فصل نهم

داستان بعثت رسول خدا(ص)

در داستان بعثت رسولخدا(ص)از چند جهت بايد بحث وتحقيق شود:

1- از نظر تاريخ و زمان و ماه و سال بعثت

2-از نظر كيفيت بعثت و رواياتى كه در اينباره رسيده است

3-بحث درباره نخستين آيات و يا سوره‏اى كه بر آنحضرت نازل شد؟

البته در اينجا مطلب ديگرى هم در كتابهاى حديثى و احياناكتابهاى تاريخى مورد بحث قرار گرفته و آن بحث در اينباره‏است كه آيا رسولخدا(ص)قبل از بعثت،تابع شريعتى بوده يانه؟و اگر از شريعتى پيروى ميكرده آيا آن شريعت چه شريعتى‏بوده؟شريعت نوح عليه السلام،يا شريعت ابراهيم عليه السلام،ياشريعت موسى عليه السلام و يا شريعت عيسى عليه السلام كه البته اين‏بحث‏يك بحث اعتقادى است و يا بگفته ابن كثير بحثى است‏كه مربوط به اصول فقه است و ارتباط مستقيمى با بحث تاريخى ما ندارد،ولى با اينحال اگر خداى تعالى اين فرصت و توفيق رابه ما عنايت فرمود،پس از مباحث بالا،شايد مقدارى هم دراينباره بحث كنيم و براى اطلاع شما اين تذكر را ميدهيم كه‏مرحوم علامه مجلسى در بحار الانوار گفتار دانشمندان اسلامى رادر اينباره به تفصيل ذكر كرده و هاشم معروف حسنى ودانشمندان ديگر سنى و شيعه نيز مانند ابن كثير در كتاب السيرة‏النبوية تحقيقاتى در اين زمينه دارند كه ميتوانيد به كتابهاى ايشان‏مراجعه نمائيد ⁽¹⁾ .

بخش اول-بحث درباره تاريخ و زمان بعثت

درباره تاريخ بعثت رسولخدا(ص)در روايات و احاديث‏شيعه و اهل سنت اختلاف است و مشهور ميان علماء ودانشمندان شيعه آن است كه بعثت آنحضرت در بيست وهفتم رجب سال چهلم عام الفيل بوده،چنانچه مشهور ميان علماءو محدثين اهل سنت آن است كه اين ماجرا در ماه‏مبارك رمضان آن سال انجام شده كه در شب و روز آن نيزاختلاف دارند،كه برخى هفده رمضان و برخى هيجدهم و جمعى نيز تاريخ آنرا بيست و چهارم آن ماه دانسته‏اند. ⁽²⁾ و البته در پاره‏اى از روايات شيعه نيز بعثت رسولخدا(ص)درماه رمضان ذكر شده مانند روايت عيون الاخبار صدوق(ره)كه‏متن آن اينگونه است كه:

وقتى شخصى به نام فضل از امام رضا عليه السلام مى‏پرسدكه چرا روزه فقط در ماه مبارك رمضان فرض شد و در سايرماهها فرض نشد؟امام عليه السلام در پاسخ او فرمود:

«لان شهر رمضان هو الشهر الذى انزل الله تعالى فيه القرآن...»

تا آنجا كه ميفرمايد:«...و فيه نبى محمد صلى الله عليه و آله‏»

-يعنى بدانجهت كه ماه رمضان همان ماهى است كه خداى‏تعالى قرآن را در آن نازل فرمود... و همان ماهى است كه‏محمد(ص)در آن به نبوت برانگيخته شد... ⁽³⁾ كه چون مخالف با روايات ديگر شيعه در اينباره بوده است.

مرحوم مجلسى احتمال تقيه در آن داده،و يا فرموده كه بايد حمل بر برخى‏معانى ديگرى جز معناى بعثت اصطلاحى شود،زيراتاريخ بيست و هفتم ماه رجب بنظر آن مرحوم نزد علماى اماميه‏مورد اتفاق و اجماع بوده و گفته است:«...و عليه اتفاق‏الامامية‏».

و اما نزد محدثين و علماى اهل سنت همانگونه كه گفته شدمشهور همان ماه رمضان است ⁽⁴⁾ ، اگر چه در شب و روز آن‏اختلاف دارند،و در برابر آن نيز برخى از ايشان دوازدهم ماه‏ربيع الاول و يا دهم آن ماه،و برخى نيز مانند شيعه‏بيست و هفتم رجب را تاريخ بعثت دانسته‏اند. ⁽⁵⁾ و بدين ترتيب‏اقوال درباره تاريخ ولادت آنحضرت بدين شرح است:

1-بيست و هفتم ماه رجب و اين قول مشهور و يا مورد اتفاق‏علماى شيعه و برخى از اهل سنت است ⁽⁶⁾ .

2-ماه رمضان(17 يا 18 يا 24 آن ماه)و اين قول نيز مشهور نزدعامه و اهل سنت است ⁽⁷⁾ .

3-ماه ربيع الاول(دهم و يا دوازدهم آن ماه)و اين قول نيز ازبرخى از اهل سنت نقل شده ⁽⁸⁾ .

و اما مدرك اين اقوال:

مدرك شيعيان در اين تاريخ يعنى 27 رجب،رواياتى است‏كه از اهل بيت عصمت و طهارت رسيده مانند رواياتى كه در كتاب شريف كافى از امام صادق عليه السلام و فرزند بزرگوارش‏حضرت موسى بن جعفر عليه السلام روايت‏شده،و نيز روايتى كه‏در امالى شيخ(ره) از امام صادق عليه السلام نقل شده است ⁽⁹⁾ و از آنجا كه‏«اهل البيت ادرى بما فى البيت‏»گفتار اين‏بزرگواران براى ما معتبرتر از امثال عبيد بن عمير و ديگران است.

و اما اهل سنت كه عموما ماه رمضان را تاريخ بعثت‏دانسته‏اند مدرك آنها در اين گفتار اجتهادى است كه از چند نظرمخدوش و مورد مناقشه است،و آن اجتهاد اين است كه فكركرده‏اند بعثت رسولخدا توام با نزول قرآن بوده،و نزول قرآن نيزطبق آيه كريمه:/شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن.../ ⁽¹⁰⁾ در ماه‏مبارك رمضان انجام شده،و با اين دو مقدمه نتيجه‏گيرى كرده‏و گفته‏اند:بعثت رسولخدا در ماه رمضان بوده است،در صورتيكه‏هر دو مقدمه و نتيجه‏گيرى مورد خدشه است زيرا:

اولا-اين گونه آيات كه با لفظ‏«انزال‏»آمده بگفته اهل‏تفسير و لغت مربوط به نزول دفعى قرآن كريم است-چنانچه مقتضاى لغوى آن نيز همين است-نه نزول تدريجى آن،و دراينكه نزول دفعى آن به چه صورتى بوده و معناى آن چيست.

اقوال بسيارى وجود دارد كه نقل و تحقيق در اينباره از بحث‏تاريخى ما خارج است.و قول مشهور آن است كه ربطى به‏مسئله بعثت رسولخدا(ص)كه بگفته خود آنها بيشتر از چند آيه‏معدود بر پيغمبر اكرم نازل نشد ندارد،و مربوط است به نزول‏دفعى قرآن بر بيت المعمور و يا آسمان دنيا-چنانچه سيوطى وديگران در ضمن چند حديث در كتاب در المنثور و اتقان از ابن‏عباس نقل كرده‏اند-و عبارت يكى از آن روايات كه سيوطى‏آنرا در در المنثور در ذيل همين آيه از ابن عباس روايت كرده‏اينگونه است كه گفته است:

«شهر رمضان و الليلة المباركة و ليلة القدر فان ليلة القدر هى‏الليلة المباركة و هى فى رمضان، نزل القرآن جملة واحدة من‏الذكر الى البيت المعمور،و هو موقع النجوم فى السماء الدنيا، حيث وقع القرآن،ثم نزل على محمد(ص)بعد ذلك‏فى الامر و النهى و فى الحروب رسلا رسلا» ⁽¹¹⁾ .

