مؤ من اهل تبذير و اسراف و بيهودگى نيست ، بلكه مقتصد و ميانه رو است .
فرق تبذير و اسراف اين است كه اسراف زياده روى در امور مشروعه است و تبذير زياده روى در امور غير مشروعه ، مثلا اگر كسى در مخارج تفريح و تفرج و يا ساير كارهاى مشروع زياده روى كند اسراف نموده است ، ولى اگر در هزينه كردن در حرام با گذراندن وقت در كار غير مشروع زياده روى كند مبذر است . پس تبذير بدتر از اسراف است كه در قرآن از اهل آن به برادران شياطين تعبير شده است : ((ان المبذرين كانوا اخوان الشياطين ))⁽³²⁶⁾ بنابراين ، افراط در هر كارى مذموم است و به فرموده پيامبر صلى الله عليه و آله : ((خير الامور اءوسطها⁽³²⁷⁾ ، بهترين كارها حد وسط آن است )).
حد وسط در كمك به مردم ، خوراك ، عبادت ، هزينه زندگى و... از مصاديق اعتدال است و افراط و تفريط در امور فوق مذموم است .
زيبايى و نظافت
نظافت و آراستگى يكى از خصوصيات برتر و چشم گير و جذاب پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بود. آن وجود مقدس هميشه با آراستگى كامل از منزل خارج مى شد و بسيار مرتب و منظم و پاكيزه بود. آن حضرت خود را در آب مى ديد تا مرتب ظاهر شود. (فنظر فى الماء)⁽³²⁸⁾
آراستگى ظاهر يكى به پوشش و كفش است ، ديگرى به نظافت دندان ها و گوشه چشم و كنار لب ها و بينى انسان . امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
كان رسول الله ينفق على الطيب اءكثر مما ينفق على الطعام .⁽³²⁹⁾
آن مقدار كه پيامبر صلى الله عليه و آله براى خوشبو كردن خود هزينه مى كرد براى خوراك خود هزينه نمى كرد.
مصاديق و مظاهر زيبايى و نظافت و آراستگى بسيار است كه در منابع روايى به عنوان خصلت هميشگى اهل ايمان اشاره شده است . پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
النظافه من الايمان ⁽³³⁰⁾
پاكيزگى از ايمان است .
و نيز مى فرمايد:
تخللوا فانه نظافه ، و النظافه تدعو الى الايمان و الايمان مع صاحبه فى الجنه .⁽³³¹⁾
دندان ها را تميز كنيد، زيرا مايه نظافت است و نظافت باعث ايمان است و ايمان با صاحب خود در بهشت است .
هم چنين فرمود:
من كرامه المؤ من على الله تعالى نقاء ثوبه و رضاه باليسر⁽³³²⁾
از لوازم حرمت مؤ من نزد خدا آن است كه جامه اش پاكيزه باشد و به اندك خشنود گردد.
و نيز مى فرمايد:
ثلاث حق على كل مسلم : الغسل يوم الجمعه و السواك و الطيب ⁽³³³⁾
سه چيز است كه بر هر مسلمانى لازم است : غسل جمعه ، مسواك زدن و استعمال بوى خوش .
و هم چنين مى فرمايد:
ان الله يبغض الوسخ و الشعث ؛⁽³³⁴⁾
خداوند كثافت و ژوليدگى را دشمن دارد.
اشتياق به مرگ
ترس از مرگ و اعتراض به آن ناشى از طرز تفكر غير صحيح و مادى و غير دينى است ، ليكن كسى كه مرگ را نوعى خواب و بيدارى و بعد از آن را نوعى برانگيختگى مى داند نه تنها از مرگ نمى هراسد، بلكه مانند حضرت امير (عليه السلام ) مشتاق آن است . پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
و الله لتموتون كما تنامون ، و لتبعثون كما تستيقظون .⁽³³⁵⁾
همان گونه كه به خواب مى رويد، مى ميريد، و همان گونه كه بيدار مى شويد، از پى مردن زنده مى شويد.
فيلسوف بزرگ مرحوم مير داماد مى گويد:
از تلخى مرگ مترس كه تلخى آن در ترسيدن از آن است .
