40- باب استحباب تكرار سلام تا سه مرتبه در صورت عدم دريافت پاسخ و اجازه ورود
1- امام محمد باقر (ع) فرموده است كه: امير المؤمنين (ع) به مردى از طايفه بنى سعد فرمود: آيا در باره خود و فاطمه برايت سخن نگويم؟ تا اين كه فرمود: يك روز صبح زود در حالى كه هنوز در رختخواب بوديم پيامبر به نزد ما آمد و فرمود:
«السلام عليكم» ما سكوت كرديم و حيا نموديم از جايمان بلند شويم، سپس فرمود:
«السلام عليكم » باز هم سكوت كرديم، مجددا فرمود:
«السلام عليكم» ترسيديم اگر پاسخ سلام حضرت را ندهيم برگردد، و اين عادت آن حضرت بود كه سه مرتبه سلام مىكرد و اگر اجازه ورود به وى داده نمىشد برمىگشت، پس گفتيم «و عليك السّلام» يا رسول اللّه ، داخل خانه شويد، حضرت داخل شدند، سپس تسبيح حضرت فاطمه را پيامبر براى آن دو در موقع خوابيدن مانند تعقيبات نماز بيان فرمود.
2- امام صادق (ع) در حديث دوازده درهمى كه (حضرت رسول (ص) به علىّ (ع) دادند تا براى آن حضرت پيراهن بخرد) فرمود كه پيامبر خدا (ص) به كنيزى كه (چهار درهم صاحبش را گم كرده بود) فرمود: جلو من حركت كن و مرا به سوى خانوادهات راهنمايى كن، پيامبر چون به در خانه رسيد، فرمود:
«السلام عليكم» پاسخ ندادند، دو مرتبه سلام كرد، پاسخ ندادند، براى سوّمين بار كه سلام كرد گفتند: «اى رسول خدا سلام و رحمت و بركات خدا بر تو باد». پيامبر (ص) سؤال فرمود: چرا بار اوّل و دوّم جواب سلام را نداديد، گفتند: اى رسول خدا ما سلام شما را شنيديم ولى دوست داشتيم بيشتر بشنويم ...
41- باب استحباب مورد خطاب قرار دادن يك مؤمن با ضمير جمع در موقع سلام كردن و دعا براى او در هنگام عطسه و غير آن
1- امام صادق (ع) فرمود: در سه مورد فرد به صورت جمع خطاب مىشود:
1- در موقع عطسه كه مىگويى «يرحمكم اللّه» اگر چه كسى با وى نباشد. 2- در سلام كردن مىگويى «السّلام عليكم» . 3- هنگام دعا براى ديگران مىگويى:
«عافاكم اللّه» . 2- مانند اين حديث در خصال نيز نقل شده است.
42- عدم استحباب سلام بر كسى كه همراه جنازه است يا به نماز جمعه مىرود يا در حمّام است
1- امام صادق (ع) فرمود: بر سه كس سلام لازم نيست 1- بر كسى كه با جنازه همراه است 2- بر آن كه به نماز جمعه مىرود 3- بر كسى كه داخل حمّام باشد.
43- باب چگونگى پاسخ سلام دادن به حاضر و غايب
1- امام باقر (ع) فرمود كه: امير المؤمنين عليه السلام بر قومى گذشت و بر آنان سلام كرد، آنها پاسخ دادند «سلام و رحمت و بركات و مغفرت و خشنودى خدا بر تو باد». حضرت به آنان فرمود: بر ما بدان گونه كه فرشتگان به پدر ما ابراهيم (ع) سلام كردهاند سلام كنيد. آنان به حضرت ابراهيم (ع) گفتند «رحمت و بركات خدا بر شما اهل بيت».
2- حكم بن عيينه گويد: روزى در خدمت امام باقر (ع) بودم و خانه پر از جمعيّت بود كه پيرمردى آمد و بر در خانه ايستاد و گفت: «السّلام عليك يا ابن رسول اللّه و رحمة اللّه و بركاته» (اى پسر رسول خدا سلام و رحمت خدا و بركات او بر تو باد) و ساكت شد. امام باقر (ع) فرمود:
«و عليك السّلام و رحمة اللّه و بركاته» . سپس به مردم سلام كرد و همه جواب سلام او را دادند.
3- ابو كهمش گويد: به امام صادق (ع) عرض كردم عبد الله بن ابى يعفور شما را سلام رساند، امام فرمود:
«و عليك و عليه السّلام» (بر تو و بر او سلام باد)، هر گاه عبد اللّه را ديدى به او سلام برسان.
4- امام محمد باقر (ع) فرمود: فرشتهاى از خدا درخواست كرد كه قدرت شنوايى دعاى بندگان خويش را به او ببخشد، خدا دعاى وى را مستجاب كرد و از آن زمان هر مؤمنى كه مىگويد:
«صلى اللّه على محمّد و آله و سلّم» (درود و سلام خدا بر محمّد و آل او)، آن فرشته در پاسخ مىگويد:
«و عليك السّلام» سپس آن فرشته به پيامبر (ص) عرض مىكند فلانى بر شما درود فرستاد، رسول خدا در جواب مىفرمايد «و درود بر او باد».
