيه شريفه:

افمن يمشى مكبا على وجهه اهدى امن يمشى سويا على صراط مستقيم، ⁽²⁶⁾

«آيا آن كسى كه به روى خود در افتاده و راه مى‏رود، بهتر راه را مى‏يابد و به مقصد مى‏رسد، يا آن كسى كه هموار و مستوى بر صراط مستقيم راه مى‏پيمايد؟» امير المؤمنين عليه السلام است.

رسول خدا در خيبر فرمود: لاعطين الراية غدا رجلا يحب الله و رسوله و يحبه الله و رسوله كرار غير فرار، لم يرجع حتى يفتح الله بيديه.

«من فردا لواى جنگ را به كسى مى‏سپارم كه خدا و رسول خدا را دوست دارد، و خدا و رسول خدا او را دوست دارند، او پيوسته حمل مى‏كند و هيچگاه پشت‏بر جنگ نمى‏كند، و او از اين ماموريت‏برنمى‏گردد، تا اينكه خداوند فتح و ظفر را با دو دست او نصيب مسلمانان مى‏كند» .

فردا على را طلب كرد، و بر چشمان دردناك و رمدآلودش آب دهان مبارك سود، و علم را به وى سپرد، و حيدر كرار در قلعه خيبر را از بيخ بركند، و خيبر را فتح نمود.

و اين واقعه در وقتى بود كه در دو روز قبل از آن علم را به ابوبكر و عمر سپرده بود و هر دو خائبا خاسرا فرار كرده، و بدون انجام ماموريت و فتح از جنگ برگشتند.

از اينجاست كه رسول خدا دو مرتبه فيما بين خود و على عقد اخوت بست، يكى در مكه كه بين مهاجرين عقد اخوت بست، و ديگر بعد از ورود در مدينه بين مهاجرين مكه و انصار مدينه، و در هر دو بار على عليه السلام را برادر خود قرار داد.

پيغمبر فرمود: على اقضاكم. «على كسى است كه از همه شما بهتر و درستتر قضاوت مى‏كند» .

پيامبر فتح لعلى الف باب من العلم، هزار در دانش را بر روى على گشود.

پيغمبر فرمود: انا مدينة العلم و على بابها. «من شهر علم مى‏باشم، و على در آن است‏» .

پيغمبر فرمود: انا دار الحكمة و على بابها «من خانه حكمت مى‏باشم، و على در آن است‏» .

پيغمبر فرمود: انا مدينة الجنة و على بابها «من شهر علم مى‏باشم، و على در آن است‏» .

پيغمبر فرمود: انا دار الحكمة و على بابها «من خانه حكمت مى‏باشم، و على در آن است‏» .

فلهذا پيغمبر فرمود: انا و على ابوا هذه الامة «من و على، دو پدر اين امت هستيم‏» .

و لهذا فرمود: حق على على هذه الامة كحق الوالد على ولده «حق على بن - ابيطالب بر اين امت، همانند حق پدر است‏بر فرزندش‏» .

و لهذا فرمود: على وزيرى و وارثى «على وزير من است، و على وارث من است‏» .

و لهذا فرمود: يا على لا يحبك الا مؤمن و لا يبغضك الا منافق. «دوست ندارد تو را مگر مؤمن! و دشمن ندارد تو را مگر منافق!» و به همين جهت فرمود: عنوان صحيفة المؤمن: حب على بن ابيطالب.⁽²⁷⁾

«عنوان صحيفه و نامه عمل مؤمن، محبت على بن ابيطالب است‏» .

و به همين جهت فرمود: النظر الى وجه على عبادة. «نظر كردن بر چهره على، عبادت است‏» .

و فرمود: مثل على فى هذه الامة مثل قل هو الله احد. «مثال و شباهت على‏در اين امت، مثال قل هو الله احد است‏» ، هر كس يك بار بخواند گويا يك ثلث قرآن را خوانده است، و اگر دو بار بخواند دو ثلث از قرآن را، و اگر سه بار بخواند گويا يك ختم قرآن كرده است.و كسى كه على را به قلب دوست داشته باشد ثلث ايمان را حائز شده است، و اگر به قلب و زبان پيروى كند، دو ثلث از ايمان را دارد، و اگر به قلب و زبان و اعضاء و جوارح دوست داشته باشد و پيروى كند، ايمان او تمام ايمان خواهد بود.