بر اساس معرفت دينى ، مرگ انتقال از جهان طبيعت به جهان ديگر به وسعت آسمان ها و زمين است ، چنان كه در وصف متقين مى فرمايد:
ان المتقين فى جنات و نهر فى مقعد صدق عند مليك مقتدر.⁽³³⁶⁾

هرگز نميرد آن كه دلش زنده شد به عشق

ثبت است بر جريده عالم بقاى ما

از جمله نشانه هاى اهل ايمان ، اشتياق به مرگ و ديدار معشوق است ، زيرا ايمان ، عامل سعادت و ترك معصيت ، موجب اشتياق مؤ من به مرگ و لقاى پروردگار است .
از اين رو امام باقر (عليه السلام ) مى فرمايد:
لا يبلغ اءحدكم حقيقه الايمان حتى يكون فيه ثلاث خصال : الموت اءحب اليه من الحياه ، و الفقر اءحب اليه من الغنى ، و المرض اءحب اليه من الصحه .⁽³³⁷⁾
احدى از شما به حقيقت ايمان نايل نمى شود، مگر سه خصلت در او باشد: مرگ در پيش آنان از حيات و زندگى محبوب تر است ، فقر نزد آنان دوست داشتنى تر از ثروت و بى نيازى است ، و مبتلا شدن به مرض خواستنى تر از صحت و سلامتى است .
اجتناب از خدعه و نيرنگ
حرام خوارى ، گران فروشى و غش در معامله از موارد بارز خدعه و نيرنگ انسان هاى دنياطلب است . آنان كه در مكتب ايمان و معارف اهل بيت (عليهم السلام ) تربيت و پرورش يافته اند هرگز تن به چنين اعمال زشت و خلاف انسانيت نمى دهند. از اين رو، در روايات يكى از نشانه هاى ايمان ، صداقت و دورى از هر گونه نيرنگ و خدعه است . حضرت امير (عليه السلام ) مى فرمايد:
المؤ من ... اءعماله ليس فيها غش و لا خديعه .⁽³³⁸⁾
در كردار و رفتار مؤ من هيچ گونه غش و خدعه و نيرنگى نيست .
بهره بردارى نيكو از عمر
در بحث هاى گذشته گفته شد كه اهل ايمان از هر گونه كار لغو و بيهوده گويى اجتناب دارند و از لحظه لحظه عمر خويش در جهت كسب ذخاير اخروى و تكامل و رشد روحى و اخلاقى و ارتقاى مقام علم و دانش خويش استفاده مى كنند و هرگز نمى گذارند عمرشان - كه نعمت بزرگ الهى است - بى فايده از دست برود.
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله به امام على (عليه السلام ) مى فرمايد:
و مشغول وقته ⁽³³⁹⁾
از نشانه هاى مؤ من گذراندن وقتش به كارهاى نيكوست .
آرى ، مؤ من در همه امور ميانه روى را رعايت مى كند و براى پرداختن به كارهاى ارزشمند حتى از خواب خويش مى كاهد. و خواب كم نيز از نشانه هاى اهل ايمان است كه پيامبر گرامى فرمود: ((قليل المنام ⁽³⁴⁰⁾ ، اهل ايمان كم خواب است )).
و هم چنين عمر خود را صرف حضور در هر مجلس و محفلى نمى كند، بلكه از شركت در مجالس لغو و بيهوده - كه در آن معصيت الهى مى شود - اجتناب مى كند.
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
لا ينبغى المؤ من اءن يجلس مجلسا يعصى الله فيه و هو لا يقدر على تغيره .ممم ⁽³⁴¹⁾
شايسته و جايز نيست مؤ من در مجالس گناه حاضر شود در حالى كه توانايى بر ترك گناه آن مجلس را ندارد.
قرآن مجيد نيز مى فرمايد:
((والذين لا يشهدون الزور))⁽³⁴²⁾
مؤ منان و عبادالرحمن در مجالس باطل حضور پيدا نمى كنند.
