سامرا ديار غربت و مظلوميت

حرم دو امام معصوم ( عليهما السلام )

سامرّا ، زيارتگاه ديگري در سرزمين عراق است . شهري در 110 كيلومتري شمال بغداد و شرق رودخانه دجله ، كه در منطقه اي سرسبز و زيبا قرار دارد . نام اصلي آن « سُرَّ مَن رأي » بوده است ( يعني هر كه آن را ببيند خوشحال مي شود ) كه به مرور زمان به سامرّا تغيير يافته است . سه سال طول كشيد تا آن شهر را ساختند . بناي آن در زمان معتصم ، خليفه عباسي بود . پس از تكميل آن ، معتصم از بغداد به سامرا آمد و آنجا را پايتخت خود قرار داد و سپاه انبوه خود را هم در آنجا مستقر ساخت . چون اين شهر ، يك شهر نظامي و محلّ حضور سربازان بود ، به آن عسكر و مُعسكر هم مي گفتند و به همين سبب ، امام يازدهم شيعه هم لقب « عسكري » دارد .

حرم و قبر امام هادي و امام عسكري ( عليهما السلام ) در اين شهر قرار دارد . امّا چرا اين دو امام در اينجا مدفونند ؟

مي داني كه خلفاي ستمگر عباسي با امامان ما مخالف بودند و از محبوبيّت آنان هراس داشتند و هميشه آنان را زير نظر داشتند . وقتي خليفه به سامرّا منتقل شد ، دستور داد امام هادي را نيز به اجبار به اين شهر بياورند . اين بود كه حضرت هادي ( عليه السلام ) با آنكه بيشتر دوست داشت در شهر و وطن خود يعني مدينه بماند ، به سامرّا آمد . چند سال بعد هم خانواده او به اين شهر آمدند . مدت 20 سال از عمر خود را در اين شهر گذراند و با همه محدوديت ها و كنترل ها ، هدايت شيعه را برعهده داشت . سرانجام در سنّ 41 سالگي به دستور متوكّل عباسي به شهادت رسيد و در همان خانه خويش كه خانه وسيعي بود به خاك سپرده شد .

پس از شهادت امام هادي ( عليه السلام ) در سال 254 هجري ، امامت شيعه به فرزند او امام حسن عسكري ( عليه السلام ) رسيد . امام عسكري هنگام شهادت پدر ، جوان بود . او هم از طرف خلفاي عباسي مورد آزار و سختگيري قرار مي گرفت و به شدّت زير نظر بود . پس از چند سال ، در سن 28 سالگي در سال 260 هجري به دست « معتمد عباسي » شهيد شد و در همان خانه كنار قبر پدر بزرگوارش به خاك سپرده شد . هم به اين امام و هم به پدر بزرگوارش امام هادي « عسكريّين » مي گويند ، چون در اين شهر نظامي و محدوده حضور لشكريان سكونت داشتند . امام عسكري 11 سال در اين شهر زيست و از همين جا با پيروان ارتباط داشت و آنان را ارشاد و هدايت مي كرد و در همين خانه بود كه امام زمان ( عليه السلام ) در نيمه شعبان در سال 255 هجري چشم به جهان گشود ، تولّدي معجزه آسا ، كه درباريان از ولادت او آگاه نشدند .

به هر حال ، آن خانه بزرگ كه مدفن آن دو امام شد ، ديواري بلند داشت و پنجره اي رو به بيرون و خادمي كه به كارهاي آن رسيدگي مي كرد . مدّت ها زائران قبر اين دو امام ، بيشتر از پشت آن پنجره قبر امامان خويش را زيارت مي كردند و گاهي هم با سختي هايي رو به رو بودند . اغلب ساكنان سامرا اهل سنّت بودند . اكنون نيز چنين است . بعدها آن خانه و قبرهاي مطهر به صورت حرم درآمد و صحن و قبّه و بارگاه براي آن ساخته شد . و مورد توجّه شيعيان قرار گرفت . البته بارها از سوي مخالفان مورد هجوم قرار گرفت و آسيب ديد ، ولي دوباره با همّت و عشق علاقه مندان به اهل بيت بازسازي شد . ^{( 1 )}

غير از مرقد پاك دو امام معصوم ، چند قبر ديگر در حرم است :

1 . قبر حكيمه خاتون ، دختر امام جواد و عمّه امام عسكري ، كه هنگام تولّد حضرت مهدي ( عليه السلام ) در اين خانه حضور داشت . مدفن او پايين پاي دو امام است .