پيغمبر فرمود: على منى كنفسى، طاعته طاعتى و معصيته معصيتى. «نسبت على با من همچو جان من است، پيروى از او پيروى از من است، و مخالفت او مخالفت‏با من است‏» .

پيغمبر فرمود: يا على انت تبرى‏ء ذمتى، و انت‏خليفتى على امتى. «اى على تو هستى كه ذمه مرا ابراء مى‏كنى! و تو هستى كه جانشين من بر امت من مى‏باشى‏» .

پيغمبر فرمود: يا على انت تقضى دينى. «اى على تو هستى كه دين مرا ادا مى‏كنى‏» .

پيغمبر فرمود: ان وصيى و وارثى و منجز وعدى على بن ابيطالب. «حقا كه وصى من و وارث من و وفا كننده به سرعت‏به وعده من، على بن ابيطالب است‏» .

و پيغمبر فرمود: يا على انت تؤدى عنى، و تسمعهم صوتى، و تبين لهم ما اختلفوا فيه بعدى.⁽²⁸⁾ «اى على تو هستى كه تعهدات و مسئوليت‏هاى مرا ادا مى‏كنى، و صداى مرا به جهانيان مى‏رسانى، و در اختلافاتى كه بعد از من پديدار شود، تو حق را براى آنان آشكارا مى‏كنى‏» .

از همه اينها گذشته در اثر بخشش خاتم به سائل در حال ركوع در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آيه ولايت فرود آمد، و صريحا به طور حصر و انحصار آنحضرت را در طراز رسول خدا به ولايت الهيه، ولى مسلمين قرار داد، انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم راكعون.

⁽²⁹⁾ «اينست و جز اين نيست‏كه ولى و صاحب اختيار و مدبر و اولى به شما از خود شما، خدا و رسول خدا و كسانى كه اقامه نماز مى‏كنند و زكات و صدقه را در حال ركوع مى‏دهند، مى‏باشند» .

و اين آيه در سوره مائده است، و چنانكه مى‏دانيم اين سوره، آخرين سوره‏اى است كه بر رسول الله نازل شده است، و اين آيه بعد از حجة الوداع در مدينه در طول هفتاد روزى كه از غدير خم تا روز رحلت رسول الله بوده است وحى گرديده است.

و در همان ايام كسالت، رسول خدا دستور دادند، تمام درهائى را كه از خانه‏هاى مجاور اصحاب به مسجد رسول الله باز كرده بودند، همه را بستند، و بطور كلى مسدود نمودند، تا راهى از آن منازل به مسجد نبوده باشد، مگر در خانه امير المؤمنين عليه السلام را كه به دستور رسول خدا باز گذاردند و مسدود نكردند.

از جمله در خانه عباس عموى رسول خدا و در خانه عمر و ابوبكر را بستند، عباس نزد رسول خدا آمد و اجازه خواست تا در خانه‏اش را باز گذارند، رسول الله فرمود: اين اجازه به دست من نيست، خداى اجازه نداده است.عمر گفت: يا رسول الله اجازه بدهيد يك دريچه از بالا، از منزل من باز باشد تا تشريف فرمائى شما را به مسجد ببينيم! حضرت فرمود: خداوند وحى فرستاده است كه همه درها بسته شود غير از در منزل على بن ابيطالب.و بنابراين رسول الله دستور داد تمام دريچه‏ها و حتى خوخه ⁽³⁰⁾ خانه ابو بكر را بستند.

