شرط اول سفر، كمتر از مسافت شرعى نباشد .

پرسش‏هاى مقدماتى

- مسافت شرعى چيست و چند كيلومتر است ؟

- مسافت شرعى چند قسم است ؟

- مسافت شرعى تلفيقى چيست و چه شروطى دارد؟

- ابتدا و انتهاى مسافت شرعى كجاست؟

- آيا ابتداى مسافت شرعى، در وطن و غير وطن فرق دارد؟

- از چه راهى مى‏توان مسافت شرعى را به دست آورد؟

- موقع شك در مسافت چه بايد كرد؟

مسأله 1- مسافت شرعى، هشت فرسخ است كه حدود 45 كيلومتر مى‏باشد. 18 (س 359)

مسأله 2- كسى كه مى‏خواهد مسافتى به اندازه هشت فرسخ (يا بيشتر) را طى كند، بايد نماز را شكسته بخواند (البته اگر هفت شرط ديگر را هم دارا باشد). بنابراين اگر مسافت محلى كه قصد رفتن به آن جا را دارد، حتى مختصرى كمتر از هشت فرسخ باشد، نمى‏تواند نماز را شكسته بخواند. 19 (ر.م 1274) براى توضيح بيشتر به بحث مسافت امتدادى و تلفيقى مراجعه شود.

مسأله 3- كسى كه نمى‏داند سفرش هشت فرسخ است، نبايد نماز را شكسته بخواند و چنان چه شك كند كه سفرش هشت فرسخ است يا نه - در صورتى كه تحقيق كردن برايش مشقت داشته باشد - بايد نماز را تمام بخواند و اگر مشقتى نداشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد تحقيق كند. 20 (ر.م 1274)

مسأله 4- مقدار مسافت را مى‏توان از راه‏هاى مختلف به دست آورد: نخست اين كه خودش اندازه‏گيرى كرده و يقين حاصل كند. دوم اين كه در ميان مردم معروف باشد. سوم اين كه دو نفر عادل خبر دهند. 21(ر.م 1274)

مسأله 5- اگر يك نفر عادل خبر دهد كه سفر انسان هشت فرسخ يا بيشتر است، بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شكسته و هم تمام بخواند و اگر ماه رمضان باشد بايد روزه بگيرد و قضاى آن را نيز به جاى آورد. 22(ر.م 1275).

مسأله 6- اگر كسى با يقين به هشت فرسخ (يا بيشتر) بودن سفرش، نماز را شكسته بخواند و بعد بفهمد كه سفرش كمتر از هشت فرسخ بوده؛ نمازش باطل است و بايد دوباره آن راچهار ركعتى بخواند و اگر وقت گذشته، چهار ركعتى قضا نمايد. 23 (ر.م 1276).

مسأله 7- اگر كسى با يقين به اين كه سفرش كمتر از هشت فرسخ است، نماز را تمام بخواند و بعد بفهمد كه سفرش هشت فرسخ بوده، بايد نماز را دوباره شكسته بخواند و اگر وقت گذشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد آن را به صورت شكسته قضا نمايد. 24 (ر.م 1361).

مثال: شخصى تهرانى به مقصد روستاى «الف» واقع در هشت فرسخى تهران حركت مى‏كند، با اين تصميم كه دو هفته درآن جا توقف نمايد. در حالى كه پيش خود يقين داشت كه فاصله تهران تا آن روستا هفت فرسخ است. از اين رو در بين راه، نماز ظهر و عصر را تمام خواند، اما وقتى به روستا رسيد (يا نرسيده به روستا) به اشتباه خود پى برد، در اين صورت بر اين شخص واجب است نماز ظهر و عصر را دوباره به صورت شكسته بخواند.

مسأله 8- ابتداى مسافت را بايد از ديوار شهر حساب كرد (در قديم كه اطراف شهرها را ديوار مى‏كشيدند)، ولى در حال حاضر كه شهرها ديوار ندارند، ابتداى مسافت از آخرين محدوده عرفى شهر حساب مى‏شود. بنابراين، اگر به نظر اهالى، كارخانه‏ها و شهرك‏هاى اطراف - كه متصل به شهر هستند - جزو شهر باشند، آخر آنها، آخرين محدوده عرفى شهر است ؛ 25 اما اگر به نظر اهالى، آنها جزو شهر نباشند، آخرين محدوده عرفى شهر، خانه‏ها آخر شهر است. (س 241 و 242).

