قم به ضم (ق
) و تشديد (م
) كلمه اى است فارسى و شهرى است كه (معمولا) با كاشان ذكر مى شود طول قم
(از نظر جغرافيايى ) 64 درجه و عرض آن 34 درجه و دو سوم درجه است ، و آن شهرى است
جديد و اسلامى كه از ايرانيان (قبل از اسلام ) در آن نشانى نيست . نخستين كسى كه آن
را بصورت شهر در آورد طلحه بن احوص اشعرى بود. در قم آب انبارهايى است كه در سردى و
گوارايى آب آن در روى زمين نظير ندارد. قم از نظر جغرافيايى ميان اصفهان و ساوه
واقع است شهرى بزرگ و تميز است و تمام اهاليش شيعه دوازده امامى هستند. آغاز شهر
شدن آن زمان حجاج بن يوسف به سال 83 هجرى بوده است ، سببش آن بود كه عبدالرحمن بن
محمد بن اشعث بن قيس از سوى حجاج امير سيستان بود و به گفته حموى در معجم البلدان ،
ج 7، صفحات 159 - 160 بر عليه او قيام كرد. گروهى از خاندان ابوطالب و فقهاى شيعه
در قم دفن شده اند كه عبارتند از:
1 - سيده جليله فاطمه دخت امام موسى كاظم عليه السلام ، سيد مهدى قزوينى در فلك
النجاه ، خوانسارى در روضات الجنات ، مجلسى در بحار نقل كرده اند كه قبر فاطمه عليه
السلام در قم است . شيخ صدوق در كتاب ثواب الاعمال و عيون اخبار الرضا عليه السلام
به اسنادش از پسر امام رضا حضرت امام جواد عليه السلام نقل كرده كه فرمود:
(هر كه عمه ام را در قم زيارت كند اهل بهشت است . قال محمد الجواد عليه
السلام : من زار عمتى بقم فله الجنه . مجلسى در بحار نقل كرده كه حسن بن محمد قمى
(ره ) تاريخى براى شهر خود (قم ) نوشته و در آن مى گويد: از حضرت صادق عليه السلام
روايت شده كه : براستى خداى را حرمى است كه همان مكه مى باشد و پيامبر خدا صلى
اللّه عليه و آله حرمى دارد كه مدينه است و امير المومنين عليه السلام حرمى دارد كه
كوفه است و براى ما هم حرمى است و آن قم مى باشد، و بزودى زنى از اولاد من به نام
فاطمه در آنجا دفن شود و هر كه او را زيارت كند بهشت بر او واجب گردد.)
اين سخن را حضرت وقتى فرمود كه مادر حضرت موسى كاظم عليه السلام هنوز به موسى حامله
نشده بود. قال الصادق عليه السلام : ان لله حرما و هو مكه و
لرسوله حرما و هو المدينه و لاميرالمومنين حرما و هو الكوفه و لنا حرما و هو قم و
ستدفن فيه امراه من ولدى تسمى فاطمه من زارها و جبت له الجنه . قال عليه السلام ذلك
و لم تحمل بموسى امه . سيد جعفر بحر العلوم در تحفه العالم ،
ج 2 ص 36 نقل كرده : (اما فاطمه كبرا
دختر موسى كاظم عليه السلام همان است كه امروز به معصومه مشهور است و در قم آرامگاه
بزرگى دارد، و نقل مى شود كه گنبد كنونى كه بر روى قبر اوست در سال 529 هجرى به
فرمان مرحومه شاه بيگم دختر عماد بيگ ساخته شده ، ليكن طلاكارى گنبد با بعضى
جواهراتى كه بر روى قبر نصب شده از آثار فتحليشاه قاجار است .)
2، 3، 4 - قبر زينب ، ام محمد، ميمونه دختران امام محمد جواد عليه السلام به گفته
حاج شيخ عباس قمى در سفينه البحار، ج 2، ص 400 در قم كنار قبر فاطمه دختر امام موسى
كاظم عليه السلام است .
5 - در قم ، ابوالحسين حسين بن حسن بن جعفر بن محمد بن اسماعيل بن امام جعفر صادق
عليه السلام درگذشت ...
6 - در قم ، حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام
على زين العابدين عليه السلام دفن شده ...
7 - در قم ، موسى مبرقع بن امام محمد الجواد بن امام على الرضا بن موسى كاظم عليه
السلام مدفون است ...
