فصل 6: در محضر على(ع) و فاطمه(س)

در محضر على (ع) و فاطمه (س)

بيعتى كه داستان آن را در فصل قبل خوانديم، و يك «فلته‏» و حادثه ناگهانى دراسلام عنوان يافته، در مسجد رسول خدا(ص) در مدينه به حسب ظاهر صورت‏گرفت، اما چنين بيعتى، تا چه اندازه استمرار نبوت و مشكل‏گشاى جامعه نوبنياداسلامى بوده است؟ در ادامه اين فصل بررسى مى‏كنيم.

اما اينكه، اين بيعت را «خليفه دوم‏»، «فلته‏» ⁽¹⁾ يعنى كار ناگهانى، يا عمل اشتباهى‏خوانده، آيا به راستى «ناگهانى‏» و «بدون مقدمه‏» و يك «حادثه‏» بوده است؟ اين رانمى‏توان باور داشت، زيرا مسايل پيدا و پنهان تاريخى گواهى مى‏دهد، كه ازسالهاى پيش تداركهايى ديده شده بود، تا على(ع) از حق امامت و هدايت محروم‏گردد. پيامبر(ص) هم در مراحل مختلف و با بيانهاى گوناگون، وضع پس از رحلت‏خويش را بيان كرده بود و امت را از ضررهاى حوادث آينده، سخت‏بيم داده بود،كه نگاه گذرايى به برخى از آن موارد مى‏افكنيم:

1- يك وقت امام على(ع) به همراه رسول خدا(ص) مى‏رفت، چشم على(ع) به‏باغى افتاد و آن را زيبا توصيف كرد، اما رسول خدا(ص) فرمود: اى على جان! باغ‏تو در بهشت از اين باغها زيباتر مى‏باشد. بدين ترتيب از فت‏باغ گذشتند و اين‏گفت و گو انجام گرفت، آنگاه رسول خدا(ص) على(ع) را در آغوش گرفت و گريه‏كرد و على(ع) هم به گريه افتاد!

اما وقتى على(ع) علت گريه رسول خدا(ص) را جويا شد، آن حضرت فرمود:ابكى لضعائن فى صدور قوم لا تبدوا لك، الا من بعدى...

براى اين جهت گريه مى‏كنم، كه كينه‏هايى كه هم اكنون در سينه‏هاى گروهى‏نسبت‏به تو وجود دارد، پس از وفات من ظاهر مى‏شود!

على(ع) عرض كرد: در چنين وقتى آيا دين من نابود خواهد شد؟!

رسول خدا(ص) فرمود: بل فيها حيات دينك ⁽²⁾ .

2- امام على(ع) فرموده است: يكى از مطالبى كه رسول خدا(ص) آن را با من درميان گذاشت، اين بود كه: ان الامة ستغدربك من بعدى ⁽³⁾ .

پس از رحلت من، امت‏با تو حيله و تزوير روا خواهد داشت.

4- ابن عباس، روايت مى‏كند: يك روز پيامبر(ص) به پا خاست و براى ماخطابه‏اى بدين شرح ايراد كرد: اى مردم! شما در حالى در قيامت‏به پيشگاه خداوندمحشور مى‏شويد، كه پابرهنه، عريان و ختنه نشده مى‏باشيد! سپس قرائت كرد:همانطور كه شما را در آغاز خلقت پديد آورديم، باز زنده مى‏گردانيم... ⁽⁴⁾ .

سپس فرمود: اين را بدانيد كه، اولين كسى كه روز قيامت پوشيده مى‏شود،ابراهيم خليل(ع) است.

بعد گروهى از امت مرا مى‏آورند، و به طرف شمال (اهل شقاوت و دوزخيان كه‏نامه عمل آنها به دست چپ است) ⁽⁵⁾ مى‏برند! اما من كه از ديدن آن وضع ناراحت‏مى‏شوم، مى‏گويم:

پروردگارا! اينان امت من هستند! ولى خطاب مى‏رسد: انك لا تدرى ما احدثوابعدك... انهم لم يزالوا مرتدين على اعقابهم، منذ فارقتهم ⁽⁶⁾ .

تو نمى‏دانى اينان پس از وفات تو، چه حوادثى پديد آوردند، اينان پيوسته راه‏ارتداد، و انحراف را پيمودند، و پس از تو، واپسگرايى به قبل از اسلام را شروع‏كردند!

4- «طبرى‏» مى‏نويسد: ابن عباس روايت مى‏كند: من به «عبدالرحمن بن عوف‏»قرآن مى‏آموختم، يك سال او با يكى از صحابه به حج رفت، در «منا» طلحة بن‏عبيد، گفته بود: اگر «عمر» بميرد، من با على(ع) بيعت مى‏كنم، اما اين مطلب‏موجب ناراحتى شديد عمر گرديد، تا جايى كه در مقام تنبيه «طلحه‏» برآمده بود.

ولى او را به خاطر قداست آن سرزمين و حضور زائران از تنبيه منصرف كردند، تااينكه به مدينه آمد و جمعه بر كرسى خطابه قرار گرفت و گفت: شنيده‏ام كسى ازشما گفته، اگر اميرالمؤمنين(عمر) بميرد، من با فلانى بيعت مى‏كنم، هرگز كسى‏فريفته اين كار نشود.. ⁽⁷⁾ .

5- وقتى فرزند رسول خدا(ص) - عبدالله - از دنيا رفت و آن بزرگوار ديگر فرزندپسرى نداشت، «عاص‏بن وائل سهمى‏» به آن حضرت، عنوان «ابتر» داد، يعنى‏كسى كه نسل و نتيجه‏اى ندارد و با مرگ او، نام و راه و مكتب او پايان مى‏يابد! ⁽⁸⁾ .

اما خداوند «سوره كوثر» را نازل كرد، كه يك معناى آن «خير كثير» مى‏باشد، وعالى‏ترين «خير كثيرى‏» كه به پيامبر(ص) از جانب خداوند عطا شده، با توجه به‏منظور دشمن، مبنى بر «مقطوع نسل بودن پيامبر» حضرت فاطمه زهرا(س)مى‏باشد.

