اءيا غافلا و الموت ليس بغافل |
|
و سهم المنايا عنك ليس يحول |
تروم نطاق العز تبرم عقده |
|
و كل نطاق العز لابد محول |
و من شاهد الدنيا تراها مقيمة |
|
مآتم منها فى السماء عويل |
كقتل على بن الحسين الذى له |
|
لايات نعت الاطهرين شمول |
بداكو كبا من آية النور ساطعا |
|
له فى درى بيت النبوة تعديل |
منازل اءبراج الامامة مسراه |
|
ولكن له برج الشهادة تحويل |
هو الكوكب الدرى سيماه اءحمد |
|
به لمعت فانسد فيه الاءقاويل |
شبيه رسول الله خلقا و منطقا |
|
له من على فى الشجاعة تاءويل |
و شاهده يوم الطفوف الذى به |
|
خيول المنايا فى السبيط تجول |
فقام يحامى عن اءبيه و اءهله |
|
على موقف قد حار فيه عقول |
يخوض المنايا و المنايا تطيعه |
|
الى حيث مال العزم منه تميل |
فيبدو كليث راميات اءظافره |
|
و فى يده ماضى الغرار صقيل |
سقى غلة السيف المهند و انثنى |
|
على ظماء لم يزو منه غليل |
يريد لقاء من اءبيه لعلمه |
|
باءن البقا من بعد ذاك قليل |
فجاء لتوديع الامام و نفسه |
|
لاعظم سر فى اللقاء حمول |
فقام اليه ابن النبى مبادرا |
|
كاءن الذى ياءتى اليه رسول |
مشى خلفه للفاطميات مشية |
|
تلوى على اءقدامهن ذيول |
مشين اليه صارخات فتارة |
|
قيام و اءخرى للقعود تميل |
فعانقه و الدمع ملاء جفونه |
|
افى الدمع من عظم المصاب بديل |
و قد غار عيناه لفرط ظمائه |
|
و فى القلب و قد و الشفاء ذبول |
فقال : اءبى روحى تطير من الظماء |
|
و جسمى من الثقل الحديد نجيل |
فقال حسين و الدموع بوادر |
|
و من حوله للباكيات عويل |
اذا لم تجد بدا الى ما نرومه |
|
فبصرك يابن الانجبين جميل |
فعاد اليهم حاسرا عن ذراعه |
|
كحيدرة الكرّار حين يصول |
فاءحمى و طيس الحرب يعسوب هاشم |
|
يطالب بالثارات و هى طليل |
له سطوات اءدهش الكون روعها |
|
و اءكثر جمع عنده لقليل |
فنال بحد السيف ما هو طالب |
|
ولكن ما التقدير قام يحول |
فساق اليه ضربة لابن منقذ |
|
و قد غاله حين استجم خيول |
كضربة ابن الملجم الشخ جده |
|
فللناس اشباه و للامر تمثيل |
فان كان سيفا البغى فلق هامه |
|
فحبوة جد حاز منه سليل |
فعانق مهر كان راكب ظهرها |
|
و عانقه سيف العدى و فصول |
فتنهشه حتى تقطّع جسمه |
|
باءسيافهم و النفس منه تسيل |
و اذ بلغ الروح التراقى خاطب |
|
الامام بتبشير جباه جليل |
اءبى اءن جدى قدسقانى بكاسه |
|
و اءخرى بكفيه لسقيك تنويل |
فقام اليه حجة الله مثل ما |
|
يقوم الى لقيا الممات عليل |
فلمادنى منه تيقن اءنه |
|
هو السر فيما لم ينله خليل |
فقال على الدنيا الا بعدك العفا |
|
و مثلك متول الجبين قتيل |
لقد غاب نجم من ذوابة هاشم |
|
فلا طالع منها سواه عديل |
اءو ما اءتيك حديث وقعة كربلا؟ |
|
انى وقد بلغ السماء قتامها |
يوم اءبوالفضل استجار به الهدى |
|
و الشمس من كدر العجاح لثامها |
و البيض فوق البيض تحسب و قعها |
|
زجل الرعود اذا كفهر غمامها |
من باسل يلقى الكتبة باسما |
|
و الشوس يرشح بالمنية هامها |
و شاءالكرام فلن ترى من اءمه |
|
للفخر الا بن الوصى امامها |
ذاك موئل را يها وزعيمها |
|
لوجل حدثها و لد خصامها |
و اءشدها باءساو اءرجحها حجى |
