مسيح يكى از شفيعان نزد
خداست نه خونبهاى گنهكاران
نصارى معتقدند كه مسيح با خون پر بهاى
خود جرائم ايشان را عوض داده و به همين جهت لقب ((فادى
)) به آن جناب داده ، گفته اند: بعد از
آنكه آدم نافرمانى خدا كرد و از شجره ممنوعه در بهشت خورد، خطاكار شد و
اين خطاكارى او به ارث در همه فرزندانش بماند، در نتيجه ذريه او مادام
كه توالد و تناسل كنند، خطاكار مى زايند و جزاى خطيئه هم عقاب در آخرت
و هلاك ابدى است كه خلاصى و فرار از آن ممكن نيست با اينكه خداى تعالى
رحيم و عادل است .
و لذا اشكالى لا ينحل در اينجا پيدا شد و آن اين است كه اگر آدم و ذريه
او را به جرم خطاهايش عقاب كند، با رحمتش منافات دارد، چون همين رحمتش
او را واداشت كه ايشان را خلق كند و اگر ايشان را بيامرزد با عدالتش
منافات دارد (چون در اين صورت خوب و بد را به يك چوب رانده ) و عدالت
اقتضاى آن ندارد، بلكه اقتضا مى كند بين آن دو را فرق بگذارد، مجرم
خطاكار را به جرم و خطايش عقاب ، و نيكوكار مطيع را به پاداش نيكى ها و
اطاعتش ثواب دهد، البته اين نظريه بيشتر كشيش ها است و گرنه بعضى ها
چون كشيش (مار اسحق ) هستند كه تخلف در مجازات مجرم و خطاكار را جائز
مى دانند و به عبارت ديگر مى گويند خلف وعده جائز نيست ، ولى خلف وعيد
و تهديد جائز است .
اين اشكال از اول خلقت تا زمان عيسى (عليه السلام ) لا ينحل مانده بود،
تا آنكه خداوند آن را به بركت مسيح حل كرد، به اين نحو كه مسيح كه
فرزند خدا و خود خدا بود، در رحم يكى از ذريه هاى آدم يعنى مريم بتول
حلول كرد و از او متولد شد، همانطور كه يك انسان از انسان ديگر متولد
مى شود و از اين نظر يك انسان تمام عيار بود، چون از انسانى متولد شده
بود، ولى از نظر ديگر يك معبود كامل بود، براى اينكه فرزند اللّه بود و
معلوم است كه پسر اللّه همان اللّه تعالى است و از همه گناهان و خطايا
معصوم است .
بعد از آنكه بره ه اى اندك از زمان در بين مردم زندگى كرد و با آنان
معاشرت و آميزش نمود و چون با ايشان خورد و نوشيد و با ايشان گفتگو كرد
و انس ورزيد و در بين ايشان آمد و شد كرد، رفته رفته دشمنان را بر
خود مسخر ساخت ، تا او را به بدترين وجهى بكشند و آن كشتن به وسيله دار
بود كه در كتاب الهى ، صاحبش لعنت شده است ، عيسى اين دار لعنتى و اين
زجر و اذيتى را كه داشت تحمل كرد و خود را فدا ساخت تا بندگانش از عقاب
آخرت نجات يابند و دچار هلاكت سرمدى نگردند، پس عيسى كفاره خطاهاى مؤ
منين و گروندگان به خودش شد، نه تنها گروندگان خودش بلكه كفاره گناهان
همه عالم شد، (در رساله اولاى يوحنا، فصل اول آمده : اى فرزندان من ،
اين الفاظ كه به سوى شما مى نويسم براى آن است كه گناه مكنيد و اگر
احيانا يكى از شما گناه كرد ما نزد رب مايه تسليتى عادل داريم و او
يسوع مسيح است و اين همان وسيله آمرزش خطاهاى ما است ، بلكه نه تنها
خطاهاى ما، كه خطاهاى همه عالم .
اينها سخنانى است كه مسيحيان در معناى (فادى ) خونبها شدن مسيح (عليه
السلام ) گفته اند.
نصارى اين كلمه (يعنى مساءله دار و فداء) را اساس دعوت خود قرار داده
اند و هيچ بهانه و آغازگرى جز آن ندارند و هيچ كلامى را جز با آن خاتمه
نمى دهند، همچنانكه قرآن كريم اساس دعوت خود را توحيد قرار داده ، و در
خطابش به رسول گراميش مى فرمايد:
((قل هذه سبيلى ادعوا الى اللّه على
بصيره انا و من اتبعنى و سبحان اللّه و ما انا من المشركين
)).
حتى خود مسيح (عليه السلام ) هم (به طورى كه انجيل ها تصريح دارند و
نقلش در چند سطر قبل گذشت )، اولين وصاياى خود را توحيد و محبت ورزيدن
به خداى سبحان قرار مى داده .
علماى اسلام و ساير دانشمندان اشكالهاى بسيارى را كه در گفته ها و
عقائد مسيحيان است ، تذكر داده اند و وجوه فساد و بطلان سخنان ايشان را
ذكر كرده اند، در اين باره كتابها و رساله ها نوشته و صفحه ها و
طومارها پر كرده اند و اين عقائد را با ضروريات عقلى منافى و حتى با
كتب عهدين نيز مناقض دانسته اند و اما ما آنچه در اين كتاب برايمان
اهميت دارد انتخاب آن منافاتهائى است كه با اصول تعليم قرآنى سازگارى
ندارند و بعد از بيان آن ها بحث را با بيان فرق بين شفاعت و فداء خاتمه
داده ، روشن مى كنيم كه معناى شفاعتى كه قرآن اثباتش كرده و معناى
فدائى كه مسيحيان بدان معتقدند چيست .
اين را هم قبلا بگوئيم كه قرآن كريم به صراحت تذكر مى دهد كه آنچه از
معارف كه بشر را بدان مى خواند، با بيانى مى خواند و بشر را مخاطب قرار
مى دهد كه قريب الافق با عقول آنان است و بياناتش فهم و درك آنان را
رشد مى دهد و فصل مميزى است كه انسان با آن حق را از باطل تشخيص مى
دهد، آنگاه تسليم حق مى شود و از باطل دورى مى نمايد و نيز بين خير و
شر و نافع و مضر را جدا مى سازد و انسان به آسانى مى تواند خير را
بگيرد و شر را رها كند، عقل سالمى هم كه غبار تعصب جلو ديدش را
نپوشانده ، هر گاه به اين كتاب عزيز مراجعه كند، همين ها را مى فهمد،
پس آنچه قرآن حق و خير و نافع معرفى نموده ، عقل نيز همان را حق و خير
و نافع مى داند و هر چه را كه قرآن باطل و شر و مضر معرفى كرده ، عقل
نيز همان را باطل و شر و مضر تشخيص مى دهد.
