فصل هشتم : لعن و نفرين

شخص با ايمان اهل لعنت كردن نيست ⁽³⁶⁵⁾.
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم )

مقدمه

يكى از آفات و بيمارى هاى زبان كه با استفاده نادرست از نيروى خشم پديد مى آيد، ((لعن )) است . خارج شدن نيروى خشم از مرزهاى فرمانروايى خرد، پيامدهاى ناشايست بسيارى به بار خواهد آورد كه ((لعن )) يكى از آن ها است . ((نفرين )) نيز همانند ((لعن )) از ديگر آفاتى است كه در نيروى خشم بشر ريشه دارد.
لعن و نفرين بيمارى هايى هستند كه شخص مبتلا، بايد در پاك ساختن كردار خويش از آن ها بكوشد.اين فصل به بررسى ابعاد گوناگون اين دو بيمارى مى پردازد تا شايد راهى براى درمان بيماران باشد.
موضوعات مورد بحث اين فصل عبارتند از:
1 -تعريف لعن
2 - اقسام لعن
3 - نكوهش لعن از ديد شرع
4 - ريشه هاى درونى لعن
5 - پيامدهاى زشت لعن
6 - راه هاى درمان لعن .

(1): تعريف لعن و نفرين

لعن در لغت به معناى خوار كردن ، راندن و دور كردن از روى خشم و غضب ، و در علم اخلاق ، به معناى طلب و درخواست دور شدن شخص از رحمت خداوند است . وقتى انسان ، شخصى را لعن مى كند، مى خواهد كه او از درگاه لطف و رحمت خداوند دور شود و ملعون به كسى گفته مى شود كه از رحمت خداوند به دور است ؛ البته لعن از سوى خداوند به اين معنا است كه كسى را از درگاه رحمت خويش دور سازد كه در آخرت به صورت عقوبت و كيفر نمايان مى شود⁽³⁶⁶⁾؛ اما ((نفرين )) به معناى درخواست هر گونه بدى و شر از خداوند براى ديگران است ؛ حال چه درخواست دورى از رحمت و چه امر ناخوشايند ديگرى باشد؛ بدين سبب مى توان ((نفرين )) را داراى معنايى شامل تر از ((لعن )) دانست ؛ يعنى هر لعنى ، نفرين است ؛ ولى هر نفرينى ، لعن نيست .

(2): اقسام لعن

لعن به دو صورت انجام مى گيرد:

1 - لعن از راه اخبار

يعنى انسان خبر مى دهد و حكم كند كه فلان شخص از رحمت خداوند دور است و خداوند او را از درگاه رحمت خويش طرد كرده است . در اين قسم از چيزى خبر مى دهد و بر كسى حكم مى كند.

2 - لعن از راه انشا

به اين معنا كه انسان لعن را ايجاد كند؛ مانند آن كه بگويد: خداوند لعنتش ‍ كند يا لعنت خدا بر او باد! در اين جا ديگر خبر نمى دهد؛ بلكه چيزى را تقاضا مى كند؛ يعنى از خداوند مى خواهد كه او را از رحمت خويش دور سازد.

لعن از جهت معين بودن يا نبودن ملعون به دو صورت انجام مى گيرد:

1 - لعن فرد يا افراد معين

گاه انسان ، فرد يا افرادى را كه لعن مى كند، با نام مشخص مى سازد؛ مانند آن چه در برخى زيارت ها گفته مى شود: اللهم العن اباسفيان و معاويه و يزيد ابن معاويه ⁽³⁶⁷⁾.

2 - لعن فرد يا افراد نامعين

گاه فرد يا افراد مورد لعن فقط با وصف و بدون تعيين نام و مشخصات لعنت مى شوند؛ مانند آن چه خداوند متعالى در قرآن فرموده :
فلعنه الله على الكافرين ⁽³⁶⁸⁾ .
در اين جا به نام و مشخصات كسى اشاره نشده و فقط به وصف كفر تصريح شده و افرادى كه ببه اين صفت متصف هستند، لعنت شده اند.