مسأله 9- چنان چه كسى از قواطع سفر *، اقدام به مسافرت نمايد، ابتداى مسافت همان است كه در مسأله هشت گذشت ؛ اما در غير قواطع، ابتداى مسافت، نقطه آغاز سفر است، اگر چه در وسط شهر باشد. **

مثال:شخصى اهوازى براى تفريح يا بدرقه مسافرى، تا روستاى «الف» (واقع در دو فرسخى اهواز) مى‏رود. در منزل دوستش در آن روستا تصميم مى‏گيرد به روستاى «ب» (واقع در هشت فرسخى روستاى «الف») سفر كند. ابتداى مسافت براى او درب منزل دوستش است (نه آخرين محدوده عرفى روستاى «الف»).

مسأله 10- ابتداى مسافت در شهرهاى خارق العاده بزرگى مثل تهران (بلاد كبيره)، ديوار منزل است. * (س 277).

مسأله 11- انتهاى مسافت شرعى، ديوار شهر مقصد است؛ ولى در حال حاضر كه شهرها ديوار ندارند، انتهاى مسافت، ابتداى محدوده عرفى شهر ** مقصد مى‏باشد. *** البته اين در صورتى است كه مقصد مسافر، خود شهر باشد؛ اما اگر مقصدش، نقطه خاصى از شهر باشد، در اين صورت انتهاى مسافت، همان نقطه است. 26 (س 245).

مثال: فاصله روستاى «الف» تا اهواز سه فرسخ است (از انتهاى محدوده عرفى روستا تا ابتداى محدوده عرفى اهواز)، ولى تا دانشگاه - كه در وسط شهر واقع شده است - چهار فرسخ مى‏باشد. حال اگر دانشجوى ساكن روستاى «الف» قصد رفتن به دانشگاه و بازگشت به روستا را داشته باشد، نمازش در مسير و در دانشگاه شكسته است 27؛چون مجموع رفت و برگشت به مقدار مسافت شرعى (هشت فرسخ) است ؛ اما اگر هدفش از سفر، خود شهر اهواز باشد *، نماز او در راه و در اهواز، تمام است؛ زيرا مجموع رفت و برگشت كمتر از مسافت شرعى شده است. **

مسأله 12- اگر محلى دو را داشته باشد: يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر هشت فرسخ (يا بيشتر) ؛ چنان چه انسان از راه اول به آن جا برود، بايد نماز را تمام بخواند ***و اگر از راه دوم برود، بايد نماز را شكسته بخواند. 28(ر.م 1279).

مثال: از اهواز به روستاى «الف» دو راه وجود دارد، يكى جاده اصلى كه بيش از هشت فرسخ و ديگرى راه ميان‏بر كه دو فرسخ است. شخص ساكن اهواز، اگر از جاده اصلى به آن روستا برود، در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش شكسته ****است و اگر از راه ميان بر برود و از همان راه نيز برگردد، در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش تمام است .

سؤال 1 - اگر از راه ميان بر برود با اين قصد كه پس از يك هفته توقف در روستا، از جاده اصلى به اهواز باز گردد، در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش چه حكمى دارد؟

سؤال 2 - اگر از راه ميان‏بر برود، با اين قصد كه پس از ده روز توقف در روستا، از جاده اصلى - كه بيش از هشت فرسخ است - به اهواز باز گردد، در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش چه حكمى دارد؟

سؤال 3- اگر از جاده اصلى - كه بيش از هشت فرسخ است - برود، با اين قصد كه پس از ده روز توقف در روستا، از راه ميان‏بر (كه دو فرسخ است) به اهواز باز گردد، در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش چه حكمى دارد ؟

مسافت امتدادى و مسافت تلفيقى

مسأله 13- مسافت شرعى (هشت فرسخ) دو نوع است 29 كه هر كدام از اين دو، تحقق پيدا كند بايد نماز شكسته خوانده شود (البته با اجتماع بقيه شرايط):

الف - مسافت تلفيقى: و آن مجموع مسافت طى شده در رفت و برگشت است .