8 - در قم محمد بن موسى المبرقع بن امام محمد جواد عليه السلام دفن شد...
9 - در قم ، ابو على محمد اعرج بن احمد بن موسى مبرقع بن امام جواد عليه السلام در
گذشت ...
10 - در قم ، ابو عبداللّه احمد بن محمد الاعرج بن احمد بن موسى مبرقع بن امام محمد
جواد عليه السلام وفات يافت
11 - در قم ، قبر ابراهيم بن محمد اعرج بن موسى بن ابراهيم مرتضى ابن امام موسى
كاظم عليه السلام واقع است ...
12 - در قم ، قبر احمد بن اسحاق بن ابراهيم عسكرى بن موسى بن ابراهيم مرتضى بن امام
موسى كاظم عليه السلام قرار دارد...
13 - در قم ، قبر حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهربن
امام على زين العابدين عليه السلام قرار دارد...
14 - در قم ، حسين بن محمد بن احمد مختفى بن عيسى بن زيد بن امام على زين العابدين
عليه السلام به قتل رسيد...
15 - در قم ، يحيى بن جعفر بن امام على هادى بن محمد الجواد عليه السلام وفات يافت
. ابراهيم و يحيى صوفى دو فرزند جعفر بن امام هادى عليه السلام به قم آمدند تا ما
ترك خواهر خود بريهه همسر محمد بن موسى مبرقع را مطالبه كنند و چون ما ترك او را
گرفتند ابراهيم برگشت ولى يحيى بن جعفر در قم ماند تا در همان جا در گذشت ...
16 - در قم ، قبر احمد بن قاسم بن احمد بن على عريضى بن امام جعفر صادق عليه السلام
قرار دارد، و قبر خواهرش فاطمه هم در آن جاست به گفته حاج شيخ عباس قمى در منتهى
الامال اثر بقعه قديمى است .
17 - در قم ، على بن مهدى بن محمد بن حسين بن زيد بن محمد بن احمد بن جعفر بن
عبدالرحمن بن محمد بطحانى بن قاسم بن حسن بن زيد بن امام حسن بن على بن بن ابى طالب
عليه السلام دفن شده است ...
18 - در قم ، قبر محمد بن عبدالله بن حسين بن على بن محمد بن امام جعفر صادق عليه
السلام واقع است . در رياض الانساب آمده كه قبر او در قم و به قبر سيد سر بخش معروف
است .
19 - در قم ، ابوالقاسم على بن محمد بن حمزه بن احمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله
الباهر بن امام على زين العابدين عليه السلام دفن شده است ...
20 - در حومه قم ، محمد بن احمد بن محمد بن حسين بن على بن عمر اشرف بن امام على
زين العابدين عليه السلام به قتل رسيد.
21 - در قم ، قبر ابو جعفر محمد بن على بن محمد بن حمزه بن احمد الرخ بن محمد
الاكبر بن اسماعيل بن محمد الارقط بن عبدالله باهربن امام على زين العابدين عليه
السلام قرار دارد.
22 - در قم ، گروهى از اصحاب امامان عليهم السلام و كسانى كه از آن بزرگواران روايت
مى كرده اند دفن شده اند. از جمله زكريا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعرى قمى كه
موثق و بزرگوار بوده و در خدمت حضرت رضا عليه السلام وجهه اى داشته است .
23 - در قم ، قبر زكريا بن ادريس بن عبدالله بن سعد اشعرى قمى قرار دارد، او از
عبدالله و ابوالحسن و رضا (امام صادق ، امام كاظم و امام رضا عليهم السلام ) روايت
مى كرده و حضرت رضا عليه السلام بر او رحمت فرستاده است .
24 - در قم ، قبر آدم بن اسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعرى قرار دارد، و قبرش
در شيخان الكبير قم مى باشد و مورد اعتماد بوده است
25 - در قم ، قبر على بن ابراهيم بن هاشم قمى است كه در حديث ثقه بوده است .
26 - در قم ، قبر ابوالحسن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى است كه در زمان خود
از بزرگان قم و مقدمه بر تمام آنان و فقيه و مورد اعتماد و وثوق بوده و به سال 329
هجرى در گذشته است .
27 - در قم ، قبر احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن مالك احوس اشعرى قرار دارد،
او از بزرگان قم و مورد اعتماد بود و از ابو جعفر دوم (امام محمد تقى عليه السلام )
و ابوالحسن (حضرت رضا عليه السلام ) روايت مى كرده است و از اصحاب خاص حضرت هادى
عليه السلام بود. او صاحب الزمان عليه السلام از ديده است
28 - در قم ، قبر محمد بن قولويه واقع است كه از بهترين ياران سعد بن عبدالله قمى و
او پدر ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه بود.
