نيت اعتكاف
اجازه اعتكاف‏
30- اين افراد بدون اجازه، نمى‏توانند معتكف شوند:
* زن بدون اجازه شوهرش، در صورتى كه اعتكاف موجب از بين رفتن حق او باشد، بنابراين احتياط واجب ( آيت الله اراكى : نسبت به دو روز اول اجازه لازم است.) اجازه او لازم است.
( آيت الله گلپايگانى ، آيت الله صافى: اجازه لازم است و اگر موجب از بين رفتن حق او نباشد، اجازه او براى اعتكاف لزومى ندارد ولى بدون اجازه شوهر نمى‏تواند از خانه بيرون رود. بنابراين جايز بودن اعتكاف بستگى به اجازه شوهر دارد وچنانچه اجازه ندهد، اعتكاف باطل است .
آيت الله سيستانى : اگر توقف او در مسجد بدون اجازه شوهر حرام باشد، اعتكافش باطل است .
آيت الله خويى: اگر منافات با حق شوهر داشته باشد اجازه او لازم است و اگر منافات نداشته باشد و روزه او مستحبى باشد، بنابراين احتياط واجب بازهم اجازه لازم است . )
* فرزند بدون اجازه والدين ، در صورتى كه اعتكاف او موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و( آيت الله گلپايگانى: بنابر احتياط واجب، ولى اگر فرزند را نهى كنند و مخالفت با آنان سبب اذيت و آزارشان باشد اعتكاف باطل است .) آزار آنها هم نباشد احتياط مستحب است اجازه بگيرد.
(آيت الله اراكى: نسبت به فرزند اجازه والدين شرط است و نسبت به زن اجازه شوهر بنابر احتياط واجب لازم است. )
* كسى كه در استخدام ديگرى است ؛ مانند برخى از كارگران و كارمندان ، در صورتى كه قرار داد اجاره به گونه‏اى است كه منفعت اعتكاف را نيز در بر مى‏گيرد؛ يعنى اعتكاف با عمل به اجاره منافات دارد.
31- در اعتكاف ، بلوغ شرط نيست، بنابراين اگر كودك مميز معتكف شود، صحيح است.

مدت اعتكاف‏
32- مدت اعتكاف حداقل سه روز است و در كمتر از آن صحيح نيست ولى در زياده حدى ندارد. ولى اگر پنج روز معتكف شود، روزششم را نيز واجب است بماند، بلكه بنابر احتياط واجب، هرگاه دو روز اضافه كرد، روز سومش هم بايد بماند، پس اگر هشت روز معتكف شد، روز نهم هم واجب است .
33- اين سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است ، بنابراين اگر بعد از طلوع فجر، ولو با چند( آيت الله خويى، آيت الله سيستانى: بنابر احتياط واجب تا مغرب. آيتالله مكارم: تا غروب آفتاب.) دقيقه تأخير به مسجد برسد آن روز جزو اعتكاف به حساب نمى‏آيد و چنانچه قبل از مغرب روز سوم، اعتكاف را قطع كند، افزون بر آنكه كار حرامى كرده ، اعتكاف نيز باطل است .
34- سه روز اعتكاف باشبهاى آن است كه حداقل سه روز و دو شب در وسط است، بنابراين نمى‏تواند شبها را از مسجد خارج شود، يا نذر كند كه سه روز بدون شبها در مسجد معتكف شود.
35- اگر انسان نذر كند كه دو روز معتكف شود نه بيشتر از آن، اينگونه نذر باطل است ولى اگر مقيد نكرده كه‏( آيتالله خويى، آيتالله سيستانى : اگر همين اعتكاف مستحبى معروف را نذر كرده باشد. باطل است، ولى اگر اين اعتكاف نباشد.مثلاً مقصودش ماندن در مسجد باشد. صحيح است. ) بيشتر نباشد نذر صحيح است و واجب است كه روز سوم را نيزبماند.
36- س : منظور از روز در اعتكاف چيست؟
آيات عظام تبريزى ، بهجت ، مكارم: منظور از روز طلوع فجر است تا غروب آفتاب چنانچه در احكام نماز ذكر شده است .