|
لوناص موكبها و زاغ قوامها |
ثم انثنى نحو الفرات و دونه |
|
حلبات عادية يصل لجامها |
فكاءنه صقر با على وجوها |
|
جلا فحلق ما هناك حمامها |
اءوضيغم شنن البراثن ملبدا |
|
قد شد فانتثرت ئبا انعامها |
فهنالكم ملك الشويعة و اتكى |
|
من فوق قائم سيفه فمقا ما |
فابت نقيبته الزكية ريها |
|
و حشى ابن فاطمة يشب ضرامها |
فلذا لكم ملاالمزاد و ذمها |
|
و انصاع يرفل بالحديد همامها |
حتى اذا دان المخيم جلجلت |
|
سوداء قد ملاء الفضا ارزامها |
حسمت يديه يدالقضاء بمبرم |
|
و يدالقضالم ينتقض ابرامها |
و اعتاقه شردالردى دون الشرى |
|
ان المنايا لاتطيش سهامها |
الله اكبر اءى بدر خرعن |
|
اءفق الهداية فاستشاد ظلامها |
فمن المعزى السبط سبط محمد |
|
بفتا له الاشراف طاءطاء هامها |
و اءخ كريم لم يخنه بمشهد |
|
حيث السراة كبابها اءقدامها |
تالله لا اءنسى بن فاطمة اذ جلا |
|
عنه العجاجة يسبكر قتامها |
من بعد اءن حطم الوشيج و ثلمت |
|
بيض الصافاح و نكست اءعلامها |
حتى اذا حتم البلاء و انما |
|
اليوم بان عن اليمين حصامها |
اليوم سارعن الكتائب كتبها |
|
اليوم غاب عن الهداة امامها |
اليوم اليوم التفرق جمعنا |
|
اليوم حل عن النبود نظامها |
اليوم خرعن الهداية بدرها |
|
اليوم غب عن البلاد غمامها |
اليوم نامت اءعين بلك لم تنم |
|
و تسهدت اءخرى فعز منامها |
اءشقيق روحى هل تراك علمت اذ |
|
غودرت و انثالت عليك لئامها |
ان حلت اءطبقت السماء على الثرى |
|
اءود كدكت فوق الربى اءعلامها |
لكن اءهان لخطب عندى اننى |
|
بك لا حق اءمرقضى علامها |
اى هميشه دل به حرص و آز كرده مرتهن |
|
داده يكباره عنان خود به دست اهرمن |
هيچ ننديشى كه آخر چونت بود انجام كار |
|
اندر آن روزى كه خواهد بود عرض ذوالمنن |
گر پس حاجت نگردى بر پى حجت مپوى |
|
ور سر ميدان ندارى طعنه بر مردان مزن |
يا ز بى آبى چو خار از خيرگى ديده مدوز |
|
يا زر عنابى چو گل ، بر تن بدرّان پيرهن
|
گر كليمى سحر فرعون هوا را نيست كن |
|
ور خليلى غيرت اغيار را درهم شكن |
همت عالى ببايد مرد را در هر دو كون |
|
تا كند قصر مشيد ربع و اَطلال و دمن |
بگذر از گفتار ما و من كه لهواست و مجاز
|
|
عاشق مجبور را زيبا نباشد ما و من |
باز را دست ملوك از همت عالى است جاى |
|
جغد را بوم خراب از طبع دون شد مستكن |
كى شناسد قيمت و مقدار در بى معرفت |
|
كى شناسد قدر مشك آهوى خرخيز و ختن |
ناسزايان را ستودى بيكران از بهر طمع |
|
گسترانيدى به جد و هزل طومار سخن |
از پى آن تا يكى گوهر بدست آرد مگر |
|
ننگرى تا چند مايه رنج بيند كوه كن |
نه ز رنج كوه كندن رنج طاعت هست بيش |
|
نه كم است از كان ، كه گنج بهشت ذوالمنن
|
در ازل خلاق چون تن را و دل را آفريد |
|
راحت و آرام دل ننهاد جز در رنج تن |
دعوى ايمان كنى و نفس را فرمان برى |
|
با على بيعت كنى و زهر پاشى بر حسن |
گر خدا جويى چرا باشى گرفتار هوا |
|
گر صمد خواهى چرا باشى طلب كار و ثَنَ؟ |
هيچكس نستود و نپرستيد دو معبود را |
|
هيچ كس نشنود روز و شب قرين در يك وطن |
خرمن خود را به دست خويشتن سوزيم ما |
|
