بعد الهى انسان
مبداء ايمان به حق تعالى ، مبداء به ماوراء طبيعت ومراتب و درجات و كمال ايمان ، همان حيثيت الهى در انسان است ؛ همان جهت الهى كه خداوند در اين موجود به وديعه نهاده است و از آن مى توان به روح و نفخت فيه من روحى ⁽³⁶⁾، يا به عقل نورانى و جهت الهى تعبير كرد. اساس فطرت ، روى همين جهت الهى است . لذا فطرت انسان ، عبوديت حق است . فطرت انسان توحيد است . كفر و نفاق ، خارج از فطرت است . اگر اين نورانيت الهى متحرك شود، اين ايمان تكامل پيدا مى كند. انسان بايد به خدا نزديك شود و مراتب خود را بالا برد. از مراتب حيوانيت و مراتب نفس اماره و از حجابهايى كه مانع از مشاهده حق است ، مزكى و مهذب شود.

موانع شهود
سرتاسر عالم ، جميع فعل و انفعالات جهان ، همه ، آيات الهى است . ولى با اين وجود بشر به خدا توجه پيدا نمى كند و نمى فهمد خدايى هم هست . آن ، على (عليه السلام ) است كه مى گويد: به هر چه نگاه كردم جهت الهى را در آن يافتم . موانع ، همه مال اين بشر است . تا اين بشر گرفتار شهوات ، حسدها، حرصها، رقابتها، تعارضها و تزاحمهاى دنيوى و اقتصادى است ، مانع دارد: من غشق شيئا اعشى بصره ⁽³⁷⁾. اين قدر گرفتار دنياست كه به دنيا هم نمى تواند برسد. با اين كه سرتاسر جهان ، مملو از آيات الهى است ، اين بشر خدا را نمى بيند. چرا؟ براى اين كه گرفتار پول و شهوت و مقام است ، گرفتار صفات حيوانى است . اينها مانع هستند.
اروپايى ها مى گويند: ما با همه صنايع و اختراعاتمان ، هواپيما و اتم ، خدايى را كه مسلمانها به آن دعوت مى كنند نفهميديم . بله ! نبايد هم بفهميد! مسير حق شناسى ، مسير شرق و غرب نيست ؛ مسيرش مسير انبيا و اولياست ؛ مسير تهذيب و تزكيه است . بايد فحش ندهى ، غيبت نكنى ! مىگويى : نمى توانم ! پس همين جا بمان و اسير لجام شيطانى باش ! وقتى اين لجامها را پاره كردى و از هوى و هوس آزاد شدى ، آن گاه خدا را مىفهمى . اشكال ، اين است كه شما از مسير حق حركت نمى كنيد. آدمى كه مشروب مى خورد، به درد مسير حق نمى خورد. آدمى كه جنايت كار است ، جزءحزب شيطان است : اءلا ان حزب الشيطان هم الخاسرون ⁽³⁸⁾. اگر وارد مسير حق شدى و در مسير حق و توحيد و مسير انبيا حركت كردى و خدا رانفهميدى ، آن وقت از شما قبول مى كنيم . ولى شما، راه نرفته ، بزرگترين نعمتها؛ يعنى نعمت ايمان را مى خواهى . اين نعمت با آلودگيها سازگارنيست .

مراتب سلوك
حركت الى الله مراتب دارد. درجات و مراتب ايمان هم تابع همين مراتب حركت بشر است . گذشته از اين ، سيرى كه در اخلاف و ارحام و نژادهاى مطهر بشر است . نيز در سعادت بشر مؤ ثر است . كسى كه مولود يك خانواده طاهر باشد به سعادت نزديكتر است ، تا كسى كه مولود چنين خانواده اى نيست . حركت الى الله گونه هاى مختلفى دارد. يكى از مال مى گذرد، بدنش را هم به سختى مى اندازد و نماز هم مى خواند. يكى همه چيز را در راه خدا انفاق مى كند و از مال و مقام و اولاد و حيات خود در مسير حق صرف نظر مى كند. اينها با هم خيلى فرق دارند. اگر انسان از مسير از حق براى معرفت الله حركت كرد و معرفت حاصل نشد، بگوييد ما نفهميديم . همه جور شهوات را مى خواهى اعمال كنى و با اين وجود، خدا پرست هم باشى ؟! فحشهايت را بدهى ، قلدريها، جهالتها، شيطنتها و توطئه هايت را بكنى ، معرفت هم براى تو حاصل شود؟! خيال نكنيد ما اهل توطئه نيستم . ما اهل توطئه هستيم . اينها همه مانع از نورانيت عقلى و الهى است . معصيت خدا مانع است .
اگر مى خواهى آن ايمانى كه فطرى است و جهت نورانيتى را كه خدا در فطرت بشر قرار داده است ، تقويت كنى ، بايد حركت كنى . بايد بندگى خدا را كرد و بنده هوى و هوس نبود. اگر بگويى : دلم مى خواهد چنين كنم ، در فلان مسير حركت كنم ، اين همان مسير شيطان است . مسلمان كسى است كه در حركتش رضاى خدا را ملاحضه كند، ببيند آيا خدا راضى است . آيا اين بساطى كه فعلا در دنيا پيدا كرده است مورد رضاى خداست ، يا همه آنها بر خلاف رضاى خداست ؟ نيروى سازنده ، نيروى اسلام است . اسلام نيروى انسان ساز و نيروى اصلح اجتماعى است . نيروهاى تخريبى و توطئه گر به جايى نمى رسد، سازنده انسان و اجتماع نيستند، بلكه فاسد كننده اند.