37- س: اگر كسى نذر كند، سه روز منفصل اعتكاف كند آيا نذرش منعقد مى‏شود؟ نذر اعتكاف كمتر از سه روز چه؟
آيت الله بهجت : منعقد نمى‏شود.
آيت الله صافى:الف : منعقد نمى‏شود. ب : اگر مقيد به كمتر از سه روز باشد منعقد نمى‏شود.
38- س: آيا بيشتر از سه روز مى‏توان اعتكاف كرد به طورى كه آن زياده، قسمتى از يك روز يا قسمتى از يك شب باشد.
آيت الله تبريزى: مانعى ندارد.
39- س : كسى كه پنج روز در اعتكاف بوده: آيا روز ششم بر او واجب است؟
آيت الله تبريزى: واجب است.

يادآورى :
مكان اعتكاف‏
40- اعتكاف تنها در مسجد صحيح است ، بنابراين اگر كسى در خانه خود يا در تكيه، يا حسينيه يا در حرم معتكف شود صحيح نيست و ازمساجد نيز تنها در اين مساجد، اعتكاف صحيح است .
* مسجد الحرام
* مسجد النبى (ص)
* مسجد جامع كوفه‏
* مسجد بصره (در روايتى آمده است ، اعتكاف تنها در مساجدى صحيح است كه پيامبر يا وصى پيامبر در آن نماز جماعت خوانده باشد و در دو مسجد اول پيامبر (ص) و حضرت على (ع) و در دو مسجد ديگر حضرت على (ع) نماز جماعت خوانده‏اند و اعتكاف در مسجد جامع نيز در برخى روايات ديگر آمده است (وسائل الشيعه، ج 7، ص 406).)
* و به قصد رجاء مى توان در مسجد جامع هر شهر معتكف شد.(به قصد رجاء ؛ يعنى به نيت مطلوب بودن و به اميد پاداش و ثواب.)( آيات عظام ، خوئى، گلپايگانى ، اراكى ، سيستانى ، صافى، مكارم: اعتكاف در مسجد جامع نيز صحيح است هر چند احتياط آن است كه در يكى از آن چهار مسجد معتكف شود.)
41- در اين مسأله فرقى بين مردان و زنان نيست، بنابراين اگر دختران و بانوان بخواهند معتكف شوند، بايد در يكى از همين مساجد باشد.
42- س: آيا اعتكاف در غير مساجد جامع؛ مثل نماز خانه دانشگاه‏ها رجاءاً اشكال دارد يا نه؟ در صورت صحت، آيا احكام اعتكاف؛ از قبيل ترك محرمات جارى مى‏شود يا خير؟
آيت الله خامنه‏اى: رجاءاً اشكالى ندارد.
آيت الله بهجت : ظاهراً جايز نيست و احكام اعتكاف را ندارد.
آيت الله فاضل:اعتكاف در مسجد جامع رجاءاً صحيح است و در غير از مساجد جامع جايز نيست.
آيت الله سيستانى : مشروع نيست و احكام آن را ندارد.
آيت الله مكارم : اعتكاف بايد فقط در مساجد جامع باشد و منظور از مسجد جامع مسجدى است كه قشرهاى مختلف شهر در آن شركت كنند.
آيت الله تبريزى : اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد و اعتكاف در غير مساجد جامع صحيح نيست.
43- س : آيا انسان مى‏تواند نذر كند كه در شهر ديگرى معتكف شود؟
آيت الله تبريزى : مانعى ندارد، بايد روزه‏اش در آنجا صحيح باشد و نذر اعتكاف در شهر ديگر، نذر روزه نيست.
44- اگر در يك شهر، دو يا چند مسجد جامع وجود داشته باشد، در هر كدام كه بخواهد مى‏تواند معتكف شود.
45- اگر جاى خاصى از مسجد را براى اعتكاف خود مشخص كند، چنين قصدى لغو است ، و لازم نيست حتماً در آنجا معتكف شود.
46- اگر معتكف جنب شود و با حال جنابت در مسجد بماند اعتكاف او باطل است. چون توقف او در مسجد ، حرام است. (آيت الله خويى: هر چه با حال جنابت در مسجد توقف كند، جزء اعتكاف نيست. )
47- اگر جاى شخص ديگرى را غصب كند، يا عمداً بر فرش غصبى بنشيند، هر چند گناه كرده است ولى اعتكافش باطل نيست . (آيات عظام گلپايگانى ، اراكى، صافى: بنابراحتياط واجب اعتكافش باطل است .