كرم پيله هم به دست خويشتن دوزد كفن |
ناز دنيا كى شود با آز عقبى مجتمع ؟ |
|
رنج حرث و زرع چبود پيش نسرين و سمن ؟
|
از پى محنت گرفتاريم در حبس ابد |
|
نز پى راحت بود محبوس روح اندر بدن |
صدق و معنى گر همى خواهى كه بينى مردوار
|
|
سوز دل بنگر يكى مر شمع را اندر لگن |
نيست جز اخلاص مر درد قطيعت را دوا |
|
نيست جز تسليم مرتير بليت را مِجَن
(223) |
از صف هستى گريز اندر مصاف نيستى |
|
در مصاف نيستى هرگز نبيند كس شكن |
ور همى خواهى كه پوشى تن به تشريف هدى |
|
دام خودكامى چو گمراهان به گرد خود متن |
صدق و معنى باش و از آواز و دعوى باز گرد
|
|
رايض استاد داند شيه زاغ از زغن |
آنكه در باغ بلا سر و رضا كارد همى |
|
چون من و تو كى بود دل بسته در سر و چمن
|
با سرير فضله گويى فضل خود قسم من است |
|
خويشتن را نيك ديدستى به چشم خويشتن |
باش تا ظن خبر عين عيان گردد ترا |
|
باش تا ثعبان مرگت باز بگشايد دهن |
در ديار تو نتابد ز آسمان هرگز سهيل |
|
گر همى بايد سهيلت ، قصد كن سوى يمن |
ايمنى از ناز كى باشد تنى را كو بود |
|
با لبى چون ناردانه قامتى چون نارون |
باش تا اعضاى خود بر خود گويا بى به حق |
|
باش تا در كف نهندت نامه سر و علن |
دانى آنگه كاين رعونت
(224) بود و خواب بى هشان |
|
دانى آنگه كاين ترفع بود باد بادخن
(225) |
هست اجل چون چنبر و ما چون رسن سر تافته
|
|
گرچه باشد بس دراز آيد سوى چنبر رسن |
تا ترا در دل چو قارون گنجها باشد ز آز |
|
چند گويى از اويس و چند پويى در قرن |
اى سنايى بر سناى عافيت بى ناز باش |
|
چند بر گفتار بى كردار باشى مفتتن |
گر كنى زين پس بجز توحيد و جز وعظ امتحان
|
|
ز امتحان اخروى بى شك بمانى ممتحن |
در نمايش و آزمايش چون نكوتر بنگرى |
|
اندر آن شير عرينى
(226) و ندارين اسب عرن
(227) |
قوت معنى ندارى حلقه دعوى مگير |
|
طاعتى زيبا ندارى تكيه بر عقبى مزن
(228) |
از مرحوم ميرداماد نقل است كه اميرالمومنين (عليه السلام ) اين
حرز را در خواب به او تعليم فرمودند:
چون مردان بشكن اين زندان يكى آهنگ صحرا كن
|
|
به صحرا در نگر آنگه به كام دل تماشا كن
|
از اين زندان اگر خواهى كه چون يوسف برون آيى
|
|
به دانش جان بپرور نيك و در سر علم رؤ يا كن
|
مشو گمراه و بيچاره چنين اندر ره سودا |
|
چراغ دانشت بفروز و آنگه راءى سودا كن |
ز موسى رهروى آموزى اگر خواهى به ديدن ره
|
|
گذر گه بر فراز كوه و گه بر قعر دريا كن
|
چو زين سوداى جسمانى برون آيى تو آنگاهى
|
|
به راه وحدت از حكمت علامتهاى بيضا كن |
ره وحدانيت چون كرد روشن ديده عقلت |
|
به نقش مهر هستيهاى حسى صورت لاكن |
سر حرف شهادت «لا» از آن معنى نهاد ايزد
|
|
چو حرف لا اله گفتن به الا الله مبدا كن
|
سليمان وار ديوان را مطيع امر خود گردان
|
|
نيشن بر تخت بلقيسى و چتر از پرّ عنقا كن
|
چو موسى گوسفندان را يكى ره سوى صحرا بر
|
|
پس آنكه با عصا آهنگ كوه طور سينا كن |
مسيحا وار دعوى تو ننيوشند اگر خواهى |
|
يقينت چون مسيحا دار و دعوى مسيحا كن |
ملاقا چون كنى با عقل زير پرده حسى |
|
نخست از پرده بيرون آى و پس راءى ملاقا كن