5- امام باقر (ع) فرمود: روزى حضرت على (ع) در رحبة (محلهاى در كوفه) نشسته بود و مردم دور او جمع بودند كه مردى بلند شد و گفت: «السلام عليك يا امير المؤمنين و رحمة اللّه و بركاته» (سلام و رحمت و بركات خدا بر تو اى پيشواى مؤمنان) حضرت به او نگاه كرد و فرمود:
«و عليك السّلام و رحمة اللّه و بركاته» ، تو كيستى؟ آن مرد خود را معرّفى كرد سپس سؤالات خود را مطرح كرد كه از جمله آنها ده سؤال بود كه هر كدام از ديگرى دشوارتر بود.
6- پيامبر (ص) فرمود: ناقص كردن نماز يا سلام جايز نيست، امّا نقصان نماز ناتمام گذاشتن ركوع يا سجود و نقصان توقّف در ركعت ديگر مىباشد، و نقصان در سلام آن است كه در سلام كردن بگويد «السّلام عليك»
و يا در پاسخ سلام بگويد «و عليك» و نگويد «و عليكم السّلام» .
7- علىّ بن ابراهيم در تفسيرش در ذيل قول خداى تعالى كه (يا محمّد) «اهلت را به نماز امر كن و بر آن شكيبا باش» گويد: رسول خدا (ص) هر روز هنگام نماز صبح به در خانه حضرت على و فاطمه و حسن و حسين (ع) مىآمد و مىفرمود:
«السّلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته» (سلام و رحمت و بركات خدا بر شما باد). آنها مىگفتند:
«و عليكم السّلام يا رسول اللّه و رحمة الله و بركاته» سپس پيامبر مىفرمود: وقت نماز است خدا شما را رحمت كند.
44- باب استحباب مصافحه با مقيم و در آغوش گرفتن مسافر
1- امام صادق (ع) فرمود: كامل شدن سلام و تحيّت براى مقيم، دست دادن و براى مسافر، يك ديگر را در آغوش گرفتن است.
45- باب استحباب سلام كردن كوچك بر بزرگ و جمعيّت كم بر جمعيّت زياد و عابر بر نشسته و ...
1- امام جعفر صادق (ع) فرمود: بايد كوچك بر بزرگ، و عابر بر نشسته، و جمعيّت كم بر جمعيّت زياد سلام كند.
2- امام صادق (ع) فرمود: وقتى گروهى در مجلسى باشند آنها كه وارد مىشوند بايد سلام كنند.
3- امام صادق (ع) فرمود: عدّه كم بر عدّه زياد، و سواره بر پياده، و كسانى كه بر استر سوار هستند بر الاغ سوار، و اسب سواران بر استر سواران سلام كنند.
4- ابن بكير از يكى از دوستانش نقل مىكند كه شنيدم امام صادق (ع) مىفرمود: سواره بر پياده، و پياده بر نشسته سلام كند و زمانى كه دو گروه يك ديگر را ملاقات نمايند گروه كمتر بر گروه بيشتر، و فرد بر جماعت سلام كند.
5- امام صادق (ع) فرمود: سواره بر پياده و ايستاده بر نشسته سلام كند.
46- اگر يك نفر از گروهى سلام كند از همه آنها كفايت مىكند و نيز كافى است كه يك نفر پاسخ دهد
1- امام صادق (ع) فرمود: هر گاه يك نفر از جماعتى سلام كند براى همه آنها كفايت مىكند.
2- امام صادق فرمود: اگر يك نفر از گروهى سلام كند براى همه آنها كافى است و نيز اگر يكى پاسخ دهد از ديگران ساقط است.
3- ابن بكير از يكى از يارانش نقل كرده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: اگر عدّهاى بر جماعتى بگذرند كافى است يكى از آن عدّه بر جماعت سلام كند، و نيز اگر يك نفر جواب دهد كافى است.
4- زيد بن اسلم گويد: رسول خدا (ص) فرمود: بايد سواره بر پياده سلام كند، و اگر يك نفر از بين گروهى سلام كند از همه ساقط است.
47- كراهت ترك سلام بر مؤمن حتّى در حال تقيّه
1- اسحاق بن عمّار گويد: به سبب تقيّه در مسجد كوفه بر دوستانم سلام نمىكردم، چون به خدمت امام صادق (ع) رسيدم به من فرمود: چرا بر دوستانت ستم مىكنى و در موقع ملاقات بر آنها سلام نمىكنى؟ پاسخ دادم اين امر بخاطر تقيّه است، فرمود: وظيفه ندارى بخاطر تقيّه سلام را ترك كنى، بلكه وظيفه تو نشر سلام است، مؤمن وقتى مردم با ايمان را مىبيند و بر آنها سلام مىكند ملائكه پاسخ مىدهند:
«سلام عليك و رحمة اللّه و بركاته ابدا» .