بارى تمام اين مطالب وقايعى است كه راجع به امير المؤمنين عليه السلام در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم واقع شده است، و اينها و نظاير اينها كه شمارش آنها بسيار است همه دلالت‏بر قرب شديد و روحانيت اكيد و ولايت آنحضرت با ولايت رسول خدا مى‏كند، و اگر كسى اصولا از عنوان وصى بودن و خلافت آنحضرت نيز هيچ سابقه ذهنى نداشته باشد، مانند يك شخص خارجى مذهب مثل يهودى يا نصرانى، و اين مطالب را ببيند، بدون شك مى‏گويد: اين مقام بدون ترديد مقام خلافت و ولايت و امامت‏بعد از رسول است.و ما اين مطالب را كه همه آنهابطور تفصيل و بحث مشروح در ضمن مباحث كتاب «امام شناسى‏» گذشته و نيز خواهد آمد، با اسناد معتبره از كتب شيعه، و از كتب عامه مانند حفاظ آنان آورده و مى‏آوريم، و هر كس عاجلا بخواهد غير از آنچه تا به حال در كتاب «امام شناسى‏» آمده است‏به اسناد آنها مراجعه كند به كتاب شريف «غاية المرام‏» سيد هاشم بحرانى و «شواهد التنزيل‏» حاكم حسكانى، و «فرائد السمطين‏» حمويى و سه جلد تاريخ امير المؤمنين عليه السلام از «تاريخ دمشق‏» تاليف ابن عساكر مراجعه نمايد.

بارى از اين مقدمه استفاده شد كه زمينه خلافت على بن ابيطالب، از بدء بعثت رسول الله، و در دوران بيست و سه سال نبوت آنحضرت كاملا مشهود و ملموس بود، و براى هر گروه و دسته‏اى معلوم و مبين شده بود.و ليكن اينك كه رسول خدا عازم رحلت است و جبرائيل خبر ارتحال آنحضرت را آورده است، در غدير خم اعلان عمومى و نصب علنى، و ابلاغ ولايت و امامت امير المؤمنين عليه السلام براى همه طوايف مسلمانان بطور دسته جمعى بود، كه رسول خدا در حجة الوداع زمينه را مساعد مى‏نمود، و در خطبه‏ها از كتاب خدا و عترت خود سخن مى‏گفت تا بدين مرحله غدير كه رسيد، جبرائيل نازل و آيه بلغ ما انزل اليك من ربك را فرود آورد.

و ما اين مقدمه شريفه را با ذكر حديث‏شريفى كه از حضرت على بن موسى الرضا - عليه آلاف التحية و الثناء - در مجلس مامون روايت‏شده است و از كتاب «غاية المرام‏» مى‏آوريم ختم مى‏كنيم:

سيد بحرانى از ابن بابويه، از على بن حسين بن شاذويه مؤدب، و جعفر بن محمد بن مسرور، روايت مى‏كند كه آن دو نفر، از محمد بن عبد الله بن جعفر حميرى، از پدرش، از ريان بن صلت روايت مى‏كنند كه او گفت:

حضرت امام رضا عليه السلام در مجلس مامون كه در مرو تشكيل يافته بود حضور يافتند، و در آن مجلس جمعى از علماى اهل عراق و خراسان حضور داشتند.

مامون گفت: از معناى اين آيه مرا مطلع كنيد:

ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا. ⁽³¹⁾

«سپس ما كتاب را به ارث داديم به آن كسانى از بندگان ما كه آنها را برگزيده‏ايم‏» .

مامون گفت: اى ابوالحسن، تو در اين باره چه مى‏گوئى؟ !

حضرت فرمود: من اين طور كه اينها مى‏گويند نمى‏گويم، و ليكن من مى‏گويم كه: مراد از برگزيدگان در اين آيه، عترت طاهره رسول خدا هستند.

مامون گفت: چگونه خداوند از اين كلمه، عترت را اراده كرده است، و امت را اراده نكرده است؟ !

حضرت فرمود: اگر از اين كلمه، امت را اراده كرده بود، لازمه‏اش اين بود كه جميع امت داخل در بهشت‏شوند، زيرا پس از آنكه مى‏فرمايد:

فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات باذن الله ذلك هو الفضل الكبير ⁽³²⁾ «بعضى از آنها نسبت‏به خود ستم مى‏نمايند، و بعضى راه اقتضاد پيش مى‏گيرند، و بعضى در خيرات به اذن خدا سبقت مى‏گيرند، و اينست فضل بزرگ‏» ، همه را در بهشت جمع مى‏كند و مى‏فرمايد:

جنات عدن يدخلونها يحلون فيها من اساور من ذهب و لؤلؤا و لباسهم فيها حرير ⁽³³⁾ . «در بهشت‏هاى عدن داخل مى‏شوند، و در آنجا از دستنبدهاى طلا به آنان زينت مى‏كنند، و به لؤلؤ نيز آنها را مى‏آرايند، و لباس آنها حرير است‏» .