2 . قبر نرجس ، مادر امام زمان ، كه پشت قبر امام عسكري قرار دارد .

3 . قبر حسين ، فرزند امام هادي ، كه در شمال قبر آن دو امام معصوم قرار دارد .

سرداب مطهّر

در حرم سامرا بيرون از بقعه امامان ، اتاقي وجود دارد كه چند پلّه مي خورد تا به آنجا برسد . اين سرداب در زمان امام هادي و امام عسكري محلّ عبادت آنان بود . حضرت مهدي ( عليه السلام ) هم در همانجا عبادت مي كرد . علاقمندان به آن حضرت ، به ياد آن امام غريب آنجا را زيارت مي كنند . اين سرداب را « سرداب غيبت » هم مي گويند . بعضي ها تصوّر مي كنند محلّ غيبت امام دوازدهم از همين جا بوده است .

حرم سيّد محمّد

يكي از امام زادگان بزرگوار ، حضرت سيد محمد فرزند امام هادي ( عليه السلام ) است و مدفن او كه صحن و سراي باشكوهي دارد در 30 كيلومتري جنوب سامرّا قرار دارد . مردم عراق و زائران ديگر به او اعتقاد خاصّي دارند و از كرامت هاي او خاطرات زيادي نقل مي كنند . زائران هنگام رفتن به سامرّا اين حرم را هم زيارت مي كنند . درگذشت او در سال 252 هجري بود .

حوزه علميه سامرا

به بركت قبر و حرم اين دو امام معصوم ، شهر سامرا شهرتي بسيار يافت . در يك قرن اخير ، مرحوم آية الله ميرزاي شيرازي ، صاحب فتواي معروف « تحريم تنباكو » كه بر ضدّ بيگانگان مبارزه مي كرد ، به اين شهر آمد و حوزه علميه سامرا را تأسيس كرد و علماي بسياري در اين حوزه پرورش يافتند . شايد نام كساني همچون سيدحسن صدر ، سيد محسن امين ، سيدشرف الدين ، كاشف الغطاء ، علامه محمدجواد بلاغي ، شيخ آقا بزرگ تهراني ، مظفّر و . . . را شنيده باشي كه همه از علماي بزرگ و نويسندگان برجسته شيعه اند . اينان همه از تربيت شدگان حوزه سامرّا بودند . سامرا درگذشته ، كتابخانه هاي متعدّد ، مراكز علمي فراوان و محافل علمي و ادبي گوناگون داشت و مركزي براي علماي ديني به شمار مي رفت .

سخن آخر . . .

آنچه گذشت ، نگاهي گذرا به زيارت و سازندگي هاي آن و آشنايي اجمالي با حرم ها و زيارتگاه ها و جاهاي تاريخي سرزمين عراق بود .

اميد است اين شناخت مختصر از نجف و كربلا و كاظمين و سامرّا ، كمك كند تا از اين زيارت ، بهره هاي معنوي بيشتري ببري .

هميشه اولين زيارت ، زمينه آشنايي را فراهم مي آورد و زيارت هاي بعدي پربارتر و آگاهانه تر انجام مي گيرد .

از خدا بخواه كه بارها و بارها زيارت عتبات و ديدار حرم هاي امامان را نصيب تو كند .

با عترتيم و چون غزلِ عاشقانه ايم * * * بر شاخه بلند ولايت ، جوانه ايم

ما مرغ بام خانه آل محمّديم * * * هرجا رويم ، در پي عترت ، روانه ايم

« پايان »

پى‏نوشتها:‌

1 . در سال 1384 ش دشمنان اهل بيت ، با مواد منفجره حرم اين دو امام را منفجر و تخريب كردند . به اميد روزي كه با برقراري امنيت در عراق و سامرا ، باشكوه تر از گذشته بازسازي شود .