48- باب جواز سلام كردن مرد بر زن
1- ربعى بن عبد اللّه از قول امام صادق (ع) گويد: پيامبر خدا (ص) بر زنان
سلام مىكرد و آنان پاسخ سلام وى را مىدادند، امير المؤمنين (ع) نيز بر زنان سلام مىكرد ولى كراهت داشت از اين كه بر زنان جوان سلام كند، و مىفرمود:
مىترسم از اين كه از صداى آنها مرا خوش آيد و از اجرم كاسته شود.
49- باب تحريم سلام كردن بر كفّار و اهل لهو و لعب و امثال آن مگر در حال ضرورت و چگونگى پاسخ دادن به سلام آنان
1- امام صادق (ع) از امير المؤمنين (ع) نقل فرموده است: شما اوّل بر اهل كتاب سلام نكنيد، و اگر آنان بر شما سلام كنند بگوييد:
«و عليكم»
2- امام صادق (ع) فرمود: در پاسخ سلام يهودى و نصرانى مىگويى، سلام.
3- امام جعفر صادق (ع) مىفرمايد: هر گاه يهودى يا مسيحى يا مشرك بر تو سلام كند بگو «عليك»
4- امام محمّد باقر (ع) فرمود: مردى يهودى بر پيامبر (ص) وارد شد و عايشه آنجا بود، يهودى گفت «السّام عليكم» (كه معنايش «مرگ بر تو» است).
پيامبر (ص) فرمود:
«عليكم» ، يهودى ديگرى وارد شد و مانند اوّلى سلام كرد، حضرت همان پاسخ را به او دادند، يهودى سوّم وارد شد و مانند دو نفر اوّل سلام كرد، پيامبر همان جواب را به او دادند، عايشه خشمگين شد و گفت: مرگ و غضب و لعنت بر شما باد اى گروه يهود، اى برادران ميمونها و خوكها، رسول خدا (ص) به عايشه فرمود: اگر فحش به صورتى مجسّم مىشد بد صورتى داشت، نرمش و مدارا بر هيچ چيز نهاده نشده جز اين كه آن را آراسته، و از هيچ چيز برداشته نشده مگر اين كه آن را زشت كرده است، عايشه گفت: اى رسول خدا مگر سخن آنها را نشنيدى كه گفتند «السّام عليكم» (يعنى مرگ بر شما). پيامبر فرمود: چرا شنيدم، آيا تو نشنيدى پاسخى را كه به آنها دادم، گفتم
«عليكم» (يعنى مرگ بر خودتان).
سپس پيامبر فرمود: هر گاه مسلمانى بر شما سلام كند بگوييد:
«سلام عليكم» . و اگر كافرى سلام كند، بگوييد:
«عليك»
5- امام جعفر صادق (ع) فرمود: شخصى يهودى به نزد پيامبر (ص) آمد و گفت:
«السّام عليكم» ، پيامبر (ص) فرمود «عليك» ياران پيامبر گفتند: او گفت مرگ بر تو، پيامبر (ص) فرمودند: همچنان پاسخ دادم.
6- سماعه گويد: از امام صادق (ع) پرسيدم اگر مسلمانى نشسته باشد و يهودى يا مسيحى يا مشركى بر وى سلام كند چگونه بايد پاسخ دهد؟ حضرت فرمود: بگويد
«عليكم»
7- امام باقر (ع) فرمود: ابو جهل و عدّهاى از قريش به نزد ابو طالب آمدند و گفتند: پسر برادر تو [ حضرت محمّد (ص) ] ما را اذيّت مىكند، از او بخواه كه از خدايان ما دست بردارد، ما نيز به خداى او كارى نداريم، ابو طالب پيامبر (ص) را خواست، چون پيامبر (ص) وارد شد و ديد مشركين در آن جلسه هستند فرمود:
«السّلامُ عَلى مَنِ اتّبَعَ الْهُدى» [ و صيغه مخصوص سلام را به كار نبرد .]
8- اصبغ بن نباته گويد: از علىّ (ع) شنيدم كه مىفرمود: شش گروه شايسته سلام نيستند: 1- يهود، 2- نصارى، 3- اهل نرد و شطرنج، 4- اهل مشروبات الكلى و موسيقى، 5- كسانى كه فحش دادن به مادران را وسيله شوخى خود قرار مىدهند، 6- شاعران [ شاعرانى كه افراد نالايق را مدح مىكنند .]
9- امام صادق (ع) نقل مىكند كه پيامبر (ص) فرمود: شما بر اهل كتاب
يعنى يهود و نصارا سلام را آغاز نكنيد، و اگر آنها بر شما سلام كنند بگوييد:
«عليكم» و با آنان مصافحه نكنيد و با كنيه آنها را صدا نزنيد مگر اين كه مجبور باشيد.
50- باب عدم جواز ورود به خانه غير بدون اجازه و خبر دادن و سلام كردن و ...