مثال: روستاى «الف» در چهار فرسخى اهواز واقع شده است. اگر كسى قصد داشته باشد از اهواز به آن روستا برود و باز گردد، مجموع رفت و برگشت او هشت فرسخ مى‏شود كه به اندازه مسافت شرعى است. بنابراين، بايد نماز را در مسير رفت و برگشت و در روستا، شكسته بخواند. همان طور كه در اين مثال ملاحظه مى‏فرماييد، اگر مسافت بازگشت را به مسافت طى شده در رفتن ضميمه نكنيم، مسافت شرعى (هشت فرسخ) محقق نمى‏شود .

ب - مسافت امتدادى: و آن مسافت طى شده در رفتن تنها و يا در برگشتن تنهاست .

مثال: روستاى «الف» در هشت فرسخى اهواز واقع شده است. اگر كسى قصد داشته باشد از اهواز به آن روستا برود، در بين راه نمازش شكسته * است؛ هر چند تصميم نداشته باشد به اهواز باز گردد. همان طور كه ملاحظه مى‏فرماييد، فقط با رفتن، مسافت شرعى تحقق پيدا مى‏كند و نيازى به ضميمه كردن مسافت بازگشت نيست. ***

مسأله 14- مسافت تلفيقى بايد سه ويژگى زير رادارا باشد:

ويژگى اول: در مسافت تلفيقى، مسير رفت بايد كمتر از چهار فرسخ نباشد؛ اما اگر بازگشت، كمتر از چهار فرسخ باشد، اشكال ندارد 30 و نماز شكسته است (البته به شرطى كه مجموع رفت و برگشت هشت فرسخ يا بيشتر باشد). (ر.م 1272).

مثال: از اهواز به روستاى «الف» دو راه وجود دارد: يكى راه فرعى كه دو فرسخ است. ديگرى جاده اصلى كه هفت فرسخ مى‏باشد. حال اگر شخص ساكن اهواز بخواهد از راه فرعى به آن روستا برود و بعد از دو روز توقف، از جاده اصلى باز گردد، در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش تمام است 31، اما اگر بخواهد از جاده اصلى برود و از راه فرعى باز گردد، در رفت و برگشت و در روستا نمازش شكسته است. 32

ويژگى دوم: بايد قصد اقامه ده روز در مقصد را نداشته باشد. * بنابراين، اگر بخواهد ** ده روز (يا بيشتر) در مقصد ***بماند و پس از آن به وطن بازگردد، نمازش در راه و مقصد تمام است؛ يعنى با اقامه ده روز، رفت و برگشت از هم جدا مى‏شوند و نمى‏توان مسافت بازگشت را به مسافت رفت، ضميمه نمود؛ بلكه بايد هر كدام را مستقلاً حساب كرد، در نتيجه، مسافت تلفيقى تحقق پيدا نمى‏كند. 33 (ع .ف 67).

مثال: شخصى ساكن اهواز مى‏خواهد به روستاى «الف» واقع در چهار فرسخى اهواز برود و همان روز يا چند روز ديگر (حداكثر تا نه روز ديگر) دوباره به اهواز باز گردد، در مسير رفت و رگشت و در روستا، نمازش شكسته است. اما اگر بخواهد پس از ده روز (يا بيشتر) توقف در روستا به اهواز باز گردد، در اين صورت در مسير رفت و برگشت و در روستا، بايد نماز را تمام بخواند.

سؤال 4 - اگر از آغاز سفر، نسبت به مدت توقف در روستا مردد باشد - كه ده روز بماند يا كمتر و با همين حال ترديد، دو هفته در روستا توقف كند و بعد به اهواز باز گردد، در مسير رفت و برگشت و در روستا نمازش چه حكمى دارد؟

سؤال 5 - اگر موقع شروع به سفر، تصميم داشته باشد بعد از يك هفته توقف در روستا به اهواز باز گردد؛ لكن بعد از يك هفته توقف، تصميمش عوض شود و يك هفته ديگر هم بماند و پس از آن به اهواز بازگردد، نمازش در مسير رفت و برگشت و در روستا چه حكمى دارد؟

سؤال 6 - اگر روستاى «الف» در هشت فرسخى اهواز قرار گرفته باشد و او از آغاز سفر قصد اقامه ده روز (يا بيشتر) در آن جا را داشته باشد، نمازش در مسير رفت و برگشت و در روستا چه حكمى دارد؟

ويژگى سوم : بايد يكبار رفت و برگشت، مجموعاً هشت فرسخ (يا بيشتر) باشد. بنابراين اگر بين دو محلى كه فاطمه آنها كمتر از چهار فرسخ است، چند مرتبه رفت و آمد كند، هر چند روى هم رفته هشت فرسخ (يا بيشتر) شود، بايد نماز را تمام بخواند. 34(ر.م 1278).

