و خداى تعالى فرمود: و اعبد ربك حتى ياءتيك اليقين ⁽³⁴⁸⁾ يعنى : ((پروردگارت را عبادت نما تا يقين به سراغت آيد)).
يعنى دلت را به اين حد از درك و شعور برسان كه همه عوالم جسم و همه عوالم ديگرت مملوك پروردگار عالميان گردد تا به عالم يقين كه همان موت مطلق است برسى ، چنان كه آيه اين چنين تفسير شده است . چنين مرتبه اى با رسيدن به معرفت خدا و يافتن وى در عالم خودت به دست مى آيد، زيرا چنين معرفتى موجب مى شود كه بنده از همه مراتب وجودش بميرد و در پروردگارش واله و متحير شود، چنان كه در معناى روايتى كه از امام صادق در اشتقاق اسم ((الله )) آمده چنين است .
در كافى ⁽³⁴⁹⁾ از هشام بن حكم روايت شده كه از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: ((الله از چه چيز مشتق شده است ؟ فرمود: يا هشام الله مشتق من اله و اله يقتضى مالوها و الاسم غير المسمى فمن عبد الاسم دون المعنى فقد كفر... الحديث يعنى ((اى هشام ! الله از ((اله )) مشتق شده و ((اله )) مستلزم ((مالوه )) است و اسم غير از مسمى است ، هر كس اسم را بدون معنى و مسمى عبادت كند كفر ورزيده است ...))
و در قاموس گفت : اله ، الهة و الوهة و الوهية عبد عبادة و منه لفظ الجلالة و فيه اله كفرح تحير يعنى ((اله و الوهة و الوهية يعنى عبادت كرد و همين اله منشاى الله است ، و در قاموس گفت : ((اله )) بر وزن فرح به معناى متحير شد و سرگشته گرديد)).
و در شرح حديث حدوث اسماء در فقره ((و موضع الرسالة )) دانستيد كه قوام همه اسماء حسنى كه علم وجود به آن قيام دارند و متكى اند - به همان اسم مبارك در عالم اكبر و عالم اصغر است .
و لذا مولى اميرالمومنين (عليه السلام) بنا بر روايت كافى ⁽³⁵⁰⁾ باسنادش به امام صادق (عليه السلام) فرمود: قال اميرالمومنين (عليه السلام) اعرفوا الله بالله و الرسول بالرسالة و اءولى الاءمر بالاءمر بالمعروف و العدل و الاحسان يعنى : ((الله را به الله بشناسيد و رسول را به رسالت و اولوالامر را به امر به معروف و عدل و احسان بشناسيد)) يعنى مسماى ((الله )) را كه اله الالهة است به اسم الله بشناسيد.
مرتبه دوم : عبوديت نسبى است مراد از عبوديت نسبى عبوديت نسبت به كسانى است كه خداى تعالى آن اسم مبارك را به آنها شناسانيد و آنها را به عالمشان رسانيد و راهنماى خلقش و ترساننده ديگران از ستم طاغوت قرار داده است ، چنان كه در آيه شريفه به آن اشاره شده كه : لا اكراه فى الدين قد تبين الرشد من الغى فمن يكفر بالطاغوت و يومن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقى لا انفصام لها و الله سميع عليم ⁽³⁵¹⁾ يعنى ((اجبارى در دين نيست راه رشد از گمراهى باز شناخته شد، هر كس به طاغوت كفر بورزد و به خداى ايمان آورد به دستگيره چنگ زده ، دستگيره اى كه پاره نمى شود، و خدا شنواى داناست )). چنين كسى پيامبر است كه شاءنش ‍ بشارت و انذار است ، چنان كه خداى تعالى فرمود: انا اءرسلناك بالحق بشيرا و نذيرا⁽³⁵²⁾ يعنى : ((ما تو را به حق فرستاديم تا بشارت دهنده و ترساننده باشى )).
و فرمود: و ما اءرسلناك الا كافة للناس بشيرا و نذيرا⁽³⁵³⁾ يعنى : ((و ما تو را نفرستاديم مگر براى همه مردم به اينكه بشارت دهنده و ترساننده باشى )) و نيز فرمود: انا اءرسلناك بالحق بشيرا و نذيرا و ديگر آيات همانند اينها.
