پيشگفتار
بسمه تعالى
پس از حمد و ثناى الهى و درود بر رسول گرامى اسلام و ائمه معصومين (عليه السلام ) چنين گويد اين بنده شرمنده و نياز درگاه الهى :
پس از آنكه خداى تعالى با لطف و منت خويش توفيق تنظيم و نشر جزوه هاى دعا و نماز را به اين حقير سراپا تقصير عنايت فرمود، جمعى از دوستان درخواست تنظيم و تدوين جزوه هاى ديگرى به همان سبك و كيفيت درباره روزه و ساير عبادات و فرايض الهى را كردند، كه اكنون دست به كار تنظيم جزوه اى درباره روزه شده و از پروردگار متعال كه پيوسته لطف عميم خود را شامل اين بى بضاعت كرده ، اميد وافر دارم كه توفيق انجام آن و انجام ديگر خواسته هاى دوستان را در اين روزهاى پايانى عمر و ناتواناييها و در كنار مشاغل فراوان ديگر عنايت فرمايد.
اين جزوه را نيز مانند جزوه هاى ديگر در سه بخش تنظيم و تقديم دوستان مى كنم :
بخش اول : فضيلت و ثواب روزه به طور عموم .
بخش دوم : فضيلت ماه مبارك رمضان و ثواب روزه آن .
بخش سوم : برخى از احكام و مسائل روزه .
بخش اول : فضيلت و ثواب روزه به طور عموم
مقدمه
صرف نظر از روزه ماه مبارك و فضيلت آن كه به صورت فرض و واجب در اسلام تشريع شده ، اصل روزه بصورت عام يكى از عبادات بزرگ و با فضيلت است و درباره آن روايات بسيارى وارد شده كه شيعه و سنى از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) و ائمه معصومين (عليه السلام ) در كتابهاى خويش نقل كرده اند.
1- خدا، خود پاداش روزه است
از جمله احاديث جالب در اين باره حديثى است كه بسيارى از اهل حديث آن را نقل كرده كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
قال الله تبارك و تعالى : الصوم لى و انا اجزى به .⁽¹⁾
((خداى تبارك و تعالى فرمود: روزه براى من است و من خود پاداش آن هستم .)) (يا من خود به آن پاداش دهم ).
توضيح :
اين حديث از دو جهت مورد بحث است :
اول - از نظر اعراب و به اصطلاح ادبى ، كه آيا كلمه ((اءجزى )) را بصورت معلوم و ((متكلم وحده )) و فتح همزه و كسر زاء بخوانيم ؛
يعنى : من خود بدان پاداش دهم . يا به صورت مجهول - به ضم همزه و فتح زاء - يعنى من خود پاداش آن هستم .
دوم - از نظر معنا. بنابر هر دو معنى ، اين بحث پيش آمده كه چگونه است چنين تعبيرى درباره عبادتهاى ديگر مانند نماز، حج ، جهاد و امثال آنها و در روايات ذكر نشده است ؟ و اين سؤ ال پيش آمده كه مگر عبادتهاى ديگر براى خدا نيست و خدا بدانها پاداش نمى دهد؟
پس چرا اين تعبير فقط در مورد روزه بكار رفته است ؟
اهل تحقيق و بزرگان حديث در معناى آن وجوهى ذكر كرده اند، كه شايد از همه بهتر و بى اشكال تر معناى ذيل باشد:
((عبادات ديگر مانند نماز و روزه به هر حال تواءم با عمل است و خواه ناخواه ديگران آن عمل را مشاهده مى كنند اگر چه نيت انجام دهنده صد در صد خالص و براى خدا باشد، و همان مشاهده مردم سبب تقدير و تمجيد آنها خواهد شد، و يا در امثال جهاد، گذشته از تمجيد مردم ، از غنائم جنگى نيز بهره مادى مى برند.
بدين ترتيب بخشى - ولو اندك - از پاداش خود را در دنيا دريافت مى دارند. اما شخص روزه دار هيچگونه عملى در ظاهر انجام نمى دهد و عبادت او همان امساك از خواسته هاى نفسانى و ترك لذتها و شهوات براى خدا و قصد انجام دستور الهى است كه در ظاهر هيچ نشانه و نمودى ندارد، و اين خداى متعال است كه از عمل و نيت او آگاه است و پاداش او را بايد بدهد و يا خود پاداش آن خواهد بود.))
2 - زكات بدن ، روزه است
اين روايت در كتابهاى زيادى از كتب حديث از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نقل شده كه فرمود:
لكل شى ء زكاة و زكاة الابدان الصيام .⁽²⁾
((هر چيزى را زكاتى است و زكات بدنها روزه است .))
و در نهج البلاغه نيز به همين گونه از اميرالمؤمنين (عليه السلام ) نقل شده است .⁽³⁾
توضيح :
براى توضيح اين حديث نيز بايد بگوييم همانگونه كه در اين روايت و روايات ديگر آمده ، براى هر عضوى از اعضاى بدن زكاتى بيان فرموده اند، و زكات بدن را نيز روزه ذكر كرده اند.
زكات ظفر و پيروزى را ((عفو)) و بخشش ؛
زكات جمال و زيبايى را ((عفاف )) و پاكدامنى ؛
زكات علم را ((نشر)) و ((تعليم )) آن به ديگران ؛
زكاة ((جاه )) و آبرومندى را ((شفاعت )) و وساطت براى رفع گرفتارى گرفتاران ؛
و امثال اينها ذكر كرده اند. البته معناى زكات كه نمو و يا تزكيه و پاكى باشد با آنچه در اين روايات ذكر شده مناسب است ، و روزه نيز اين نقش را دارد كه بدن را از نظر ظاهرى و معنوى پاك و پاكيزه كرده و يا براى اطاعت و فرمانبردارى خداى تعالى رشد مى دهد. شاهد بر اين مطلب روايات ديگرى است كه از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت شده كه فرمود:
صوموا تصحوا⁽⁴⁾
((روزه بگيريد صحيح و سالم شويد.))