حال ببينيم عقل ما درباره آنچه مسيحيت گفته چه حكم مى كند؟ با دقت در
آنچه از ايشان نقل كرديم ، ده اشكال به آنها وارد است كه اينك از نظر
خواننده مى گذرد:
1. اول اينكه گفتند:
حضرت آدم با خوردن از آن درخت خدا را معصيت كرد و قرآن كريم اين سخن را
به دو وجه رد مى كند:
وجه اول اينكه نهى خداى تعالى (در بهشت صادر شده بود و بهشت دار تكليف
و امر و نهى مولوى نيست ، در نتيجه نهيى ) ارشادى بود كه در آن صلاح
حال شخص نهى شده در نظر گرفته مى شود و نهى كننده مى خواهد او را به
سوى آنچه مصلحتش در آن است ارشاد كند و نواهى و نيز اوامرى كه از اين
قبيل باشند، نه بر امتثالش ثوابى مترتب مى شود و نه بر مخالفتش عقابى
، عينا مانند ((بكن ))
و ((نكن ))هائى
است كه شخص طرف مشورت ما به ما مى گويد، و يا ((بكن
)) و ((نكن
))هائى كه طبيب به بيمارش مى گويد تنها
چيزى كه بر اينگونه ((بكن
))، ((نكن
))هائى مترتب مى شود همان رشد و مصلحتى است كه طرف مشورت
و يا طبيب در ((بكن هايش
)) در نظر گرفته و همان مفسده و ضررهائى است كه در
((نكن هايش ))
پيش بينى كرده است ، آدم ابو البشر نيز با مخالفتش از دستور ارشادى
الهى جز بيرون شدن از بهشت و از دست دادن راحتى و قرب حق تعالى ، و
سرور رضاى او چيزى دامنگيرش نشد و به هيچ وجه دچار عقوبت خدا نگشت ،
براى اينكه امر مولوى خدا را نافرمانى نكرد، تا نتيجه اش عقاب باشد،
خواننده عزيز اگر بيش از اين مقدار در اينجا طالب باشد به تفسير آيه 35
تا 39 سوره بقره مراجعه كند.
وجه دوم اينكه : آدم (عليه السلام ) پيغمبر بود و قرآن كريم ساحت
پيغمبران را منزه و نفوس شريفه آنان را مبراى از ارتكاب گناه و فسق از
امر خداى سبحان مى داند، برهان عقلى هم مويد اين نظريه است ...
2. دوم اينكه گفتند:
((به خاطر گناهى كه آدم كرد گنهكارى
لازمه او و ذريه او شد)).
قرآن اين را نيز رد نموده مى فرمايد: ((ثم
اجتبيه ربه فتاب عليه و هدى ))، بعد از
خوردن از آن درخت و بيرون شدن از بهشت خداى تعالى او را برگزيد و نظر
رحمت خود را به او برگردانيد. و نيز مى فرمايد: ((فتلقى
آدم من ربه كلمات فتاب عليه انه هو التواب الرحيم )).
اعتبار عقلى هم مويد اين معنا يعنى آمرزش گناهان است ، بلكه نه تنها
مويد است ، بيانگر نيز هست ، براى اينكه تبعات گناه و آثار شوم آن امرى
است كه هر چند از نظر عقل لازم الاجتناب اعتبار شده و موالى عرفى هم
اجتناب از آن و از مخالفت و تمرد را لازم مى داند، چون اگر پاى كتك و
عقوبت متخلف ، و پاداش فرمانبر در كار نباشد، امر تكليف و مولويت پا
نمى گيرد و هيچ امر و نهيى امتثال نمى شود، و عقل و همچنين موالى عرفى
اين را هم معتبر مى دانند و از شوون مولويت مى شمارند كه مولى دست و
بالش در دائره مولويت باز باشد، هر جا مقتضى بداند عقوبت را بر مجرمين
و پاداش را براى فرمانبران گسترش داده و هر جا صلاح بداند از خطاى
خطاكاران و معصيت عاصيان چشم بپوشد و با ايشان به عفو و مغفرت معامله
كند، چون همه اينها از شؤ ون مولويت و حكومت است و حسن اين عمل يعنى
عفو موالى و صاحبان سطوت فى الجمله جاى ترديد نيست و عقلاى از انسان ها
هم تا به امروز آن را بكار بسته اند، پس اينكه مسيحيان گفتند:
((گناه آدم لازمه ذريه او شد))،
سخن درستى نيست ، چون اگر چنين بود در بشر هيچ موردى براى اصل عفو و
مغفرت وجود نمى داشت ، چون مغفرت و عفو براى محو خطا و باطل نمودن اثر
گناه است و با اين فرض كه خطيئه لازم لا ينفك بشر باشد، ديگر موضوعى
براى عفو و مغفرت باقى نمى ماند، با اينكه وحى الهى چه قرآن كريم و چه
كتب عهدين پر است از داستان عفو و مغفرت ، حتى خود اين كلامى كه ما از
ايشان نقل كرديم و هم اكنون مشغول بحث پيرامون آنيم ، خالى از عفو و
مغفرت نبود.
و سخن كوتاه اينكه اين ادعاى مسيحيت مبنى بر اينكه گناهى از گناهان يا
خطائى از خطاها، همين كه از كسى سر زد لازم لا ينفك او مى شود و ديگر
نه قابل مغفرت است و نه حتى توبه و ندامت و رجوع به خدا آن را پاك مى
كند، ادعائى است كه عقل سليم و طبع مستقيم آن را نمى پذيرد.
3. اشكال سومى كه به گفتار آنان وارد است اين
است كه گفتند:
خطيئه آدم همانطور كه ملازم آدم شد ملازم ذريه او نيز شد و تا قيامت
ذريه او را خطاكار كرد، و اين گفتار مستلزم آن است كه تبعه آن خطيئه و
آثار سوئش هم گريبان ذريه اش را بگيرد و بطور كلى گناه هر انسانى گناه
ديگران هم شمرده شود و آثار سوء هر گناهى گريبان افراد ديگر را كه آن
گناه را نكرده اند بگيرد و اين معنا، هم از نظر عقل نادرست است و هم
قرآن كريم آن را رد مى كند.