29 - در قم ، قبر ريان بن شبيب قرار دارد كه شيخ هاشم خراسانى در منتخب التواريخ از
او ياد كرده است . علامه حلى در الخلاصه گويد: (ريان
بن شبيب دايى معتصم بوده و موثق است .) و
شيخ محمد اردبيلى در جامع الرواه ، ج 1، ص 323 گويد:
(ريان ساكن قم بود و مردم قم از او روايت مى كردند و او خود از حضرت رضا
عليه السلام روايت مى كرد.)
30 - در قم سيد قطب الدين فضل الله حسنى راوندى سيد ضياالدين ابوالرضا دفن شده وى
علامه روزگار خود و استاد پيشوايان زمان خويش بوده است . اين قول را اردبيلى در
جامع الرواه ، ج 1، ص 9 نقل كرده و شرح حالش مفصل است .
(193)
امامزاده شاه سيد على عليه السلام قم
گنبد معروف به نام شاهزاده سيد على در جهت شمالى شهر و منتهى اليه كوى جديد خارجى
دروازه قم واقع شده است ، كه با امتداد خيابان كمربندى از موقعيت ممتازى برخوردار
خواهد گشت .
هر چند كه نسب نامه اين امامزاده عظيم الشان در لوح كاشى مرقدش بدين گونه ذكر شده
است :
السيد على بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام المتقين اميرالمومنين على بن ابى
طالب عليه السلام ، اما ترديد نبايد كرد كه از اين نسب نامه وسائطى اسقاط گرديده
است . زيرا اولا ابوالفضل العباس را فرزندى به نام جعفر نبوده است ، ثانيا در بين
پسران وى تنها عبيدالله بن عباس داراى اعقاب بوده است ، ثالثا نسل عبيدالله هم تنها
از طريق فرزندش حسن باقى مانده است . بنابراين نسب نامه آن بزرگوار چنين است : على
بن ابراهيم بن ابى جعفر حسن بن عبيدالله بن ابوالفضل العباس عليه السلام . على از
اسخياى بنى هاشم بوده وبه جلالت قدر و عظمت منزلت متصف مى باشد. و او داراى نوزده
پسر بود، از جمله عبيدالله بن على كه سيدى فاضل و شجاع و با تقوى بود و اكثر اوقات
را به سياحت مى گذرانيد. كتاب جعفريات ، كه در چند مجلد بوده و متضمن دوره كاملى از
فقه شيعه است ، تصنيف اوست و در سال 312 درگذشته است . به هر صورت بارگاه شاهزاده
سيد على - پس از آستانه حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها - بيش از ساير بقاع
مقدسه قم مورد توجه عمومى قرار داشته و محل نذورات و مزار همگانى و مركز اجتماع و
اعتكاف ارباب حاجات بويژه دردمندان است . به گونه اى كه كمتر زمانى است كه يك تا
چند نفر در آنجا معتكف نباشند. مزار شاه سيد على داراى بقعه و قبه و رواق و ايوان و
صحن و آب انبار و بيوتاتى از حجره و غرفه مى باشد، كه ذيلا به توصيف آنها مى
پردازيم .
بقعه
بقعه از داخل به صورت هشت ضلعى مختف الاضلاع به دهانه 6 متر و ارتفاع 9 متر است كه
در جهات اصلى آن چهار شاه نشين به دهانه 50/2 متر قرار دارد كه از هر يك در بى به
خارج گشوده مى شود و اضلاع فرعى آن به شكل مورب بوده و هر يك به اندازه 6/1 متر است
. ازاره بقعه مزبور به ارتفاع 15/1 متر، مزين به كاشيهاى خشتى فيروزه فام تجديدى
است و بالاى آن تمام جدار از جرز و اسير و بغله هاى سفيد كارى آسمانى رنگ تهى از
تزيينات هنرى است كه از روحانيت خاصى برخوردار است .
ايوان
در جهت جنوبى بقعه ، ايوانى است به دهانه 5، عرض 4 و ارتفاع 7 متر با ازاره
كاشيكارى و جدار سفيد كارى و پوشش رسمى بندى و جرزها و جبهه ولچكهاى كاشيكارى معرفى
و يا كاشيهاى خشتى منقش و هفت رنگ مى باشد. در دو جانب ايوان دو حجره ، و بر فراز
آنها غرفه هايى زيبا وجود دارد كه جبهه ولچكهاى آنها نيز مزين به كاشيكارى است .