يعنى ماه رمضان و شب مبارك و شب قدر كه شب قدرهمان شب مبارك است كه در ماه رمضان است و قرآن در آنشب يكجا از مقام ذكر به بيت المعمور يعنى محل وقوع‏ستارگان در آسمان دنيا نازل شد و سپس تدريجا پس از آن‏در مورد امر و نهى و جنگها بر محمد(ص)فرود آمد.

و به اين مضمون حدود ده روايت از او نقل شده است.

و متن روايت ديگرى كه از طريق ضحاك از ابن عباس‏روايت كرده چنين است:

«نزل القرآن جملة واحده من عند الله من اللوح المحفوظ الى‏السفرة الكرام الكاتبين فى السماء الدنيا فنجمه السفرة على‏جبرئيل عشرين ليلة،و نجمه جبرئيل على النبى عشرين‏سنة‏» ⁽¹²⁾ .

يعنى قرآن يكجا از نزد خداى تعالى از لوح محفوظ به‏سفيران(فرشتگان)گرامى و نويسندگان آن در آسمان دنيانازل گرديد و آن سفيران در بيست‏شب تدريجا آنرا برجبرئيل نازل كردند،و جبرئيل نيز در بيست‏سال آنرا بررسول خدا نازل كرد.

اين درباره اصل نزول قرآن در ماه مبارك رمضان و شب قدر.

و ثانيا-در مورد قسمت دوم استدلال ايشان كه نزول قرآن راتوام با بعثت رسولخدا(ص) دانسته‏اند.آن نيز مخالف با گفتار خودشان بوده و مخدوش است،زيرا عموم مورخين و محدثين اهل‏سنت معتقدند كه نبوت و بعثت رسولخدا در آغاز بصورت رؤيا ودر عالم خواب بوده و پس از گذشت مدتها كه برخى آنرا شش‏ماه و برخى سه سال و برخى كمتر و بيشتر دانسته‏اند در عالم‏بيدارى به آنحضرت وحى شد و جبرئيل بر آن بزرگوار نازل گرديدو قرآن را آورد.

و اين جزء نخستين حديثهاى صحيح بخارى است كه ازعايشه نقل كرده كه گويد:

اول ما بدى‏ء به رسول الله(ص)من الوحى الرؤيا الصادقه‏فى النوم و كان لا يرى رويا الا جاءت مثل فلق الصبح،ثم‏حبب اليه الخلاء فكان يخلو بغار حراء فيتحنث فيه الليالى‏ذوات العدد قبل ان ينزع الى اهله و يتزود لذلك،ثم يرجع‏الى خديجه فيتزود لمثلها،حتى جائه الحق و هو فى غارحراء،فجاءه الملك فقال:اقرا...

و البته ما در آينده روى اين حديث و ترجمه آن مشروحا بحث‏خواهيم كرد،و اين مطلب را تذكر خواهيم داد كه در اين حديث‏جاى اين سئوال هست كه آيا عايشه اين حديث را از چه كسى‏نقل كرده و آيا گوينده حديث رسولخدا(ص)بوده يا ديگرى،زيرا خود عايشه كه در هنگام نبوت رسولخدا(ص)هنوز بدنيانيامده بود و قاعدتا اين روايت را از ديگرى نقل كرده است، ولى%212ثآ-ثث‏ب2ب% در اينجا از او نام نبرده...!

مگر اينكه بگويند:اين اجتهاد و نظريه خود ايشان بوده كه‏در اينباره اظهار كرده‏اند كه در اينصورت اين روايت‏خود عايشه‏است و نظريه او است كه در اينباره اظهار داشته و از باب حجيت‏روايت‏خارج شده و مانند نظرات ديگر ميشود كه لابد براى‏امثال بخارى كه كتاب خود را با امثال آن افتتاح و آغاز كرده‏حجيت داشته...و بهر صورت پاسخ اين سئوال را بايد آنهابدهند!

ولى اين مطلب بخوبى از اين حديث معلوم ميشود كه ميان‏نزول وحى بر رسول خدا و نزول قرآن فاصله زيادى وجود داشته وتوام با يكديگر نبوده و در نهايه ابن اثير در ماده‏«جزء»در ذيل‏حديث‏«الرؤيا الصالحة جزء من سبعين جزء من النبوة‏» ⁽¹³⁾ آمده است كه گويد:

⁽¹⁴⁾ و نظير اين گفتار را سيوطى در كتاب اتقان ذكر كرده ⁽¹⁵⁾ .

و بلكه برخى از ايشان فاصله ميان بعثت رسولخدا(ص)ونزول قرآن را چنانچه گفتيم سه سال دانسته و به اين مطلب‏تصريح كرده‏اند،كه يكى از آنها روايت زير است كه ابن كثيرآنرا صحيح و معتبر دانسته و آن روايت امام احمد بن حنبل است‏كه بسند خود از شعبى روايت كرده كه گويد:

«ان رسول الله(ص)نزلت عليه النبوة و هو ابن اربعين سنة،فقرن بنبوته اسرافيل ثلاث سنين، فكان يعلمه الكلمة و الشى‏ءو لم ينزل القرآن،فلما مضت ثلاث سنين قرن بنبوته جبرئيل،فنزل القرآن على لسانه عشرين سنة،عشرا بمكة و عشرابالمدينة،فمات و هو ابن ثلاث و ستين سنة‏» ⁽¹⁶⁾ .

و نظير همين گفتار از ديگران نيز نقل شده ⁽¹⁷⁾ .

و البته ما اكنون در مقام بحث كيفيت نزول قرآن كريم ونزول دفعى و تدريجى و تاريخ نزول و بحثهاى ديگرى كه مربوطبه نزول قرآن است نيستيم،و اساسا آن بحثها از بحث تاريخى ماخارج است،و مرحوم علامه طباطبائى و ديگران در اينباره‏تحقيق و قلمفرسائى كرده‏اند كه ميتوانيد به كتاب الميزان وكتابهاى ديگر مراجعه نمائيد ⁽¹⁸⁾ و تنها در صدد پاسخگوئى به اين استدلال بوديم كه بعثت رسولخدا(ص)مقارن با نزول قرآن نبوده‏و از اين راه نميتوان تاريخ بعثت رسولخدا(ص)را بدست آورد.

و اما داستان كيفيت بعثت آن حضرت را بزرگان اهل سنت‏مانند بخارى و مسلم و ابن هشام در سيره طبق روايتى كه ازعايشه نقل كرده‏اند و آنرا صحيحترين روايت در باب وحى‏دانسته و روى جملات آن بحث كرده و بلكه طبق پاره‏اى ازمضامين آن فتوى داده‏اند اينگونه است:

«قال البخارى:حدثنا يحيى بن بكير،حدثنا الليث،عن عقيل،عن ابن شهاب،عن عروة بن الزبير،عن عائشة رضى الله عنها انهاقالت:

اول ما بدى‏ء به رسول الله صلى الله عليه و سلم من الوحى الرؤياالصالحة فى النوم،و كان لا يرى رؤيا الا جاءت مثل فلق الصبح.