بله در قرآن اين معنا آمده است كه اگر يك فرد از انسان عمل زشتى را
مرتكب شود و ديگران به آن راضى باشند، هر چند خودشان مرتكب شده باشند
مورد مواخذه قرار مى گيرند، ليكن اين مساءله غير مساءله مورد بحث است ،
مساءله مورد بحث اين است كه يك انسان خطائى مرتكب شده و خطاى او خطاى
تمامى ذريه او و اثر سوئش گريبان ذريه او را تا قيامت بگيرد، چه اينكه
ذريه او به خطاى او رضايت داده باشند و چه نداده باشند، كه گفتيم به
هيچ وجه درست نيست و معنا ندارد آدم ابو البشر خطائى كرده باشد، افراد
بى گناه و معصومى هم كه در ذريه او هستند به آتش گناه او بسوزند و قرآن
كريم در آيه : ((الا تزر وازرة وزر اخرى
)) و آيه شريفه : ((و
ان ليس للانسان الا ما سعى ))، آن را رد
مى كند. عقل سليم هم با آن سازگار نيست ، زيرا مؤ اخذه بيگناه به جرم
گنهكار ديگر قبيح است و عقل آن را رد مى كند...
4. اشكال چهارم اينكه اساس گفتار مسيحيت بر اين
است كه :
اثر تمامى خطاها و گناهان هلاكت ابدى است و هيچ فرقى در كوچكى و بزرگى
گناه نيست و لازمه اين سخن آن است كه اصولا گناه كوچك و صغيره اى وجود
نداشته ، هر گناهى هر قدر هم كه ناچيز باشد كبيره و مهلكه بحساب آيد و
اين از نظر تعليمات قرآنى درست نيست ، چون از نظر قرآن كريم خطاها و
معصيت ها مختلفند، بعضى كبيره و بعضى صغيره ، بعضى مشمول مغفرت و بعضى
غير قابل آمرزشند، مانند شرك كه بدون توبه آمرزيده نمى شود و خداى
تعالى درباره اين دو نوع گناه فرموده : ((ان
تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه ، نكفر عنكم سيئاتكم ، ان اللّه لا يغفر ان
يشرك به و يغفر مادون ذلك لمن يشاء)).
پس ملاحظه كرديد كه خداى تعالى محرماتى را كه از آن نهى فرموده دو قسم
كرده ، يكى گناهان كبيره و يكى ديگر گناهانى كه در مقابل آن قرار دارند
و قهرا صغيره خواهند بود و نيز بعضى را قابل آمرزش و بعضى ديگر را غير
قابل آمرزش دانسته ، پس به هر حال گناهان (از نظر زشتى و فساد) مختلفند
و چنين نيست كه تمامى گناهان باعث خلود در آتش و هلاكت ابدى گردند.
علاوه بر نظريه قرآن كريم ، عقل نيز نمى پذيرد كه تمامى گناهان را در
يك رديف قرار دهد، به طورى كه در نظر او فرقى ميان
((يك سيلى زدن )) و بين
((كشتن ))
نباشد و نگاه به زن مردم ، با زناى با او يكسان باشد و همچنين (خوردن
يك ريال مال مردى توانگر با خوردن تمامى اموال يتيمى بى سر پرست در
نظرش يكسان باشد) و عقلاى از انسان ها در تمامى ادوار هيچ گناهى را در
جاى گناه ديگر ننهاده اند و براى هر معصيتى تبعه و اثر خاصى و سرزنش و
عقاب معينى قائلند و با اين اختلاف چشمگيرى كه در مراتب گناه هست ،
چگونه مى توان حكم يك كاسه و كلى درباره آن كرد و با فرض اختلاف مراتب
آن ، عقل حكم مى كند به اينكه : مراتب مختلف عذاب را بين آنها توزيع
كرد يعنى عذاب جاودانى و هلاك ابدى را كيفر بزرگترين گناه از قبيل شرك
به خدا دانست و عذاب هاى كمتر را كيفر گناهان كوچكتر دانست همانطور كه
قرآن چنين كرده و معلوم است كه خوردن از درخت بهشتى به فرض اينكه حكم
ارشادى نبوده باشد بلكه حكم شرعى بوده باشد، مخالفتش به پايه كفر به
خداى عظيم و گناهانى نظير آن نمى رسد، پس اين درست نيست كه مخالفت چنان
نهيى را باعث عذاب دائمى بدانيم ...
5. اشكال پنجم كه به حرف مسيحيان وارد است اين
است كه گفتند:
بين صفت ((رحمت ))
خدا و ((عدالت ))
او تزاحم بوجود آمد، آنگاه براى رفع اين تزاحم عيسى نازل شد و سپس صعود
كرد، به بيانى كه قبلا از ايشان نقل كرديم و اگر كسى در اين كلام و در
لوازم آن دقت كند مى فهمد كه خداى تعالى از ديدگاه مسيحيان هر چند
موجودى است آفريننده كه خلقت اين عالم با همه اجزايش مستند به او است ،
ليكن خدائى است كه هر كارى كه مى خواهد بكند علم ذاتيش را بكار گرفته ،
(عينا، مانند ما انسانها) فكر مى كند كه اين كار را بكند و يا نكند، هر
يك از اين دو طرف به نظرش چربيد آن را اختيار مى كند و چربيدن آن به
اين معنا است كه با مصالحى كه در نظر دارد مطابق باشد، همانطور كه ما
در هر كارى مصالح و مفاسدش را سبك و سنگين مى كنيم ، اگر مصالح آن بر
مفاسدش چربيد انجام مى دهيم و لازمه اين سخن اين است كه خداى تعالى هم
مثل ما انسان ها در تطبيق عمل خود با مصالح و مفاسد احيانا اشتباه كند
و در نتيجه پشيمان شود، همچنانكه در اصحاح ششم از سفر تكوين از تورات
آمده : كه خدا از اينكه فرزندان آدم را در زمين خلق كرد خوشش نيامد و
چه بسا در اينكه آيا اين عمل را انجام بدهد يا نه فكرش به جائى نرسد و
نتواند مصلحتش را تشخيص دهد و اى بسا فكر او (به خاطر اشتغال به چيزهاى
ديگر) به فلان مساءله متوجه نگشته ، درباره آن جاهل باشد.