از مجموع نمونه‏هاى حديثى و تاريخى، كه مطالعه كرديم، چند نتيجه بدست مى‏آيد:

الف: رسول خدا(ص) حذف على(ع) را از ميدان رهبرى امت‏بيان كرده، آن رابه گوش افراد رسانده، و حتى مخالفان را از عمل نارواى خويش بيم داده و نيزمجازات اخروى آنان را هم بيان داشته است.

ب : موضوع انتظار قطع استمرار نبوت، در «قالب امامت‏» سابقه ديرين داشته وحتى «عاص بن وائل‏» دشمن جانى پيغمبر(ص)، طرح آن در سر مى‏پرورانده، وانتظار داشته، با رحلت پيامبر(ص) راه رسالت آن حضرت مختومه گردد.

ج : «فلته‏» و ناگهانى بودن بيعتى كه در فصل قبل گذشت، به حسب شواهدتاريخى و به اعتراف «خليفه دوم‏» اصل آن ناگهانى نبوده، و با تفاهم و انديشه‏هاى‏قبلى صورت گرفته، بلكه نسبت‏به تعيين مصداق آن، يعنى «ابوبكر» مسئله، حالت‏ناگهانى يا جهت ديگر به خود گرفته، و از دست ديگران، كه آن را «فلته‏» ناميده‏اند،بيرون رفته است.

به هر حال، به روايت «سيوطى‏» ابوبكر از دوشنبه بيستم ربيع‏الاول سال يازدهم‏هجرت، تا شب سه‏شنبه بيست و و به‏اعتراف «ابن قتيبه دينورى‏» مدت دو سال و چند ماه ⁽¹⁰⁾ و به نوشته «يعقوبى‏» ابوبكردو سال و چهار ماه خلافت نمود ⁽¹¹⁾ .

البته در اين مدتها، فتوحاتى براى مسلمانان بدست آمد، اما آيا چنين‏زمامدارانى توانسته‏اند، رهبرى جامعه اسلامى را با همه ويژگى‏هاى لازم لباس عمل‏بپوشانند، و بخصوص در مقام والاى علم و دانش، پاسخگوى عالمان ودانشمندانى كه به مدينه مراجعه مى‏كردند و بر اساس مبانى دينى خود پرسشهايى‏داشتند، توانمند باشند؟ تاريخ در اين باره وضع نگران كننده‏اى ارائه مى‏كند!

بخصوص اينكه نفوذ اسلام در عصر رسول خدا(ص) در گستره بخش وسيعى ازجهان آن روز موجب گرديده بود، كه امپراتورى ايران در مقابل دعوت آن حضرت‏عصيان ورزد، و پس از رحلت رسول خدا(ص) اين عصيان به صورت مقابله درآمده بود، ولى چون ايران آن روز كتاب آسمانى متقنى نداشت كه در برابر اسلام‏هجوم فرهنگى صورت دهد، زمزمه حركت نظامى خود را ساز كرده بود، كه اين كارموقعيت اسلام را تهديد مى‏كرد، و شرح آن را در فصل «در جبهه‏هاى جنگ‏»مطالعه مى‏كنيم.

اما، امپراتورى «روم مسيحى‏» غير از حركت جنگى، كه آن را در سرزمين شام وفلسطين و تبوك، آغاز كرده بود، ⁽¹²⁾ با توجه به اينكه كتاب آسمانى نيز داشت،مى‏توانست‏با اسلام «نبرد علمى‏» و «هجوم فرهنگى‏» نيز به عمل آورد، و از اين‏ناحيه، خطر بزرگى متوجه جامعه نوبنياد اسلامى گردد، كه يك نمونه مهم آن را درفصل «كتاب سلمان، خبر جاثليق‏» بررسى مى‏كنيم.

اضافه بر اين دو جبهه مخالف و درگير با اسلام، يهوديان نيز از خلا علمى پس از رسول خدا(ص) استفاده مى‏كردند، و گاهى از راه مطرح كردن بحثهاى علمى وكلامى به بحث و گفت و گو و مناظره مى‏پرداختند، كه يك نمونه آن سؤالهاى يك‏يهودى از «خليفه اول‏» بدين شرح است:

حلال مشكلات

«انس بن مالك‏» روايت كرده است: پس از وفات رسول خدا(ص) يك مرديهودى به مدينه آمد، و مى‏خواست مسايلى را از خليفه پيغمبر(ص) سؤال كند.مردم با اشاره «ابوبكر» را به او معرفى كردند.

مرد يهودى نزد ابوبكر رفت و گفت: من مى‏خواهم چند چيز از تو سؤال كنم، كه‏آنها را غير از پيامبر(ص) يا وصى او نمى‏داند!

ابوبكر گفت: هر چه مى‏خواهى سؤال كن.

مرد يهودى گفت: به من بگو، آنچه از خدا نيست، آنچه نزد خدا نيست، و آنچه‏را خدا نمى‏داند، چيست؟!

ابوبكر گفت: اينها مسايل كفرآميز است. آنگاه ابوبكر و گروهى از مسلمانان، مرديهودى را مورد پرخاش و حمله قرار دادند!

اما «عبدالله بن عباس‏» كه در مجلس حضور داشت، از اين برخورد ناراحت‏شدو گفت: درباره اين مرد انصاف به خرج نداديد و خوشرفتارى نكرديد.

ابوبكر گفت: مگر نشنيدى چه مى‏گفت؟!

عبدالله بن عباس، پاسخ داد: اگر براى سؤالهاى او جوابى داريد، بيان كنيد و اگرنه، او را نزد على(ع) ببريد، چون من از پيغمبر(ص) شنيدم كه درباره على‏بن ابى‏طالب مى‏فرمود: خدايا! قلب او را هدايت گردان، و زبان وى را استوار بدار.