ثم حبب اليه الخلاء،و كان يخلو بغار حراء فيتحنث فيه-و هوالتعبد-الليالى ذوات العدد قبل ان ينزع الى اهله و يتزود لذلك،ثم‏يرجع الى خديجة فيتزود لمثلها.

حتى جاءه الحق و هو فى غار حراء.

فجاءه الملك فقال:اقرا.فقال:ما انا بقارى‏ء.قال:فاخذنى‏فغطنى حتى بلغ منى الجهد ثم ارسلنى. فقال:اقرا فقلت:ما انابقارى‏ء.فاخذنى فغطنى الثانية حتى بلغ منى الجهد ثم ارسلنى. فقال:اقرا. فقلت:ما انا بقارى‏ء،فاخذنى فغطنى الثالثة حتى بلغ‏منى الجهد.ثم ارسلنى فقال:/اقرا باسم ربك الذى خلق.خلق‏الانسان من علق،اقرا و ربك الاكرم.الذى علم بالقلم.علم‏الانسان ما لم يعلم/.

فرجع بها رسول الله صلى الله عليه و سلم يرجف فؤاده،فدخل‏على خديجة بنت‏خويلد،فقال، زملونى زملونى.فزملوه حتى ذهب‏عنه الروع.

فقال لخديجة-و اخبرها الخبر-:لقد خشيت على نفسى.

فقالت‏خديجة:كلا،و الله لا يخزيك الله ابدا.انك لتصل‏الرحم و تقرى الضيف،و تحمل الكل،و تكسب المعدوم،و تعين على‏نوائب الحق.

فانطلقت به خديجة حتى اتت ورقة بن نوفل بن اسد بن‏عبد العزى ابن عم خديجة.و كان امراءا قد تنصر فى الجاهلية،و كان‏يكتب الكتاب العبرانى،فيكتب من الانجيل بالعبرانية ما شاء الله ان‏يكتب.و كان شيخا كبيرا قد عمى.

فقالت له خديجة:يابن عم!اسمع من ابن اخيك.فقال له ورقة:

يابن اخى ماذا ترى؟فاخبره رسول الله صلى الله عليه و سلم خبر ماراى.فقال له ورقة:هذا الناموس الذى كان ينزل على موسى،ياليتنى فيها جذعا،ليتنى اكون حيا،اذ يخرجك قومك. فقال‏رسول الله صلى الله عليه و سلم:«او مخرجى هم؟!»فقال:نعم،لم يات احد بمثل ما جئت به الا عودى،و ان يدركنى يومك انصرك‏نصرا مؤزرا.

ثم لم ينشب ورقة ان توفى و فتر الوحى‏»

تا اينجا روايتى است كه بخارى در نخستين باب صحيح‏خود نقل كرده و اين روايت دنباله‏اى هم دارد كه بخارى آنرا دركتاب التعبير با همين سند و متن روايت كرده و دنباله آن چنين‏است:

«...و فتر الوحى فترة.حتى حزن رسول الله صلى الله عليه‏و سلم-فيما بلغنا-حزنا غدا منه مرارا كى يتردى من رؤوس شواهق‏الجبال.فكلما اوفى بذروة جبل لكى يلقى نفسه تبدى له جبريل‏فقال:يا محمد،انك رسول الله حقا.فيسكن لذلك جاشه،و تقرنفسه،فيرجع.فاذا طالت

عليه فترة الوحى غدا لمثل ذلك.قال: فاذا اوفى بذورة جبل تبدى له جبريل فقال له:مثل ذلك‏» ⁽¹⁹⁾

ترجمه:

بخارى به سند خود از عايشه روايت كرده كه گويد:نخستين بارى‏كه وحى بر رسول خدا«ص‏»آمد خوابهاى راست بود كه خوابى نمى‏ديد جز آنكه مانند صبح روشن مى‏آمد،سپس به حالت‏خلوت علاقه‏مند شد ودر غار حرا خلوت گزيده و شبهاى معدودى را به عبادت مى‏گذراند پيش‏از آنكه به نزد خانواده بيايد و براى آن توشه گيرد،سپس به نزد خديجه‏بازگشته و براى آن توشه برمى‏گرفت.

تا وقتى كه حق به نزد او آمد و آن حضرت در غار حرا بود.

پس فرشته نزد آنحضرت آمده و گفت:بخوان:فرمود:من خواندن‏ندانم!گويد:پس آن فرشته مرا گرفت و بسختى فشارم داد بدان حد كه‏طاقتم تمام شد سپس رهايم كرد و گفت:بخوان! من گفتم:خواندن‏ندانم،دوباره مرا گرفت و براى بار دوم مرا بسختى فشار داد بحدى كه‏طاقتم تمام شد آنگاه رهايم كرد و گفت:بخوان!گفتم:خواندن ندانم،كه براى سومين بار مرا گرفت و بسختى فشارم داد بحدى كه طاقتم تمام‏شد و سپس مرا رها كرده و گفت:

بخوان بنام پروردگارت كه آفريد...(تا بآخر آيات)

پس رسول خدا«ص‏»بازگشت در حالى كه دلش ميلرزيد و بهمان‏حال بنزد خديجه آمد و گفت: مرا بپوشانيد،مرا بپوشانيد!پس آنحضرت راپوشاندند تا اضطراب و ترس از او دور شد.

رسول خدا شرح حال خود را براى خديجه بيان داشته و فرمود:من برخويشتن بيمناكم!

خديجه گفت:هرگز!بخدا سوگند كه خداوند تو را خوار نخواهد كرد،زيرا تو صله رحم ميكنى و مهمان‏نوازى و سختيها را تحمل مى‏كنى و ناداران را دارا مى‏كنى و بر پيش‏آمدهاى حق كمك مى‏كنى!

سپس خديجه آنحضرت را برداشته و بنزد ورقة بن نوفل بن اسد بن‏عبد العزى كه پسر عموى خديجه بود آورد،و او مردى بود كه در زمان‏جاهليت بدين نصرانيت درآمده بود و كتابهاى عبرانى و انجيل را بمقدارزيادى نوشته و پيرمردى بود كه كور شده بود.

خديجه بدو گفت:عموزاده از برادرزاده‏ات بشنو!ورقه گفت:

عموزاده چه مى‏بينى؟رسول خدا«ص‏»آنچه را ديده بود بدو خبر داد،ورقه گفت:اين همان ناموسى است كه بر موسى نازل ميشد و اى كاش‏من امروز جوانى بودم اى كاش من در آنروز كه قوم تو تو را بيرون ميكنندزنده بودم،رسول خدا«ص‏»فرمود:مگر مرا بيرون مى‏كنند؟گفت:

آرى،هر كس گفتارى مانند تو براى مردم بياورد مورد دشمنى قرارميگيرد و اگر آنروز تو را من درك كنم پيوسته تو را يارى خواهم كرد.

و پس از اين جريان بمدت كمى ورقه از دنيا رفت،و وحى قطع‏شد...

...چنانچه رسول خدا بسختى غمگين گرديد تا بدانجا كه بارهاخواست‏خود را از بالاى نوكهاى كوهها پرت كند و هر بار كه ببالاى كوهى‏ميرفت تا خود را پرت كند جبرئيل در برابر او ظاهر ميشد و مى‏گفت:اى‏محمد تو بحق رسول خدا هستى،و همان سبب ميشد كه دلش آرام گيرد،و جانش استقرار يابد،و چون فترت وحى طول مى‏كشيد دوباره بهمان‏فكر ميافتاد و چون به بالاى كوه ميرفت جبرئيل در برابر او ظاهر ميشد و همان سخنان را به او مى‏گفت...!