و سخن كوتاه اينكه خداى تعالى از نظر مسيحيت در افعال و اوصافش عينا
مانند يك انسان است كه هر چه مى كند با فكر و مصلحت انديشى مى كند و
همه همش در اين است كه عمل خود را با مصلحت وفق دهد، پس او نيز مانند
ما انسان ها محكوم به حكم مصالح و مقهور به اين است كه عمل را در اين
چهارچوب انجام دهد (و معلوم است كه چنين كسى از ناحيه خارج از ذات خود
محكوم به اين احكام شده )، در نتيجه ممكن است از ناحيه خارج به صلاح و
مصلحتش هدايت بشود و ممكن است نشود و در نتيجه گمراه گردد و دچار
اشتباه و غفلت شود، و چه بسا كه چيزى را بداند و چه بسا نداند، چه بسا
بر آن عامل خارجى غالب شود و چه بسا او بر وى غالب گردد، پس قدرت چنين
خدائى محدود است ، همچنانكه عملش محدود است و وقتى اين حالتهاى مختلف
بر خدا جائز باشد، ساير عوارض كه بر يك فاعل صاحب فكر و اراده طارى مى
شود بر او نيز طارى شود، يعنى خوشحال شود و اندوهگين گردد و خود را
بستايد و ملامت كند، شرمسار شود و سرفراز گردد و احوالى ديگر از اين
قبيل و كسى كه چنين وضعى دارد موجودى مادى و جسمانى و داخل در محدوده
ناموس حركت و تغيير و استكمال خواهد بود و كسى كه اينطور باشد ممكن
الوجود و مخلوق است ، البته نه مخلوقى فوق العاده ، بلكه يك انسان
معمولى خواهد بود، نه واجب الوجودى كه خالق هر چيز است .
و شما خواننده محترم اگر به كتب عهدين مراجعه كنيد خواهيد ديد آنچه ما
به عنوان لازمه گفتار حضرات ذكر كرديم صريحا درباره خداى تعالى آمده ،
يعنى خدا را جسم و متصف به همه اوصاف جسمانى و مخصوصا صفات انسان مى
داند.
و قرآن مجيد در همه اين معانى كه ذكر شد خداى تعالى را منزه از اين
اوهام خرافى مى داند از آن جمله مى فرمايد: ((سبحان
اللّه عما يصفون )) و براهين عقلى و قطعى
هم قائم است بر اينكه خداى تعالى ذاتى است مجمع تمامى صفات كمال ، پس
او تنها وجود دارد و بس و وجودش هيچ شائبه اى از عدم ندارد و او تنها
قدرت دارد و قدرتش مطلقه است بدون اينكه مشوب به عجز باشد و او تنها
علم دارد، آن هم علم مطلق ، بدون اينكه علمش آميخته با جهل و يا در
معرض زوال باشد او همه اش حيات است ، آن هم حيات مطلقه ، بدون اينكه
مرگ و فنا در او ممكن باشد و وقتى خداى تعالى به حكم براهين قطعى عقلى
، چنين خدائى است ، ديگر دگرگونگى در او راه ندارد، نه در وجودش و نه
در علمش و نه در قدرتش و نه در حياتش .
در نتيجه چنين خدائى جسم و جسمانى نبوده ، چون اجسام و جسمانيات از هر
جهت در احاطه دگرگونگى و تحولند، و در معرض امكانات (بشود يا نشودها) و
احتياجاتند و وقتى خداى تعالى جسم و جسمانى نبود، در معرض حالات مختلف
و عوارض متنوع قرار نمى گيرد، غفلت و سهو و اشتباه ، پشيمانى و
سرگردانى ، تاثر، شرمسارى و خوارى و كوچكى و شكست خوردن و امثال اينها
در ساحت مقدس او محال است ...
و اين به عهده اهل دقت و تدبر است كه بين اين دو قول ، يعنى آنچه قرآن
در اين باره مى گويد و آنچه كتب عهدين گفته ، مقايسه كند ببيند آيا
معارفى كه قرآن كريم در مورد اله عالم آورده : ((كه
هر صفت كمال را برايش اثبات و هر صفت نقص را از او نفى كرده و بالاخره
او را بزرگتر از آن دانسته كه فهم محدود ما بتواند درباره او حكمى بكند))
حق است و يا امورى كه كتب عهدين در اين باره مى گويد، امورى كه جز در
اساطير يونان و خرافات هند قديم و چين يافت نمى شود، امورى كه در وهم
انسان هاى اولى درآمده و افكارشان تحت تاءثير آن قرار گرفته است .
6. اشكال ششم اينكه گفتند:
((خدا پسرش مسيح را فرستاد و دستور داد
در يكى از رحم ها حلول كند، تا به صورت انسانى از آن رحم متولد گردد،
در حالى كه خدا هم باشد!))! و اين همان
سخن غير معقولى است كه قرآن كريم براى ابطال آن قيام نموده و توضيحش در
بيان سابق گذشت و ديگر تكرار نمى كنيم .
و معلوم است كه عقل سليم هم نمى تواند آن را بپذيرد،براى اينكه اگر در
اوصافى كه بايد به حكم عقل واجب الوجود را متصف به آن بدانيم دقت شود
از قبيل ثبات سرمدى و عدم دگرگونى و عدم محدوديت وجود و احاطه به هر
چيز و نزاهت از گنجيدن در زمان و مكان و آثار اين دو، و نيز اگر در
تكون انسان از آن لحظه اى كه نطفه اى در رحم بوده تا وقتى كه به صورت
جنين درمى آيد چه اينكه اين تكون را طبق نظريه ملكانيان تفسير كنيم و
چه طبق نظريه نسطوريان و چه يعقوبيان و چه غير ايشان (كه قبلا بدان
اشاره شد) نمى توانيم او را اله يعنى موجودى مجرد بدانيم ، چون بين يك
موجود جسمانى كه همه اوصاف جسميت و آثار آن را دارد و بين موجودى كه
جسميت ندارد و هيچيك از اوصاف جسميت از قبيل زمان و مكان و حركت و غير
ذلك در او نيست ، نسبتى وجود ندارد، و چگونه ممكن است بين آن دو اتحاد
برقرار شود، حال اين اتحاد به هر وجهى كه تصور شود.
و همين منطبق نشدن اين قول با احكام ضروريه عقلى ، باعث شده كه بولس
و ساير روساى قديسين عليه فلسفه و مباحث عقلى قيام نموده ، احكام آن را
تقبيح كنند.
بولس مى گويد: من اين را نوشتم تا حكمت حكما را قاطعانه سركوب نموده ،
فهم فقها را تخطئه نمايم ، حكيم كجا و نويسنده كجا و كنكاشگر اين
روزگار كجا و تعمق و دقت در معارف دينى ما كجا؟ مگر نبود كه خدا حكمت
اين عالم را تعميق فرمود - تا آنجا كه مى گويد - اگر يهوددارد سخن از
معجزه كند و از ما معجزه بخواهد و اگر يونانيان جراءت دارند دم از حكمت
بزنند ما بانگ برمى آوريم كه اينك مسيح مصلوب معجزه و حكمت است .