آيه فوق در روايتى كه از طرق ائمه اطهار (عليهم السلام ) رسيده به مجلس ((غنا)) تفسير شده است ، يعنى مجلسى كه در آنها خوانندگى همراه با نواختن آلات موسيقى و حرام انجام مى گيرد. بدون شك (غنا) يكى از مصاديق روشن زور است و ساير مجالس لهو و لعب ، مانند شرب خمر، دروغ ، غيبت و امثال آن را در بر مى گيرد.⁽³⁴³⁾
علت شر و لغو بودن و بيهودگى امورى چون شرب خمر و قمار بازى اين است كه اينها موجب ناراحتى هاى جسمى و روانى انسان مى شوند، شريف ترين هستى انسان عقل اوست كه با مى خوارگى زايل مى شود و امراضى از قبيل : ضعف اعصاب ، اختلال وضع معده ، فاسد شدن كليه ، ضعف قلب ، سردرد شديد، خشونت ، جنون دائمى يا مقطعى و... همه از عوارض شرب خمر هستند و بدتر اين كه بسيارى از ملكات فاضله و صفات حسنه مانند شهامت ، شجاعت ، عزت نفس ، عدالت ، تقوا، غيرت ، اعتماد به نفس ، شرافت ، عفت و... را از انسان مى گيرد.
قمار بازى نيز عوارضى شبيه عوارض فوق دارد و انسان را به رذايلى مانند حيله گرى ، بخل ، ياوه سرايى ، دروغگويى ، كينه ورزى و اوصاف شيطانى ديگر وامى دارد.
قرآن مجيد مى فرمايد:
انما يريد الشيطان اءن يوقع بينكم العداوه و البغضاء فى الخمر و الميسر و يصدكم عن ذكر الله و عن الصلوه فهل اءنتم منتهون .⁽³⁴⁴⁾
شيطان مى خواهد به وسيله شراب و قمار، در ميان شما عداوت و كينه ايجاد كند، و شما را از ياد خدا و نماز باز دارد، آيا (با اين همه زيان و فساد و با اين نهى اكيد) خوددارى خواهيد كرد؟
مؤ من نه تنها عمر گران بهاى خويش را صرف امور باطل و بى فايده و هلاكت آميز نمى كند، بلكه از اين عمر در جهت ارتقاى مقام روحى و خودسازى و كسب فضايل ارزشمند دينى و الهى استفاده مى كند و پيوسته حركتى رو به رشد و تكامل دارد. قرآن مجيد مى فرمايد:
انما المؤ منون الذين اذا ذكر الله وجلت قلوبهم و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا و على ربهم يتوكلون .⁽³⁴⁵⁾
مؤ منان تنها كسانى هستند كه هر گاه نام خدا برده مى شود آنها به خاطر احساس مسئوليت در پيشگاهش ترسان مى گردند (و همواره در مسير تكامل پيش مى روند و لحظه اى آرام ندارند) آيات خدا كه بر ايشان خوانده مى شود بر ايمانشان افزوده مى گردد و ايشان بر پروردگار خويش توكل مى كنند.
اجتناب از شش خصلت ناپسند
مؤ من راستين ، داراى فضايل اخلاقى و پسنديده و بدور از تمام رذايل اخلاقى و ناپسند است كه در آيات و روايات به آنها اشاره شده است . روايت زير به شش خصلت ناپسند اشاره فرموده كه سزاوار است مؤ من آنها را ترك نمايد:
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
سته لا يكون فى مؤ من : قيل : و ما هى ؟ قال : العسر و النكد و اللجاجه و الكذب و الحسد و البغى .⁽³⁴⁶⁾
شش خصلت در مؤ من نيست . سوال شد آنها كدامند؟ فرمود: سخت گيرى و خشونت در معاشرت ، بى خيرى و كم منفعتى ، لجبازى ، دروغ ، رشك و حسد، و گردنكشى و ستمگرى .
رابطه مؤ منان با خويشان و خانواده
در روايات اسلامى به دو موضوع اخلاقى درباره روابط خويشان توصيه شده است ، نخست ، صله رحم و اجتناب از قطع رحم و ديگرى حسن خلق در خانه با همسر و فرزندان .
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
ان من اءكمل المؤ منين ايمانا اءحسنهم خلقا و اءلطفهم باهله .⁽³⁴⁷⁾
از همه مؤ منان ايمان آن كس كامل تر است كه اخلاقش نيكوتر است و با كسان خود بهتر رفتار مى كند.
امير مؤ منان (عليه السلام ) فرمود:
ان لاهل الدين علامات يعرفون بها... و صلة الرحم .⁽³⁴⁸⁾
براى دين داران علاماتى است كه به آنها شناخته مى شوند كه يكى از آنها ((صله رحم )) است .