آنگاه، ابوبكر و جمعيتى كه آنجا حضور داشتند، به حضور على(ع) رسيدند،اجازه گرفتند و ابوبكر گفت: اى ابوالحسن! اين مرد سؤالهاى كفرآميزى را از من‏پرسيده است! على(ع) خطاب به مرد يهودى، فرمود: سؤالهاى تو چيست؟

مرد يهودى گفت: من چيزهايى از تو سؤال مى‏كنم، كه آنها را جز پيغمبر(ص) ياجانشين او كسى نمى‏تواند جواب بدهد.

على(ع) فرمود: سؤالهاى خود را بيان كن.

مرد يهودى، سؤالهاى سه گانه خود را تكرار كرد.

على(ع) فرمود: آنچه را خدا نمى‏داند، اين همان ادعاى شما ملت‏يهود است،كه مى‏گوييد: عزير، فرزند خداست، و خدا مى‏داند كه «عزير» فرزند او نيست ⁽¹³⁾ .

اما آنچه مى‏پرسى كه من جواب دهم: نزد خدا نيست، هيچگاه ظلم و ستم، نزدخدا نيست و خداوند متعال به هيچ بنده‏اى ظلم و ستم روا نمى‏دارد ⁽¹⁴⁾ .

اما اينكه مى‏پرسى براى تو بيان كنم، آن چيست كه خداوند آن را ندارد؟ بايدبگويم: آن شريك است، كه خدا ندارد.

مرد يهودى با شنيدن اين پاسخها، گفت: اشهد ان لا اله الا الله، و ان محمدارسول‏الله، و انك وصى رسول‏الله صلى الله عليه و آله.

ابوبكر و مسلمانانى كه آنجا حضور داشتند و پاسخهاى على(ع) و مسلمان‏شدن مرد يهودى را مشاهده كردند، گفتند: اى مشكل‏گشاى غمها و گرفتارى‏ها ⁽¹⁵⁾ .

به هر حال، همراهى و ارتباط تنگاتنگ سلمان، با امام على(ع) در مراحل‏مختلف صورت گرفته، امام صادق(ع) سلمان فارسى را از جمله سه نفر يا هفت‏نفرى معرفى كرده، كه از پيمان اطاعت على(ع) عدول نكردند ⁽¹⁶⁾ و «ابن ابى الحديد»هم نوشته است: كان سلمان من شيعة على عليه‏السلام و خاصته ⁽¹⁷⁾ .

سلمان از شيعيان خاص على(ع) بود. و چنانكه در مراحل ديگر اين كتاب‏مطالعه مى‏كنيم، در عين حالى كه وى با اجبار تن به بيعت ابوبكر مى‏دهد، ارتباطخويش را با امام على(ع) محفوظ مى‏دارد، و احكام و مسائل و راهنمايى‏هاى لازم‏خود را، از آن حضرت دريافت مى‏دارد.

در خدمت فاطمه(س)

سلمان فارسى، بلكه سلمان محمدى(ص) و علوى(ع)، كه مقام درخشان وجاويدان «منا اهل البيت‏» را دريافت داشته، براى درك فضيلت ملاقات و دريافت‏فيض از اين «بيت‏» كه عنصر اساسى و حياتى آن را، فاطمه(س) شكل مى‏بخشد، ازديگران سزاوارتر مى‏باشد.

بر اين اساس، ملاحظه مى‏كنيم، سلمان در عين حالى كه شاگرد ممتاز مكتب‏رسول خدا(ص) و صحابى بزرگوار و برگزيده آن حضرت مى‏باشد، پيروى و دفاع ازساحت مقدس امامت على(ع) را به جان خريده و در آن راه تلخى‏ها چشيده، براى‏او نسبت‏به حضرت فاطمه زهرا(س) حساب جداگانه‏اى باز مى‏شود، عنايت‏خاصى مبذول مى‏گردد، و از اين ناحيه نيز مقامى ارجمند مى‏يابد، كه در اين‏جانمونه‏هايى از جنبه‏هاى معنوى سلمان، و عنايت مخصوص پيغمبر(ص) و امام‏على(ع) را، در ارتباط با حضرت فاطمه(س) مطالعه مى‏كنيم:

1- به هنگام عروسى

طبق بيان امام جعفر صادق(ع): فاطمه(س) بيستم جمادى الثانى، در حالى كه‏چهل و پنج‏سال از عمر نبى گرامى اسلام مى‏گذشت، در «مكه‏» چشم به جهان‏گشود، در مكه مدت هشت‏سال، و در «مدينه‏» ده سال زيست... ⁽¹⁸⁾ .

بر اساس روايتى كه از پيامبر(ص) وارد شده، موضوع ازدواج فاطمه(س) با امام‏على(ع) يك دستور آسمانى بوده ⁽¹⁹⁾ و تاريخ برقراى اين ازدواج را، همانطور كه دركتاب «فاطمه(س) الگوى زن مسلمان‏» نوشته‏ايم، در حالى كه فاطمه(س) حدودده سال داشته، اول يا ششم ذيحجه سال دوم يا سال سوم هجرت، مى‏توان دانست ⁽²⁰⁾ .

به هر حال، پس از آنكه رسول گرامى اسلام، دستور آسمانى اين ازدواج را،براى عمار ياسر، سلمان فارسى و عباس بن عبدالمطلب بيان كرد، و على(ع) را نيزدر جريان گذاشتند ⁽²¹⁾ شب عروسى فاطمه(س) فرا رسيد.

شب عروسى حضرت فاطمه(س) رسول خدا(ص) دستور داد، استر سفيد وسياه رنگ زيبايى را آوردند، رسول خدا(ص) روى آن پارچه تميزى پهن كرد، آنگاه‏به فاطمه فرمود: سوار آن مركب شود.

اما رسول خدا(ص) از ميان همه ياران و اصحاب، سلمان مؤمن محاسن سفيدكهنسال را برگزيد و به او دستور داد: مهار آن مركب را در دست‏بگيرد، از جلوحركت كند، و خود و ساير اعضاى كاروان كوچك متين و آرام، در كوچه باريك‏«مدينه‏»، از عقب سرحركت مى‏كردند و همآهنگ با فرشته‏هاى آسمانى، تكبيرگويان، فاطمه(س) را، به خانه امام على(ع) رساندند ⁽²²⁾ .