و نظير اين كلمات در كلام وى و كلمات غير او بسيار است و هيچ وجهى جز
سياست نشر و تبليغات ندارد و اگر خواننده عزيز و هركس ديگرى به اين
رساله ها و كتب مراجعه مموده ، در طريق بياناتش براى مردم و در طرز سخن
گفتن با آنان دقت كند، به درستى آنچه ما گفتيم يقين پيدا مى كند، (زيرا
جز مطالب خطابه اى و پشت هم اندازى چيزى نمى بيند).
و از آنچه گذشت اشكالى كه به قسمت ديگر سخنان مسيحيت وارد است روشن مى
شود و آن قسمت اين است كه گفتند: ((خدا
معصوم از گناهان و خطايا است ))، و
اشكالش اين است كه خدائى كه اينان تصور كرده اند، داراى عصمت نيست ،
براى اينكه عصمت بر دو معنا است كه يكى در مورد او تصور ندارد، و ديگرى
را هم ندارد، پس اصلا عصمت ندارد، اما آن عصمتى كه در او تصور ندارد،
عصمت از تمرد و نافرمانى خالق است كه مسيحيت قائل به خالقى براى خدا
نيستند، و اما عصمتى كه در او تصور مى شود ولى مسيحيت آن را براى خدا
قائل نيستند، عصمت از اشتباه و خطاى در فكر است كه خواننده عزيز توجه
كرد كه صريحا خدا را اشتباه كار معرفى كردند، پس خداى مسيحيت بطور كلى
عصمت ندارد.
7. اشكال هفتم به اين قسمت از گفتار آنان وارد
است كه گفتند:
((بعد از آنكه خداى پسر به صورت فردى از
انسان جلوه كرد و با مردم به معاشرت پرداخت ، آنهم همانند معاشرت يك
انسان معمولى با ساير انسان ها، تا آنكه در آخر خود را مسخر دشمنان كرد))،
وجه نادرستى اين سخن آن است كه بنا به اين گفتار واجب الوجود صفات
ممكنات را به خود گرفته و در عين اينكه واجب الوجود است ممكن الوجود هم
شده ، در عين اينكه خدا است انسان هم شده و خلاصه كلام اينكه از نظر
آقايان واجب الوجود مى تواند خلقى از مخلوقات خود شود، يعنى به حقيقت و
واقعيت نوعى از اين انواع خارجى متصف گردد، مثلا روزى انسانى از انسان
ها شود و روزى ديگر اسب ، و روزى مرغ و روز ديگر حشره ، و وقتى ديگر
چيزى ديگر شود و حتى از نظر ايشان خدا مى تواند در عين اينكه يك چيز
است ، چند چيز باشد، هم خدا باشد و هم انسان و هم اسب و هم حشره !!! و
همچنين هر رقم عمل كه از اعمال موجودات فرض شود از او به تنهائى صادر
شود، براى اينكه وقتى بتواند به صورت همه موجودات جلوه كند، بايد همه
اعمال مخصوص موجودات را هم بكند، در نتيجه بتواند اعمالى متقابل از
قبيل عدل و ظلم را انجام داده و به صفاتى متقابل از قبيل علم و جهل ،
قدرت و عجز، حيات و ممات ، غنى و فقر و... متصف شود و خداى ملك حق
بزرگتر از اينها است و اين اشكال غير از آن محذورى است كه در اشكال ششم
گذشت (براى اينكه در اشكال ششم مى گفتيم چگونه ممكن است موجودى سرمدى و
غير محدود الوجود و محيط به هر چيز و منزه از مكان و زمان ناگهان نطفه
شود و در رحم مادر بگنجد و در اشكال هفتم مى گوئيم : به فرضى كه از
اشكال ششم صرفنظر كنيم ، وقتى بنا شد يك چيز، دو چيز شود و خدا انسان
شود، مى تواند بيش از دو چيز هم بشود و افعال صفات هر يك از انواع
موجودات را داشته باشد كه اين خود غير معقولى ديگر است مترجم ).
8. اشكال هشتم به اين قسمت از گفتارشان وارد است
كه گفتند:
((خدا چوبه دار و لعنت دشمنان را به خود
خريد، براى اينكه شخص به دار آويخته شده ملعون است
))، اشكال ما اين است كه منظورشان از اين سخن چيست و چگونه
خدا لعنت را تحمل كرد؟ و منظور از اين لعنت چيست ؟ آيا همين لعنتى است
كه اهل عرف و لغت از اين كلمه مى فهمند؟ يعنى دور كردن از رحمت و كرامت
؟ و يا معنائى ديگر است ؟ اگر منظور همان معناى معروف باشد كه ما و اهل
لغت از اين كلمه مى فهميم مى پرسيم چگونه ممكن است كسى كه خودش خدا است
خود را از رحمت خود دور كند؟ و يا ديگران او را از رحمت خود او دور
سازند؟ و مگر رحمت غير از فيض وجودى و موهبت نعمت و اختصاص به مزاياى
هستى چيز ديگرى است ؟ اگر اين باشد پس برگشت معناى لعنت و دور كردن به
فقر مالى و نداشتن جاه و امثال اينها در دنيا و يا آخرت و يا هر دو
خواهد بود، و اينجا است كه مى پرسيم معناى لعنت كردن به خداى تعالى و
تقدس به هر وجهى كه تصورش كرده باشند غير قابل تصور است و مسيحيت بايد
آن را براى ما تصوير كنند و بگويند كه چگونه خدائى كه غنى بالذات است
در اثر لعنت مخلوقش محتاج مى شود، با اينكه غناى بالذات باب هر فقرى را
سد مى كند؟
و اما تعليم قرآنى بر خلاف اين تعليم عجيب و غريب به تمام معناى كلمه
است ، قرآن كريم مى فرمايد: ((يا ايها
الناس انتم الفقراء الى اللّه و اللّه هو الغنى )).
و قرآن كريم خداى را به اسمهائى ياد مى كند و به صفاتى متصف مى داند كه
با آن اسماء و صفات ، ديگر محال است در معرض فقر و فاقه ، حاجت و نقص ،
نداشتن و عدم ، بدى و زشتى ، ذلت در برابر كسى و خوار در نزد خودش قرار
گيرد و خلاصه اينكه ساحت قدس و كبريائيش منزه از اينها است .
در اينجا ممكن است كسى به طرفدارى از مسيحيت برخاسته و بگويد: از نظر
مسيحيان نيز خداى تعالى فى نفسه يعنى بخودى خود چنين خدائى است و اگر
با يك فرد از انسان - مثلا با مسيح - متحد نشده بود، خود بخود اجل از
اين بود كه در معرض خوارى و ساير احوال مذكور قرار گيرد و چون با يك
انسان كه مادى و جسمانى است متحد شده ، همه احوال و عوارض را پذيرفته
است !!.