صحن
جلوى ايوان ، صحنى مروح و مربع به وسعت 21*21 متر با جدار نمابندى آجرى قرار دارد
كه ابنيه و بيوتات بقعه ، ضلع شمالى آن را پوشانده است . در مدخل بقعه ، زير ايوان
ياد شده يك زوج درب منبت كارى شده قرار دارد كه جديدا نصب گرديده و روى چهار چوب و
سر در و تنكه هاى روى دو لنگه آن كتيبه هاى افقى و عمودى متعددى وجود دارد كه روى
آن به خط نستعليق برجسته عبارات و ابيات زير منبت شده است :
يا على ، آن بنده مظطر منم
|
عمل استاد محمد بن ابوالحسين - هشتم ذى الحجه 1334 ق
مدخل بقعه
هر كس به على روى تولى نكند
|
در باغ جنان به حشر ماوى نكند
|
بالله بجز على و اولاد على
|
دردى ز كسى ، كسى مداوا نكند
|
اولاد على كه اصل ايمان شده اند
|
دردا كه قتيل تيغ عدوان شده اند
|
مجموع چو آفتاب ، و ماه انجم
|
در جمله آفاق پريشان شده اند
|
اين بارگاه كيست كه با عرش همسر است
|
اين بارگاه قدس ز فرزند حيدر است
|
شهزاده اى كه دفن بود اندرين مكان
|
نامش على و زاده ساقى كوثر است
|
عباس جد اوست ابراهيم باب وى
|
نور دو چشم فاطمه خاتون محشر است
|
هر كس كه گشت زائر قبرش ز روى صدق
|
جايش بهشت و تحت لواى پيمبر است
|
باشد ولى حضرت معبود ذى الجلال
|
اين سيد جليل ، كه محبوب داور است
|
گمنام زن تو دست توسل به دامنش
|
كو شافعت به نزد خداوند اكبر است
|
خواهد هر آنكه حاجت از اين شبل مرتضى
|
بيشك بدان كه حاجتش از وى ميسر است
|
دار الشفاست مركز درمان دردها
|
اين مرقد شريف كه دائم منور است
|
بسم الله الرحمن الرحيم
هذا المرقد الشريف الجليل شاهزاده سيد على بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن
اميرالمومنين عليه السلام عمل محمد فرزند جعفر، مورخه 1 ذى الحجه 1374 به قلم مرتضى
ايازى
ضريح و مرقد
در وسط بقعه ضريحى است مشبك از چوب رنگين به رنگ سبر كه لب آن از بالا قاب بندى و
تنكه سازى گرديده و در پرده اى از حرير سبز رنگ پوشانده شده است . درون آن مرقدى
است به ارتفاع 20/1، طول 2 و عرض 50/1 متر كه بدنه آن از پنج جهت آراسته به كاشيهاى
خشتى منقش هفت رنگ عصر فتحعلى شاه مى باشد.
سطح مرقد از چهار جانب داراى حاشيه است در وسط دو رديف كاشيها دوالى از خشتهاى كاشى
40*20 منقش هفت رنگ كه روى خشتهاى طرف بالاى سر كتيبه اى است به خط ثلثى نسخ طلايى
در زمينه لاجوردى متضمن نسب نامه امامزاده با همان اسقاطات بدين عبارت :
هذا المرقد المنور و المضجع المطهر امامزاده واجب التعظيم و
التكريم امامزاده السيد على عليه السلام بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام
المتقين على و اميرالمومنين حيدر بن ابى طالب صلوات الله عليهم اجعمين
گنبد
بر فراز بقعه ، گنبدى است شلجمى مشابه خودى سراپا آراسته به كاشيهاى گره سازى الوان
به ارتفاع 7 متر و قطر 7 متر، داراى عنقى استوانه اى به ارتفاع 40/2 متر مزين به
كاشيكارى معرقى (از آجر كلوكى و كاشى گرهى ) با چند كمربند دندانه آجرى كه پيش داده
شده است و در مقرنس آجرى بر روى يكديگر كه نيز پيش آمدگى دارند و در داخل هر حوضچه
مقرنس چند پارچه كاشى كلوگى فيروزه رنگ و يا مشكى به كار برده شده است و بالاى آنها
كتيبه اى است به عرض 45 سانتى متر از كاشيهاى خشتى به خط ثلثى سفيد در زمينه
لاجوردى كه روى آن آيه مباركه نور
(الله نور السموات و الارض مثل نوره كمشكوه
) تا (و هو العزيز الحكيم
) صدق الله العلى العظيم فى سنه 1342 حرره حسين ارسطو خوانده مى
شود
و تارك آن شلجمى و آراسته به كاشيهاى گرهى كه روى آن در بالا چند نام جلاله و در
وسط چند اسم محمد صلى اللّه عليه و آله و در پايين در محاذات آنها چند نام على عليه
السلام به طور متعاكس از كاشيهاى الوان تجلى يافته است . بالاى گنبد ميله اى است كه
بر فراز آن لامپ برقى به صورت (الله
) روشن مى گردد. نيز در جانب غربى بقعه ، رواقى موسع ، و در خارج صحن آن
آب انبارى نوساز وجود دارد. البته ساختمان تازه تغييراتى به وجود آمده است .