بنابراين بر بندگان خدا در دست پروردگار به موت رسيده اند لازم است كه نسبت به پيامبران نيز به موت و فنا برسند و نفوس و اموال خود را در راه رضايت وى خرج كنند و از مخالفت وى بپرهيزند، زيرا خداى تعالى فرمود: يا اءيها الذين آمنوا اءطيعوا الله و اءطيعوا الرسول و اءولى الاءمر منكم فان تنازعتم فى شى ء فردوه الى الله و الرسول ان كنتم تؤ منون بالله و اليوم الاخر ذلك خير و اءحسن تاءويلا⁽³⁵⁴⁾ يعنى : ((اى كسانى كه ايمان آورده ايد خدا و رسول و اولى الامر را فرمان بريد اگر در چيزى نزاع كرديد به خدا و به پيامبرش مراجعه كنيد اگر به خدا و روز باز پسين ايمان آورده ايد مراجعه به خدا بهتر است و كار را به خوبى پايان مى دهد)).
و فرمود: و ما اءرسلنا من رسول الا ليطاع باذن الله ... فلا و ربك لا يؤ منون حتى يحكموك فيما شجر بينهم ثم لا يجدوا فى اءنفسهم حرجا مما قضيت و يسلموا تسليما⁽³⁵⁵⁾ يعنى : ((ما هيچ پيامبرى نفرستاديم مگر اينكه به اذن خدا فرمان برده شود... نه به پروردگارت قسم ، ايشان ايمان نمى آورند، مگر اينكه تو را در مشاجرات خود حكم قرار دهند و آنگاه بر آنچه حكم كردى در خود ناراحتى نيابند و پذيرشى مطلق داشته باشند)).
پس فرمانبردارى خدا كامل نمى شود، مگر به فرمانبردارى از پيامبر و تصديق آنچه از جانب خداوند آورده و پذيرش مطلق احكام قضايى و اوامر و نواهى او.
مرتبه سوم : عبوديت نسبت به كسى كه پيامبر براى خلافت خويش و هدايت است نصب كرده است ، زيرا خداى تعالى فرمود: اءطيعوا الله و اءطيعوا الرسول و اءولى الاءمر منكم ⁽³⁵⁶⁾ و فرمود: انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة و يؤ تون الزكاة و هم راكعون .⁽³⁵⁷⁾
در تفاوت رتبى ولايت خدا و رسول و ائمه
معناى ولايت خدا را در مرتبه نخست عبوديت دانستيد، چنين ولايتى ذاتا شايسته خداست ، زيرا بنده از همه مراتب وجود فانى شده و به عالم يقين مى رسد و چون رسول و اولى الامر و ديگر خلايق در اين مرتبه مساوى بوده اند، چه اين كه همه مخلوق و مربوب بوده و براى خويش سود و زيان و زندگى و مرگ و نشورى را مالك نبوده اند، بنابراين نمى توان براى رسول و اولى الامر ولايت به معناى نخست را كه براى خدا ثابت شده ثابت نمود، بلكه لازم است كه ايشان را از آن مرتبه پايين تر آوريم ، زيرا ايشان نيز با همه خلايق در حقيقت عبوديت براى خدا شريكند، بنابراين مرتبه اى از ولايت كه مى توان براى رسول و اولى الامر اثبات كرد اثبات مقامى است كه خداوند براى ايشان خواسته ، چه اين كه ايشان خليفه خداى تعالى هستند و به همين خلافت ، مرگ در قبضه قدرت ايشان مى باشد و لذا بندگان بايد نفوس و اموال و همه خصوصيات خويش را در راه رضايت پيامبر و اولى الامر صرف كنند و همين دليل و نشانه خوبى براى بندگان است كه ايشان با خدا نيز اين گونه رفتار مى كنند، چنانكه معناى آيه شريفه : انى جاعل فى الاءرض خليفة ⁽³⁵⁸⁾ و آيه شريفه : و اذ قال ربك للملائكة انى خالق بشرا من صلصال من حما مسنون فاذا سويته و نفحت فيه من روحى فقعوا له ساجدين ⁽³⁵⁹⁾ يعنى : ((به هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان فرمود: من بشرى را از گل ولاى متغير و سالخورده آفريدم به هنگامى كه كاملش كردم و از روح خود در آن دميدم بر او سجده كنيد)).