نيز در توصيف متقين و اهل ايمان مى فرمايد:
و يصل من قطعه ؛⁽³⁴⁹⁾
ايشان به كسانى كه با آنان قطع رحم كرده اند ((صله رحم )) مى كنند.
و امام صادق (عليه السلام ) در وصف مؤ من مى فرمايد:
المؤ من ... لا يقطع الرحم .
مؤ من از قطع رحم اجتناب مى كند.
در اين چند حديث مشاهده مى شود كه اسلام چه قدر درباره رعايت حقوق پدر و مادر و ساير بستگان و خانواده و فرزندان تاكيد ورزيده و آن را از علايم و نشانه هاى بارز اهل ايمان بر شمرده است . از اين رو، در اين بخش به چگونگى رابطه مؤ من با خويشان و خانواده مى پردازيم و اين بحث را در چهار محور به شرح زير پى مى گيريم :
1. رابطه مؤ من با پدر و مادر،
2. رابطه مؤ من با همسر،
3. رابطه مؤ من با فرزندان ،
4. رابطه مؤ من با خويشان ،
رابطه مؤ من با پدر و مادر
جايگاه پدر و مادر در قرآن و روايات ، بسيار رفيع و والا معرفى شده ، به طورى كه احترام و تعظيم پدر و مادر را در كنار پرستش خدا مطرح كرده است :
و قضى ربك الا تعبدوا الا اياه و بالوالدين احسانا اما يبلغن عندك الكبر اءحدهما اءو كلاهما فلا تقل لهما اءف و لا تنهرهما و قل لهما قولا كريما.⁽³⁵⁰⁾
و پروردگارت فرمان داده : جز او را نپرستيد، و به پدر و مادر نيكى كنيد. هر گاه يكى از آن دو يا هر دو آنها، نزد تو به سن پيرى رسند، كمترين اهانتى به آنها روا مدار، و بر آنها فرياد مزن و گفتار لطيف و سنجيده و بزرگوارانه به آنها بگو.
و در آيه بعد مى فرمايد:
و اخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما كما ربيانى صغيرا.⁽³⁵¹⁾
و بال هاى تواضع خويش را از محبت و لطف ، در برابر آنان فرود آر و بگو: پروردگارا! همان گونه كه آنها مرا در كوچكى تربيت كردند مشمول رحمتشان قرار ده .

اى يار عزيز نيكخويى مى كن		وز خوى نكو مرتبه جويى مى كن
خواهى كه رسى به جنت جاويدان		با مادر و با پدر نكويى مى كن

رضايت پدر و مادر از وظايف واجب و لازم انسان است ، زيرا پدر و مادر گذشته از آن كه سبب به وجود آمدن فرزند مى شوند، بسى مرارت ها و سختى ها براى رشد و تربيت طفل متحمل مى گردند. پدر براى تهيه مؤ ونه و تامين آسايش خانواده و فرزندان چه زحمات و مشقاتى طاقت فرسا را تحمل مى كند و مادر با چه سختى ها و درد كشيدن ها به هنگام وضع حمل فرزند و پس از آن رو به رو مى شود و خواب شيرين خود را براى آسايش فرزند حرام مى كند تا طفل آرام گيرد و در وقت بيمارى فرزند چه قدر فداكارى مى كنند كه با اين همه رنج كشيدن ها هرگز شايسته نيست از احترام و كسب رضايت آنان ابا ورزيم . كه اثر منفى آن شامل حال خودمان مى شود.
سعدى مى گويد:

هر كس پاس پدر نگاه نداشت

پسرش پاس كى نگهدارد

و شاعر ديگر مى گويد:

جوانى سر از راءى مادر بتافت		دل دردمندش بآذر بتافت
چو بيچاره شد نزدش آورد مهد		كه اى سست مهر فرامش عهد
نه در مهد نيروى و حالت نبود		مگس راندن از خود مجالت نبود
تو آنى كه از يك مگس رنجه اى		كه امروز سالار و سر پنجه اى

نيز، در روايات به حفظ حرمت و تكريم والدين توصيه هاى مؤ كدى شده است كه امام رضا (عليه السلام ) مى فرمايد:
هر كس پدر و مادرش را سپاس نگويد و شكر نگزارد خدا را هم شكر نگفته است ممم ⁽³⁵²⁾ .