1- عبد الرحمن بن ابى عبد اللّه گويد: از امام صادق (ع) در باره قول خداى عزّ و جلّ: «به خانههايى غير از خانههاى خودتان وارد نشويد مگر اين كه مأنوس شويد و بر اهل خانه سلام كنيد» پرسيدم، امام فرمود: منظور از استيناس در موقع ورود به خانه صدا را بلند كردن و سلام نمودن است.
2- ابو الصباح گويد از امام محمّد باقر (ع) در باره قول خداى عزّ و جلّ كه «چون به خانههايى وارد شويد بر خودتان سلام كنيد» پرسيدم، امام فرمود: منظور سلام كردن بر اهل خانه است و آنها كه پاسخ سلام او را مىدهند، پس اين سلام بر او مىباشد.
3- امام باقر (ع) فرمود: هر گاه وارد خانه خويش مىشويد اگر كسى در خانه باشد بر او سلام كنيد، و چنانچه كسى نباشد بگوييد
«السّلام علينا من عند ربّنا»
(سلام بر ما از جانب پروردگار ما) چرا كه خداى عزّ و جلّ فرمود: «تحيتى با بركت و پاكيزه از نزد خدا است.»
51- باب كسانى كه رفت و آمد به خانه آنها شايسته است
1- امير المؤمنين (ع) فرمود: حكماى روزگاران گذشته گفتهاند: لازم است انسان از روى ده انگيزه رفت و آمد داشته باشد: اوّل خانه خدا براى انجام عبادت و اداى حقّ و واجبات. دوّم- خانه فرمانروايانى كه اطاعت آنها در ارتباط با اطاعت خداست، و رعايت حقّشان واجب و منفعتشان فراوان و ضررشان سهمگين است. سوّم- خانه دانشمندانى كه علمشان نفع دينى و دنيوى دارد. چهارم- خانه اهل جود و بخشش كه اموالشان را براى شكرگزارى خدا و اجر آخرت انفاق مىكنند. پنجم- افرادى كه از خرد بهره زيادى ندارند و در حوادث و پيش آمدها به آنها نياز هست و براى رفع گرفتاريها از آنها كمك گرفته مىشود. ششم- خانه اشراف و بزرگان كه داراى بخشش و مردانگى و حاجت برآورنده هستند. هفتم- كسانى كه فكر و انديشهشان و نيز مشورت با آنها باعث رشد فكرى انسان است.
هشتم- برادران ايمانى كه پيوند و رعايت حقوقشان واجب است. نهم- دشمنانى كه شرّ و دشمنى آنها با مدارا و نرمى كردن و مهربانى نسبت به آنها برطرف مىشود. دهم- كسانى كه ديدار و گفتگوى با آنها بر ادب و فرهنگ انسان مىافزايد.
52- باب استحباب سلام كردن هنگام بلند شدن از مجلس
1- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است كه هر كس از مجلسى
بلند شود و در حال جدا شدن از برادرانش به آنها سلام كند اگر آنها در امر خيرى مشغول بحث و گفتگو باشند او در آن امر خير شريك است و اگر در امر باطلى مشغول بحث باشند به او گناهى نمىرسد.
2- در مكارم الاخلاق از رسول خدا (ص) نقل شده است كه هر گاه يكى از شما بخواهد از مجلس خارج شود، سلام كند زيرا سلام اوّل مجلس اولويّتى نسبت به سلام آخر مجلس ندارد.
53- باب جواز سلام و دعا كردن بر ذمّى در صورت نياز داشتن به او
1- عبد الرّحمان بن حجّاج گويد: به ابو الحسن امام موسى كاظم (ع) عرض كردم: نظر شما در باره مراجعه به پزشكى مسيحى كه به او احتياج دارم چيست، آيا مىتوانم بر او سلام كنم و برايش دعا نمايم؟ فرمود: آرى ولى دعاى تو به او سود نمىرساند.
2- امام رضا (ع) فرمود: به امام صادق (ع) گفته شد چگونه به يهودى و مسيحى دعا كنم؟ امام فرمود: بگو خدا در امور دنيايت بركت دهد.
54- باب جواز مكاتبه مسلمان با اهل ذمّه
1- عبد اللّه بن سنان گويد: از امام صادق (ع) سؤال شد: مردى به يكى از
كارگزاران مهمّ زردشتى نامه مىنويسد، آيا جايز است نام او را قبل از اسم خويش بنويسد؟ امام فرمود: به منظور جلب منفعت اشكالى ندارد.
2- ابو بصير گويد: از امام صادق (ع) سؤال شد: شخصى به فردى زردشتى يا يهودى يا مسيحى يا به كسى كه كارگزار و از بزرگان ايالتى از سرزمين اوست نيازى دارد وى با توجّه به احتياجى كه دارد ناچار است به او نامه بنويسد، آيا در نامهاش نام آن كافر را بنويسد و براى برآوردن حاجتش بر او سلام كند.
امام فرمود: نوشتن نام او در اوّل نامه جايز نيست ولى در نامهات بر او سلام كن، پيامبر خدا (ص) به پادشاه ايران و روم نامه مىنوشت.