و فرمود: اذ قال ربك للملائكة انى خالق بشرا من طين فاذا سويته و نفحت فيه من روحى فقعوا له ساجدين ⁽³⁶⁰⁾ و نيز صريح آيه شريفه است كه فرمود: من يطع الرسول فقد اءطاع الله ⁽³⁶¹⁾ يعنى : ((هر كس از پيامبر پيروى كند از خداوند پيروى كرد)).
و نيز مفاد همراهى طاعت رسول با طاعت خدا در آيات عديده همين است از جمله آيه : اءطيعوا الله و اءطيعوا الرسول ⁽³⁶²⁾ و آيه : و من يطع الله و الرسول فاءولئك مع الذين اءنعم الله عليهم من النبيين و الصديقين الايه ⁽³⁶³⁾ يعنى : ((هر كس اطاعت خدا و رسولش كند با كسانى همنشين خواهند شد كه خداوند به آنها نعمتت داده است ، آن نعمت دادگان پيامبران و صديقانند...))
و فرمود: و من يطع الله و رسوله و يخش الله و يتقه فاءولئك هم الفائزون ⁽³⁶⁴⁾ يعنى : ((هر كس از خدا و پيامبرش فرمان برد از خدا بترس ‍ و تقوا پيشه كند، فقط ايشان رستگارند)).
و فرمود: و من يطع الله و رسوله فقد فاز فوزا عظيما⁽³⁶⁵⁾
و فرمود: و من يطع الله و رسوله يدخله جنات تجرى من تحتها الاءنهار و من يتول يعذبه عذابا اءليما⁽³⁶⁶⁾ يعنى : ((هر كس از خدا و پيامبرش فرمان برد خداوند او را وارد بهشت كند، بهشتى كه نهرها در پاى درختانش ‍ جارى اند، و هر كس پشت كند خداوند ايشان را عذابى دردناك كند)). و ديگر آيات . همين مطلب مفاد بسيارى از اخبار است :
روايت كافى ⁽³⁶⁷⁾ به اسنادش به محمد بن زيد طبرى گفت :
كنت قائما على راءس الرضا بخراسان و عنده عدة من بنى هاشم و فيهم اسحاق بن موسى بن عيسى العباسى فقال - يا اسحاق ! بلغنى اءن الناس ‍ يقولون انا نزعم اءن الناس عبيد لنا لا و قرابتى من رسول الله ما قلته قط و لا سمعته من آبائى قاله و لا بلغنى عن اءحد من آبائى قاله و لكنى اءقول الناس ‍ عبيد لنا فى الطاعة موال لنا فى الدين فليبلغ الشاهد الغائب ؛ من بر بالاى سر امام رضا (عليه السلام) در خراسان ايستاده بودم ، عده اى از بنى هاشم از جمله اسحق بن موسى بن عيسى عباسى در نزد آن حضرت بودند، حضرت فرمود: اى اسحق ، به من رسيده كه مردم مى گويند كه ما گمان مى كنيم كه مردم بندگان ما هستند سوگند به نسبتى كه با رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) دارم ، هرگز من چنين نگفته ام و از هيچيك از پدرانم نشنيده ام كه چنين گفته باشند و از پدرانم نيز به من نرسيده كه چنين گفته باشند وليكن مى گويم : مردم در فرمانبردارى بنده ما هستند، و در دين دوستدار ما مى باشند، پس شنوندگان حاضر به غائبان برسانند)).
از آنچه ياد شد معلوم گرديد كه وجوب فرمانبردارى از پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) و اولى الامر (عليه السلام) به خاطر رساندن مردم به مرتبه اسم خداست كه در ذات ايشان مكنون و پوشيده است . ايشان به واسطه تلاوت آيات خداوند و تزكيه و تعلم كتاب و حكمت مردم را به آن مقصود مى رسانند، چنان كه هدف فرستادن پيامبران طبق نص صريح قرآن در چند جا اين است . از جمله .