و اينك تحقيقى درباره سند و متن اين حديث

اما از نظر سند:

همانگونه كه شنيديد اين حديث از زهرى از عروة بن زبير ازعايشه نقل شده...و زهرى همان كسى است كه در تثبيت‏حكومت مروانيان و ستمگران نقش داشته و نويسنده هشام بن‏عبد الملك و معلم فرزندان او بوده...اگر چه گفته‏اند كه در آخرعمر توبه كرده و جزء اصحاب امام چهارم عليه السلام درآمده،اما آيا اين حديث را قبل از توبه نقل كرده با بعد از آن؟

نميدانيم!...

و گذشته از اين،سماع او از عروة بن زبير نيز به اثبات‏نرسيده چنانچه ابن حجر در تهذيب التهذيب گفته... ⁽²⁰⁾

و عروة بن زبير-برادر عبد الله بن زبير و خواهر زاده عايشه-نيزهمان كسى است كه براى تثبيت همان حكومت غاصبانه وموقت برادرش عبد الله بن زبير در مكه و مدينه از انتساب هر دروغ‏و تهمتى نسبت به بنى هاشم باك نداشت تا آنجا كه ابن‏ابى الحديد از استادش اسكافى نقل مى‏كند كه عروة بن زبير از كسانى بود كه از معاويه پول مى‏گرفت و در مذمت على‏عليه السلام حديث جعل ميكرد،و سپس از اين نمونه حديثهاى‏جعلى،كه بوسيله كيسه‏هاى پول معاويه شرف صدور و اجلال‏نزول فرموده بود!حديث زير را-طبق همين سندى كه اينجااست-نقل مى‏كند كه زهرى از عروة بن زبير از عايشه نقل كرده‏كه گويد:

«كنت عند رسول الله اذ اقبل العباس و على،فقال:يا عايشة ان‏هذين يموتان على غير ملتى،او على غير دينى‏»! ⁽²¹⁾

يعنى-من نزد رسول خدا«ص‏»بودم كه عباس و على از درآمدند ورسول خدا«ص‏»فرمود:اى عايشه اين دو نفر بيگانه از كيش من و يا برغير دين و آئين من از دنيا بيرون ميروند و ميميرند!

و در دشمنى با على عليه السلام در حدى بود كه هرگاه نام‏آنحضرت نزد او برده ميشد آن بزرگوار را دشنام داده و دستهاى‏خود را بعنوان اظهار تاسف بهم ميزد و مى‏گفت:آيا على پاسخ‏آنهمه خون مسلمانان را كه ريخت چه ميدهد؟ ⁽²²⁾ و از اينها هم كه بگذريم عايشه اين حديث را از رسول‏خدا«ص‏»و يا ديگرى هم نقل نمى‏كند،بلكه بصورت ارسال ويا بهتر بگوئيم بعنوان يك نظريه و اجتهاد شخصى گفته است زيرا اين مطلب از نظر تاريخى مسلم است كه خود عايشه‏نمى‏تواند بدون واسطه داستان وحى را نقل كند زيرا عايشه درهنگام بعثت رسول خدا هنوز بدنيا نيامده بود و چهار سال ياپنج‏سال پس از بعثت رسول خدا«ص‏»بدنيا آمده...

و بهمين علت محدثان اهل سنت اين حديث را جزء مراسيل‏صحابه دانسته و گفته‏اند: مراسيل صحابه همگى حجت‏است... ⁽²³⁾

اما اين سخن محدثان اهل سنت نيز در مورد خصوص اين‏حديث بنا بگفته امام نووى در شرح صحيح مسلم با گفتار يكى ازبزرگان ايشان يعنى سخن امام ابو اسحاق اسفراينى نقض شده و ازحجيت‏خارج گشته و اين متن گفتار نووى است كه گويد:

«و اما مرسل الصحابى كقول عايشه رضى الله عنها«اول ما بدى‏ءبه رسول الله‏«ص‏»من الوحى الرؤيا الصالحة...»قال الامام ابواسحاق الاسفراينى لا يحتج به‏» ⁽²⁴⁾

و بنظر نگارنده اصل اين مطلب نيز كه اين حديث را جزءحديثهاى‏«مرسل‏»بدانيم مورد خدشه و ترديد است و اطلاق‏حديث مرسل بر اينگونه حديثها بايد با نوعى تسامح و مجاز همراه‏باشد،زيرا حديث مرسل-بر طبق اصطلاح اهل دراية-به حديثى گويند كه كسى بدون واسطه آنرا از رسول خدا«ص‏»نقل كند،و در اينجا عايشه اساسا آنرا از رسول خدا«ص‏»نقل نمى‏كند،بلكه بعنوان يك نظريه و اجتهاد شخصى ذكر كرده...

و بعيد نيست اينكار هم از تصرفات عروة بن زبير خواهرزاده‏او بوده است كه براى بازارگرمى بسود خاله‏اش سند آخر حديث‏را حذف كرده باشد،و بعنوان نظريه او نقل كرده است، چون‏عروة بن زبير عقيده داشته كه در روى كره زمين در آنزمان كسى‏از عايشه دانشمندتر به علوم اسلامى و علوم ديگر وجود نداشته‏و اين عبارت از عروة بن زبير مشهور است كه گفته است:

«ما رايت احدا اعلم بفقه و لا طب و لا بشعر من عايشة‏» ⁽²⁵⁾ من احدى را داناتر از عايشه در علم فقه و طب و شعر نديدم!

و عروة بن زبير شايد پيش خود فكر كرده كسى كه در هرعلمى داناترين مردم روى زمين باشد در امثال اينگونه امور نيزميتواند اظهار نظر كند،و امثال بخارى و مسلم نيز اين اظهار نظرشخصى را بعنوان يكحديث صحيح در كتاب خود آورده و بدان‏احتجاج كرده‏اند.و الله العالم.

و تازه اين مطلب-كه هر حديثى در كتاب صحيح بخارى ومسلم آمده پذيرفته شده و حجت باشد-نيز مخدوش و غير قابل قبول نزد علماى اهل سنت است،و اين گفتار ابن حجر عسقلانى‏است كه در مقدمه كتاب خود«فتح البارى فى شرح صحيح‏البخارى‏»گفته است:

«و قد انتقده الحفاظ فى عشرة و ماة حديث‏»

يعنى كتاب صحيح بخارى نزد حافظان حديث در يكصد و ده حديث‏مورد انتقاد قرار گرفته و صحت آنها مورد ترديد است.

و در مورد صحيح مسلم نيز وضع بدتر است چنانچه قسطلانى‏در كتاب‏«ارشاد السارى فى شرح صحيح البخارى‏»گويد:

«ما انتقد على البخارى من الاحاديث اقل عددا مما انتقد على‏المسلم‏» ⁽²⁶⁾ يعنى انتقاداتى كه بر احاديث صحيح بخارى شده كمتر از انتقاداتى‏است كه بر صحيح مسلم شده.

و اين بود اجمالى از وضع سند اين حديث...

و اما از نظر متن‏اولا-متن اين روايت و مضمون آن با روايات ديگرى كه درباب وحى-حتى از خود عايشه نقل شده اختلاف فراوان دارد كه‏اين خود موجب ضعف و وهن اين حديث ميشود كه از باب‏مثال ميتوانيد موارد زير را ملاحظه نمائيد.