آيت الله خويى: اگر جاى كسى را غصب كند اعتكافش اشكال دارد ولى اگر بر فرش غصبى بنشيند اعتكاف باطل نيست.
آيت الله مكارم: به احتياط واجب، اعتكافش باطل نيست. )
48- اگر كسى از روى فراموشى يا جهل به مسأله ، بر فرش غصبى بنشيند، اعتكاف باطل نيست.
49- س : اگر جاى كسى را كه معتكف بوده غصب كند، فرموده‏اند اعتكاف او باطل است، حال اگر جاهل بود يا عامد بود و حال پشيمان شده و جاى خود را عوض كند، اعتكاف او صحيح است يا خير؟ در صورت عمد آيا كفّاره دارد يا خير؟
آيت الله بهجت: در فرض مذكور اعتكاف او صحيح است و در صورت بطلان كفاره ندارد.
آيت الله خامنه‏اى: اعتكاف صحيح است و كفاره هم ندارد.
آيت الله سيستانى: عمداً هم اگر باشد اعتكاف صحيح است.
آيت الله فاضل: على اى حال اعتكاف صحيح است.
آيت الله مكارم : اگر جاهل به موضوع باشد، اعتكافش صحيح است ولى اگر غصب بودن را مى‏دانسته و حكم اعتكاف را نمى‏دانسته ، اعتكاف او صحيح نيست و توبه در اينجا مشكل را حل نمى‏كند.
آيت الله تبريزى : چنانچه غافل بوده ، اعتكافش صحيح است و اگر جاهل متردد بوده يا عامد بوده اعتكافش صحيح نيست. لكن كفاره ندارد.
50- س : اگر كسى را كه زودتر از او در مسجد رفته، بيرون كند و جايش را بگيرد، اعتكافش صحيح است يانه؟
آيت الله صافى گلپايگانى: بنابر احتياط ، اعتكاف او باطل مى‏شود، بايد اگر اتمام اعتكاف بر او واجب شده، آن را تمام نمايد و اگر اعاده آن، واجب است، پس از اتمام اعاده نمايد.
آيت الله بهجت: اگر مكان منحصر به آنجا باشد بنابر اقوى اعتكافش باطل است.
آيت الله مكارم : خالى از اشكال نيست.
آيت الله فاضل: بلى اعتكاف او صحيح است و بطلان آن محل منع است.
51- س : آيا گذاشتن وسائل يا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلى از مسجد مى‏شود؟
آيت الله مكارم:هرگاه به موقع در مسجد حضور يابند بعيد نيست موجب حق سبق باشد.
آيت الله بهجت: مى‏شود.

تعريف مسجد جامع‏

52- س: تعريف مسجد جامع چيست؟
آيت الله گلپايگانى: مسجد جامع مسجدى است كه اغلب اوقات بيشتر از ساير مساجد جمعيت داشته باشد.
آيت الله خامنه‏اى : مسجدى كه براى اجتماع زيادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه خاصى يا اهالى محله‏اى نداشته باشد؟
53- س: مسجد جامعى در شهرى ساخته شده ، بعد از آن ، مسجد بسيارى بزرگترى ساخته شده و آن نيز مسجد جامع معروف گشته، كداميك از اين دو مسجد، شرعاً مسجد جامع مى‏باشد،و ملاك در تعيين مسجد جامع چيست ، با توجه به اينكه گاهى در اين مسجد نمازجمعه خوانده مى‏شود و گاهى در آن و حكم اعتكاف در اين دو مسجد چيست؟
آيت الله خويى: در صدق جامع بودن مسجد شرط نيست كه تنها يك مسجد باشد، پس تعدد مسجد جامع در يك شهر ضررى نمى‏زند و اعتكاف درهر دو صحيح است، اگر جامع ناميده شود و اقامه نماز جمعه دخلى در موضوع ندارد.
54- جامع بودن مسجد را از اين راهها مى‏توان فهميد: (نظر آيت الله صافى در اين مسأله به دست نيامد.)
* خود انسان يقين كند.