آيه : هو الذى بعث فى الاءميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين ⁽³⁶⁸⁾ يعنى : ((او خداوندى است كه در مردم درس نخوانده پيامبرى از خودشان فرستاد تا بر ايشان آيات خدا را تلاوت مى كند و آنها را تزكيه كرده و كتاب و حكمت را به آنها آموزش دهد، گرچه اين مردم قبلا در گمراهى روشن به سرمى بردند)).
و چون مرتبه اسم ((الله )) ولايت نوريه اى است كه سابقا دانستيد كه اين ولايت عبارت از تصرف در وجود و آوردن آن در مرتبه اى پايين تر و تنزل دادن آن مى باشد، گرچه همين تصرف به عنوان آليت و معناى حرفى است و از آن به آيه محكمة و حكمت اسم برده مى شود. و حكمت همانست كه بر هر كس داده شد خير كثير داده شد. چنان كه مراد از كتاب در آيه شريفه زير مرتبه وجود مطلق مى باشد: هو الذى اءنزل عليك الكتاب منه آيات محكمات هن اءم الكتاب و اءخر متشابهات ⁽³⁶⁹⁾ يعنى : ((اوست كه كتاب را بر شما نازل كرد، بخشى آيات محكمند اين بخش ام الكتاب مى باشند، و بخشى ديگر متشابهاتند)) پس اسم ((الله )) همانست كه با آن به عالم كتاب و عالم حكمت مى رسند و چون آيه و نشانه كامل و مظهر كلى و هدايتگر آن محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) و آل پاك محمد (عليه السلام) هستند، به همين خاطر ولايت براى ايشان ثابت است ، اين ولايت به معناى وجوب طاعت و گردن نهادن در مقابل آنها و فنا در دست آنهاست ، تا كسانى كه ولايت ايشان را پذيرفتند و منقاد گرديده اند و آنها را از جان و مال خود برتر داشتند به مرتبه كتاب و حكمت مورد اشاره در آيات سابق برسند.
پس مراد از آيه شريفه انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة و يوتون الزكاة و هم راكعون ⁽³⁷⁰⁾ اثبات ولايت براى اسم الله در باطن و ظاهر و سر و علانيه مى كند، اين اسم همان مثل اعلى مورد اشاره در آيه شريفه است كه : و هو الذى يبدوا الخلق ثم يعيده و هو اءهون عليه و له المثل الاءعلى فى السماوات و الاءرض و هو العزيز الحكيم ؛⁽³⁷¹⁾ اوست كه خلقت بدست اوست ، آنگاه بازشان مى گرداند و باز گردانيدن و اعاده بر او آسانتر است و او مثل اعلى در آسمانها و زمين دارد و تنها او عزيز و حكيم است )) و نيز در حديث حدوث اسماء در سابق در فقره ((موضع الرساله )) كه قبلا شرح گرديده به آن اشاره شده است .
مراتب ولايت
از مطالب ياد شده روشن گرديد كه ولايت نيز به سان عبوديت سه مرتبه دارد:
مرتبه نخست : ولايت سرى استحقاقى است ، اين ولايت از اسم الله است كه مثل اعلى در همه اشياء است و سايه آن براى پروردگار عالميان سجده مى كند و اين سايه از چپ و راست سجده كرده و خضوع مى نمايد، هيچ مرتبه اى از موجودات نيست مگر اين كه شاءنى از شؤ ون آن اسم مبارك بوده و قوامش به آن است . و هو وجه الله و سبيل و حجت و ولى و دليل و آيه خدا در همه موجودات است و بر مردم لازم است كه او را بشناسند و در كنار او فانى گردند و از راه او به سوى خدا سير نمايند و تا آنجايى كه مى توانند تقوى پيشه نمايند.