1-در اين روايت آمده كه نخستين آياتى از قرآن كه بر رسول‏خدا«ص‏»نازل گرديد آيات سوره علق بود ولى در روايت بيهقى‏و ابو نعيم كه بسندشان از عمرو بن شرحبيل روايت كرده‏اندنخستين سوره‏اى كه بر رسول خدا«ص‏»نازل شد سوره فاتحة‏الكتاب بوده ⁽²⁷⁾ ...

و در برخى از روايات اهل سنت نيز آمده كه نخستين‏سوره‏اى كه بر رسول خدا«ص‏»نازل گرديد سوره/يا ايهاالمدثر/بوده ⁽²⁸⁾ ...

2-در اين حديث آمده بود كه وقتى جبرئيل بنزد آنحضرت‏آمد سه بار او را بسختى فشار داد به حدى كه رسول خدا به حال‏مرگ افتاد...و...

در صورتيكه در حديثى كه موسى بن عقبه از زهرى از سعيدبن مسيب روايت كرده هيچ ذكرى از اين فشار و نبوت با اعمال‏شاقه بميان نيامده و عبارت آن روايت اينگونه است:

«...ثم استعلن له جبرئيل و هو باعلى مكة فاجلسه على مجلس‏كريم معجب كان النبى‏«ص‏»يقول:اجلسنى على بساط كهيئة الدرنوك فيه الياقوت و اللؤلؤ فبشره برسالة الله عز و جل حتى اطمان‏رسول الله،فقال له جبرئيل:اقرا،فقال:كيف اقرا؟

فقال:اقرء باسم...» ⁽²⁹⁾ و در يكى از دو حديث ابن اسحاق نيز ذكرى از اين ماجرانيست،كه ميتوانيد خود حديث را در سيره ابن هشام به‏بينيد ⁽³⁰⁾ 3-در اين روايت آمده بود كه خديجه پس از اين ماجرا رسول‏خدا«ص‏»را برداشته و بنزد ورقة بن نوفل برد،و...

ولى در روايت‏سعيد بن مسيب آمده كه خديجه هنگامى كه‏سخنان رسول خدا«ص‏»را شنيد آنحضرت را در خانه گذارده ونخست بنزد عداس-غلام عتبة بن ربيعة-كه نصرانى و اهل نينوى‏بود آمد و جريان را به او باز گفت،و عداس او را دلگرم كرد كه‏اين جبرئيل همان فرشته وحى و امين خدا است...

و خديجه از نزد عداس بازگشته پيش ورقة بن نوفل رفت...وبا او نيز گفتگو كرد...و... ⁽³¹⁾

و اختلافات ديگرى كه بطور اجمال ميتوانيد آن روايات را دركتابهاى صحاح و كتابهاى ديگر به بينيد ⁽³²⁾ و ثانيا-صرفنظر از اين اشكالات،آيا به بينيم براستى ميتوانيم باتوجه به ساير مدارك قرآنى و حديثى و معيارهاى عقلى و نقلى‏مضامين اين روايت را بپذيريم؟

الف-در اين حديث آمده بود كه وقتى جبرئيل بر آنحضرت‏نازل شد رسول خدا«ص‏»را سه مرتبه بسختى فشار داد به حدى‏كه فرمود:

«حتى بلغ منى الجهد»

يعنى تا حدى كه طاقتم تمام شد!

و يا در حديث ابن اسحاق-كه از عبيد بن عمير-نقل شده‏اينگونه آمده است كه رسول خدا«ص‏»فرمود:جبرئيل چنان به‏سختى مرا فشار داد كه‏«حتى ظننت انه الموت‏»

يعنى تا جائى كه گمان كردم مرگم فرا رسيده!

كه در اينجا چند سؤال پيش ميآيد:

1-اينكه آيا جبرئيل از پيش خود اين چنين رسول خدا«ص‏»

را تحت فشار و شكنجه قرار داد يا از طرف خداى تعالى؟

لابد ميگوئيد:از طرف خداى تعالى اين ماموريت را داشته‏كه رسول خدا«ص‏»را با اين فشار و شكنجه به خواندن واداركند،و گرنه از پيش خود حق چنين جسارتى و جرئت چنين‏شكنجه و آزارى را نسبت به آن شخصيت بزرگوارى كه در اثرعبادت و پرهيزكارى بدان درجه از مقام و عظمت رسيده كه درآستانه نبوت و مقام رسالت الهى و خاتميت قرار گرفته نداشته‏است...و شان و مقام رسول خدا«ص‏»به او اجازه چنين كارى‏را نميداده.

اگر چه از گفتار برخى از اينان ظاهر ميشود كه جبرئيل ازپيش خود اينكار را كرده چنانچه ابن كثير در سيره خود(ج 1 ص 393)از ابو سليمان خطابى نقل كرده كه در توجيه‏عبارت فوق در اين حديث گفته:

«و انما فعل ذلك به ليبلو صبره و يحسن تاديبه فيرتاض لاحتمال‏ما كلفه به من اعباء النبوة‏»

يعنى جبرئيل اينكار را كرد تا صبر و بردبارى آنحضرت را بيازمايد ونيكو ادبش كند تا براى تحمل بار سنگين سختيهاى نبوت كه بدان مكلف‏شده بود آماده گردد...!

ولى اين حرف با صريح آيه كريمه قرآنى كه درباره فرشتگان مى‏فرمايد:

«لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤمرون‏»

مخالف است،و فرشتگان الهى بدون فرمان و امر الهى‏كارى انجام نميدهند.

و اگر ميگوئيد:بدستور خداى تعالى اينكار را انجام داده؟

اشكال بيشتر ميشود و اين سئوال پيش ميآيد كه وقتى جبرئيل به‏آنحضرت گفت:بخوان!و رسول خدا«ص‏»پاسخ داد:

«نمى‏توانم بخوانم‏»ديگر به چه منظور و انگيزه‏اى براى بار دوم وسوم آنحضرت را تحت فشار قرار داده و دستور خواندن و فرمان‏كارى را كه نمى‏تواند انجام دهد به او ميدهد؟و آيا اين دستورچيزى جز تكليف ما لا يطاق است؟ ⁽³³⁾ و اگر ميخواست با اين فشار آن پيامبر درس نخوانده را به‏خواندن وادارد و سواد خواندن را به او ياد دهد كه اين هم امرى‏نامعقول است، زيرا اگر مسئله جنبه اعجاز داشته كه ديگر نيازى‏به انجام آن با اين اعمال شاقه نداشته،و اگر هم از طريق غيراعجاز و بطور عادى بوده كه با سواد شدن جز از راه آموختن و تحصيل مقدور نيست؟!

و خلاصه بهر ترتيبى كه بخواهيم اين مطلب را توجيه كنيم‏نمى‏توانيم!

2-آيا اين مضمون در مورد كيفيت نزول وحى با آيات كريمه‏قرآنى كه جريان نزول وحى را بر رسول خدا«ص‏»خيلى طبيعى‏و ساده و در عين حال محكم و جدى نقل كرده منافات ندارد.

آنجا كه گويد:

«فاوحى الى عبده ما اوحى‏» ⁽³⁴⁾ و آنجا كه فرمايد:

«قل انما انا بشر مثلكم يوحى الى‏» ⁽³⁵⁾ و آنجا كه گويد:

«انا اوحينا اليك كما اوحينا الى نوح و النبيين من بعده‏» ⁽³⁶⁾ و آيا جريان وحى در مورد پيامبران ديگر الهى نيز اينگونه‏بوده است!