رابطه عمل و ايمان
و بشر الذين ءامنوا و عملوا الصالحات . عمل صالح ، انجام واجبات الهى و ترك محرمات است . اينها ايمان را تقويت مى كند. معصيت و نافرمانى خدا، كار را به جايى مى رساند كه ايمان را از انسان سلب مى كند. اين گونه نيست كه بگوييد: ما ايمان داشتيم و الان هم داريم . اگر در مسير شيطان قرار گرفتى و حركت شما، حركت شيطانى بود. اين ايمان هم از شما گرفته مى شود: ثم كان عاقبه الذين اساؤ ا اءن كذبوا بايات الله و كانوا بها يستهزون ⁽³⁹⁾. مردم معصيت كار عاقبت امرشان اين است كه ديگر ايمان هم ندارند. معصيت ، انسان را به شيطان نزديك مى كند و بندگى خدا، انسان را به خدا. خدا همه را موفق بدارد. در راه حق حركت كنيد و در راه الهى متحرك باشيد. اگر بطيئى هم باشيد نافع است . راه شيطان ، آدم را به خدا نمى رساند. همه موفق و مؤ يد باشيد. همه چيز به بركت پيغمبر خداست . اگر فى الجمله حياتى داشته باشيد مال اوست ؛ مال پيغمبر خدا.

اقسام عبادت
ايمان به خدا از طريق خدا تقويت مى شود. بندگى خدا به حسب كميت و كيفيت اقسامى دارد. انسان به حسب كميت به جميع اعضا و جوارح ، بنده و مطيع خداست . دست و چشم و زبان وقلب او از حق اطاعت مى كند و خاطرات سوء هم ندارد؛ نه عمل بد و نه خاطرات بد. و اين به حسب كميت است .اما به حسب كيفيت ، يك عبادت عبيد داريم و يك عبادت تجار و يك عبادت احرار⁽⁴¹⁾ قوم عبدوا الله خوفا من النار، اين عبادت عبيد است .
اينها از ترسشان خدا را اطاعت مى كنند. قوم عبدوا الله طمعا للجنه ، يك دسته اى هم بندگى خدا مى كنند تا فردا اجر و مزدى نصيبشان شود؛ بهشت رابه آنها بدهند. يك دسته اى هم وجدوا الله اهلا فعبدوه اينها فهميدند خدا اهليت براى عبوديت دارد. ماسوى الله را نبايد پرستش كرد. جميع ماسوى الله و آنچه غير خداست ، حجاب عن الله هستند، آستار و حجبند، موانع رؤ يت حق هستند؛ همان رؤ يت به حق .

نور خدا
ما سواى خدا كه حجابند، متفاوت هستند. حجاب نورى داريم و حجاب غير نورى . حجابهاى نورى هم مختلف هستند. بعضى از حجابهاى نورى ، نور شديد دارند و بعضى نور ضعيف . الله نور السموات و الاءرض مثل نوره كمشكوه فيها مصباح المصباح فى زجاجه الزجاجه كانها كوكب درى ...⁽⁴²⁾؛ خدا نور آسمان و زمين است ؛ نور حقيقى جهان . حقيقت نور، نور حق است . نورهايى مثل نور چراغ و نور خورشيد، جهت خلاقيت ندرارند. يعنى نور خورشيد، خلاق نيست ، نور برق و چراغ ، آفرينش ندارد. ولى اگر خورشيد و برق و چراغ نباشد، رنگهاى مختلف مشخص نيست . وقتى تاريك است ، انسان را از حيوان و نبات و جماد نمى توان تشخيص داد. نور، همه را مشخص مى كند. ولى اين نور، نه انسان خلق مى كند و نه آهن و نه حيوان . اين نور، نسبت به الوان و اشيا خلاقيت ندارد، به خلاف نور حق كه نور خلاقه است ؛ نورى است كه تمام موجودات را از فضاى عدم و ظلمت ، ظاهر كرده است . و لذا مى گوييد: الله نور السموات و الاءرض . حقيقت نوريت ، نوريت الهيه است . نور شمس هم از الله است . خود نور و صاحب نور هر دو مخلوق هستند.