پس حقيقت عبوديت كه در قبل بدان اشاره شد، مردن در قبضه پروردگار است ، اين قبضه و دست خدا همان اسم مبارك مى باشد و ولاى حقيقيه نيز از آن اوست ، چنان كه خداى تعالى فرمود: (انما وليكم الله ...)⁽³⁷²⁾ (و لم يكن له ولى من الذل و كبره تكبيرا.)⁽³⁷³⁾
مرتبه دوم : ولايت حكميه جعليه است ، اين ولايت به عنوان خلافت از آن اسم در مواردى كه امكان خلافت وجود دارد - مى باشد، مراد از موارد ياد شده غير از قيمومت و ربوبيت مطلق است ، پس مى توانند به سوى آن اسم راهنمايى كنند و مردم را براى شناخت آن تربيت نمايند و حجاب بين مردم و آن اسم را بر دارند، براى رسيدن به اين مقصود آيات خدا را بر ايشان بخوانند و آنها را تزكيه نمايند و مردم را به حصه اى از آن اسم كه در مردم مخفى و مكنون است برسانند براى اين كه آن حصه از اسم الله ، راه معنوى به سوى خداى عالميان است . چنين مرتبه اى از ولايت از آن پيامبر است ، به همين عبوديت به معناى دوم براى پيامبران ثابت مى شود، بنابراين بايد مردم از نفس و مال خود فانى شوند، و پيامبران از مردم اولويت بيشترى بر جان و مال ايشان داشته باشند و مردم طاعت و پيروى ايشان را بر خود هموار نمايند و هر چه را پيامبران براى ايشان برگزيدند براى خود برگزينند و در خود احساس نارضايتى از احكام ايشان ننمايند و تسليم محض ايشان باشند و پيامبران را مؤ تمن در احكام نافع و يا مضر به حال خود بدانند، دستورات ايشان را فرمان برند و از آنچه نهى كردند دست بكشند، و مطمئن باشند كه پيامبران ايشان را از دروازه هدايت بيرون نمى برند و ايشان را به در گمراهى نمى كشانند. چنان كه اخبار و آيات سابق درباره تفويض را قبلا آورديم و در كافى بابى به نام تفويض به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و ائمه (عليهم السلام ) باز شده است .
از جمله روايت كافى به اسنادش به ابو اسحاق نحوى است ، وى گفت : خدمت امام صادق رسيدم ، از او شنيدم كه مى فرمود: ان الله عزوجل اءدب نبيه على محبته فقال و انك لعلى خلق عظيم ⁽³⁷⁴⁾ ثم فوض اليه فقال عزوجل و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا⁽³⁷⁵⁾ و قال عزوجل (من يطع الرسول فقد اءطاع الله )⁽³⁷⁶⁾ قال ثم قال و ان نبى الله فوض الى على و ائتمنه فسلمتم و جحد الناس فو الله لنحبكم اءن تقولوا اذا قلنا و اءن تصمتوا اذا صمتنا و نحن فيما بينكم و بين الله عزوجل ما جعل الله لاءحد خيرا فى خلاف اءمرنا⁽³⁷⁷⁾ يعنى : ((خداوند پيامبرش را بر محبت خود ادب كرد و فرمود: تو داراى اخلاقى بزرگ (و كريمانه ) هستى ، آنگاه به او تفويض كرد و فرمود: آنچه رسول آورده بگيريد و از آنچه نهى فرمود دست باز كشيد، و فرمود: هر كس از رسول پيروى كند، از خدا پيروى كرده ، سپس ‍ فرمود: پيامبر خدا به على تفويض كرده و او را امين خود گرفت ، شما پذيرفتيد، ولى مردم انكار كردند، به خدا قسم ما دوست داريم كه شما به هنگام گفتن ما بگوييد و به هنگام سكوت ما سكوت كنيد، ما واسطه بين شما و بين خداى عزوجل هستيم و خداوند در مخالفت دستور ما خيرى قرار نداده است )).
و از جمله روايت كافى ⁽³⁷⁸⁾ به اسنادش به ابو اسحق است گفت : ((از ابو جعفر (عليه السلام) باقر شنيدم كه مى فرمود:...)) آنگاه همين روايت را ياد كرده است .
پس كار پيامبران بشارت به آيات محكم الهى است كه همانا اسم خدا و شؤ ون اوست ، اسمى كه سر آن در همه اشياء مكنون است و مظاهر آن اوصياءاند و نيز كار ايشان انذار و ترسانيدن از آيات متشابه كه طاغوت و شاخه هاى ظلمانى و شؤ ون آن كه سر آن در همه اشياى مكنون است مى باشد، مظاهر طاغوت خلفاى جور و پيروان ايشانند.
بنابراين مرتبه پيامبر مرتبه كتاب و قرآن است كه بالاتر از مرتبه آيات محكم و حكمت مى باشد، پس وى هم داراى نبوت و هم داراى ولايت است .