در پاسخ مى گوئيم : آيا پذيرش و تحمل لعنت و اتصافش به امور شاقه
نامبرده كه علتش - به ادعاى شما - اتحاد نامبرده است ، تحمل واقعى و
حقيقى است ؟ و يا آنكه مجازا آن را تحمل مى خوانيد؟ اگر حقيقى باشد
همان محذور كه گفتيم لازم مى آيد و اگر تحمل مجازى است اشكال دوباره
برمى گردد. يعنى شما مسيحيان به خاطر اشكال تزاحم عدل خدا و رحمتش بود
كه مساءله فديه شدن خدا را تصوير كرديد، و اگر اين مساءله مجازى و صرف
شوخى باشد اشكال مزاحمت برطرف نمى شود.
9. اشكال نهم به اين قسمت از گفتار آنان وارد
است كه گفتند:
((عيسى كفاره گناهان مؤ منين و بلكه
كفاره تمام خطاهاى عالم است )) و آن اين
است كه از اين كلام بر مى آيد مسيحيان اصلا معناى حقيقى گناه و خطا را
نفهميده اند و هنوز درك نكرده اند كه چگونه گناهان ، عقاب اخروى را در
پى مى آورند و اين عقاب را چگونه محقق مى سازند و حقيقت ارتباط بين اين
گناهان و خطاها و بين تشريع را نشناخته اند و از موقف تشريع در برقرار
نمودن اين رابطه ، آن تصور درستى را كه قرآن كريم با بيان و تعليم خود
تصوير نموده ، ندارند.
و ما در مباحث سابق اين كتاب از آن جمله در تفسير آيه شريفه :
((ان اللّه لا يستحيى ان يضرب مثلا ما))
و در ذيل آيه : ((كان الناس امه واحدة
))، بيان كرديم كه احكام و قوانينى كه
مخالفت و تمرد و در آخر گناه و خطيئه در آن واقع مى شود، امورى وضعى و
اعتبارى است كه منظور از وضع و اعتبار آن اين است كه مصالح مجتمع
انسانى با عمل به آن احكام و مراقبت آن دستورات حفظ شود و عقابى كه بر
مخالفت آن مترتب مى شود تبعات سوئى است كه آن را وضع نموده ، اعتبار
كردند تا بتواند انسان هاى مكلف را از هوس معصيت و تمرد از اطاعت منصرف
سازد، اين حال قوانينى است كه عقلا براى نظام دادن به مجتمع انسانى وضع
مى كنند.
ولى تعليم قرآن در اين باره قدمى فراتر نهاده ، قدمى كه بحث عقلى گذشته
ما نيز آن را تاءييد مى كند و آن اين است كه منقاد شدن انسان در برابر
قوانينى كه برايش از ناحيه خدا تشريع شده را باعث آن مى داند كه دل
آدمى آماده اتصاف به صفات فاضله و حميده گردد، هم چنانكه سركشى كردنش
از آن قوانين را باعث آن مى داند كه دلش براى پذيرش صفات رذيله و خسيسه
و خبيثه آماده شود و در نتيجه آن آمادگى است كه نعمتى اخروى برايش
آماده مى شود و در اثر اين آمادگى است كه زمينه عذاب و نقمتى اخروى
برايش فراهم مى گردد، چون بهشت و دوزخ آخرت تمثل يافته همان فضائل و
رذائل است و حقيقت بهشت و دوزخ هم همانا قرب آدمى به خدا و دوريش از
خدا است ، پس حسنات و سيئات متكى به مصالح و مفاسد واقعى و حقيقى است و
منتهى به امورى است كه نظامى حقيقى دارد، نه چون قوانين عقلا كه صرف
اعتبار است .
اين نيز واضح است كه تشريع الهى تنها براى نظام بخشيدن به جوامع بشرى
نيست بلكه براى تكميل خلقت بشر است ، مى خواهد با اين هدايت تشريعى
هدايت تكوينى را تقويت نموده ، مخلوق را به آن هدفى كه در خلقت او است
برساند، و به عبارتى ديگر مى خواهد هر نوع از انواع موجودات را به كمال
وجود و هدف ذاتش برساند و يكى از كمالات وجودى انسان داشتن نظام صالح
در زندگى دنيا و يكى ديگر داشتن حيات سعيده در آخرت است و راه تامين
اين دو سعادت ، دينى است كه متكفل قوانينى شايسته براى اصلاح اجتماع و
نيز مشتمل بر جهاتى از تقرب به خدا به نام عبادات باشد تا انسان ها
بدان ها عمل كنند، هم معاششان نظم پيدا كند و هم جانشان نورانى و مهذب
گردد و در نتيجه با جانى نورانى و مهذب و عملى صالح ، شايسته كرامت
الهى در دار آخرت شوند اين است حقيقت امر.
پس انسان به خداى سبحان قربى و بعدى دارد و ملاك در سعادت و شقاوت
دائميش و معيار در صلاحيت و فساد اجتماعش همين قرب و بعد است و دين
تنها عامل براى ايجاد اين قرب و بعد است و همه اين مطالب امورى است
حقيقى نه اينكه اساسش لغو و خرافه بوده باشد.
و اگر فرض كنيم ارتكاب يك معصيت ، مثلا خوردن از درخت بهشتى با وجود
نهى از آن باعث هلاكت دائمى او و بلكه هلاكت دائمى همه فرزندانش تا روز
قيامت شود و علاوه بر اين وسيله اى هم براى نجات از اين هلاكت و اين
دلواپسى نباشد، مگر فداء شدن مسيح ، پس تشريع اديان قبل از مسيح و يا
مسيح و بعد از مسيح چه فائده اى مى تواند داشته باشد؟!.
چون وقتى فرض كرديم كه هلاكت دائمى و عقاب اخروى از جهت صدور آن معصيت
، حتمى است ، ديگر نه عملى مى تواند انسان را از آن هلاكت و يا به
عبارت ديگر از گناه حفظ كند و نه توبه اى تنها و تنها راه علاج فداء
است و بس ، و با اين فرض ديگر تشريع شرايع و انزال كتب و ارسال رسل از
ناحيه خداى تعالى هيچ معناى متصورى ندارد و آنچه تاكنون وعده و وعيد و
انذار و تبشير از ناحيه خداى تعالى رسيده ، خالى از وجه صحت خواهد بود،
چون با حتمى بودن فساد و وجوب عذاب اين وعده و وعيدها چه چيزى را اصلاح
مى كنند؟.