بارى از اين قسمت بگذريم،و به قسمت ديگر اين حديث‏بپردازيم.

ب-در اين حديث آمده بود كه رسول خدا«ص‏»برخاسته و درحاليكه قلبش مضطرب و لرزان بود بنزد خديجه آمد و از اضطراب‏و نگرانى كه داشت به خديجه فرمود:

«لقد خشيت على نفسى‏»!

من بر خويشتن بيمناكم!

و خديجه براى اينكه همسر بزرگوارش را از نگرانى واضطراب بيرون آورد آن سخنان را گفت و او را دلدارى داده وسپس او را بنزد ورقة بن نوفل برد و او نيز آن سخنان را گفت ورسول خدا«ص‏»در اثر سخنان آندو از اضطراب و نگرانى بيرون‏آمده و آسوده خاطر شد...!

كه در اينجا باز سئوالاتى پيش ميآيد:

1-چگونه ميتوان پذيرفت كه رسول خدا«ص‏»از آمدن‏جبرئيل و آنچه بر او خوانده كه آيا از جانب خداى تعالى بوده‏شك و ترديد داشته و با گفتار خديجه و ورقة شك و ترديدآنحضرت برطرف گرديده،و آيا چنين پيغمبرى در آينده چگونه‏ميتواند در كارها تصميم‏گيرى كند و به وحى الهى يقين حاصل‏كند!

و از اينرو از برخى از شارحين حديث مانند قاضى عياض‏نقل شده كه گفته:معناى اين جمله شك و ترديد نيست بلكه‏معناى آن اين است كه من ترس آنرا دارم كه نتوانم تحمل بار سنگين نبوت را بنمايم...زيرا شك و ترديد پيش از نزول فرشته‏الهى اگر بود معنى داشت ولى پس از نزول فرشته بر رسالت‏آنحضرت شك آنحضرت و ترس از تسلط شيطان معنى‏ندارد...! ⁽³⁷⁾

ولى شما خواننده محترم با مختصر دقتى در صدر و ذيل‏حديث و دنباله آن بخوبى مى‏فهميد كه اين توجيه از روى‏ناچارى است و مخالف با صريح حديث است...چنانچه نووى‏گفته. ⁽³⁸⁾

و از اين توجيه مضحك‏تر و مخدوش‏تر توجيهى است كه‏كرمانى(شارح بخارى)كرده كه گويد: معناى جمله:

«خشيت على نفسى‏»

اين است كه من ترس چيزى شبيه ديوانگى و جنون را بر خوددارم!

يعنى مى‏ترسم كه جن زده و يا ديوانه شده باشم!كه بايدگفت:وضع چنين پيغمبرى كه پس از نزول فرشته وحى ورسالت دچار چنين حالتى شده باشد معلوم نيست!

و با كمال تاسف بايد گفت:اين روايت با امثال اين‏توجيهات دستاويز خوبى براى دشمنان اسلام و كشيشان مغرض مسيحى است تا از رسول خدا به كمك اين گونه احاديث همان‏چهره‏اى را ترسيم كنند كه خود ميخواهند و همه اسلام و پيامبربزرگوار آنرا زير سئوال ببرند!

2-از اين روايت استفاده ميشود كه آگاهى خديجه و ورقة‏بن نوفل و يقين آنها به نبوت رسول خدا«ص‏»بيش از خودآنحضرت بوده و آنها سبب شدند تا رسول خدا به نبوت خويش‏مطمئن گردد و از گفتارشان آرامش و يقين پيدا كند،و آنوقت‏اين سئوال پيش ميآيد كه آيا خديجه و ورقة بن نوفل اين علم و يقين‏را از كجا آموخته بودند كه فرق ميان فرشته و شيطان چيست، ومعيار شناخت فرشته كدام است؟و روى اين حساب رسول‏خدا«ص‏»به علم و دانش آنان در ادامه كار خود نيازمند بوده وجالب‏تر و يا مضحك‏تر از اينها حديثى است كه ابن هشام درسيره خود بدنبال اين ماجرا يعنى آمدن رسول خدا«ص‏»بخانه وگزارش كار خود به خديجه از ابن اسحاق نقل كرده و متن آن‏چنين است:

«قال ابن اسحاق:و حدثنى اسماعيل بن ابى‏حكيم:مولى آل الزبير:انه حدث عن خديجة رضى‏الله عنها:انها قالت لرسول الله صلى الله عليه و سلم:

اى ابن عم اتستطيع ان تخبرنى بصاحبك هذا،الذى‏ياتيك اذا جاءك؟قال:نعم،قالت:فاذا جاءك فاخبرنى به.فجاءه جبريل عليه السلام كما كان‏يصنع،فقال رسول الله صلى الله عليه و سلم لخديجة:ياخديجة،هذا جبريل قد جاءنى،قالت:قم يابن عم،فاجلس على فخذى اليسرى، قال فقام رسول الله صلى‏الله عليه و سلم،فجلس عليها،قالت:هل تراه؟قال:

نعم،قالت:فتحول فاجلس على فخذى اليمنى،قالت:فتحول رسول الله صلى الله عليه و سلم، فجلس‏على فخذها اليمنى،فقالت:هل تراه؟قال:نعم.

قالت:فتحول فاجلس فى حجرى،قالت:فتحول‏رسول الله صلى الله عليه و سلم،فجلس فى حجرها،قالت:هل تراه؟قال:نعم،قال:فتحسرت و القت‏خمارها،و رسول الله صلى الله عليه و سلم جالس فى‏حجرها،ثم قالت له:هل تراه؟قال:لا،قالت‏يابن‏عم،اثبت و ابشر،فو الله انه لملك، و ما هذا بشيطان‏» ⁽³⁹⁾ يعنى-ابن اسحاق از اسماعيل بن ابى حكيم وابسته به‏خاندان زبير ⁽⁴⁰⁾ روايت كرده كه گويد:از خديجة رضى الله عنها روايت‏شده كه به رسول خدا«ص‏»عرضكرد: اى‏عموزاده آيا مى‏توانى هرگاه اين كسى كه مى‏گوئى نزد توميآيد بنزدت آمد مرا خبر كنى؟

رسول خدا-آرى.

خديجة-پس هرگاه بنزدت آمد مرا خبر كن!

اين گفتگو گذشت و جبرئيل همانند گذشته بنزد رسول‏خدا آمد،و رسول خدا به خديجة فرمود:

-خديجة!اين جبرئيل است كه آمده!

خديجة-اى عموزاده برخيز و روى زانوى چپ من بنشين!

رسول خدا برخاست و روى زانوى چپ خديجه نشست.

خديجة-آيا او را مى‏بينى؟

رسول خدا-آرى!

خديجة-برخيز و بيا روى زانوى راست من بنشين!

رسول خدا«ص‏»برخاست و روى زانوى چپ خديجة‏نشست.

در اينجا باز خديجه پرسيد؟

-آيا او را مى‏بينى؟

رسول خدا فرمود-آرى:

خديجه گفت:برخيز و در دامان من بنشين‏و رسول خدا برخاست و در دامان خديجة نشست.

باز خديجة پرسيد:آيا او را مى‏بينى؟

رسول خدا«ص‏»فرمود-آرى.

در اينجا خديجة سر خود را برهنه كرد و روسرى و مقنعه‏خود را از سر برداشت و رسول خدا«ص‏»همچنان دردامان خديجة نشسته بود،در اينوقت‏خديجة از رسول‏خدا«ص‏»پرسيد:

-آيا باز هم او را مى‏بينى؟

فرمود:نه!