* به طورى بين مردم مشهور باشد كه جامع بودن آن معلوم شود. ( آيت الله سيستانى : يا اطمينان حاصل شود. )
* دو نفر عادل بگويند. ( آيات عظام خويى ، فاضل، مكارم: يك نفر عادل هم بگويد كفايت مى‏كند.)
* و چنانچه دو نفر در جامع بودن مسجدى اختلاف داشته باشند، با حكم حاكم نيز معلوم مى‏شود. ( آيت الله گلپايگانى ، آيت الله اراكى: به هر حال ، حكم حاكم كفايت مى‏كند. آيت الله مكارم: حكم حاكم بنابراحتياط واجب كافى نيست. )
55- اگر انسان در جايى به اعتقاد اينكه مسجد جامع است معتكف شود، بعداً معلوم شود مسجد نيست (مثلاً تكيه يا حسينيه است) يا مسجد جامع نيست، اعتكاف باطل است .

حدود مسجد
56- پشت بام و سرداب و محراب مسجد، و هر چه به سبب توسعه مسجد آن افزوده شده جزو مسجد به حساب مى‏آيد ، مگر آنكه بدانيم؛ جزو مسجد نيست .
( آيت الله سيستانى : در صورتى كه نشانه‏اى بر اينكه جزء مسجد است وجود داشته باشد حكم مسجد را دارد.
آيت الله صافى : افزوده‏هاى مسجد ، تا معلوم نشود جزء مسجد است حكم مسجد را ندارد. ) (در صورت شك ، چنين جاهايى ، حكم مسجد را دارد)
57- به جز سه مكانى كه در مسأله قبل گفته شد، جايى را كه انسان نداند جزو مسجد است يا از متعلقات آن، (مثل حياط مسجد) حكم مسجد را ندارد و اعتكاف در آنجا صحيح نيست.
( آيت الله سيستانى : اگر نشانه‏اى بر مسجد بودن آن وجود نداشته باشد.
آيت الله مكارم: مگر آنكه ظاهر حال دلالت داشته باشد كه جزو مسجد است .)
58- س : مسجدى كه علاوه بر شبستان ، داراى حياط و صحن و راهرو است و در عرف همه آنها را مسجد مى‏خوانند ، آيا احكام مسجد بر آنها جارى است يا نه، و در صورتى كه قصد بانى معلوم نباشد، ساختن مستراح و امثال آن در يك طرف آن صحن چه صورت دارد، دليل و قرينه بر عدم مسجديت لازم است يا نه؟
آيت الله گلپايگانى : با شك در آنكه صحن را جزء مسجد قرار داده، اگر اماره‏اى بر مسجد بودن نباشد، محكوم‏( اماره = نشانه، علامت.) به مسجديت نيست، و اماره بر عدم ، لازم نيست.

اعتكاف در دو مسجد
59- يك اعتكاف بايد در يك مسجد باشد، پس اعتكاف در دو مسجد كه بخشى از وقت را در يكى و بخشى از آن را در ديگرى بماند صحيح نيست، خواه آن دو مسجد، متصل به هم باشند يا جداى از هم، آرى اگر به گونه‏اى‏(آيت الله مكارم : اعتكاف در دو مسجد متصل به هم اشكال ندارد. ) وصل به يكديگر باشد، كه يك مسجد شمرده شود، صحيح است .
60- اگر در مسجد معتكف شود ولى مانعى از ادامه ماندن در آن مسجد پيش آيد، اعتكاف باطل است و( آيت الله مكارم : اعتكاف باطل نيست و ادامه آن را در مسجد ديگرى به پايان ببرد.) چنانچه آن اعتكاف، واجب باشد، بايد در مسجدى ديگر و اگر مانع برطرف شد، در همان مسجد، بار ديگر معتكف شود، ياقضا كند.
61- اعتكافى را كه به سبب پيش آمدن مانع به هم خورده است، نمى‏توان پس از آنكه مانع برطرف شد، ادامه دهد . چه در آن مسجد يا مسجد ديگر ، بنابراين اگر پس از يك روز اعتكاف در مسجد، مانع پيش آمد، نمى‏تواند(آيت الله مكارم : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.) به مسجد ديگرى برود و بقيه ايام را در آن مسجد بماند، يا بعد از آنكه مانع برطرف شد، برگردد و بقيه را در همان مسجد بماند.