مثال: شخص ساكن اهواز مى‏خواهد به روستايى واقع در دو فرسخى اهواز برود و شب باز گردد. در مسير رفت و برگشت و در روستا، نمازش تمام است؛ چون مجموع رفت و برگشت كمتر از مسافت شرعى (هشت فرسخ) است. همين شخص اگر براى انجام كارى، سه بار به آن روستا برود و باز گردد - هر چند در مجموع سه بار رفت و برگشت، دوازده فرسخ را طى كرده و اين، بيش از مسافت شرعى است - در تمام اين رفت و برگشت‏ها و در روستا، نمازش تمام است .

مسأله 15- مفهوم شرط اول (سفر، كمتر از هشت فرسخ نباشد) اين نيست كه بعد از پيمودن هشت فرسخ، بايد نماز را شكسته بخواند؛ بلكه مقصود اين است كه اگر تصميم به پيمودن هشت فرسخ يا بيشتر را داشته باشد، همين كه شروع به سفر كرد و از شهر (حد ترخص) خارج شد،* بايد نماز را شكسته بخواند (البته با تحقق ساير شرايط).

خلاصه

مسافت شرعى هشت فرسخ است كه حدود 45 كيلومتر مى‏شود.

راه به دست آوردن مقدار مسافت (مسأله 4)
1- خود شخص اندازه‏گيرى كرده باشد.
2- بين مردم معروف و مشهور باشد.
3- دو نفر عادل خبر دهد (اگريك عادل خبر دهد، بايد نماز را هم شكسته و هم‏تمام بخواند).

در صورت جهل يا شك به مقدار مسافت(مسأله 3)
اگر تحقيق آسان باشد واجب است احتياطاً تحقيق كند.
اگر تحقيق مشكل باشد - تحقيق لازم نيست و نماز را تمام مى‏خواند.

با يقين به مسافت شرعى بودن سفرش، نماز را شكسته خوانده. (مسأله 6)
1- داخل وقت متوجه شد  كه كمتر از مسافت شرعى بوده‏ واجب است دو باره نماز را چهار ركعتى بخواند.
2- خارج وقت متوجه شد  كمتر از مسافت شرعى بوده واجب است دوباره نماز را چهار ركعتى قضا كند.

پى بردن كه به اشتباه‏

بايقين ‏به‏ كمتر از مسافت شرعى بودن سفرش، نماز را تمام خوانده. (مسأله‏7)
بعدازنماز متوجه شد كه سفرش به اندازه مسافت شرعى بود
1- داخل وقت واجب است دوباره‏ نماز را شكسته بخواند
2- خارج وقت متوجه شد كه سفرش به اندازه مسافت شرعى بود. واجب است احتياطاً نماز را شكسته قضا نمايد.

1- مسافت امتدادى ذهابى (تنها، رفتن هشت فرسخ يا بيشتر است).

1- امتدادى

مسافت امتدادى ايابى (تنها، برگشتن هشت فرسخ يا بيشتر است).

مسافت شرعى

(مسأله 13) 1- رفتن كمتر از چهار فرسخ نباشد.

2- تلفيقى 2- يك رفت و برگشت مجموعاً هشت فرسخ يا بيشتر باشد (نه چند رفت و برگشت).

3- در مقصد قصد اقامه ده روز نكند. (قبل از ده روز باز گردد).

1- ابتداى مسافت آخرين محدوده عرفى شهر

1- شهرهاى متعارف 1- مقصد خود شهر ابتداى محدوده عرفى شهر

محدوده 2- انتهاى مسافت (مسأله 11) 2- مقصد نقطه

مسافت خاصى از شهر همان نقطه‏اى كه قصد كرده

شرعى 2- شهرهاى خارق‏العاده 1- ابتداى مسافت ديوار منزل‏

بزرگ (بلاد كبيره)

(مسأله 10 و 11) 2- انتهاى مسافت ديوار منزل‏

پى‏نوشتها:‌