خديجة گفت:اى عموزاده ثابت قدم باش و مژده‏گير كه‏اين فرشته است و شيطان نيست!!

كه در اينجا باز سئوالاتى پيش ميآيد كه:

مگر فرشتگان الهى نيز مانند انسانها مامور و مكلف هستندكه به سر و بدن زنان نگاه نكنند؟

و حكمت‏حرمت نظر در انسانها تحريك شهوت جنسى ومفاسد مترتبه بر آن ذكر شده،و مگر فرشتگان نيز شهوت جنسى دارند؟

و اساسا مگر در آنروزگاران حجاب بر زنان فرض شده بود؟

با اينكه خود اينان ميگويند:حجاب در مدينه فرض شد؟و آيا خديجة اين دانش عظيم را درباره شناخت فرشته و شيطان از كجاآموخته بود كه رسول خدا«ص‏»نياموخته بود،و مگر خديجة‏داناتر از رسول خدا بوده؟و مگرهاى ديگرى كه به ذهن هرخواننده‏اى خطور كرده و پاسخى هم ندارد!

بارى بهتر است از اين قسمت روايت هم بگذريم،و به‏قسمت‏هاى ديگر آن بپردازيم.

ج-در دنباله روايت صحيح بخارى آمده بود كه در اثر فترت‏وحى،رسول خدا«ص‏»چنان غمگين شد كه چندين بار خواست‏تا خود را از نوك كوهها پرت كند و هرگاه كه خود را ببالاى كوه‏ميرساند تا خودكشى و انتحار كند جبرئيل در برابر او ظاهر ميشدو بدو مى‏گفت:

اى محمد براستى كه تو پيامبر خدائى و بدينوسيله آنحضرت‏را دلگرم ساخته و دلش آرام ميشد و از خودكشى صرفنظرميفرمود...!

كه باز اين سئوالات مطرح ميشود كه:

مگر رسول خدا«ص‏»پس از آمدن جبرئيل و سخنان خديجة‏و ورقة-بگفته اينان هنوز هم در رسالت‏خويش ترديد داشت!

و مگر جبرئيل-كه واسطه‏اى براى نزول وحى بيش نيست-چنين‏مقام و عظمتى دارد كه بتواند قلب مضطرب و مردد رسول خدا«ص‏»را آرام كند؟

و بر فرض آنكه چند روزى وحى از آنحضرت قطع شد،آيااين قطع وحى مجوزى براى انتحار و خودكشى آنحضرت ميشود،و آيا براستى رسول خدا«ص‏»نعوذ بالله اين اندازه جاهلانه وكودكانه فكر ميكرده؟

و اساسا آيا ما اين روايت را بايد بپذيريم يا قرآن كريم را كه‏درباره همه رهبران الهى بطور عموم فرموده:

/و جعلنا منهم ائمة يهدون بامرنا لما صبروا و كانوا بآياتنايوقنون/ ⁽⁴¹⁾ و از ايشان كسانى را به سمت رهبرى و امامت انتخاب كرديم كه‏مردم را به فرمان و دستور ما راهبرى كنند پس از آنكه استقامت و بردبارى‏كردند و به آيات ما يقين داشتند...

و درباره خصوص رسول خدا«ص‏»در ماجراى وحى‏بصراحت فرمايد:

پس خداى تعالى ⁽⁴²⁾ به بنده‏اش وحى كرد آنچه را كه وحى فرمود،ودلش آنچه را ديده بود تكذيب نكرد،آيا شما او را بر آنچه ديده انكار ميكنيد و نسبت‏شك و ترديد به او ميدهيد؟

كه زمخشرى و ديگران از دانشمندان اهل سنت آيه‏«ماكذب الفؤاد ما راى‏»را اينگونه تفسير كرده‏اند كه‏«لم يشك فى‏انما رآه حق‏» ⁽⁴³⁾ يعنى شك نكرد كه آنچه ديده بود حق بود.

و يا روايات ديگرى را كه خود شما در باب وحى از راويان‏ديگر نقل كرده‏ايد مانند روايت ابن عباس كه ميگويد:

«...فرجع الى بيته و هو موقن...» ⁽⁴⁴⁾ پس رسول خدا«ص‏»بخانه بازگشت در حالى كه يقين داشت!

و يا روايت عبد الله بن ابى بكر بن حزم را كه در اينباره گويد:

«...استعلن به جبرئيل...و بشره برسالة ربه حتى‏اطمان‏» ⁽⁴⁵⁾ و اگر اين روايت-و هر روايتى كه در صحيح بخارى آمده‏صحيح است پس چرا قاضى عياض كه از بزرگان اهل سنت‏است در داستان وحى گفته:

«لا يصح ان يتصور له الشيطان فى صورة الملك‏و يلبس عليه الامر لا فى اول الرسالة و لا بعدها،و الاعتماد فى ذلك على دليل المعجزة بل لا يشك النبى ان ما ياتيه من الله هو الملك و رسوله الحقيقى،امابعلم ضرورى يخلقه الله له،او ببرهان جلى يظهره الله‏لديه لتتم كلمة ربك صدقا و عدلا لا مبدل لكلمات‏الله‏» ⁽⁴⁶⁾ يعنى صحيح نيست كه شيطان در صورت فرشته براى اومتصور شود و امر را بر او مشتبه سازد نه در آغاز رسالت و نه‏بعد از آن و اعتماد در اينجا بر معجزه است،بلكه پيامبرشك نمى‏كند كه آنچه از جانب خداوند بر او نازل گشته‏فرشته و رسول حقيقى است‏يا بعلمى ضرورى.كه خدا دراو آفريده يا ببرهانى آشكار و جلى كه خدا بر او آشكاركند تا كلمه خود را بر او تمام سازد...كه تغيير دهنده‏اى‏بر كلمات خدا نيست!

و پيش از اين نيز از قاضى عياض گفتارى در اينباره نقل‏كرديم!

و آيا امثال قاضى عياض اين روايت را ديده و اين سخن راگفته‏اند...

و نظير همين عقيده و گفتار را مرحوم علامه طبرسى قدس‏سره در مجمع البيان بدنبال حديثى كه از دانشمندان اهل سنت روايت كرده و ذكر اضطراب و نگرانى رسول خدا«ص‏»بدنبال‏نزول وحى بر آنحضرت در آن آمده،فرموده است كه ما متن‏حديث و گفتار آن دانشمند بزرگ را براى مزيد اطلاع خوانندگان‏محترم ذيلا نقل مى‏كنيم:

ايشان در ذيل تفسير آيه:

«يا ايها المدثر»چنين گويد:

«قال الاوزاعى:سمعت‏يحيى بن ابى كثير يقول:سالت اباسلمة اى القرآن انزل من قبل قال:«يا ايها المدثر»فقلت:او«اقرءباسم ربك‏»؟فقال:سالت جابر بن عبد الله اى القرآن انزل قبل؟

قال:«يا ايها المدثر»فقلت:او«اقرء»؟قال جابر:احدثكم ماحدثنا رسول الله صلى الله عليه و آله، قال:جاورت بحراء شهرا،فلماقضيت جوارى نزلت فاستبطنت الوادى فنوديت،فنظرت امامى‏و خلفى و عن يمينى و عن شمالى فلم ار احدا،ثم نوديت فرفعت راسى‏فاذا هو على العرش فى الهواء،يعنى جبرئيل عليه السلام،فقلت:

دثرونى دثرونى فصبوا على ماء،فانزل الله عز و جل:«يا ايها المدثر»و فى‏رواية:فخشيت منه فرقا حتى هويت الى الارض،فجئت الى اهلى.