مرتبه سوم ولايت خلافت است ، اين ولايت مطلق نيست بلكه نسبت به آن اسم مبارك به لحاظ اين كه آيه محكمه و ولايت نوريه مى باشد، در آيات قرآن و نيز در روايات از آن به ((هادى )) ياد شده ، يعنى كسى كه هر چيزى را به كمال خود مى رساند و جامع همه مراتب حقيقت عبوديت از ذات به عالم آثار است ، چنان كه فرمود: انما اءنت منذر و لكل قوم هاد⁽³⁷⁹⁾ يعنى : ((تو فقط ترساننده اى و هر قومى داراى هادى است .))
در مجمع البيان ⁽³⁸⁰⁾ روايت شده كه هنگامى كه اين آيه نازل شده رسول خدا فرمود: انا المنذر و على الهادى من بعدى ، يا على ! بك يهتدى المهتدون يعنى : ((من ترساننده ام و بعد از من على هادى است ، اى على ! هدايت جويان با تو هدايت مى شوند)).
و در كافى ⁽³⁸¹⁾ از حضرت امام باقر (عليه السلام) روايت شده است : رسول الله المنذر و لكل زمان منا هاد يهديهم الى ما جاء به نبى الله ثم الهداة من بعده على ثم الاءوصياء واحد بعد واحد يعنى : ((رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) منذر و ترساننده است ، و در هر زمانى يكى از ما هادى است كه مردم را به آنچه پيامبر خدا آورده هدايت مى كند، هاديان بعد از پيامبر على و سپس اوصيا يكى بعد از ديگرى هستند)).
و از امام صادق ⁽³⁸²⁾ روايت شد كه فرمود: كل امام هاد للقرن الذى هو فيهم يعنى : ((هر امامى هادى زمانى است كه در بين مردم آن زمان است )).
و از امام صادق (عليه السلام) در پاسخ از ابو بصير⁽³⁸³⁾ بعد از پرسش از آيه : انما اءنت منذر و لكل قوم هاد⁽³⁸⁴⁾ روايت شده كه فرمود: رسول خدا منذر و على هادى است ... الخ .
و اكمال ⁽³⁸⁵⁾ و قمى ⁽³⁸⁶⁾ و عياشى ⁽³⁸⁷⁾ و ديگر راويان خاصه ⁽³⁸⁸⁾ و عامه ⁽³⁸⁹⁾ به اسانيد مختلف همانند روايت نخست از امام صادق در كافى را روايت كرده اند.
و چون مظاهر آن اسم مبارك از جهت ياد شده ائمه اطهار (عليه السلام) هستند، لذا آيه منه آيات محكمات به اميرالمومنين (عليه السلام) و ائمه (عليهم السلام ) تفسير شده است ، بنابراين ولايت به اين معنا بر خلق دارند، خلق نسبت به ايشان عبوديت دارند به اين معنا كه بايد اوامر و نواهى ايشان را فرمان برند و امور دنيا و دين خود را به آنها واگذارند و نفوس ‍ و اموال خود را به امام بسپارند و در راه خشنودى وى صرف نمايند، پس ‍ نسبت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) و فرزندان پاكش (عليه السلام) كمتر از نسبت مولى به بنده اى كه به او هبه شده نيست ، چه اين كه خداى تعالى جهان و آن چه در آن است را به خاطر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و آلش آفريده ، چنان كه از على (عليه السلام) روايت شده كه فرمود: نحن صنائع ربنا و الخلق بعد صنائعنا يعنى : ((ما ساخته خداييم و بعدا خلايق ساخته ما هستند)) مراد اين است كه خداوند ما را براى خويش ‍ ساخته و خلايق را براى ما آفريده است و نيز در حديث كساء فرمود: ما خلقت سماء مبنية و لا ارضا مدحية و لا فلكا يدور و لا فلكا يسرى و لا شمسا مضيئة و لا قمرا منيرا الا لاجلكم ⁽³⁹⁰⁾ يعنى : ((ما آسمانى ساخته و زمين گسترده و فلك دور زننده و كشتى روان و خورشيد تابان و ماه روشن را نيافريديم مگر به خاطر شما)).
در اين كه زمين از آن امام است
و در كافى بابى تشكيل شده كه در آن اخبارى جمع شده اند كه به صراحت دلالت دارند بر اين كه جهان با آنچه در آن است از آن امام است .