55- باب استحباب سلام كردن بر خضر (ع) هر گاه نام وى برده شود
1- حسن بن على بن فضّال گويد: از ابو الحسن علىّ بن موسى الرّضا (ع) شنيدم كه مىفرمود: خضر آب حيات نوشيده و تا نفخه صور نمىميرد، او به نزد ما مىآيد و بر ما سلام مىكند، و صداى او را مىشنويم امّا خودش را نمىبينيم، هر جا نام او برده شود حاضر است، هر كس از شما نام او را ببرد بر او سلام كند.
56- باب استحباب چشم پوشى و گذشت نسبت به دوستان
1- ثعلبة بن ميمون گويد: عدّهاى در خدمت امام صادق (ع) بودند و امام
بر ايشان حديث مىفرمود، يكى از آنان نام شخصى را ذكر كرد و به او بد گفت و نزد امام شكايت كرد، امام فرمود: كجا مىتوانى كسى را پيدا كنى كه در دوستى كامل باشد، و كو مردان كاملا وارسته؟
2- امام جعفر صادق (ع) فرمود: در باره [ باطن و جزئيات روحى ] اشخاص زياد تحقيق نكن كه بىدوست باقى خواهى ماند.
3- ضحّاك بن مخلّد گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه: انصاف نيست كه از دوستان عدالت كامل را انتظار داشته باشيد.
57- باب استحباب دعا براى عطسهكننده مسلمان
1- امام صادق (ع) فرموده: فرد مسلمان نسبت به برادر مسلمان خود داراى حقوقى است. 1- وقتى او را ملاقات مىكند سلام كند. 2- در موقع بيمارى از او عيادت كند. 3- در غياب او دوستى خالص باشد. 4- هنگام عطسه كردن برايش دعا كند، عطسهكننده بگويد «الحمد للّه ربّ العالمين، لا شريك له» . و برادر مسلمانش بگويد: «يرحمك اللّه» و او در پاسخ بگويد «يهديكم اللّه و يصلح بالكم» (خدا شما را هدايت كند و زندگى شما را بهبود بخشد). 5- دعوتش را بپذيرد. 6- وقتى بميرد جنازهاش را تشييع كند.
2- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است: هر گاه شخصى عطسه كرد به او دعا كنيد و لو از پشت جزيره [ از راه دور ] باشد.
3- در روايت ديگرى آمده است: اگر چه از آن طرف دريا باشد.
4- اسحاق بن يزيد و معمّر بن أبى زياد و ابن رئاب گويند: در نزد امام صادق (ع) نشسته بوديم كه مردى عطسه كرد هيچ كس دعا نكرد، حضرت برايش دعا كرد و فرمود: «سبحان اللّه» چرا دعا نكرديد؟ از حقوق مسلمان بر برادرش اين است كه 1- وقتى مريض شود از او عيادت كند. 2- دعوت او را بپذيرد. 3- در تشييع جنازهاش حاضر شود. 4- موقع عطسه كردن به او دعا كند.
5- داود بن حصين گويد: با چهارده نفر نزد امام صادق (ع) بوديم امام (ع) عطسه كرد هيچ كس سخن نگفت، امام فرمود: چرا دعا نكرديد؟ از جمله حقوق مؤمن بر مؤمن آن است كه 1- هر گاه مريض شود از او عيادت كند. 2- وقت مرگ در تشييع جنازهاش شركت نمايد. 3- موقع عطسه كردن به او دعا كند. 4- دعوت او را بپذيرد.
58- باب نحوه دعا كردن براى عطسه و پاسخ دادن
1- سعد بن ابى خلف گويد: امام باقر (ع) عطسه كرد به آن حضرت گفته شد «يرحمك اللّه» (رحمت خدا بر تو باد). امام در پاسخ فرمود: « يغفر اللّه لكم و يرحمكم » (خدا شما را بيامرزد و رحمت كند). هر گاه شخصى در نزد او عطسه مىكرد مىفرمود:
«يرحمك اللّه عزّ و جلّ»
2- امام محمّد باقر (ع) فرمود: هر گاه شخصى عطسه كند بايد بگويد:
«الحمد للّه لا شريك له» (سپاس خدايى را كه شريكى براى او نيست) و كسى كه براى او دعا مىكند بايد بگويد:
«يرحمك اللّه» (خدا تو را رحمت كند). و عطسهكننده در پاسخ بگويد:
«يغفر اللّه لك و لنا» (خدا تو و ما را بيامرزد). (و آن حضرت فرمود) از رسول خدا در باره آيهاى از قرآن يا چيزى كه در آن نام خدا باشد سؤال شد، فرمود: هر چه نام خدا و ياد خداى عزّ و جلّ در آن باشد نيكوست.