2- تسلى به فاطمه(س)

از امام جعفر صادق(ع) روايت‏شده: وقتى على(ع) را براى بيعت‏با «ابوبكر» به‏مسجد مى‏بردند، فاطمه(س) با تن رنجور از خانه بيرون آمد، و همه زنان بنى هاشم‏نيز همراه آن بانوى اسلام حركت كردند. وقتى فاطمه(س) نزديك قبر پيغمبر(ص)رسيد، فرياد برداشت: پسر عمويم را رها كنيد، به خدايى كه محمد(ص) را به حق‏فرستاده، اگر على(ع) را رها نكنيد، موى خود را پريشان مى‏كنم، پيراهن‏پيغمبر(ص) را روى سر مى‏گذارم، و به درگاه خداوند ناله و نفرين سر مى‏دهم...

سلمان مى‏گويد: من نزديك فاطمه(س) بودم، نگرانى شديد او را مشاهده‏مى‏كردم، و نيز مى‏ديدم ديوارهاى مسجد به لرزه درآمده و نزديك بود خراب شود،بدين جهت گفتم: اى بانوى من! صبر و مقاومت داشته باش، خداوند پدر تو رارحمت‏براى امت قرار داده، تو نيز نفرين نكن كه گرفتارى فراهم مى‏شود ⁽²³⁾ .

طى روايت ديگرى امام على(ع) فرمود: سلمان! فاطمه(س) را مهار كن تا مبادانفرين كند، زيرا مدينه زير و رو مى‏گردد ⁽²⁴⁾ .

3- شاهد امداد غيبى

امام باقر(ع) روايت كرده است: يك وقت رسول خدا(ص) سلمان را براى انجام‏دادن كارى، به خانه فاطمه(س) فرستاد.

سلمان مى‏گويد: وقتى در خانه فاطمه(س) رسيدم، اندكى توقف كردم تا براى‏وارد شدن سلام بدهم، در همان حال زمزمه فاطمه(س) را شنيدم، كه در حياط كوچك‏خانه قرآن مى‏خواند، وقتى اطلاع دادم و به داخل حياط وارد شدم، مشاهده كردم‏آسياب دستى آن حضرت، بدون اينكه كسى پيش آن باشد، خود مى‏چرخيد و گندم‏خورد مى‏كرد.

با مشاهده آن صحنه، به حضور رسول خدا(ص) برگشتم و گفتم: اى رسول‏خدا(ص) من امروز چيز عجيبى ديدم!

رسول خدا(ص) فرمود: سلمان! هر چه را ديدى و شنيدى بيان كن.

من صحنه چرخيدن آسياب كوچك، را بدون اينكه كسى آن را حركت دهد،بيان كردم.

رسول خدا(ص) با شنيدن سخن تعجب آميز من لبخندى زد و فرمود: اى‏سلمان! خداوند قلب و جوارح دختر من فاطمه(س) را از ايمان انباشته ساخته، اومشغول عبادت و اطاعت‏خداوند بوده، و خداوند مهربان هم براى او فرشته‏اى‏فرستاده، كه نام او «رحمة‏» مى‏باشد، و آن فرشته براى فاطمه(س) آسياب مى‏چرخانده،و خداوند بدين وسيله او را از كمك دنيا و آخرت بى‏نياز گردانيده است ⁽²⁵⁾ .

4- ناظر رنج و تلاش

«مفضل بن عمر» مى‏گويد: امام صادق(ع) از سلمان فارسى، روايت كرده، كه‏سلمان گفته است: يك روز به همراه رسول خدا(ص) براى مسجد و نماز مى‏رفتيم،وقتى مقابل در خانه على بن ابى طالب(ع) رسيديم، صدايى از داخل خانه شنيدم كه‏مى‏گفت: سردردم شديد شده، گرسنگى رنجم مى‏دهد، و دستم از آسياب كردن «جو»ناتوان گرديده است!

سلمان مى‏گويد: با شنيدن اين سخنان، سخت ناراحت و منقلب شدم، نزديك‏درب خانه رفتم و آن را آهسته كوبيدم «فضه‏» خدمتگزار فاطمه(س)، جواب داد وگفت: كيست در مى‏زند؟

گفتم: من سلمان، فرزند اسلام هستم.

فضه گفت: اى ابوعبدالله! اندكى عقب برو، چون فاطمه(س) پشت در آمده وپوشش كافى ندارد ⁽²⁶⁾ .

من عباى خود را برداشتم و به داخل خانه افكندم، تا فاطمه(س) براى پوشش‏كامل خود از آن استفاده كند، فاطمه(س) از آن استفاده كرد و گفت: فضه! به سلمان‏بگو داخل خانه شود، چون به خداى كعبه، سلمان از خاندان ما است.

سلمان مى‏گويد: من وارد خانه شدم، مشاهده كردم، فاطمه(س) نشسته و باآسياب كوچكى كه جلو او قرار دارد، «جو» را آرد مى‏كند، اما دسته آسياب در اثرمجروح شدن دست آن بانوى بزرگ، خون‏آلود گرديده و خون آن روى سنگ‏آسياب ريخته است! آن حضرت با من احوال‏پرسى كرد و مرا مورد لطف و مهربانى‏قرار داد.

اما مشاهده كردم، حسن بن على(ع) كه (كودكى بود) كنار خانه نشسته و ازگرسنگى مى‏نالد! گفتم: اى دختر رسول خدا(ص)! خدا مرا فداى تو گرداند، تو بادست مجروح و ناتوان «جو» آسياب مى‏كنى، و فضه در كنار تو ايستاده است؟

فاطمه(س) فرمود: آرى، اى ابو عبدالله! حبيب من رسول خدا(ص) سفارش‏كرده است، يك روز فضه كار خانه را انجام دهد و روز ديگر من، ديروز نوبت او بوده‏و امروز نوبت من است، كه كار خانه را انجام دهم.