|
چو عيسى گر همى خواهى بمانى زنده جاويدان
|
|
ز احيائت بساز اموات و از اموات احيا كن
|
اميد عمر جاويدان كنى چون گوهر يكتا |
|
دل از انديشه او باش جسمانيت يكتا بكن
|
به كف كن حشمت و نعمت ز بهر نام و ننگ اندر
|
|
چو آمد حشمت و نعمت ز غربت قصد ماءوا كن
|
ز حرص نفس شهوانى عديل و يار شيطانى |
|
ز شيطان دور شو آنگه اميد وصل حورا كن |
زاول داد خلق از خود بده آنگه ز مردم جوى
|
|
به فرّ اوج اسكندر شو آنگه قصد دارا كن |
چو زهره گر طمع دارى شدن بر اوج اعلا بر
|
|
به دانش جان گويا را تو همچون زهره زهرا كن
|
تو چون زين دامگاه ديو، دورى جويى از ديوان
|
|
به جمله بگسل آنگه روى سوى چرخ اعلا كن |
اگر خواهى كه در وحدت روانت پادشاه گردد
|
|
سراى ملك و دين را تهى از شور و غوغا كن
|
تن و جان تو بيمار از سخن هاى خلافى شد |
|
برانداز اين خلاف از علم و جانت را مداوا كن
|
گر از جانان خبر دارى تو جان را زير پاى آور
|
|
ور از نفس آگهى دارى حديث از نفس رعنا كن
|
جمال چهره جانان اگر خواهيكه بينى تو |
|
دو چشم سرت نابينا و چشم عقل بينا كن |
هواى دوست گر دارى شراب شوق جانان خود |
|
وصال يار اگر خواهى طواف جاى بطحا كن |
بينى بى نقاب آنگه جمال چهره قرآن |
|
چو قرآن روى بنمايد زبان ذكر گويا كن |
چو چشم عقل بگشادى عيان هر نهان ديدى |
|
زبان ذكر بگشادى و بيان هر معما كن |
چو مجنون دل ، پر از خار فراق چشم ليلى دار
|
|
چو وامق جان ، پر از نقش و نگار روى عذرا كن
|
ميان كمزنان ، كم زن چو نرد عاشقان بازى
|
|
به درد دورى يوسف صبورى چون زليخا كن |
ز رنج نفس و ضعف تن اگر فرتوت گشتستى |
|
به شوق دوست جانت را زليخا وار برنا كن |
مجرد چون شدى ز آلايش نفس طبيعى تو |
|
دو گوش عقلت آنگه سوى شعر و حكمت ما كن |
سنايى را به طبع اندر چو زينسان شعرها بينى
|
|
بدان معنى شعرش بين و جان از علم دانا كن
(230) |
دو روباه با هم مصاحبت كردند. در راه با شيرى روبرو شدند ترسناك
شده يكى از آندو گفت : راه خلاصى از اين شير چيست ؟ ديگرى جواب داد كه
: من حيله اى خواهم كرد. شير گفت : چه خبر است ؟ روباه گفت : ما دو
برادر هستيم گوسفندانى از پدر به ما ارث رسيده ، اين برادر به من ظلم
مى كند، آمده ايم خدمت شما تا بين ما تقسيم كنى و حق خود را از ما
بگيرى . شير گفت : در كجاست گوسفندان ؟ گفتند: در همين نزديكى . شير به
اتفاق دو روباه روانه شد تا رسيدند بباغى ؛ يكى از آن دو گفت : من مى
روم و گوسفندها را مى آورم پس داخل باغ شد و بيرون نيامد. ديگرى گفت :
اين دير كردنش هم از ظلم اوست ، خيال ندارد گوسفندان را براى تقسيم
بيرون بياورد، به اين بهانه كه او گوسفندان را بياورد داخل باغ شد. هر
دو روباه رفتند بالاى بام و به شير گفتند: برگرد ما خودمان اصلاح كرديم
. شير در غضب شد. دو روباه گفتند: خدا تو را بر ما مسلط نكند، ما قاضى
نديده بوديم كه بغضب آيد در وقت اصلاح بين دو خصم مگر تو را. شير با
حال خجالت و شرمندگى برگشت .
فى كتاب اللطايف آورده اند كه مردى پيش ابوالعينا آمد و گفت :
زنى دارم به غايت سليطه و زشت رو و بد خو و كهن سال و هميشه بيمار.