(و بنابراين چون همه امت در بهشت نيستند، لا محاله مراد از كلمه برگزيدگان كه شامل سه صنف مزبور مى‏شود، عترت است) فصار الوراثة للعترة الطاهرة لا لغيرهم «و بنابراين وراثت كتاب خدا منحصر در عترت طاهره مى‏شود، نه در غير ايشان‏» .

مامون گفت: عترت طاهره چه كسانى هستند؟ !

حضرت فرمود: الذين وصفهم الله تعالى فى كتابه، فقال:

انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا» ، و هم الذين قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: «انى مخلف فيكم الثقلين: كتاب الله و عترتى اهل بيتى، الا و انهما لن يفترقا حتى يردا على الحوض، فانظروا كيف تخلفونى فيهما! ايها الناس لا تعلموهم فانهم اعلم منكم‏» ! «آن كسانى كه خداوند ايشان را در كتاب خود توصيف نموده و گفته است: «اينست و جز اين نيست كه خدا اراده كرده است كه از شما اهل بيت، هر رجس و پليدى را از بين ببرد، و به طهارت كليه و مطلقه برساند» .و ايشانند آن كسانى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم درباره آنها فرمود: «من دو متاع نفيس و پر قيمت در ميان شما از خود مى‏گذارم: كتاب خدا و عترت من اهل بيت من! آگاه باشيد كه آن دو هيچگاه از هم جدا نمى‏شوند تا در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند! شما اى مردم نظر كنيد و بينديشيد كه چگونه اين خلافت و يادگارى مرا در آن دو چيز محترم مى‏شماريد؟ ! و مرا در آنها حفظ مى‏كنيد؟ ! اى مردم شما ايشان را تعليم نكنيد! و چيزى ياد ندهيد! زيرا كه آنان از شما داناترند» .

در اينجا علماء مى‏پرسند از آنحضرت كه مراد از عترت رسول الله همان آل رسول الله است؟ !

حضرت پاسخ مى‏دهند: آرى!

ديگر در اينجا بحث‏حضرت شروع مى‏شود و بسيار مطالب نفيس و ارزنده بيان مى‏كنند كه به صفحات «غاية المرام‏» كه بلند و رحلى و پر خط است قريب سه صفحه مى‏شود، و ما به جهت اختصار از ذكر ذيل آن خوددارى كرديم. ⁽³⁴⁾

مقدمه دوم:

اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و به طور كلى تمام مسلمانانى كه در زمان آنحضرت ايمان آورده‏اند، همگى از هت‏بينش نبوت و معناى وحى و ادراك مقامات و درجات رسول خدا، و فهميدن عالم غيب، و يقين بر خلوص و اخلاص رسول الله در تمام اعمال و رفتار شخصى و اجتماعى، عبادى و غير عبادى، و نگرش به آن حضرت از جنبه طهارت معنوى، و وصل به ملا اعلى و جبرائيل، و بالاخره به طور اجمال رؤيت رسول خدا را از جهت از خود برون آمدگى و به خدا پيوستگى، در تمام شئون از شئونات، يكسان نبوده‏اند، بلكه در درجات و حالات مختلف بوده‏اند.

بعضى همچون سلمان و عمار و مقداد و ابوذر و عثمان بن مظعون، و خباب بن ارت و بسيارى از شهداى بدر و احد و احزاب و ساير غزوات و غيرهم، چنان به‏آنحضرت ايمان و اعتقاد داشتند كه در برابر اراده و اختيار آنحضرت، اراده و اختيارى نداشتند، و فانى محض بودند، آنحضرت را متصل به عوالم غيب مى‏ديدند، و از هواى نفس برون آمده، و به خدا پيوسته مى‏نگريستند.