سلمان مى‏گويد: گفتم: خدا مرا فداى تو گرداند، من هم خدمتگزار مطيعى‏هستم. فاطمه(س) فرمود: تو از خاندان ما هستى.

من گفتم: يكى از دو كار را انجام مى‏دهم، يا «جو» را آرد مى‏كنم، يا حسن كوچك‏را سرگرم مى‏نمايم.

فاطمه(س) فرمود: اى ابوعبدالله! من كودك را آرام مى‏كنم، چون به من انس‏بيشترى دارد، تو كار «جو» آرد كردن را انجام بده.

سلمان مى‏گويد: من نشستم و مشغول آسياب كردن قسمتى از «جوها» شدم، كه‏اذان نماز را شنيدم، در نتيجه كار را تعطيل كردم، خود را به مسجد رساندم، و درنماز جماعت‏به پيغمبر(ص) اقتدا نمودم.

وقتى نماز پايان يافت، نزد على بن ابى‏طالب(ع) كه در جانب راست رسول‏خدا(ص) نشسته بود رفتم، عباى او را با دست گرفتم و گفتم: تو اينجا هستى؟ درحالى كه فاطمه(س) براى آرد كردن «جو» رنجور و ناتوان شده است؟

على(ع) با شنيدن اين خبر ناراحت‏شد، و در حالى كه اشك چشم وى روى‏محاسنش مى‏ريخت و پيغمبر(ص) نيز به او مى‏نگريست، مسجد را ترك گفت، اماطولى نكشيد و در حالى كه خوشحال بود و لبخند ملايم به چهره داشت‏بازگشت.

رسول خدا(ص) به او فرمود: عزيزم! چه شد كه گريان رفتى و خندان بازگشتى؟!

امام على(ع) به عرض رسانيد: پدر و مادرم به قربانت، وقتى وارد خانه شدم‏فاطمه(س) را در حال خواب ديدم، حسن هم روى سينه او به خواب رفته بود، وآسياب هم خود به خود مى‏چرخيد و «جو» آرد مى‏كرد.

رسول خدا(ص) با شنيدن اين خبر تبسمى كرد و فرمود: على! مگر نمى‏دانى كه‏خداوند فرشتگان سيارى دارد كه در زمين مى‏گردند، و براى محمد و آل او تا روزقيامت‏خدمتگزارى مى‏كنند؟! ⁽²⁷⁾ .

5- چادر وصله‏دار

آن روزهايى كه آيات قرآن كريم، به رسول گرامى اسلام نازل مى‏شد، تا آن‏پيام‏آور الهى، همه انسانها را به آيين حياتبخش اسلام فراخواند، با توجه به اينكه‏پيشواى عالى قدر اسلام خود، نخست كودك يتيمى بود، چوپانى مى‏كرد، و از مال‏و دارايى دنيا چيزى نداشت، آنان كه شخصيت و صلاحيت را در مظاهر مادى‏مى‏دانستند، ايراد مى‏گرفتند: چرا اين قرآن به آن دو مرد بزرگ از يكى از دو شهر،نازل نشده است؟! ⁽²⁸⁾ .

منظور آنان از دو شهر، «مكه‏» و «طائف‏» بود، و منظور از دو مرد بزرگ «وليد بن‏مغيره‏» كه در مكه مى‏زيست، و «عروة بن مسعود ثقفى‏» كه در «طائف‏» زندگى‏مى‏كرد، و هر دو از نظر شهرت و دارايى، بزرگ و با خصيت‏شمرده مى‏شدند ⁽²⁹⁾ .

در برابر چنين طرز تفكر غرورآميز مادى گرايانه‏اى، غير از اينكه وضع مادى‏پيامبر(ص) خوب نبود و حتى با تنگناهاى فراوانى دست‏به گريبان بود، چون به‏ارزشهاى معنوى و انسانى مى‏انديشيد و براى آن تلاش مى‏كرد، فرياد بر مى‏داشت:الفقر فخرى و به افتخر ⁽³⁰⁾ .

فقر و نادارى، فخر من است، و به آن افتخار هم مى‏كنم.

بنابراين، رسول گرامى اسلام، با اين بيان، هم انديشه مادى گرايانه‏اى را، كه به‏نظر برخى از اشخاص مايه شخصيت و عظمت محسوب مى‏شد، پوچ و باطل‏اعلام كرده، و هم فقر و نادارى‏اى را كه، عظمت معنوى و خصلتهاى انسانى آن راتحت‏الشعاع قرار دهد، براى خويش مايه افتخار شمرده است.

علاوه بر اين، آن طور كه تاريخ گواهى مى‏دهد، زندگى سراسر افتخار و پر بار آن‏حضرت، با زهد و ساده زيستى همراه بود، و اين جهت‏خود يكى از علل نفوذ وپيشرفت آن بزرگوار، براى سازندگى افراد و نيل به آرمان‏هاى متعالى او بوده‏است ⁽³¹⁾ .

اين خصلت مهم عملى زندگى پيامبر(ص)، با توجه به «اسوه بودن‏» ⁽³²⁾ آن‏حضرت، در اعضاى خانواده او نيز جلوه عملى خاصى داشته، و دخت ارجمند اوفاطمه(س) هم، در ساده زيستى، زهد، پارسايى و بى توجهى به مظاهر فريبنده دنيا، به‏پدر بزرگوار خود اقتدا كرده است.

بخصوص كه در روزهاى تاسيس اسلام و گسترش آن در سرزمين «حجاز»،عموم مسلمانان با فقر و تنگدستى به سر مى‏بردند، با ساده‏ترين امكانات موجودزندگى مى‏كردند و مسؤوليت وجدانى و اخلاقى خاندان پيغمبر(ص) اقتضا مى‏كرد،كه از نظر معيشتى نيز وضع مردم را در نظر بگيرند و چون آنان، با ساده زيستى،زندگى را بگذرانند، تا درد فقر و تنگدستى كمتر قلب محرومان و تهيدستان رابرنجاند، و اين عمل را فاطمه(س) هم انجام مى‏داد.