ابوالعينا گفت : مشتاق مرگ او هستى ؟ گفت : نه والله ! ابوالعينا گفت
چرا؟ گفت : مى ترسم از غايت شادى بميرم !
آورده اند كه خروسى را در نزد احوالى بسته بودند. او را گفتند:
هيچ دانى كه مردم احول يكى را دو مى بينند گفت : اين غلط صريح و كذب
محض است ؛ زيرا اگر چنين بود بايستى من اين دو خروس را چهار ببينم .
فيه ايضا خواجه غلامى را به بازار فرستاد تا انگور و انجير و انار و
خرما بگيرد و بياورد. غلام رفت . پس از زمان درازى بازگشت و يكى از آن
ها را آورد. خواجه غلام را سرزنش كرد كه : به جاى اينكه تو را پى يك
كار مى فرستم چند كار انجام دهى و باز گردى ، دنبال چند كار مى رود فقط
يكى را انجام مى دهى و مى آيى ؟ اتفاقا پس از چندى خواجه مريض شد. غلام
را پس طبيب فرستاد. غلام رفت و با چند نفر برگشت . خواجه پرسيد: اينها
كيانند؟ غلام گفت : براى سفارش آنروز، طبيب آوردم كه ترا علاج كنند و
مطربى آورده ام كه اگر صحت يافتى براى تو ترانه آغازد و غسال آورده ام
اگر بميرى ترا غسل دهد و نوحه گرى آورده ام كه نوحه خوانى كند و حفارى
آورده ام كه گور تو را بكند و حافظ آوردم كه سر گورت قرآن ختم كند!
فيه ايضا: يكى نزد خليفه بغداد رفت كه : من پيغمبرم ! خليفه گفت : چه
معجزه دارى ؟ گفت : هر چه خليفه اراده كند. گفت : تخم خربزه را پيش من
بكار فى الفور سبز شود و خربزه آورد و پخته گردد تا خورده شود. گفت :
چهار روز مرا مهلت ده . گفت : نه گفت : اى بى انصاف ! خدا را با وجود
قدرت كامله چهار ماه مهلت مى دهى تا خربزه مى سازد و مرا چهار روز مهلت
نمى دهى ؟ خليفه را از اين سخن خنده آمد و از او درگذشت .
يعنى : مالك بن انس مى گويد: شنيدم از امام صادق (عليه السلام ) كه
فرمود: عرض نمودند خدمت على (عليه السلام ) كه : چرا اسب كهن نمى خرى ؟
فرمود حاجت به او ندارم ؛ من فرار نمى كنم از كسى كه به من حمله كند و
حمله نمى كنم به كسى كه فرار كند از من .
ترجمه : به ربيع بن خثيم گفتند: نديديم كه تو از احدى غيبت كنى .
فرمود: من از نفس خودم راضى نيستم تا فرصت مذمت ديگران نمايم .
ترجمه : پرسيدند از يكى از حكما: چگونه است كه مرد ثقيل (يعنى بدخو)
سنگين تر است تحمل از او از حمل كردن بار سنگين ؟ جواب داد كه : بار
سنگين را جسم و روح با هم حمل مى كنند ليكن مرد ثقيل حملش بر روح
تنهاست و از همين جهت است كه عذاب روح المش شديدتر است از عذاب بدن .
مولف گويد: سالها به خاطر داشتم كه به برادران سفارش كنم همان
قسم كه بزرگان سفارش فرمودند در حفظ و رعايت بدن ، كه مركب نفس ناطقه
است و تقويت آن براى عبادات و رياضات و غيره ، كه راكب مقدس را به مقصد
برساند و ضعف و سستى عارض او نشود تا در راه بماند؛ همين قسم بايد توجه
داشته باشد كه تا اندازه اى در مرمت آن اهتمام نمايد از حيث كميت و
كيفيت در اطعمه و اشربه و البسه كه موجب سركشى و طغيان او نشود كه راكب
را هلاك كند و موجب غفلت از حق شود. متاءسفانه آيه كريمه
در
السنه و افواه از هر طبقه ، مايه فرو رفتن در آجيل خورى آنها گشته . تا
اينكه برخوردم در حاشيه مكارم الاخلاق در خطاب جناب رسول (صلى الله
عليه و آله و سلم ) به اسامة بن زيد كه در جلد اول جامع الدرر ذكر
كرديم كه در آخر حديث مى فرمايد:
يعنى : تاءويل مى كنند كتاب خدا را بغير
تاءويلش .