از اين هم كه بگذريم آقاى بولس و امثال او درباره هزاران هزار انسان كه
در امت هاى گذشته و قبل از فداء شدن مسيح كه با عمل به شرايع زمان خود
به كمال رسيدند و حداقل درباره انبياء و ربانيين از امت هاى گذشته از
قبيل ابراهيم و موسى (عليهماالسلام ) و امثال ايشان چه مى گويند؟ آيا
به نظر آقايان اين بزرگان نيز با حالت شقاوت و گمراهى از دنيا رفتند و
يا به كمال و سعادت خود رسيدند؟ و در عالم بعد از مرگ و در قيامت چه
وضعى دارند؟ آيا عقاب و هلاكت در انتظارشان است و يا ثواب و حيات سعيده
؟ چگونه مى توانند بگويند: ارسال رسل و انزال كتب هيچ اثرى ندارد و
دردى را دوا نمى كند، با اينكه مسيح تصريح كرده به اينكه براى نجات
دادن گنهكاران و خطاكاران فرستاده شده و نيز تصريح نموده است كه صالحان
و اخيار احتياجى به اين معنا ندارند؟
انجيل لوقا اصحاح پنجم مى گويد: كاهنان و يهوديان رياكار بر سر شاگردان
مسيح غوغا كردند كه چرا شما شاگردان مسيح با باجگيران و خطاكاران مى
خوريد و مى نوشيد، خود مسيح به جاى شاگردان پاسخ داد: آنانكه صحيح و
سالم اند طبيب لازم ندارند، و تنها بيمارانند كه طبيب مى خواهند، من
نيامده ام كه صديقين را دعوت كنم ، ليكن خطاكاران را به توبه مى خوانم
.
و كوتاه سخن اينكه قبل از فداى مسيح هيچ غرض صحيحى به نظر نمى رسد كه
تشريع شرايع الهيه و نواميس دينيه قبل از فداى مسيح را از عبث و لغويت
حفظ كند و براى اين عمل عجيب كه از خداى تعالى و تقدس صادر شد محمل
صحيحى بوده باشد، مگر اينكه كسى بگويد خداى تعالى مى دانسته كه اگر (با
فداى مسيح ) محذور خطيئه آدم را برطرف نكند هيچيك از اين شريعت ها و
احكام آنها به هيچ وجه سود نخواهد داد، و اگر با چنين علمى مع ذلك
شريعت هائى را تشريع كرد بر سبيل احتياط و به اميد موفقيت بوده ، به
اين اميد كه شايد روزى بتواند (به وسيله فداء كردن يكى از صاحبان شريعت
يعنى عيسى ) آن محذور را برطرف كند و ميوه تشريعهاى بعد از فداء را
بچيند و به هدف خود نائل گردد، و به آرزوى در روز نخست خلقت برسد، به
همين منظور شرايعى را (به نظر خود بطور غير جدى ) تشريع نموده ، براى
انبياى خود و ساير مردم وانمود كرد كه جدى و واقعى است و به آنان نگفت
كه مادام محذورى كه هست برطرف نشود اين شريعت ها و زحمات شما انبياء و
مؤ منين ذره اى اثر نمى بخشد و شرايع همه بيهوده بوده و هدر خواهد رفت
.
در اين فرضيه ، خداى تعالى هم خودش را گول زده و هم مردم را، اما مردم
را گول زده براى اينكه براى آنان چنين وانمود كرده كه اگر به احكام
شريعت ها عمل كنند سعادت و آمرزششان را ضمانت مى كند و اما خودش را
فريب داده ، براى اينكه تشريع بعد از رفع محذور مذكور به وسيله فداء
نيز لغو و بى اثر است و كمترين اثرى در سعادت مردم ندارد، همچنانكه
بدون رفع آن محذور هم اثر نداشت ، اين حال تشريع دين قبل از رسيدن موقع
مناسب براى فداء و تحقق آن بود.
و اما در زمانى كه موقع براى فداء مناسب شد و بعد از آن مساءله لغو
بودن تشريع شريعت و دعوت دينى و هدايت الهيه روشن تر و واضح تر است ،
براى اينكه بعد از برطرف شدن محذور خطاكارى ، ديگر كسى خطا نمى كند و
با اين حال چه فائده اى در ايمان به معارف حقه و چه اثرى در اعمال
صالحه خواهد بود؟ چون بعد از رفع اين محذور نزول مغفرت و رحمت بر مردم
چه مومنشان و چه كافرشان ، چه صالح و چه طالحشان واجب مى شود، ديگر
فرقى ميان اتقى الاتقياء و اشقى الاشقياء نخواهد بود، چون قبل از رفع
خطيئه هر دو صنف اهل هلاكت و بعد از رفع خطيئه به وسيله فدا هر دو
مشمول رحمت خواهند بود.
اگر كسى به طرفدارى از بولس و امثال او برخاسته و بگويد: اينطور نيست
كه فدا هيچ اثرى نداشته باشد بلكه با فدا شدن مسيح دعوت دينى سودمند مى
شود و كسانى كه به مسيح ايمان آورند از ايمان خود بهره مند مى شوند،
همچنانكه خود مسيح به اين معنا بشارت داده و در انجيل گفته است :
((من به شما مى گويم كسى كه امروز در
برابر مردم به نفع من (و به حقانيت دعوت من ) اعتراف كند فردا همه
فرزندان انسان در برابر ملائكه خدا ايمان او را تصديق و بدان اعتراف
خواهند كرد و كسى كه (دعوت ) مرا در برابر مردم منكر شود انسان ها هم
در برابر ملائكه خدا منكر او مى شوند و هركس كه كلمه ناهنجارى درباره
فرزند انسان بگويد، آمرزيده خواهد شد، اما كسى كه نسبت به روح القدس
سخن ناهنجارى بگويد بخشوده نمى شود)). در
پاسخش مى گوئيم : علاوه بر اينكه اين سخن مناقض گفتارى است كه قبلا از
رساله يوحنا نقل كرديم كه گفت : ((اى
فرزندان من ، اين كلمات را به سوى شما مى نويسم تا خطا نكنيد و اگر
احيانا كسى از شما خطا كرد من نزد پروردگار وكيل عادلى دارم و آن يسوع
مسيح است كه نه تنها كفاره گناه ما است بلكه كفاره گناهان همه عالم است
))، تمامى اصول گذشته را هم باطل مى كند،
چون با اين فرض از آدم گرفته تا قيامت كسى آمرزيده نمى شود، مگر عده اى
معدود، يعنى همانهائى كه به مسيح و روح ايمان آورده باشند، آن هم نه
همه هفتاد و دو فرقه آنان بلكه يك فرقه از هفتاد و چند فرقه ، و بقيه
مردم همه مشمول هلاكت دائم مى شوند و در اين بين نمى دانيم چه بر سر
انبياى گرامى كه قبل از مسيح بودند مى آيد و مومنين از امت هاى ايشان
چه سرنوشتى خواهند داشت ، و نمى فهميم اين دعوتى كه انبياى نامبرده
داشته اند، چگونه دعوتى و چگونه حكمى بوده ، آيا در دعوت خود راستگو
بوده اند يا دروغگو؟ و اگر دروغگو بوده اند، پس چرا انجيل هاى چهارگانه
و تورات دعوت آنان را تصديق كرد؟ با اينكه تورات هرگز سخنى از داستان
روح و فداء نگفته و مردم را بدان دعوت نكرده ، و آيا انجيل ها كتابى
صادق را تصديق كرده و يا كتابى دروغين را؟.