3- در كتاب خصال شيخ صدوق از حضرت على (ع) نقل شده است: هر گاه كسى از شما عطسه كرد پس برايش دعا كنيد و بگوييد:
«يرحمكم اللّه» (خدا شما را بيامرزد). و او بگويد:
«يغفر الله لكم و يرحمكم» (خدا شما را بيامرزد و رحمت كند). زيرا خداوند فرموده است: «چون كسى به شما تحيّت گفت، پس تحيّت دهيد به خوبتر از آن يا ردّ كنيد همان را»
59- باب جواز دعاى كودك براى زن وقتى كه عطسه كند
1- نسيم خادم امام حسن عسكرى (ع) گويد: يك شب بعد از تولّد صاحب الزّمان (ع) بر آن حضرت وارد شدم و در حضورش عطسه كردم، فرمود:
«يرحمك اللّه» از اين سخن خوشحال شدم. سپس فرمود: تو را در باره اثر عطسه بشارت مىدهم كه عطسه سه روز امان از مرگ است.
60- باب استحباب عطسه كردن و كراهت عطسههاى زشت
1- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد: از امام رضا (ع) شنيدم كه مىفرمود:
خميازه و دهن درّه از شيطان [ زشت ] و عطسه از خداى عزّ و جلّ است. (خير است).
2- امام صادق (ع) فرمود: عطسه براى تمام بدن مفيد است در صورتى كه از سه مرتبه تجاوز نكند و اگر تجاوز كرد نشانه درد و بيمارى است.
3- ابو بكر حضر مىگويد: در باره قول خداى عزّ و جلّ كه «إِنّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ» از امام صادق (ع) سؤال كردم، فرمود: منظور عطسه زشت است.
4- مردى از اهل سنّت از امام صادق (ع) نقل مىكند كه حضرت فرمود:
عطسه مانند نطفه از تمام بدن خارج مىشود گرچه نطفه از آلت مردى خارج مىگردد، ديدهاى كه وقتى انسان عطسه مىكند تمام اعضايش تكان مىخورد؟ و كسى كه عطسه مىكند تا هفت روز از مرگ در امان است.
61- باب استحباب تكرار دعاى عطسههاى پى در پى تا سه مرتبه
1- امام باقر (ع) فرمود: هر گاه شخصى تا سه مرتبه عطسه كند به او دعا كن و اگر بيشتر شد دعا لازم نيست.
2- امام جعفر صادق (ع) نقل كرده است كه حضرت على (ع) فرمود: براى عطسهكننده تا سه مرتبه «يرحمكم اللّه» بگو و اگر از سه مرتبه تجاوز كند نيازى به دعا نيست.
3- در حديث ديگرى آن حضرت فرموده است: اگر از سه عطسه تجاوز كند
به او گفته شود «شفاك اللّه» (خدا تو را شفا دهد) زيرا آن عطسه در اثر بيمارى است.
62- باب استحباب «الحمد للّه» گفتن در موقع عطسه
1- صالح بن ابى حمّاد گويد: از عالم آل محمّد امام موسى كاظم (ع) در باره عطسه و علّت «الحمد للّه» گفتن پرسيدم، فرمود: سلامتى بدن و اعضا و جوارح نعمتى است از جانب خدا براى بندهاش، كه ممكن است بنده اين نعمت را فراموش كند لذا خدا بادى را امر مىكند كه از بدنش به صورت عطسه از بينى او خارج شود و بنده در موقع عطسه خدا را ستايش كند؛ بنا بر اين گفتن «الحمد للّه» در موقع عطسه شكر و سپاسى است براى نعمتى كه فراموش كرده بود.
2- امام صادق (ع) فرموده: نوجوانى كه به حدّ بلوغ نرسيده بود در نزد پيامبر (ص) عطسه زد و گفت «الحمد للّه» پيامبر (ص) به او فرمود:
«بارك اللّه فيك» خدا مبارك كند بر تو.
3- مسمع بن عبد الملك گويد: امام صادق (ع) عطسه كرد، پس فرمود:
«الحمد للّه ربّ العالمين»
سپس انگشت روى بينى گذاشت و گفت: بينى من با تواضع و فروتنى در مقابل خدا بر خاك است.
4- امام صادق (ع) فرمود: وقتى عطسه كسى را بشنويد اول به او دعا كنيد [ يرحمكم اللّه بگوييد سپس با او سخن بگوييد.
5- امير المؤمنين (ع) فرمود: هر كس موقع عطسه زدن بگويد:
«الحمد للّه ربّ العالمين على كلّ حال»
(در هر حال سپاس و ستايش خداى را كه پروردگار
جهانيان است)، به درد گوش و دندان مبتلا نخواهد شد.
6- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا نقل فرموده است: هر گاه شخص مسلمان عطسه كند و به واسطه دردى كه دارد سكوت كند
[ الحمد للّه نگويد ] فرشتگان از جانب او مىگويند «الحمد للّه ربّ العالمين» ، و اگرخودش گفت «الحمد للّه ربّ العالمين» ملائكه مىگويند «يغفر اللّه لك» خدا تو را بيامرزد. و نيز امام از پيامبر (ص) نقل كرده كه: عطسه براى مريض نشانه سلامتى و راحتى بدن است.