بارى، با توجه به توضيحهاى بالا، اكنون داستان «چادر وصله‏دار» را مطالعه‏مى‏كنيم:

سيد بن طاووس، از كتاب «زهد پيامبر - ص‏» تاليف ابوجعفر احمد قمى، روايت‏مى‏كند، وقتى آيه: وعده‏گاه همه مردم (گمراه) آتش دوزخ خواهد بود، و آن دوزخ‏هفت در دارد، كه هر درى براى ورود گروهى معين شده است ⁽³³⁾ نازل شد، رسول‏خدا(ص) گريه زيادى كرد، و ياران نيز با ديدن وضع آن حضرت، سخت گريه سردادند!

اما نمى‏دانستند «جبرئيل‏» چه آيه‏اى نازل كرده؟ و به خاطر وضع روحى وعظمت پيغمبر(ص) هم كسى جرات نمى‏كرد، موضوع را جويا شود.

ولى اصحاب مى‏دانستند، وقتى رسول خدا(ص) فاطمه(س) را ببيند، شادمان وخوشحال مى‏گردد، بدين جهت جمعى از اصحاب به خانه فاطمه(س) رفتند و او رادر حال آسياب كردن و آرد نمودن «جو» مشاهده كردند، و شنيدند، كه آن حضرت‏زمزمه مى‏كرد: آنچه نزد خداست، بهتر و ماندگارتر است ⁽³⁴⁾ .

آنان، به حضرت فاطمه(س) سلام كردند، و داستان گريه رسول خدا(ص) را به‏او اطلاع دادند، تا بلكه فاطمه(س) واسطه شود، و راز آن حال را كشف گرداند.

فاطمه(س) با شنيدن آن داستان، از جا حركت كرد، چادرى پوشيد كه، دوازده‏جاى آن با نخهاى موئين رخت‏خرما وصله خورده بود!

سلمان فارسى مى‏گويد: وقتى فاطمه(س) با وضع آن چادر، از خانه خارج شد،من به گريه افتادم و با خود گفتم: اى واى! دخترهاى «قيصر» و «كسرى‏» لباسهاى‏ابريشم و زربافت مى‏پوشند، اما دختر پيغمبر(ص)، چادر موئين با دوازده وصله به‏تن مى‏كند!

اما وقتى فاطمه(س) به حضور پيغمبر(ص) رسيد، گفت: اى رسول خدا(ص)!سلمان از وضع لباس من تعجب مى‏كند! به خدايى كه تو را بر اساس حق مبعوث‏داشته است، اكنون پنج‏سال است كه من و على(ع)، پوست گوسفندى داريم، كه‏شب جهت فرش از آن استفاده مى‏كنيم، و روز آن را وسيله علوفه دادن شتر قرارمى‏دهيم.

آنگاه رسول خدا(ص) فرمود: اى سلمان! اين را بدان كه، دختر من از گروه‏«سابقين‏» است ⁽³⁵⁾ كه به مقام والاى «تقرب خدا» دست‏يافته است.

سپس فاطمه(س) خطاب به رسول خدا(ص) گفت: پدر جان! قربانت گردم،علت گريه تو چه چيزى بوده است؟

رسول خدا(ص) آيه‏هايى كه «جبرئيل‏» نازل كرده بود بيان كرد، و فاطمه(س) هم‏با شنيدن آن منقلب شد و از صورت روى زمين قرار گرفت، و ناله مى‏زد: اى واى!واى به حال كسى كه داخل آتش دوزخ مى‏شود!

سلمان هم، با شنيدن آن آيات قرآن فرياد برداشت و گفت: اى كاش من‏گوسفندى بودم، كه مرا مى‏كشتند و گوشتم را مى‏خوردند و چنين وضعى را در پيش‏نداشتم.

بالاخره هر يك از اصحاب، مثل: ابوذر و مقداد و امام على(ع)، با شنيدن آن‏آيات قرآن، كه وضع جهنم را براى گناهكاران ترسيم مى‏كرد، نگران شدند ⁽³⁶⁾ تا هركسى بداند چه راهى در پيش دارد، و براى رهايى از خطر آينده، چاره‏اى بينديشد.

6- دعوت فاطمه(س)

عبدالله، فرزند سلمان روايت مى‏كند: پدرم گفت: يك روز از خانه بيرون آمدم،در حالى كه ده روز از وفات رسول خدا(ص) گذشته بود، در راه با على بن ابى‏طالب(ع) پسر عموى رسول خدا(ص) ملاقات كردم. آن حضرت فرمود: اى‏سلمان! تو نيز بعد از وفات رسول خدا(ص) با ما جفا مى‏كنى؟!

سلمان مى‏گويد: به عرض رساندم: اى محبوب من! اى ابوالحسن! كسى نسبت‏به شخص بزرگوارى چون تو، چگونه مى‏تواند جفا روا دارد؟ من پس از وفات‏رسول خدا(ص)، (به خاطر رحلت آن حضرت، حوادث تلخ پيش آمده، و شايدهم جو وحشت و رعب و خفقان موجود) به قدرى غمناك و دردمند شده بودم، كه‏توانايى بيرون آمدن از خانه و زيارت شما را نداشتم.

امام على(ع) فرمود: اى سلمان! اكنون به خانه فاطمه(س) بيا، زيرا دختر رسول‏خدا(ص) سخت مشتاق ديدار توست و مى‏خواهد تحفه بهشتى به تو عطا نمايد.

گفتم: مگر پس از وفات رسول خدا(ص) هنوز هم تحفه و هديه بهشتى براى‏فاطمه(س) مى‏آيد؟

امام على(ع) فرمود: آرى، ديروز براى او هديه بهشتى آمده است.