اگر كسى بگويد كتب آسمانى قبل از مسيح تا آنجا كه اطلاع داريم از آمدن
مسيح خبر و بشارت داده بود و همين خود دعوتى اجمالى به پذيرفتن دين
مسيح است ، هر چند كه بطور تفصيل كيفيت نزول مسيح و فداء شدنش را نگفته
باشد، پس خداى تعالى همواره و از ازل انبياى خود را به آمدن مسيح خبر
داده بود و دستور داده بود كه وقتى آمد، مردم به او ايمان آورند و
بدانچه او مى كند خوشحال باشند. در پاسخ مى گوئيم : اولا اين حرف نسبت
به انبياء قبل از موسى ، غيب گوئى و بى دليل سخن گفتن است ، چرا كه كسى
از چنين بشارتى خبر ندارد علاوه بر اينكه به فرض هم چنين بشارتى بوده
بشارت به ((خلاص ))
بوده نه به اينكه ((شما را به ايمان و
تدين به دين خود دعوت كند)) و ثانيا اين
حرف محذور لغويت و بيهوده بودن دعوت را در فروع دين و دستورات اخلاقى و
عملى برطرف نمى كند، حتى درباره خود مسيح هم سودى نمى دهد با اينكه
انجيل ها پر از اينگونه دستورات هستند؛ و ثالثا محذور
((خطيئه )) و
((غرض خدا نقض شدن
)) به حال خود باقى است ، براى اينكه خداى تعالى بنى آدم را
خلق كرد تا به همه آنان ترحم كند و نعمت و سعادت خود را بر همه آنان
گسترش دهد. و حال آنكه ديديم نتيجه گفتار بولس ها اين شد كه تمامى
افراد بشربه جز افرادى انگشت شمار مورد غضب الهى و هلاكت ابدى قرار
دارند.
اين بود پاره اى از وجوه فساد گفتار وى از نظر عقل ، و قرآن كريم (كه
همه معارفش مويد عقل و عقل مويد معارف آن است ) نيز اين حكم عقلى را
تاءييد نموده ، در آيه : ((الذى اعطى كل
شى ء خلقه ثم هدى ))، بيان مى كند كه همه
چيز از ناحيه خداى تعالى به سوى غايت و آن هدفى كه براى آن خلق شده
راهنمائى گرديده است ، و اين هدايت ، هم تكوينى است و هم تشريعى پس سنت
الهى بر اين جارى است كه هدايت را گسترش دهد يكى از آن هدايت ها، هدايت
خصوص انسان ها است به وسيله دين .
و در آيه : ((قلنا اهبطوا منها جميعا
فاما ياتينكم منى هدى فمن تبع هداى فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون ، و
الذين كفروا و كذبوا باياتنا اولئك اصحاب النار هم فيها خالدون
))، كه راجع به اولين هدايتى است كه به
آدم و همراهيانش در هنگام هبوط از بهشت به او داد، و خلاصه اى است از
تفاصيل شرايع تا روز قيامت ، مردم را با بيانى قاطع و ترديد ناپذير دو
قسم كرده و مى فرمايد: ((گفتيم از بهشت
هبوط كنيد پس هر گاه از ناحيه من هدايتى به سوى شما آمد (كه البته
خواهد آمد)، هركس هدايتم را پيروى كند نه ترسى بر آنان هست و نه
اندوهناك مى شوند و كسانى كه كفر بورزند و آيات ما را تكذيب كنند اهل
دوزخ و در آنجا جاودانند)).
و در جمله : ((الحق اقول
)) بيان كرده كه آنچه در آن روز به آدم و در همه اوقات
مى گويد حق است و در آيه : ((ما يبدل
القول لدى و ما انا بظلام للعبيد))،
فرموده : خداى تعالى آنچه مى گويد و دستور مى دهد دچار ترديد نمى شود و
امرى را كه انفاذ كند نقض نمى نمايد، قضائى را كه مى راند امضاء مى كند
و آنچه مى گويد مى كند، و فعلش از مجراى اراده اش منحرف نمى شود، نه از
ناحيه خودش مثل اينكه چيزى را با عزم و جزم اراه كند آنگاه در انجامش
مردد شود، و نه از ناحيه غير مثل اينكه چيزى را اراده كند، ليكن مانع
عقلى از انجامش جلوگيرى نمايد و يا در مرحله عمل اشكالى پيدا شود و سد
راهش گردد، براى اينكه همه اينها انحائى از قهر قاهر و غلبه مانع خارجى
است و قرآن كريم فرموده : ((و اللّه غالب
على امره )). و نيز فرموده
((ان اللّه بالغ امره
))، كه به حكم آيه اول ، خدا از هيچ عاملى شكست نمى خورد. و
به حكم دوم ، امر خود را به كرسى مى نشاند و نيز از موسى (عليه السلام
) حكايت كرده كه گفت : ((علمها عند ربى
فى كتاب ، لا يضل ربى و لا ينسى )). و
نيز فرموده : ((اليوم تجزى كل نفس بما
كسبت ، لا ظلم اليوم ان اللّه سريع الحساب )).
اين آيات و نظائرش دلالت دارد بر اينكه خداى تعالى خلائق را خلق كرد،
در حالى كه از امر آن غافل نبود و نسبت به آينده آن و آنچه از خلق سر
مى زند جاهل ، و نسبت به آنچه خود كرده پشيمان نبود، آنگاه براى داورى
بين آنان شرايعى به طور جدى تشريع كرد، بدون اينكه شوخى و يا ترس و يا
اميدى داشته باشد، آنگاه براى هر صاحب عملى در برابر عملش جزائى مقرر
كرد، اگر عمل خير باشد براى خير و اگر شر باشد شر، بدون اينكه كسى بر
او غالب و يا حاكمى بر او حكومت كند يا شريكى با او شركت نمايد و يا
فديه و پارتى و دوستى در كار او دخالت كند، مگر آنكه خودش اذن داده
باشد، همه اينها كه گفتيم دليلش اطلاق ملك او نسبت به ما سوا است .