63- باب استحباب صلوات بر محمّد و خاندانش براى كسى كه عطسه مىكند يا مىشنود
1- ابن ابى عمير از يكى از دوستانش نقل كرده است: مردى نزد امام باقر (ع) عطسه كرد و گفت «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبّ الْعالَمِينَ» امام (ع) به او دعا نكرد و فرمود: «از حقّ ما كاست». سپس گفت هر گاه كسى از شما عطسه كند بگويد:
«الحمد للّه ربّ العالمين، و صلّى اللّه على محمد و اهل بيته» . آن مرد اين دعا را گفت و امام براى او دعا كرد.
2- امام صادق (ع) فرمود: هر كه عطسهاى بشنود و
«الحمد للّه» بگويد و صلوات بفرستد به درد چشم و درد دندان گرفتار نخواهد شد؛ سپس فرمود: اگر عطسهاى بشنوى اين دعا را بگو اگر چه بين تو و او دريايى فاصله باشد.
3- جابر گويد: امام باقر (ع) فرمود: عطسه نيكوست، به جسم فايده مىرساند و خداى عزّ و جلّ را به ياد مىآورد، به امام گفتم در نزد ما گروهى هستند كه مىگويند: براى پيامبر نصيبى از دعاى عطسه نيست، امام فرمود: اگر دروغ
بگويند شفاعت محمّد (ص) به آنها نخواهد رسيد.
4- امام صادق (ع) فرمود: هر كس عطسه كند و دستش را بر تيغه بينى بگذارد و بگويد
«الحمد للّه ربّ العالمين، حمدا كثيرا كما هو اهله، و صلّى اللّه على محمّد النبىّ و آله و سلّم» سپاس و ستايش فراوان خداى را كه پروردگار جهانيان و شايسته حمد است، و درود خدا بر پيامبر و خاندانش، پرنده كوچكى از بينى او خارج شده تا زير عرش پرواز مىكند و تا روز قيامت براى او طلب آمرزش مىنمايد.
64- درود بر محمّد (ص) و خاندانش هنگام عطسه، و ذبح حيوانات و جماع مكروه نيست بلكه مستحب است
1- فضيل بن يسار گويد: به امام باقر (ع) عرض كردم: مردم در سه مورد صلوات بر محمّد و خاندانش را نمىپسندند: 1- هنگام عطسه 2- در موقع سر بريدن حيوانات. 3- هنگام جماع. امام فرمود: چه شده است آنها را؟ واى بر آنان، منافق شدهاند، لعنت خدا بر آنان باد.
2- در كتاب عيون اخبار الرضا نقل شده است: در نامهاى كه امام رضا (ع) به مأمون نوشت، فرمود: صلوات بر پيامبر (ص) در هر جا لازم است از جمله هنگام عطسه كردن و سر بريدن حيوانات و غير آن.
65- باب جواز دعاى عطسه براى ذمّى و دعا براى هدايت وى
1- ابن ابى نجران از بعضى از دوستانش نقل كرده است كه: مردى مسيحى در نزد امام صادق (ع) عطسه كرد، مردم به او گفتند «هداك اللّه» خدا تو را هدايت كند، امام فرمود:
«يرحمك اللّه» خدا تو را بيامرزد، اصحاب گفتند: او مسيحى است، امام پاسخ داد: تا خدا او را نيامرزد هدايت نمىكند.
66- اگر گفتارى با عطسه مقارن باشد جايز است آن عطسه را دليل بر راستى سخن گوينده دانست
1- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است: عطسه دليل بر راستى گفتار گوينده است.
2- و نيز آن حضرت از پيامبر (ص) نقل فرموده است: اگر كسى سخن بگويد و در همان حال فردى عطسه بزند گواه بر درستى گفتار اوست.
67- باب استحباب احترام و بزرگداشت شخص مسنّ مؤمن
1- عبد اللّه بن سنان گويد: امام جعفر صادق (ع) به من فرمود: تجليل از پير مرد تجليل از خداى عزّ و جلّ است.
2- امام صادق (ع) فرمود: از نشانههاى تجليل از خداى عزّ و جلّ تجليل و بزرگداشت مسلمانى است كه [ در اثر پيرى ] داراى موى سفيد باشد.
3- امام جعفر صادق (ع) فرمود: كسى كه به بزرگ ما احترام و به كوچك ما رحم نكند از ما نيست.
4- امام صادق (ع) فرمود: از نشانههاى تجليل از خداى عزّ و جلّ تجليل از مؤمنى است كه [ در اثر پيرى ] موى او سفيد شده، و هر كس مؤمنى را گرامى بدارد خدا را احترام كرده است و، كسى كه به مؤمن پير اهانت كند خدا قبل از مرگش كسى را مىفرستد كه به او توهين نمايد.
5- امام جعفر صادق (ع) فرمود: سه كس حقّشان ناشناخته نمىماند مگر از جانب منافقى كه به نفاق شناخته شده باشد [ در حدّ اعلاى نفاق باشد -1 .] كسى كه مويش را در اسلام سفيد كرده باشد. 2- حافظ قرآن. 3- پيشواى عادل.