سلمان مى‏گويد: با عجله خود را به خانه فاطمه(س) رساندم، آن بانوى بزرگ رادر حالى ديدم كه نشسته و با چادر كوچكى خود را پوشانده بود، وقتى من واردخانه شدم، آن حضرت بطور كامل خود را پوشيد و گفت: سلمان! پس از وفات‏پدرم(ص) تو نيز به ما جفا و بى‏مهرى كردى؟

گفتم: اى بانوى عزيز و محبوب! آيا من، در حق شما بى‏مهرى كرده‏ام؟!

فاطمه(س) فرمود: اكنون بنشين و به آنچه مى‏گويم درست فكر كن.

من ديروز، در همين مكان نشسته بودم، در خانه هم بسته بود و در غم و غصه‏زيادى فرو رفته بودم و با خود فكر مى‏كردم، ارتباط وحى الهى با ما قطع شد و ديگرفرشتگان به خانه ما نمى‏آيند، اما، ناگاه درب خانه باز شد و سه دختر جوان واردشدند كه به زيبايى آنها كسى را نديده بودم، آنان هيبت‏بزرگ، چهره نورانى وبوهاى عطرآگينى داشتند، من با مشاهده آنان ايستادم و با قيافه درهم كشيده‏اى به‏آنان گفتم: شما كيستيد؟ آيا اهل «مكه‏» يا اهل «مدينه‏» مى‏باشيد؟

آنان پاسخ دادند: اى دختر محمد(ص) ما نه اهل مكه و مدينه و نه اصلا اهل‏زمين هستيم، بلكه ما فرشتگانى هستيم از «دارالسلام‏» كه خداوند عزيز ما را به نزدتو فرستاده، اى دختر محمد(ص)! ما سخت مشتاق ديدار تو هستيم.

بارى، به آن فرشته‏اى كه بزرگتر از ديگران به نظر مى‏رسيد، گفتم: اسم تو چيست؟

گفت: اسم من «مقدوده‏» است.

پرسيدم: به چه مناسبت، اين نام براى تو انتخاب شده؟

مقدوده گفت: خداوند مرا براى «مقداد بن اسود كندى‏» صحابى رسول‏خدا(ص) آفريده است.

بعد نام فرشته دوم را سؤال كردم، او نام خود را «ذره‏» معرفى كرد.

گفتم: چرا اين نام، كه معناى كوچكى مى‏دهد، براى تو انتخاب شده، در حالى كه‏تو داراى بزرگى و هيبت هستى؟

فرشته گفت: خداوند مهربان، مرا براى صحابى بزرگ رسول خدا(ص) ابوذرغفارى آفريده است.

سپس به فرشته سوم گفتم: اسم تو چيست؟

وى گفت: اسم من «سلمى‏» مى‏باشد.

آن گاه علت اين نامگذارى را براى او جويا شدم، وى گفت: خداوند نام سلمى رابراى من برگزيد، چون براى «سلمان فارسى‏» صحابى مخصوص پدر تو رسول‏خدا(ص) مى‏باشم.

فاطمه زهرا(س) ادامه داد: سپس فرشتگان ظرف خرمايى را جلو من گذاشتند،كه خرماهاى آن شفاف و مانند نان خشك آميخته با شكر و فندق و بادام (چرب وشيرين) بود، و نيز خنك بود وبوى مشك مى‏داد.

سلمان فارسى مى‏گويد: فاطمه(س) پنج دانه از آن خرماها را به من داد و فرمود:امروز روزه خود را با آن افطار كن، و اگر خرما هسته داشت، فردا هسته آن را براى‏من بياور.

سلمان مى‏گويد: خرماها را از فاطمه(س) گرفتم و خانه را ترك گفتم، اما وقتى ازكنار هر گروهى از اصحاب رسول خدا(ص) عبور مى‏كردم، آنان مى‏گفتند: سلمان!آيا مشك همراه دارى؟ من جواب مثبت مى‏دادم.

آرى، وقتى هم هنگام افطار فرا رسيد، با آن خرماها افطار كردم، و آنها نه هسته‏داشت و نه پوسته. روز بعد كه خدمت فاطمه(س) رسيدم، گفتم: اى بانوى من! باخرماها افطار كردم، نه هسته داشت و نه پوسته.

فاطمه(س) فرمود: اى سلمان! اين خرماها هسته و پوسته ندارد، زيرا اينها ازدرختى است كه خداوند متعال آن را در «دارالسلام‏» غرس نموده است، اكنون‏نمى‏خواهى دعايى را كه پدرم محمد(ص) به من آموخته، و من آن را هر صبح وشام مى‏خوانم، به تو بياموزم؟

دعاى نور

سلمان مى‏گويد: گفتم: اى مولاى من، آن دعا را به من بياموز.

حضرت فاطمه(س) فرمود: اگر مى‏خواهى تا زنده هستى، از بيمارى «تب‏»اذيت نبينى، پيوسته اين دعا را بخوان.

سلمان مى‏گويد: حضرت فاطمه(س) اين دعاى حفظ كننده را، به من آموخت:

بسم الله الرحمن الرحيم، بسم الله نور النور، بسم‏الله نور على نور، بسم‏الله‏الذى هو مدبر الامور، بسم الله الذى خلق النور من النور.

الحمدلله الذى خلق النور من النور، و انزل النور على الطور، فى كتاب‏مسطور، فى رق منشور، بقدر مقدور، على نبى محبور.

الحمد لله الذى هو بالعز مذكور و بالفخر مشهور، و على السراء و الضراءمشكور، و صلى الله على سيد نا محمد و آله الطاهرين.

سلمان مى‏گويد: اين دعا را من به بيش از صد نفر از مردم مدينه و مكه كه گرفتار«تب‏» بودند آموختم، و همه با عنايت‏خداوندى، از بيمارى «تب‏» بهبودى يافتند ⁽³⁷⁾ .