حجابهاى نورانى
چراغ يك حاجب دارد. شيشه چراغ ، حاجبى است نورانى . شيشه لامپ ، خود يك حاجب نورانى است . چون شيشه ، نور ندارد. نور مال آن شعله و آن سيم داخل لامپ است . ولى شيشه مانعيت ندارد. يك حجاب است ، لكن حجاب نورانى . در مواقعى كه باران مى آيد يك حبابى هم روى لامپ مى گذارند، آن هم حجاب نورانى است . ولى حجابى است كه مانعيت آن بيشتر از مانعيت اولى است . همه موجودات جهان ، حجاب عن الله هستند. منتها آيات الهى ، حجاب نورانى است ؛ حجابهايى كه به وسيله آنها انسان توجه به حق پيدا مى كند؛ از باب اثر و موثر مى فهمد كه حركت شمس و قمر و توازنى كه در شمس و قمر هست و مدار حركتى كه وجود دارد، از يك قدرت الهى است . بنابراين ، همه اينها حجاب هستند؛ حجابهايى كه شهادت به وجود مبداء و وحدانيت خدا مى دهند.

حجابها و رؤ يت حق
شايد امثال ما قادر نباشيم بدون حجاب ، حق را رؤ يت كنيم . كلماتى درباره على (عليه السلام ) نقل كرده اند و به پيامبر خدا نسبت داده اند كه : ان عليا ممسوس فى ذات الله ...⁽⁴³⁾؛ شايد مفاد اين جمله اين است كه حضرت حتى حجابهاى نورى هم ندارند. در زيارت عرفه مى خوانيم : الهى ترددى فى الاءثار يوجب بعد المزار⁽⁴⁴⁾؛ يعنى تردد در آثار الهى ، شمس و قمر، آدمى را از خدا دور مى كند. ولى ما به غير اين طريق نمى توانيم به خدا برسيم . ما ضعيف هستيم . تردد در آثار، موجب بعد عن الله است ، ولى ما راه ديگرى نداريم ؛ به خلاف انسان كامل . خلاصه ، وجود يك ماوراء طبيعت مسلم است ، ولى حجب ، آستار و موانعى نيز هست . هوى و هوس ، موانع هستند. حجب نوريه نيز حجابند، ولى ما از طريق همين آثار و حجابهاى نورى بايد به حق و اصل شويم . آنهايى كه حجب نورى هم ندارند انبيا و اوليا - سلام الله عليهااجمعين - هستند.

منزلت پيامبر و اهل بيت عليهم السلام
ان شاء الله همه موفق باشيد، تا حدودى اهل عمل باشيد، اهل طاعت باشيد و ته دستگاه خدا آشنا باشيد. همه چيز در دستگاه خداست ، ولى چه بايد كرد كه ما از دستگاه خدا دور هستيم . سرور شهيدان ، حسين بن على (عليه السلام ) مى گويد: تردد در آثار، اين كه من آثار الهى را مشاهده كنم ، از اين اثر و آن اثر توجه پيدا كنم ، مانع است ؛ يعنى حتى اين كار را هم نبايد بكنم . ولى اين مقام ، مال اوست ؛ مال حسين بن على (عليه السلام ) است ، كس ديگر نمى تواند اين حرف را بزند. اين حرف مال آن مرد الهى است .
اينها در دنيا قابل تصور نيستند. اهل بيت عصمت و طهارت ، دوازده امام ، مولى على (عليه السلام )، پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله )، حضرت فاطمه (عليه السلام )، اين گونه هستند. جهان مثل اينها ندارد. ان شاء الله موفق باشيد و بدانيد تمام اين مجالس هم از بركات اينهاست . كلمات ، مال ينهاست . آثار، مال اينهاست .همين مجلس هم از آثار پيامبر خداست . اگر پيامبر خدا نبود، اين مجالس هم نبود. اگر حياتى در آفرينش هست ، حيات پيغمبر خداست . همه به بركت حيات پيغمبر خداست . اگر به مقدار اين نور چراغ هم نورانى باشند، اين نور مال پيغمبر خداست . بدانند كه پيغمبر خدا به گردن همه اجتماع ، به گردن جن و انس و ملائكه تا روز قيامت داراى حق است .

از مجموعه آياتى كه در مورد ايمان است ، مى توان استفاده كرد كه مراد از ايمان در اين آيه ، همه چيزهايى است كه بايد به آن ايمان داشت ؛ ايمان به مبداء، ايمان به معاد، ايمان به رسالت و ايمان به ولايت را ارسال كرده است .