(3): نكوهش لعن از ديد شرع

پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) در وصف مؤ من به حضرت على (عليه السلام ) مى فرمايد:
يا على من صفات المؤ من ...لا لعان ⁽³⁶⁹⁾.
اى على ! از صفات مؤ من اين است كه اهل لعنت كردن نيست .
بر اساس روايت ديگرى حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم ) در خطبه اى فرمود:
الا اخبر كم بشراركم قالوا بلى يا رسول الله ؛ قال الذى يمنع رفده و يضرب عبده و يتزود وحده فظنوا ان الله لم يخلق خلقا هو شر من هذا. ثم قال : الا اخبر كم بمن هو شر من ذلك ؟ قالوا بلى يا رسول الله قال : الذى لا يرجى خيره و لا يومن شره . فظنوا ان الله لم يخلق خلقا هو شر من هذا. ثم قال : الا اخبركم بمن هو شر من ذلك ؟ قالوا بلى يا رسول الله قال : المتفحش ‍ اللعان الذى اذا ذكر عنده المومنون لعنهم و اذا ذكروه لعنوه ^{(370 )}.
آيا شما را از بدترينتان آگاه سازم ؟ عرض كردند: آرى ، اى پيامبر خدا! پيامبر فرمود: كسى كه ميهمانش را براند، زير دست را بزند و تنها به سفر برود. مردم گمان كردند كه خداوند آفريده اى بدتر از اين ندارد؛ پس پيامبر فرمود: آيا شما را از كسى كه از اين بدتر است آگاه كنم ؟ گفتند: آرى ، اى رسول خدا! پيامبر فرمود: كسى كه به خير و خوبى اش اميدى ، و از شرش ايمنى نيست . مردم گمان كردند كه خداوند مخلوقى بدتر از اين ندارد؛ پس پيامبر فرمود: آيا شما را آگاه سازم از كسى كه بدتر از اين است ؟ گفتند: آرى ، اى رسول خدا! پيامبر فرمود: كسى كه اهل ناسزا گفتن و لعنت كردن است ؛ آن كه وقتى نام مؤ منان نزد او برده مى شود، ايشان را لعن مى كند و وقتى مؤ منان هم او را ياد مى كنند، لعنتش مى كنند.
از امام باقر (عليه السلام ) نيز روايت شده است :
ان اللعنه اذا خرجت من فى صاحبها ترددت بينهما فان وجدت مساغا والا رجعت على صاحبها⁽³⁷¹⁾.
هر گاه لعنت از دهان گوينده خارج شود، ميان اين دو نفر [= لعنت كننده و لعنت شده ] رفت و برگشت مى كند؛ پس اگر كسى كه لعنت شده ، سزاوار لعن باشد، به او مى رسد وگرنه به كسى كه لعنت فرستاده است ، بر مى گردد.

حكم لعن از ديد شرع

لعن با هر شكل و صورتى از ديدگاه شرع ، نادرست و حرام است ، مگر مواردى كه خود شريعت تجويز كرده باشد.
در صورت اول ، وقتى انسان خبر دهد كه فلان كس ملعون است در حالى كه نمى داند او از رحمت خدا دور است يا خير، خبر نادرستى داده ؛ زيرا از چيزى خبر داده كه جز خداوند كسى آن را نمى داند و از سويى ، چون خداوند، دور كننده ملعون از رحمت خويش است ، او با اين خبر، كارى را به خداوند نسبت داده كه از واقعى بودن آن بى خبر است و صد البته كه نسبت دادن سخن يا كارى به خدا بدون اطمينان از آن ، حرام است .
خداوند در قرآن كريم مى فرمايد:
قال الله اذن لكم ام على الله تفترون ⁽³⁷²⁾.
بگو آيا خداوند به شما اجازه داد يا بر خدا دروغ مى بنديد.
اگر از خدا بخواهى فلانى را لعنت كند، تباهى و دورى از رحمت را براى كسى طلبيده است كه چه بسا مستحق آن نباشد كه اين نيز ناپسند و ناروا است ؛ چرا كه خداوند رحمت خويش را بر سر بندگان خود گسترده است ؛ البته لعن كسى كه خداوند، خود، او را از رحمت خويش دور كرده ، جايز و بى اشكال است ؛ مانند لعن شيطان كه از درگاه خداوند رانده شده است .
خداوند بزرگ در قرآن كريم مى فرمايد:
ان الذين يكتمون ما انزلنا من البينات و الهدى من بعد ما بيناه للناس فى الكتاب اولئك يلعنهم الله و يلعنهم اللاعنون ⁽³⁷³⁾.
كسانى كه راهنمايى ها و هدايت هاى فرستاده شده از طرف ما را كتمان مى كنند، خداوند آن ها را لعن مى كند و لعن گويان نيز به آن ها لعنت مى فرستد.
هم چنين اگر شخص يا اشخاص معين يا نامعين مستحق لعن و نفرين نباشند، تقاضاى دورى از رحمت خداوندى براى ايشان نيز حرام است .