(194)
كرامات شاه سيد على عليه السلام
1. يك شب بيتوته كردند و شفاى بچه را گرفتند
اول اسفند ماه 1371 شمسى خانوده اى از اصفهان به قم عزيمت نمودند تا شفاى كودك
خردسال خويش را بگيرند ساعات اول شب ، ماشين حامل خانواده آنان را در صحن امامزاده
سيد على عليه السلام پياده كرد. بچه مريض را به ضريح دخيل بسته ، يك شب بيتوته كرده
و شفاى بچه را گرفتند. طبق اظهارات پدر كودك به نام حسن و مادرش موسوم به فخر
السادات (ساكن اصفهان ) كودك مزبور از همان بدو تولد به بيمارى فلج دچار بود و پدر
و مادرش پس از مراجعات مكرر به پزشكان از همه آنها قطع اميد نمودند، تا اينكه آدرس
امامزاده شاه سيد على را به آنها مى دهند و به حول و قوه الهى شفاى كامل فرزند خويش
را از آن بزرگوار مى گيرند. تاريخ خبر توسط پدر كودك 2/12/71
2. آبى به وسيله خانمى به من داده شد.
خانم بابا حسينى ، كه دخترش از شفا يافتگان مرقد مطهر شاه سيد على است ، مى گويد:
اين جانب شهر بانو بابا حسينى (ساكن جنت آباد قم ) مادر مريض اقدس خراسانى كه
دخترم پس از بستن لوله هاى رحم دچار مرض شد. پس از بسترى شدنهاى مكرر در
بيمارستانهاى قم و جاهاى ديگر، از علاجش نااميد شديم ، سپس به آستان امامزاده سيد
على آمده و متوسل به وى شديم . خود مريضه ، خانم اقدس خراسانى ، مى گويد: ديدم شب
اول در عالم رويا آقايى كه لباس و قد بلندى داشت تشريف آوردند و فرمودند: اين بشقاب
برنج را بگير و بخور. من اول امتناع كردم و سپس خوردم . آنگاه آبى بوسيله خانمى به
من داده شده و گفت : عزيزم چه شده است ؟ گفتم : خانم من گرفتارم ، مريضم . فرمودند:
صبر كن . چند روز بعد شب جمعه ، در خواب ديدم آقا با لباس سفيد و عمامه سبز و قد
بلند دو مرتبه دور قبر دور زندند و بار سوم از درب مرقد بيرون آمدند و رو به پسرم
كرده و گفتند: عزيزم ، مادرت را خيلى دوست دارى ؟ بلند شو با مادرت برو منزل ،
مادرت خوب شد.
مادر مى افزايد كه ، بعد از ظهر پنجشنبه جارو را برداشتم حرم را جارو كنم ، اولين
بار كه جارو را به زمين زدم ، ديدم آقا سيدى لباس سفيد در تن و دستار سبز بر سر
داشتند، و يك پنج تومانى به دست من دادند و تا من برگشتم چيزى بگويم ديدم نيستند.
الحمداللّه مريض سالم و شفا گرفته ، از حرم به طرف منزل رفتند.
قم ، خيابان آذر، شهرك طالقانى ، ده مترى دوم ، مسجد على اكبر عليه السلام ، منزل
ابوالفضل براتى ، پلاك 18، سن مريض : 28 سال ، شغل : خانه دار