ميزان در عمل صالح
عمل صالح چيست ؟ و اصولا ملاك صلاح و فساد عمل چيست ؟ آيا ملاك ، امر و نهى شرعى است ؟ يعنى هر عملى كه از محرمات و منهيات الهى است ، عمل فاسدى است و در مقابل ، هر عمل واجب يا مستحب ، عمل صالح است ؟ يا اين كه ملاك عمل صالح ، مجرد انجام تكاليف الهى نيست ، بلكه ملاك صالح بودن ، جهت عمل است ؛ همان چيزى كه در عبادات از آن به قرب و نيت قربى تعبير مى شود. يعنى اگر جهت عمل الهى باشد، و انگيزه ، رضاى حق و امر خدا باشد، آن عمل صالح است .
به حسب روايت ماءثور، اگر عملى متعلق استحباب و وجوب نباشد و مسلمانى به توهم اين كه اين عمل ، واجب يا مستحب است و به اميد رجا و استحباب آن را انجام دهد، ثواب را به او مى دهند، گرچه پيامبر خدا آن را نفرموده باشد⁽⁴⁶⁾. از اين معلوم مى شود كه ملاك عمل صالح ، اين نيست كه امرى به آن تعلق گرفته باشد. عمل گرچه متعلق امر هم نباشد، ولى اگر به خاطر استناد به يك روايت ضعيف ، توهم امر شود و براى رضاى خدا انجام گيرد، ثواب عمل به اين عمل كننده داده مى شود، اگر چه در واقع پيامبر خدا آن را نفرموده است . اين چنين عملى كه بر اساس رضاى ايجاد شده است و استحباب و جوبى هم ندارد، عامل تسليم در برابر امر و رضاى حق است و از اين طريق بركاتى كه براى تسليم در برابر طاعت و رضاى خدا و حركت در راه حق وجود دارد، نصيب انسان مى شود و عمل صالح محقق شده است .
از طرف ديگر، اگر عملى قطعا فرضيه الهى باشد، مثل نماز واجب ، و انسان آن را به انگيزه هاى نفسانى و از روى ريا و براى هواهاى نفسانى ، ايجاد كند، آن عمل به مغزش مى خورد. اين عمل ، صالح نيست ؛ بلكه عمل شيطانى است . در عمل واجب ، اعمال شيطنت كرده است . پس ملاك عمل صالح اين است كه وجه عمل ، الهى باشد و انسان عمل را براى رضاى خدا ايجاد كند. روايات مى گويد: اءنا خير شريك ⁽⁴⁷⁾؛ خدا فرموده است : ما بهترين شريك هستيم و از هر عملى كه ديگرى رابا ما در آن شريك كردى صرف نظر مى كنيم و مى گوييم : آن عمل مال شريك باشد. الهى بودن و صالح بودن عمل به خاطر جهت عمل است ، نه به خاطر واجب و يا مستحب بودن آن .

انگيزه هاى غير الهى بيگانگان
از اين جا معلوم مى شود كه تمام خدمات اجتماعى شرق و غرب از اتومبيل ها، هواپيماها، برق و صنايع را نمى توان به حساب اعمال صالح گذاشت . همه اين اعمال ، فاسد است . چون همه براى آثارى است كه الان از آنها مى بينيم . يعنى شرق و غرب فعاليت در صنايع كرده اند، تا يك روزى كشورهاى ضعيف را سلطه جويى كنند. شرق و غرب گرچه در مساءله حريت و رقيت ، سر و صداى زيادى دارند، ولى حقيقت اين است كه آنها رقيت را براى تمام كره زمين مى خواهند. صنايع اسلامى براى استقامت و تقويت اسلام در برابر كفر است ، براى ترويج اسلام است . گمان نشود صنايع مسلمين و شرق و غرب در يك مسير است . صنايع مسلمين اگر براى رضاى خدا و تقويت اسلام ايجاد شود، از واجبات و عبادات است .
محال است از نفوس پليد شيطانى ، خيرى صادر شود. نفوس شيطانى ، توفيق بر انجام خير ندارد. نفس بايد الهى و تابع رضاى خدا باشد، تا بتواند كار خيرى انجام دهد. نفس تا جنبه الهى پيدا نكند، اگر به شما ناهار هم بدهد گمان نكنيد احسان است . اگر دقيق متوجه شويد، باطنش يك طرح شيطانى است . بنابراين ، ملاك در اعمال صالح اين است كه وجه عمل ، حيثيت الهى باشد؛ گرچه نسبت ، نسبت الهى نباشد. اگر نسبت الهى شد، ولى وجه عمل شيطانى باشد، آن عمل از اعمال صالح نيست . خدا همه را براى رضايت در راه خودش موفق مى كند. در حمايت امام زمان و حق باشيد و از بركات علمى استفاده كنيد.