و از جمله روايت كافى ⁽³⁹¹⁾ باسنادش به محمد بن ريان مى باشد. قال كتبت الى العسكرى جعلت فداك روى لنا اءن ليس لرسول الله من الدنيا الا الخمس فجاء الجواب ان الدنيا و ما عليها لرسول الله يعنى : ((محمد بن ريان گفت : به امام حسن عسكرى نوشتم : فدايت گردم ، روايت شده رسول خدا از جهان جز پنج چيز را مالك نيست ، پاسخ آمد: دنيا و آنچه در آن است از آن رسول خداست )).
و از جمله : روايت كافى ⁽³⁹²⁾ از جابر از ابو جعفر باقر (عليه السلام) گفت : قال رسول الله خلق الله آدم و اءقطعه الدنيا قطيعة فما كان لآدم فلرسول الله و ما كان لرسول الله فهو للاءئمة من آل محمد يعنى : ((رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: خداوند آدم را آفريد و دنيا را به اقطاع به او داد، پس آنچه از آن آدم است از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) است و آنچه از رسول خدا است از آن امام از آل محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) است )).
و از جمله روايت كافى ⁽³⁹³⁾ به اسنادش به بن ابى عمير از حفص بخترى از ابو عبدالله است كه فرمود: ان جبرئيل كرى برجله خمسة اءنهار و لسان الماء يتبعه الفرات و دجلة و نيل مصر و مهران و نهر بلخ فما سقت اءو سقى منها فللامام و البحر المطيف بالدنيا يعنى : ((جبرييل با پاى خويش پنج نهر ايجاد كرد و آب از آن جارى شد، آن نهرها عبارتند از: فرات ، دجله ، نير مصر، مهران ، بلخ . پس هر زمينى را كه آن نهرها سيراب كردند و هر حيوانى كه از آن آب نوشيده از امام است ، و از جمله اموال امام اقيانوس محيط بر زمين است )).
و بيان اين اخبار با آن ملاك كه همه خلايق ذاتا بندگان خدا هستند، ايشان با مردم در مخلوق بودن براى خداى تعالى يكسانند و هيچ سود و زيانى را براى خود مالك نيستند، ولى بعد از اين كه خداوند ايشان را به آداب خويش تربيت كرد و ايشان فانى در خدا شدند لذا خداوند ايشان را در زمين خليفه خويش قرار داد و آنها را ولى بر خلق نموده و دنيا را به ملكيت و اقطاع ايشان در آورد، و از نفوس مومنين بر خودشان برتر كرد چنان كه فرمود: النبى اولى بالمومنين و انفسهم اين جمله دلالت دارد بر اين كه ايشان بر اموال مومنين اولويت دارند، و بر مردم طاعت و فرمانبردارى از ايشان را واجب نمود و اين كه مردم براى خود نپسندند مگر آنچه را كه ايشان پسندند، و امر مردم را به ايشان واگذاشت ، و فرمود: و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا⁽³⁹⁴⁾ آيا بندگى معنايى جز اين دارد، و آيا جز اين است كه بندگان از تصرفات كامل و آزادانه در حركات و سكنات و شهوات ، در خود و اموال خود برخوردار نيستند و بايد در تحت اراده رهبران و امامان خود در آنها تصرف نمايند؟ با توجه به اين كه امامان و رهبران نيز در وجود و حواس و جوارح و سلامت و روزى و زندگى و مرگ با مردم مشاركت داشته و همه در دست آفريدگار خويشند كه خدايى جز او نيست و شريكى ندارد.
و در روايت صفوان از امام صادق (عليه السلام) در چگونگى زيارت مطلقه ⁽³⁹⁵⁾ معروف به زيارت و ارث در اذن دوم آمده است : عبدك و ابن عبدك و ابن امتك المقر بالرق و التارك للخلاف عليكم يعنى : ((بنده تو و فرزند بنده تو، و فرزند كنيز تو، اقرار به بندگى دارد و از مخالفت با شما پرهيز مى كند)) اين فقره خردمندان را در اثبات بيان مزبور كفايت است ، و خداوند راهنماست و رجوع همه به اوست .
فرمود: