ديوان پروين اعتصامی

ای عجب! این راه نه راه خداست

ای عجب! این راه نه راه خداست		زانکه در آن اهرمنی رهنماست
قافله بس رفت از این راه، لیک		کس نشد آگاه که مقصد کجاست
راهروانی که درین معبرند		فکرتشان یکسره آز و هواست
ای رمه، این دره چراگاه نیست		ای بره، این گرگ بسی ناشتاست
تا تو ز بیغوله گذر میکنی		رهزن طرار تو را در قفاست
دیده ببندی و درافتی بچاه		این گنه تست، نه حکم قضاست
لقمه‌ی سالوس کرا سیر کرد		چند بر این لقمه تو را اشتهاست
نفس، بسی وام گرفت و نداد		وام تو چون باز دهد؟ بینواست
خانه‌ی جان هرچه توانی بساز		هرچه توان ساخت درین یک بناست
کعبه‌ی دل مسکن شیطان مکن		پاک کن این خانه که جای خداست
پیرو دیوانه شدن ز ابلهی است		موعظت دیو شنیدن خطاست
تا بودت شمع حقیقت بدست		راه تو هرجا که روی روشناست
تا تو قفس سازی و شکر خری		طوطیک وقت ز دامت رهاست
حمله نیارد بتو ثعبان دهر		تا چو کلیمی تو و دینت عصاست
ای گل نوزاد فسرده مباش		زانکه تو را اول نشو و نماست
طائر جانرا چه کنی لاشخوار		نزد کلاغش چه نشانی؟ هماست
کاهلیت خسته و رنجور کرد		درد تو دردیست که کارش دواست
چاره کن آزردگی آز را		تا که بدکان عمل مومیاست
روی و ریا را مکن آئین خویش		هرچه فساد است ز روی و ریاست
شوخ‌تن و جامه چه شوئی همی		این دل آلوده به کارت گواست
پای تو همواره براه کج است		دست تو هر شام و سحر بر دعاست
چشم تو بر دفتر تحقیق، لیک		گوش تو بر بیهده و ناسزاست
بار خود از دوش برافکنده‌ای		پشت تو از پشته‌ی شیطان دوتاست
نان تو گه سنگ بود گاه خاک		تا به تنور تو هوی نانواست
ورطه و سیلاب نداری به پیش		تا خردت کشتی و جان ناخداست
قصر دل‌افروز روان محکم است		کلبه‌ی تن را چه ثبات و بقاست
جان بتو هرچند دهد منعم است		تن ز تو هرچند ستاند گداست
روغن قندیل تو آبست و بس		تیرگی بزم تو بیش از ضیاست
منزل غولان ز چه شد منزلت		گر ره تو از ره ایشان جداست
جهل بلندی نپسندد، چه است		عجب سلامت نپذیرد، بلاست
آنچه که دوران نخرد یکدلیست		آنچه که ایام ندارد وفاست
دزد شد این شحنه‌ی بی نام و ننگ		دزد کی از دزد کند بازخواست
نزد تو چون سرد شود؟ آتش است		از تو چرا درگذرد؟ اژدهاست
وقت گرانمایه و عمر عزیز		طعمه‌ی سال و مه و صبح و مساست
از چه همی کاهدمان روز و شب		گر که نه ما گندم و چرخ آسیاست
گر که یمی هست، در آخر نمی‌است		گر که بنائی است، در آخر هباست
ما بره آز و هوی سائلیم		مورچه در خانه‌ی خود پادشاست
خیمه ز دستیم و گه رفتن است		غرق شدستیم و زمان شناست
گلبن معنی نتوانی نشاند		تا که درین باغچه خار و گیاست
کشور جان تو چو ویرانه‌ایست		ملک دلت چون ده بی روستاست
شعر من آینه‌ی کردار تست		ناید از آئینه بجز حرف راست
روشنی اندوز که دلرا خوشی است		معرفت آموز که جانرا غذاست
پایه‌ی قصر هنر و فضل را		عقل نداند ز کجا ابتداست
پرده‌ی الوان هوی را بدر		تا بپس پرده ببینی چهاست
به که بجوی و جر دانش چرد		آهوی جانست که اندر چراست
خیره ز هر پویه ز میدان مرو		با فلک پیر ترا کارهاست
اطلس نساج هوی و هوس		چون گه تحقیق رسد بوریاست
بیهده، پروین در دانش مزن		با تو درین خانه چه کس آشناست