موارد جواز لعن

لعن در مواردى جائز دانسته شده است :
1 - لعن بر كافران : خداوند متعالى در قرآن كريم مى فرمايد:
ان الذين كفروا و ماتوا و هم كفار اولئك عليهم لعنه الله و الملئكه و الناس اجمعين ⁽³⁷⁴⁾.
همانا كسانى كه كافر شدند و با عقيده كفر مردند، خداوند و فرشتگان و مردم بر آن ها لعنت مى فرستند.
فلعنه الله على الكافرين ⁽³⁷⁵⁾.
پس لعنت خدا بر كافران باد!
2 - لعن بر مشركان : در قرآن كريم آمده است :
و يعذب المنافقين و المنافقات و المشركين و المشركات الظانين بالله ظن السوء عليهم دائره السوء و غضب الله عليهم و لعنهم و اعدلهم جهنم و ساءت مصيرا⁽³⁷⁶⁾.
و (خدا) مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خدا گمان بد مى برند، كيفر مى دهد. حوادث سويى (كه براى مؤ منان انتظار مى كشند) بر خودشان نازل شود و خداوند بر آن ها خشم گرفته و آنان را از رحمت خود دور ساخته و دوزخ را برايشان آماده كرده است ، و چه بدسرانجامى است .
3 - لعن بر مرتدان : آن ها كه اسلام را پذيرفته ، سپس از آن بازگردند، مورد لعن پروردگار قرار مى گيرند:
كيف يهدى الله قوما كفروا بعد ايمانهم و شهدوا ان الرسول حق و جاءهم البينات و الله لا يهدى القوم الظالمين اولئك جزاوهم ان عليهم لعنه الله والملائكه و الناس اجمعين ⁽³⁷⁷⁾.
چگونه خداوند گروهى را هدايت كند كه پس از ايمان آوردن و گواهى دادن به حقانيت رسول ، و در حالى كه نشانه هاى روشن براى آن ها آمد، كافر شدند؟ و خدا گروه ستمكاران را هدايت نخواهد كرد. كيفر آن ها اين است كه نفرين خداوند و فرشتگان و مردم همگى براى آن ها است .
4 - لعن بر منافقان : خداوند سبحان در چند آيه از قرآن كريم ، منافقان را لعن كرده است ؛ از جمله مى فرمايد:
وعد الله المنافقين و المنافقات و الكفار نار جهنم خالدين فيها هى حسبهم و لعنهم الله و لهم عذاب مقيم ⁽³⁷⁸⁾.
خداوند به مردان و زنان منافق و كافران وعده آتش دوزخ داده است . جاودانه در آن خواهند ماند. همان براى آن ها بس است و خدا آن ها را از رحمتش دور ساخته ، عذاب پايدارى براى آنان است .
5 - لعن بر ستمگران : در قرآن مجيد آمده است :
الا لعنه الله على الضالمين ⁽³⁷⁹⁾.
هان لعنت خدا بر ستمكاران باد!
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
...ان الظالم ينتظراللعن والعقاب و المظلوم ينتظر النصر و التواب ⁽³⁸⁰⁾.
... همانا ستمگر منتظر لعن و مجازات ، و ستمديده منتظر يارى و پاداش ‍ است .

6 - لعن بر فسادكنندگان در زمين : خداوند بزرگ در برخى از آيات نورانى خود، فساد كنندگان را لعنت كرده است ؛ همانند اين آيه كه مى فرمايد:
والذين ينقضون عهد الله من بعد ميثاقه و يقطعون ما امر الله به ان يوصل و يفسدون فى الارض اولئك لهم اللعنه و لهم سوء الدار⁽³⁸²⁾.
و آن ها كه عهد الاهى را پس از محكم كردن مى شكنند و پيوندهايى را كه خدا دستور برقرارى آن را داده ، مى گسلند و در روى زمين فساد مى كنند، لعنت خدا و بدى او (و مجازات ) سراى آخرت از آن ايشان است .
7 - لعن بر شيطان : شيطان به سبب سركشى در برابر فرمان حق و كبر ورزيدن ، از درگاه رحمت خدا رانده و لعنت شد. خداوند در بسيارى از آيات كتاب كريمش او را لعن كرده است :
و ان عليك لعنتى الى يوم الدين ⁽³⁸³⁾.
و همانا لعنت من تا روز قيامت بر تو خواهد بود.