براى آنها تفاوتى نداشت، چه آيات قرآن را رسول خدا براى آنان بخواند، و يا از اوامر و نواهى شخصى به آنها امر و نهى كند، فعل آنحضرت عبادى باشد، يا سياسى، شخصى باشد يا اجتماعى، نكاح باشد يا صوم و حج، تعدد زوجات و نكاح زن پسر خوانده باشد يا غير، هجرت باشد يا اقامت، جنگ باشد يا صلح.هر چه باشد و به هر كيفيتى باشد، فعل خداست، و از جانب خداست و طهارت محض است، و حقيقت‏خالص بدون شائبه‏اى از غش و غل عالم اعتبار و مجاز است.

بعضى بين آيات قرآن و وحى منزل، و بين آراء و افكار آنحضرت فرق مى‏گذاشتند، مى‏گفتند: ما آيات نازله را در قرآن كريم واجب الاتباع مى‏دانيم، اما در آراء و انظار رسول خدا پيروى و تبعيتى نداريم، و به همين لحاظ هيچ الزامى نداريم كه در آراء شخصيه و افكار رسول خدا تابع او باشيم، و اختيار و اراده خود را پيرو و فانى در اختيار و اراده او قرار دهيم.رسول خدا صاحب نظر است، ما هم صاحب نظر هستيم، در بعضى اوقات نظر او را مقدم مى‏داريم، و در برخى نظر خود را.

و خلاصه مطلب، همچنانكه بسيارى از عامه مى‏گويند: رسول خدا در امور شخصى و آراء و انظار خود، و يا در ترتيب جيش و سپاه، و گسيل داشتن جند و لشگر براى غزوه و يا سريه، و در تنسيق و تنظيم امور ادارى و كشورى، مجتهد بود، و احيانا جايز الخطاء بود، و ديگران نيز مجتهدند، و مصيب و مخطى.

لهذا ديده مى‏شود كه در بسيارى از موارد به حضرت مى‏گفتند: اين كلام توست‏يا كلام خداست؟ ! اين امر از ناحيه توست‏يا از ناحيه خدا؟ ! اين را تو خود گفتى يا خدايت امر كرده است؟ !

آنچه در تواريخ معتبره بيشتر به چشم مى‏خورد، صاحبان اينگونه رفتار در اغلب، ابو بكر و عمر بوده‏اند.و ما در اينجا چند نمونه مى‏آوريم:

اول: در سنه ششم از هجرت در ماه ذو القعدة كه رسول خدا با جماعتى از اصحاب به قصد طواف خانه خدا به سوى مكه حركت كردند، و با خود شتر براى‏قربانى همراه داشتند، در زمين حديبية كفار قريش از رفتن آنحضرت ممانعت كردند، و صلحنامه بين رسول الله و آنها نوشته شد، حضرت دستور دادند كه در همان محل حديبية سرهاى خود را بتراشند، و شترها را قربانى كنند، و از احرام بيرون آيند.

اين معنى براى بعضى از اصحاب بسيار گران آمد، و حاضر براى حلق و قربانى نشدند.رسول خدا غمگين شد و شكايت‏به ام سلمه كرد.ام سلمه گفت: اى رسول خدا شما خودتان سر بتراشيد و قربانى كنيد، رسول خدا حلق نمود و نحر كرد، و آن جماعت، با شك و ترديدى كه در نبوت آنحضرت پيدا كردند، حلق نموده و نحر كردند.

هنوز صلحنامه نوشته نشده بود كه عمر بن الخطاب ناگهان برجست و نزد ابوبكر رفت، و راجع به اين قضيه و عدم ورود به مكه و بجا آوردن عمره، و قربانى و حلق در بيابان و شرائط صلحى كه بر مسلمانان ناگوار و سخت‏بود شكايت كرده و گفت: آيا اين مرد رسول خدا نيست كه چنين و چنان مى‏كند؟ !

و بعد از رد و بدل‏هائى عمر مى‏گويد: نزد پيغمبر آمدم و گفتم: آيا تو پيغمبر نيستى؟ !

فرمود: آرى! گفتم: مگر ما بر حق نيستيم و دشمن ما بر باطل نيست؟ ! فرمود: آرى!

گفتم: پس اين سرشكستگى و حقارت چيست كه به دست تو در اين پيمان و صلح به ما رسيده است؟ !

فرمود: آرى من رسول خدا هستم، و هرگز مخالفت امر او نخواهم نمود، و او يار من خواهد بود، و مرا نصرت خواهد نمود!

گفتم: مگر به ما وعده ندادى كه به زودى به مكه مى‏رويم و طواف مى‏كنيم؟ !

فرمود: آرى! ولى آيا هيچ به تو خبر دادم كه در اين سال طواف مى‏كنيم؟ !

گفتم: نه، چنين نگفتى!

حضرت فرمود: به درستى كه به مكه خواهى رفت و طواف خواهى نمود!

عمر مى‏گويد: از آن روز كه اسلام آوردم تا آن روز كه در حديبيه بودم، درنبوت پيغمبر شك ننمودم، ولى آن روز شك آوردم. ⁽³⁵⁾

دوم: در سنه دهم از هجرت در حجة الوداع كه رسول خدا بر فراز كوه مروه از طرف وحى آسمانى الهى توسط جبرائيل، امر كردند كسانى كه با خود قربانى (هدى از قبيل شتر) نياورده‏اند بايد نيت‏حج را تبديل به عمره كنند، و از احرام بيرون آيند، از جمله اشخاصى كه شديدا با اين موضوع مخالفت كرد، عمر بود، كه گفت: ايروح احدنا الى عرفة و فرجه يقطر منيا؟ ⁽³⁶⁾ «چگونه يكى از ما به عرفات برود، در حالى كه از او منى مى‏چكد» ؟ ! حضرت فرمود: او به قضيه ايمان نمى‏آورد تا زمانى كه بميرد.

چون سخن او و همدستانش به گوش رسول خدا رسيد، آثار غصب چنان در چهره‏اش پديدار شد، كه آمد در ميان مردم خطبه خواند و فرمود: اما بعد فتعلمون ايها الناس! لانا و الله اعلمكم و اتقاكم له! و لو استقبلت من امرى ما استدبرت ما سقت هديا و لاحللت. ⁽³⁷⁾ «آيا شما مى‏خواهيد خدا را ياد بدهيد و تعليم كنيد اى مردم! من به خدا سوگند از همه شما علمم بيشتر و تقوايم افزون‏تر است، و اگر من مى‏دانستم از آنچه پيش آمد كرده است، در آن زمان كه گذشت، هيچگاه با خود قربانى نمى‏آوردم، و من هم مانند شما محل مى‏شدم و از احرام بيرون مى‏آمدم‏» .

و چون از علت غضب آنحضرت پرسيدند، فرمود: چگونه من غضبناك نشوم، آخر امر مى‏كنم عمل نمى‏كنند، آيا مگر نفهميدى كه من مردم را به عملى امر مى‏كنم و آنها در آن ترديد و شك مى‏نمايند؟ ! ⁽³⁸⁾

عمر اين امر خدا و رسول خدا را ناپسند داشت تا در زمان حكومت‏خود، صريحا اين حكم را برداشت، و گفت: در زمان حج، عمره تمتع نبايد بجاى‏بياورند، و هر كس بجاى آورد، من بر او حد جارى مى‏كنم.عمر مى‏گويد: من اعتراف دارم كه تمتع، سنت و دستور رسول خداست، و ليكن نظر من اين است كه نبايد بجاى آورده شود.

ابو موسى اشعرى گويد: ان عمر قال: هى سنة رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم - يعنى المتعة - و لكنى اخشى ان يعرسوا بهن تحت الاراك ثم يروحوا بهن حجاجا.⁽³⁹⁾

عمر مى‏گفت: «حج تمتع دستور و سنت رسول خداست، و ليكن من بيم از آن دارم كه مردان حاجى زنان خود را در زير درخت‏هاى اراك فرود آرند، و سپس آنها را براى انجام حج‏به عرفات ببرند» .

و ما به حول الله و قوته بحمد الله بحث كافى در ابتداى جلد ششم از «امام شناسى‏» پيرامون اين داستان نموديم.