7- به هنگام وداع

سلمان فارسى، اين يار كهنسال پيامبر(ص)، اين محرم راز خاندان رسول‏خدا(ص) و به قول «ابن ابى الحديد» اين شيعه خاص على(ع) ⁽³⁸⁾ ارتباط صميمى ومخلصانه خود را با حضرت فاطمه(س) نيز حفظ نمود، وفادارى كرد، اطاعت او راپذيرفت و آن گاه هم كه آن بانوى جوان و مظلوم اسلام، زندگى را به ديار باقى ترك‏مى‏گفت، با آن حضرت، به وداع پرداخت.

در تاريخ مى‏خوانيم: وقتى شب همه جا را فرا گرفت و چشمها به خواب رفت،على(ع)، حسن و حسين(ع)، عمار ياسر، مقداد، عقيل، زبير، ابوذر، سلمان، بريده‏عجلى، تعدادى از بنى هاشم، و افراد خاص وابسته به خاندان پيغمبر(ص) بر پيكرمقدس حضرت فاطمه(س) نماز خواندند، و در تاريكى شب آن بانوى فداكار اسلام‏را، به خاك سپردند ⁽³⁹⁾ .

بدين ترتيب، خدمت، همراهى، ارادت، وفادارى و اطاعت‏سلمان، تا آخرين‏لحظه حيات حضرت فاطمه(س)، يادگار ارجمند پيامبر(ص) ادامه يافت.

آرى، ارادت و اطاعت‏سلمان محمدى(ص)، با كمال اخلاص و پاكباختگى ونهايت صداقت و استوارى، بدون اينكه در ايمان و تقوى او خللى پيش آيد، و چون‏بسيارى از فرصت طلبان اسير رنگ نام و نان گردد، تا آخرين لحظه زندگى‏فاطمه(س) نسبت‏به آن بانو استمرار داشت، موجب خرسندى آن بانوى والاگهراسلام مى‏گرديد، و براى سلمان عزت و عظمت مى‏آفريد، و چه مناسب است، درپايان فصل «در محضر على(ع) و فاطمه - س‏» سخن دل «سلمان پارسى‏» را با غزل‏«سعدى شيرازى‏» خطاب به آن بزرگواران بدين ترتيب با هم زمزمه كنيم:

در آن نفس كه بميرم، در آرزوى تو باشم‏بدان اميد دهم جان، كه خاك كوى تو باشم

به وقت صبح قيامت، كه سر زخاك برآرم‏به گفتگوى تو خيزم، به جستجوى تو باشم

به مجمعى كه در آيند، شاهدان دو عالم‏نظر به سوى تو دارم، غلام روى تو باشم

به خوابگاه عدم، گر هزار سال بخسبم‏ز خواب عافيت آنگه، به بوى موى تو باشم

حديث روضه نگويم، گل بهشت نبويم‏جمال حور نجويم، دوان به سوى تو باشم

1. تاريخ الامم و الملوك، ج 2، جزء 3، ص 200.

2. بحارالانوار، ج 28، ص 66 و 75 و ج 41، ص 5.

3. ترجمة الامام على بن ابى طالب، من تاريخ دمشق، ج 3، ص 115; بحارالانوار، ج 28، ص 65;شرح‏نهج‏البلاغه ابن ابى الحديد، ج 4، ص 107.

4. سوره انبياء، آيه 104.

5. سوره واقعه، آيه 41; بحارالانوار، ج 28، ص 25.

6. صحيح مسلم، ج 5، ص 386; كتاب الجنة، ح 58; مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 384.

7. تاريخ الامم و الملوك، ج 2، جزء 3، ص 200; تاريخ الخلفاء، ص 67.

8. الدرالمنثور، ج‏6، ص 401 و تفسير ابن عباس، در حاشيه همان تفسير و همان صفحه.

9. تاريخ الخلفاء، ص 72 و 81.

10. الامامة و السياسة، ج 1، ص 18.

11. تاريخ اليعقوبى، ج 2، ص 138; بحارالانوار، ج 30، ص 517.

12. تاريخ الامم و الملوك، ج 4، ص 29 - 33; تاريخ اليعقوبى، ج 2، ص 134; ناسخ‏التواريخ، خلفاء، ج 1،ص‏294 - 322.

13. و قالت اليهود عزير ابن الله. سوره توبه، آيه 30.

14. و ماالله يريد ظلما للعباد. سوره غافر، آيه 31.

15. المجتبى، لابن دريد، ص 35; الغدير، ج 7، ص 179.

16. روضه كافى، ص 245.

17. شرح نهج‏البلاغه، ج 18، ص 39.

18. دلائل الامامة، ص 134; بحارالانوار، ج 43، ص 9.

19. دلائل الامامة، ص 74.

20. فاطمه(س) الگوى زن مسلمان، ص 95; بحارالانوار، ج 43، ص 92 و 7.

21. دلائل الامامة، ص 84.

22. من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 253; دلائل الامامة، ص 101; بحارالانوار، ج 43، ص 104.

23. الاحتجاج، ج 1، ص 114.

24. ناسخ التواريخ خلفاء، ج 1، ص 87.

25. دلائل الامامة، ص 139; مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 337.

26. مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 337.

27. دلائل الامامة، ص 141; الخرائج و الجرائح، ج 2، ص 53.

28. سوره زخرف، آيه 31.

29. مجمع‏البيان، ج 9، ص 46.

30. بحارالانوار، ج 69، ص 55.

31. رجوع كنيد به اثر ديگر اينجانب: اخلاق زندگى، فصل 9، ص 239 - 258.

32. لقد كان لكم فى رسول الله اسوة حسنة. سوره احزاب، آيه 21.

33. سوره حجر، آيه 43 و 44.

34. سوره قصص، آيه 60.

35. سوره واقعه، آيه 10.

36. بحارالانوار، ج 43، ص 88; ترجمه بيت‏الاحزان، ص 42.

37. بحارالانوار، ج 43، ص 66 و 68 و ج 22، ص 352; نفس الرحمن، ص 339; مهج‏الدعوات، ص 7;دلائل الامامة، ص 108.

38. شرح نهج‏البلاغه، ج 18، ص 39.

39. بحارالانوار، ج 43، ص 193.