6- امام صادق (ع) فرمود: بزرگان خويش را احترام كنيد و صله رحم نماييد.
7- با اسنادى مانند اين حديث از آن حضرت نقل شده و در آن اضافه شده است: بهترين صله رحم خوددارى از آزار و اذيّت نزديكان است.
8- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرمود: تجليل از مسلمان پير تجليل از خداست.
9- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است: هر كس شخص مسنّى را بخاطر پيرى او احترام كند خدا او را از ترس و وحشت روز قيامت در امان خواهد داشت.
10- و نيز آن حضرت فرموده است: هر كس پيرى را كه مويش را در اسلام سفيد كرده است احترام كند خدا او را از وحشت روز قيامت در امان دارد.
11- پيامبر (ص) فرموده: كسى كه نسبت به فضيلت شخص مسن شناخت داشته باشد و او را احترام كند خدا او را از وحشت روز قيامت در امان مىدارد.
و نيز فرمود: تجليل از پيرمرد مؤمن احترام به خداست.
12- امام صادق (ع) فرمود: كسى كه براى اشخاص فضيلتى قائل نباشد از بابت انديشه خويش مغرور است.
13- رسول خدا (ص) فرمود: پيران را تجليل كنيد زيرا احترام به بزرگسالان تجليل از خداست.
68- باب استحباب احترام كريم و شريف
1- حجّال گويد: از جميل بن درّاج سؤال كردم درست است كه رسول خدا (ص) فرموده است: هر گاه شرافتمند قومى به نزد شما بيايد او را احترام كنيد؟
گفت: بلى، پرسيدم شريف كيست؟ گفت از امام صادق (ع) در اين باره پرسيدم، امام فرمود: شريف كسى است كه داراى مال باشد، از امام پرسيدم حسب چيست؟ فرمود: آن كه به وسيله مال و غير آن كارهاى پسنديده انجام دهد، سؤال كردم كرم چيست؟ فرمود: پرهيزگارى.
2- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده: وقتى سخاوتمندى به نزد شما بيايد او را احترام كنيد.
3- امام جعفر صادق (ع) از پيامبر نقل فرمود: هر گاه سخاوتمند قومى به نزد شما بيايد او را گرامى بداريد.
4- عبد اللّه علوى از جدش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) فرمود:
وقتى كه عدىّ پسر حاتم به خدمت پيامبر (ص) رسيد پيامبر او را به خانه خويش برد و تنها حصير و بالشى از پوست كه در خانه داشت برايش پهن كرد و او را روى آن نشاند.
69- باب كراهت نپذيرفتن تكريم و احترام مانند نپذيرفتن متكا و بوى خوش
1- امام صادق (ع) فرمود: دو نفر بر حضرت علىّ (ع) وارد شدند، حضرت براى هر كدام تشكى گذاشت، يكى روى آن نشست و ديگرى امتناع كرد، حضرت به او فرمود: روى آن بنشين زيرا هيچ كس از پذيرفتن احترام خوددارى نمىكند مگر الاغ.
2- ابو الحسن امام موسى كاظم (ع) فرمود: امير مؤمنان عليه السّلام مىفرمود:
از پذيرفتن احترام خوددارى نمىكند مگر الاغ، پرسيدم مقصود از احترام چيست؟
فرمود: جا دادن به شخص در مجلس، و بوى خوش كه به او تعارف مىشود.
3- علىّ بن جهم گويد: از ابو الحسن امام كاظم (ع) شنيدهام كه مىفرمود:
از پذيرفتن احترام خوددارى نمىكند مگر الاغ، سؤال كردم منظور از احترام چيست؟
فرمود: چيزى مانند بوى خوش و هر چه انسان بدان احترام مىشود. 4- ابو زيد مكّى گويد: از امام موسى كاظم (ع) شنيدم كه مىفرمود: از پذيرفتن احترام خوددارى نمىكند مگر الاغ، و منظور امام از آن بوى خوش و متّكا بود.
5- بزنطى از ابو الحسن علىّ بن موسى الرضا (ع) نقل كرده است كه حضرت علىّ (ع) فرمود: از پذيرفتن احترام خوددارى نمىكند مگر الاغ، از امام رضا (ع) پرسيدم: منظور چيست؟ فرمود: آن كرامت [ احترام ] شامل بوى خوش و جا دادن در مجلس مىشود كه هر كس اين دو را نپذيرد چنان است كه گفته شد.
6- سماعة بن مهران گويد: از امام صادق (ع) پرسيدم اگر كسى عطرى را كه به او تعارف مىشود ردّ كند چگونه است؟ فرمود: شايسته نيست كرامت و احترام را ردّ نمايد.
7- در كتاب قرب الاسناد از حضرت على (ع) نقل شده است كه رسول خدا (ص) فرمود: هر گاه كرامتى بر شما عرضه شد آن را رد نكنيد زيرا الاغ است كه احترام را رد مىكند.