نيز عبدالله بن مسعود مى گويد از رسول خدا سوال كردم : كدام عمل در نزد خدا دوست داشتنى تر است ؟
فرمود: نماز را در وقت خود خواندن .
گفتم : بعد از آن چه عملى در نزد خدا محبوب تر است ؟
فرمود: نيكى به والدين .⁽³⁵³⁾
همان گونه كه خداوند براى تعظيم و حفظ حرمت پدر و مادر جزا و پاداش ارزشمندى قرار داده ، براى كسانى كه موجبات آزردگى خاطر و نارضايتى آنان را فراهم مى آورند نيز مجازات سختى - هم در دنيا و هم در آخرت - قرار داده است كه از چنين افرادى به ((عاق والدين )) تعبير مى شود.
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
كسى كه به پدر و مادر خود با خشم نظر كند و آنها را به شدت برنجاند در صورتى كه نسبت به او ظلم كرده باشند بوى بهشت كه از هزار سال به مشام مى رسد به مشام او و كسى كه قطع رحم كند و پيرمرد زناكار نمى رسد از اين رو سزاوار است با خوش خلقى و قدردانى و سپاسگزارى و احترام و هديه دادن و زيارت آنان ، رضايت ايشان را جلب كرده و موجبات سعادت و عزت فرزندان را فراهم آورند، هم در حيات ، آنان را احترام كنيم و هم پس از مرگ ، ايشان را فراموش نكنيم و با استغفار و نماز خواندن (قضاى مستحبى ) و صدقه دادن و حج رفتن و روزه گرفتن و اطعام فقرا و اداى دين و... به نيابت از آنان ، ايشان را تكريم كنيم كه چه بسا افرادى كه در زمان حيات پدر و مادر موجب نارضايتى پدر و مادر واقع شدند و بعد از مردن آنان با انجام اين امور از پاداش و جزاى كسانى كه در حق پدر و مادر انجام وظيفه كرده اند برخوردار شده اند.
رابطه مؤ من با همسر
هيچ چيز جز ازدواج و تشكيل خانواده نمى تواند طبيعت بى قرار دو انسان بالغ و جوان را آرام كند، و هيچ كسى نمى تواند طبع سركش انسان را رام و آرام نمايد، مگر همسرى كه واقعا شريك زندگى باشد و اين ميسر نمى شود، مگر در سايه اجراى وظايف و رعايت حقوق هر يك از زوجين نسبت به ديگرى .
آنچه ركن زندگى زناشويى است ، انس و محبت و همدردى و تفاهم مى باشد.
قرآن مجيد اين واقعيت را چنين بيان مى فرمايد:
((و جعل بينكم موده و رحمه ))⁽³⁵⁴⁾
و قرار داديم در بين شما مودت و رحمت را.
محبت بين همسران از مهم ترين پايه هاى استحكام روابط زندگى است كه جلوه آن در از خود گذشتگى ها و ايثارها نمايان مى شود، اين امر موجب همكارى و سازش هر چه بيشتر و عامل از بين بردن نگرانى ها و بگو مگوهاست ، از اين رو، در ابتدا بايد در گزينش همسر نكات لازم را رعايت كرد.
قرآن مجيد مى فرمايد:
الخبيثات للخبيثين و الخبيثون للخبيثات و الطيبات للطيبين و الطيبون للطيبات .ممم ⁽³⁵⁵⁾
زنان ناپاك براى مردان ناپاك (شايسته اند) و مردان ناپاك براى زنان ناپاك ، و زنان پاك براى مردان پاك (شايسته اند) و مردان پاك براى زنان پاك .
در حقيقت ، همسر نزديك ترين شخص به انسان و يار و ياور او در كوران زندگى است و محبت آندو به يكديگر موجب بقاء و شيرينى كانون خانوادگى آنان مى شود بنابراين در انتخاب همسر بايد نكاتى را كه زمينه ساز جذب و محبت همسران به يكديگر مى شود نهايت دقت شود تا در اثر بى دقتى در آينده زندگى زناشويى دچار بحران خانوادگى نگردد.