سوم: در «طبقات‏» ابن سعد رواياتى بسيار وارد است كه چون رسول خدا در بستر مرگ، تقاضاى قلم و كاغذى نمود تا چيزى بنويسد كه امت او هيچگاه گمراه نشوند عمر گفت: ان الرجل ليهجر «بر اين مرد مرض غلبه كرده و هذيان مى‏گويد» ، كفانا كتاب الله «كتاب خدا براى ما كافى است‏» .و پيوسته ممانعت مى‏كرد، تا اختلاف و مشاجره در بين حاضرين مجلس رسول خدا پديد آمد، جمعى گفتند بياوريم و جمعى از طرفداران عمر مى‏گفتند: لازم نيست، تا رسول الله به شدت ناراحت‏شد، و فرمود: برخيزيد و برويد! در اين مجلس محل تشاجر و منازعه نيست، و از دنيا با يك دنيا غم و غصه چشم بر بست.

ابن عباس پيوسته در زمان حيات خود مى‏گفت: الرزية كل الرزية ما حال بين رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و بين ان يكتب لهم ذلك الكتاب من اختلافهم و لغطهم.⁽⁴⁰⁾

«مصيبت‏بزرگ، تمام مصيبت از آن بود كه ميان رسول خدا و ميان آن نامه‏اى كه مى‏خواست‏بنويسد جدائى انداختند و نگذاشتند آن مكتوبى را كه در نظر داشت‏بنويسد، و به علت اختلاف و بلند كردن صدا در مجلس آنحضرت، مانع از اين مهم شدند.محمد حسين هيكل مى‏گويد: و فيما هو فى هذه الشدة و فى البيت رجال قال: هلموا اكتب لكم كتابا لا تضلوا بعده ابدا.

قال بعض الحاضرين: ان رسول الله صلى الله عليه (و آله) قد غلبه الوجع، و عندكم القرآن، و حسبنا كتاب الله، و يذكرون ان عمر هو الذى قال هذه المقالة.و اختلف الحضور، منهم من يقول: قربوا يكتب لكم كتابا لا تضلوا بعده، منهم من يابى ذلك مكتفيا بكتاب الله، فلما راى محمد خصومتهم قالوا: قوموا! ⁽⁴¹⁾

و در آن حال شدت مرض و غلبه كسالت كه پيوسته در پهلوى آنحضرت آب خنكى مى‏گذاشتند، و پيوسته آنحضرت دست‏خود را در آن ظرف آب مى‏برد و بر صورت خود مى‏كشيد، و تب آنقدر زياد بود كه احيانا آنحضرت را بيهوش مى‏كرد، و سپس به هوش مى‏آمد، و پيامبر از آن تب، بزرگترين شدائد را تحمل مى‏كرد، و در آن اطاق مردانى بودند، پيغمبر فرمود: «بيائيد من براى شما نامه‏اى بنويسم كه پس از آن هيچگاه گمراه نخواهيد شد!

بعض از حاضران گفتند: درد و مرض بر رسول خدا غلبه كرده، و نزد شما قرآن است و كتاب خدا ما را بس است، و مى‏گويند كه: عمر بود كه اين گفتار را گفت.حاضران اختلاف كردند، بعضى از ايشان گفتند: نزديك آوريد، براى شما نامه‏اى بنويسد كه بعد از آن گمراه نشويد! و بعضى از ايشان امتناع كردند و گفتند: كتاب خدا كافى است.چون محمد دشمنى و خصومت آنان را ديد، گفتند: برخيزيد» !

هيكل بعد از اين عبارات بدون فاصله مى‏گويد: و ما فتى‏ء ابن عباس بعدها يرى انهم اضاعوا شيئا كثيرا بان لم يسارعوا الى كتابة ما اراد النبى املاءه.

اما عمر فظل و رايه، ان قال الله فى كتابه الكريم: ما فرطنا فى الكتاب من شى‏ء.⁽⁴²⁾

«پس از اين قضيه، ابن عباس، هميشه نظرش اين بود و يادآور مى‏شد كه: حاضران مجلس چيزهاى مهم و بزرگ و فراوانى را از دست دادند، به آنكه درآنچه رسول خدا اراده نوشتن آن را كرده بود، شتاب نورزيدند.

و اما عمر پيوسته در راى خود ثابت‏بود كه خدا در كتاب كريم خود گفته است: ما در كتاب از آوردن هيچ چيز كوتاهى نكرده‏ايم‏» .