فقلت:زملونى،فنزل:«يا ايها المدثر×قم فانذر»اى ليس بك ماتخافه من الشيطان،انما انت نبي فانذر الناس و ادعهم الى التوحيد»

و سپس در رد اين گفتار نابجا فرموده:

«و فى هذا ما فيه،لان الله تعالى لا يوحى الى رسوله الا بالبراهين النيرة،و الآيات البينة الدالة على ان ما يوحى اليه انما هو من الله‏تعالى،فلا يحتاج الى شي‏ء سواها و لا يفزع و لا يفزع و لا يفرق‏» ⁽⁴⁷⁾ يعنى و اشكال اين حديث روشن است،زيرا خداى تعالى به‏پيامبر خود وحى نمى‏كند مگر با برهانهاى روشن و آيات‏آشكارى كه دلالت دارد بر اينكه آنچه بر او وحى شده از جانب‏خداى تعالى است،پس نيازى به چيز ديگر نيست و چنان نيست‏كه كسى او را بترساند و مضطرب سازد و نگران شود و بترسد!

بارى بهتر آن است كه سخن را درهم پيچيم و تحقيق وبررسى بيشتر را در باب نقد جملات اين حديث بعهده خواننده‏محترم بگذاريم،ولى اين نكته را نمى‏توانيم ناگفته بگذاريم كه‏راستى جاى بسيار تاسف است كه درباره مهمترين مسئله‏اعتقادى ما يعنى مسئله وحى و نبوت كه سرآغاز همه مسائل ديگراست بايد امثال اينگونه روايات در كتابهائى همچون صحيح‏بخارى و مسلم كه نزد بسيارى از مسلمانان تا بدان درجه اعتباردارند كه نووى درباره‏شان گويد:

«و هما اصح الكتب بعد القرآن‏» ⁽⁴⁸⁾ و اين دو كتاب پس از قرآن كريم صحيحترين كتابها است.

و بر طبق همين روايات مقام والا و عظيم رسول خدا«ص‏» را تا بدان حد پائين آورده كه در هنگام دريافت وحى الهى وانجام رسالت تاريخى و جهانى خود اينگونه دچار ترديد و دو دلى‏بشود؟و براى رفع ترديد خود ناچار به خديجة و ورقة بن نوفل وديگران متوسل شود،و در اثر«فترت‏»وحى و انقطاع موقت آن به‏آن اندازه دچار هيجان و اضطراب شود كه چندين بار تصميم به‏انتحار و خودكشى بگيرد و...و...

و با اين روايات صحيحة و معتبره خود!بهترين بهانه ودستاويز را بدست دشمنان اسلام بدهند كه آغاز وحى رسول‏خدا«ص‏»را با تاييد امثال ورقة بن نوفل كه بگفته آنها-و امثال‏همين روايات-سالها بدين نصرانيت درآمده و در اين آئين علوم‏زيادى را كسب كرده بود، توام كنند...

و حالت‏شك و ترديد را در آنچه بر رسول خدا نازل ميشدوارد سازند!

و مقام رسول خدا«ص‏»را تا سرحد يك انسان چنانى با آن‏حالات و اعمال تنزل دهند!و امثال اين سخنان!

پى‏نوشتها:

1- بحار الانوار ج 18 ص 271-381 و سيرة المصطفى ص 103 و الصحيح من السيرة ج 1 ص 156 و سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 391.

2- بحار الانوار ج 18 ص 190 و سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 393.

3- عيون اخبار الرضا عليه السلام ص 361.بحار الانوار ج 18 ص 190.

4- سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 392.

5- بحار الانوار ج 18 ص 190 و ص 204-205 سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 392.

6- بحار الانوار ج 18 ص 190 و تاريخ الخميس ج 1 ص 280 و 281.

7- و 8- سيرة النبوية ابن كثير ص 392.

9- بحار الانوار ج 18 ص 189 و 190.

10- سوره بقره آيه 185،البته آيات ديگرى هم مانند آيه/انا انزلناه فى ليلة القدر/و/انا انزلناه فى ليلة مباركة/درباره تاريخ نزول قرآن وجود دارد ولى صراحتى درمورد نزول آن در ماه رمضان ندارد...

11- در المنثور ج 1 ص 189.

12- الاتقان ج 1 ص 69.

13- خواب خوب جزئى از هفتاد جزء نبوت است.

14- و در آغاز كار وحى را در خواب ميديد و اين جريان ششماه طول كشيد،سپس فرشته را در بيدارى مشاهده كرد...

15- الاتقان ج 1 ص 70-71.

16- سيره نبويه ابن كثير ج 1 ص 388.

17- الصحيح من السيرة ج 1 ص 194.

18- الميزان ج 2 ص 12-28.

19- صحيح بخارى-با شرح كرمانى ط بيروت-ج 1 ص 29-40-و ج 24-از همين چاپ-ص 94.و نظير همين روايت در صحيح مسلم ج 1 ص 97 و تاريخ طبرى ج 2 ص‏47 و كتابهاى ديگر نيز نقل شده.

20- تهذيب التهذيب ج 9 ص 450.

21- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 4 ص 63.

22- قاموس الرجال ج 6 ص 300.

23- شرح كرمانى از صحيح بخارى ج 1 ص 30-31.

24- شرح صحيح مسلم(حاشيه ارشاد السارى)چاپ مصر ج 1 ص 44.

25- اسد الغابة ج 5 ص 504.و الاصابة ج 4 ص 349.

26- ارشاد السارى ج 1 ص 21.

27- براى اطلاع از متن كامل اين روايت به سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 398 مراجعه كنيد.

28- سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 412-413.

29- سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 405.

30- سيره ابن هشام ج 1 ص 234.

31- سيرة النبوية ابن كثير ج 1 ص 406.

32- براى اطلاع بيشتر مى‏توانيد به كتابهاى البداية و النهاية ج 3 ص 15 به بعد وتاريخ طبرى ج 2 ص 50 به بعد و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 23 و صحيح بخارى ج 6ص 200 و عيون الاثر ج 1 ص 83 و اسباب النزول ص 11 و عيون الاثر ج 1ص 82 و سيرة قاضى دحلان ج 1 ص 83 و سيرة حلبيه ج 1 ص 244 به بعد مراجعه‏نمائيد.

33-جالب و خنده‏دار است كه از برخى دانشمندان اهل سنت نقل شده كه همين ماجرا را دليل بر جواز تكليف به ما لا يطاق دانسته و بدان استدلال كرده‏اند! (الصحيح من السيره ج 1 ص 224).

34- سوره نجم آيه 10.

35- سوره فصلت آيه 6.

36- سوره نساء آيه 163.

37- صحيح بخارى بشرح كرمانى ج 1 ص 35.

38- همين مصدر ص 36.

39- سيره ابن هشام ج 1 ص 238-239.

40- اين مطلب هم جالب و در خور توجه است كه اينگونه روايات همگى به خاندان زبير باز ميگردد،و ميدانيم كه زبير برادرزاده خديجه بوده،و خاندان زبير گوياسعى داشته‏اند براى خويشان و نياكان خود به راست و يا بدروغ فضيلتهائى ذكر كنند،چنانچه در بحث از سند اين حديث گفتيم.

41- سوره سجده آيه 24.

42- سوره نجم آيه 10-12.

43- تفسير كشاف ج 4 ص 420.

44- و 45- عيون الاثر ج 1 ص 83.

46- التمهيد ج 1 ص 50.

47- مجمع البيان ج 10 ص 384.