بنابراين ، بر اساس فرمايش امير مؤ منان (عليه السلام ): ((نبايد به كسى پيش از آزمودن اعتماد كرد كه اين نشانه ناتوانى است ⁽³⁵⁶⁾ )).
براى شناخت افراد بايد گذشته فرد را بررسى كرد و دوستان ، آشنايان و هم نشينان او را شناسايى نمود تا از اين راه به امانت ، صداقت ، وفا و ايمان او پى برد.
اسلام سفارش مى كند كه تنها مال و جمال او را مورد توجه قرار ندهيد، بلكه تقوا، نجابت و ديانت را محور اساسى صفات يك همسر خوب بدانيد و به عبارت ديگر، بايد جمال ذاتى را با حساسيت بيشتر در نظر داشت كه علم و فهم ، اصلاح نفس و وارستگى و دورى از صفات رذيله و برخوردارى از اوصاف حميده اى چون : دين دارى ، امانت دارى ، حسن خلق ، عفت و حيا، تقوا و سخاوت ، بردبارى ، خطاپوشى ، گذشت و... نمايانگر جمال ذاتى مى تواند باشد و تنها به جمال ظاهرى بسنده نشود كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
اياكم و خضراء الدمن ⁽³⁵⁷⁾
بپرهيزيد از سبزه هايى كه جاهاى كثيف مى رويند.
شخصى پرسيد منظور از اين جمله چيست ؟
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
المراءه الحسناء فى منبت السوء
زن زيبايى كه از خانواده ناشايسته به وجود مى آيد.
نيز مردى خدمت امام مجتبى (عليه السلام ) شرفياب شد و عرض كرد: دخترى دارم ، او را به ازدواج چگونه مردى در آورم ؟
امام (عليه السلام ) فرمود:
او را به ازدواج مردى با تقوا در آور، اگر دوستش داشته باشد او را گرامى مى دارد و اگر هم دوستش نداشته باشد به او ستم روا نمى دارد⁽³⁵⁸⁾ .
عوامل گرمى كانون خانواده
غير از يك سرى خصوصيات ذاتى مثبت در طرفين كه ضامن گرمى و صفاى زندگى و كانون خانواده مى شود، رعايت امور زير نيز به گرمى و سلامت كانون خانواده كمك مى كند:
1. اخلاق نيكو، مانند خوش رويى و خوش زبانى ،
2. منطقى بودن و پرهيز از سوء ظن و منفى بافى ها،
3. توجه آشكار به همسر،
4. چشم پوشى از خطاها،
5. عذر خواهى از لغزش ها و اشتباهات احتمالى ،
6. احترام و تكريم و تعظيم يكديگر،
7. صفا و صداقت ،
8. وفاى به عهد،
9. نظافت و آراستگى و زينت ،
10. كمك رسانى به يكديگر در كارها،
11. هديه دادن ،
12.تشكر و قدردانى از يكديگر،
13.اطاعت از شوهر به ويژه در مسائل جنسى ،
14. برآورده كردن خواسته هاى مناسب زن ،
رابطه مؤ من با فرزندان
مكتب مقدس اسلام ، عنايت و توجه خاصى به داشتن فرزند و تربيت او بر اساس اصول و روش هاى صحيح دارد و برنامه ها و دستورهاى جامعى ارائه فرموده است تا فرزند از آغاز تكوين ، روح و روانش بر اساس توحيد و ايمان رشد يابد.
امامان معصوم (عليهم السلام ) در تربيت صحيح فرزندان تمام اصول تربيت آنان را با دقت رعايت مى كردند كه به تعدادى اشاره مى شود:
1. توجه خاص در انتخاب همسر: بديهى است كه مادر نقش به سزايى در تربيت ذاتى و اكتسابى فرزند دارد، از اين رو، حضرات معصومين (عليهم السلام ) توصيه هاى روشنى در انتخاب همسر دارند كه بخشى از آن مربوط به تربيت فرزندان صالح و سعادتمند است .
2. توجه به نامگذارى فرزندان : نامگذارى يكى از شوون تربيت است بر همين اساس امامان از نام هاى قهرمانان پرهيزكار و بزرگان وارسته و اسامى معنى دار و پيام دار در نامگذارى فرزندان سعى وافر داشتند استفاده شود.
3. نظارت دقيق : نظارت دقيق و مداوم اما حساب شده ، موجبات سعادت فرزند را به دنبال دارد. امامان (عليهم السلام ) در اين باره نكاتى را رعايت مى كردند:
- با فرزندان خويش برخورد دوستانه و رفاقت آميز داشتند و با كمال محبت با آنها رفتار مى نمودند. رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
رحم الله عبدا اءعان ولده على بره بالاحسان اليه و التاءلف له و تعليمه ، و تاءديبه .⁽³⁵⁹⁾
خداوند رحمت كند بنده اى را كه فرزندش را بر نيكى و سعادتش يارى كند و به او احسان نمايد و با او رفتار دوستانه داشته باشد و به آموزش و پرورش او بپردازد.
- امامام (عليهم السلام ) به فرزندان خود شخصيت مى دادند و هرگز آنان را تحقير و كوچك نمى كردند و از هر كارى كه موجب عقده و كينه شود اجتناب مى كردند و غريزه رشد جوانى و حالات خاص آنان را سركوب نمى نمودند، بلكه به مسير صحيح هدايت مى كردند.
- همواره فرزندان خويش را نصيحت و اندرز مى دادند و مكرر هم چون لقمان حكيم با زمزمه گرم و صميمى ((يا بنى ! اى پسر جانم !)) فرزندانشان را مشمول لطف و راهنمايى هاى خود قرار مى دادند و آنان در پاكسازى و بهسازى فرزندان از عامل تبليغ و امر به معروف و نهى از منكر و نصايح منطقى و مهرانگيز استفاده مى كردند.
- اجتناب از امورى كه موجب طرد فرزند مى شود كه امورى چون عمل نكردن پدران و مادران به توصيه ها و اندرزهاى خود و رفتار نامناسب آنان با يكديگر و...موجب طرد فرزند مى شود و بديهى است كه اگر نكات فوق و ديگر آداب تربيت رعايت نشود، وظيفه خويش را در قبال فرزند انجام نداده اند، بنابراين ، بايد منتظر عوارض زيانبار آن چون بيمارى هاى روان تنى ، پرخاشگرى ، خيال گرايى و...باشيم و سپس آنان را در مراكز فساد و دام هاى هلاكت مشاهده كنيم .
رابطه مؤ من با خويشان
يكى از اصول اخلاقى در قرآن مجيد و احاديث معصومين (عليهم السلام ) ((صله رحم )) و رفت و آمد و پيوند با خويشاوندان است كه از واجبات موكد و بسيار مهم به شمار مى رود و براى تاركان اين اصل اخلاقى - كه از آن به قطع رحم تعبير مى شود - مجازات دنيايى و اخروى بسيار شديد و سختى ذكر شده است .
واژه ((رحم )) به معناى خويشاوندى است و در عرف و لغت شامل همه خويشاوندان از زن و مرد، دور و نزديك مى شود كه در راس آنان پدر و مادر است .
در اهميت صله رحم و مذمت قطع رحم همين بس كه در قرآن مجيد كسانى را كه قطع رحم مى كنند مورد لعنت قرار داده است :
فهل عسيتم ان توليتم ان تفسدوا فى الارض و تقطعوا اءرحامكم اولئك الذين لعنهم الله فاءصمهم و اءعمى اءبصارهم ⁽³⁶⁰⁾
اگر (از اين دستورها) روى گردان شويد، جز اين انتظار مى رود كه در زمين فساد و قطع پيوند خويشاوندى كنيد؟! آنان كسانى هستند كه خداوند از رحمت خويش دورشان ساخته و گوش هايشان را كر و چشم هايشان را كور كرده است .
در شان نزول آيه فوق از امام على (عليه السلام ) روايت شده كه اين آيه در مورد بنى اميه نازل شده است ، چون آنان قطع رحم كردند⁽³⁶¹⁾ و از جمله رواياتى كه اهميت صله رحم و نيز آثار و فوايد ارزنده آن را منعكس كرده روايات زير است :
امام باقر (عليه السلام ) فرمود:
صله الارحام تحسن الخلق ، و تسمح الكف و تطيب النفس و تزيد فى الرزق و تنسى الاجل ⁽³⁶²⁾