در سخنان اميرالمؤمنين (عليه السلام ) آمده است ، كه فرمود:
الصيام احد الصحتين .⁽⁵⁾
((روزه يكى از دو بخش سلامتى است .))
3 - روزه دار پيوسته در حال عبادت خداست
از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت شده كه فرمود:
نوم الصائم عبادة و صمته تسبيح .⁽⁶⁾
((خواب روزه دار عبادت است و لب فرو بستن و سكوت او تسبيح .))
و حديث ديگرى فرمود:
الصائم فى عبادة الله و ان كان نائما على فراشه مالم يغتب مسلما.⁽⁷⁾
((روزه دار پيوسته در حال عبادت است اگر چه در بسترش خوابيده باشد در صورتى كه غيبت مسلمانى نكند.))
4 - دعاى روزه دار مستجاب است
از حضرت ابوالحسن (عليه السلام )⁽⁸⁾ روايت شده كه فرمود:
دعوة الصائم يستجاب عند افطاره ، و قال : ان لكل صائم دعوة ، و قال : نوم الصائم عبادة ، و صمته تسبيح ، و دعاؤ ه مستجاب ، و عمله مضاعف ، و قال : ان للصائم عند افطاره دعوة لاترد.⁽⁹⁾
((دعاى روزه دار در وقت افطار مستجاب شود،))
و نيز فرمود: براى هر روزه دارى دعايى است (مستجاب ).
و نيز فرمود: خواب روزه دار عبادت است و لب فرو بستن و سكوت او تسبيح ، و دعايش مستجاب گردد، و (پاداش ) عمل او دو چندان است .
و نيز فرمود: براى روزه دار در هنگام افطار دعايى است كه باز نگردد. (و به اجابت رسد.) و از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نيز روايت شده كه فرمود:
لا ترد دعوة الصائم .⁽¹⁰⁾
((دعاى روزه دار باز نگردد.))
و نيز از آن حضرت (عليه السلام ) روايت شده كه فرمود:
اءربعه لا ترد لهم دعوة و يفتح لهم ابواب السماء و يصير الى العرش : دعاء الوالد لولده ، و المظلوم على من ظلمه ، و المعتمر حتى يرجع ، و الصائم حتى يفطر.⁽¹¹⁾
((چهار گروهند كه دعايشان بازنگردد و درهاى آسمان براى آنها باز شود و دعاشان به عرش الهى رسد؛ دعاى پدر براى فرزند، نفرين ستمديده بر ستمكار خود، دعاى كسى كه عمره بجاى آورد تا باز نگردد، دعاى روزه دار تا وقتى كه افطار كند.))
5 - خوشحالى روزه دار در دنيا و آخرت
يشيخ صدوق (رحمه الله ) در كتاب خصال به سندش از امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه فرمود:
للصائم فرحتان : فرحة عند الافطار، و فرحة عند لقاءالله .⁽¹²⁾
((روزه دار را دو خوشحالى است ، يك خوشحالى در وقت افطار، و خوشحالى ديگر هنگام ديدار خدا.))
در حديث ديگر از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) اينگونه روايت شده :
للصائم فرحتان : فرحة عند فطره ، و فرحة يوم القيامة و لخلوف فم الصائم اطيب عندالله من ريح المسك .⁽¹³⁾
((روزه دار را دو خوشحالى است ، يك خوشحالى وقت افطار او، و خوشحالى ديگر در روز قيامت ، و همانا آب دهان روزه دار نزد خدا خوشبوتر است از بوى مشك .))
و در روايت ديگرى كه قسمتى از آن قبلا نقل شده از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت شده كه فرمود:
قال الله تبارك و تعالى : كل عمل ابن آدم هو له غير الصيام هو لى و اءنا اجزى به ، و الصيام جنة العبد المؤمن يوم القيامة كما يقى احدكم سلاحه فى الدنيا، و لخلوف فم الصائم اءطيب عندالله عز و جل من ريح المسك ، و الصائم يفرح يفرحتين : حين يفطر فيطعم و يشرب ، و حين يلقانى فادخله الجنة .⁽¹⁴⁾
((خداى تبارك و تعالى فرموده : هر عملى از اعمال فرزندان آدم از آن اوست جز روزه كه از آن من است و منم پاداش آن ، و روزه سپر بنده مؤمن است در روز قيامت ، همانگونه كه اسلحه شما را در دنيا نگه مى دارد، و همانا آب دهان روزه دار نزد خدا خوشبوتر است از بوى مشك ، و روزه دار دو بار خوشحال شود: يكى آنگاه كه افطار كند و بخورد و بياشامد، و ديگرى هنگامى كه مرا ديدار كند و او را به بهشت برم .))
البته در فضيلت اصل روزه روايات بسيارى ديگرى نيز هست مانند اينكه ائمه معصومين (عليه السلام ) فرموده اند:
روزه سپرى است از آتش دوزخ .⁽¹⁵⁾
فرشتگان براى روزه دار دعا و استغفار مى كنند.⁽¹⁶⁾
روزه روى شيطان را سياه مى كند.⁽¹⁷⁾
و امثال اين گونه روايات ، كه چون بناى ما در اين جزوه بر اختصار است به همين مقدار اكتفا مى شود.
بخش دوم : فضيلت ماه مبارك رمضان و ثواب روزه آن
درباره فضيلت ماه مبارك رمضان و روزه آن روايات بسيار زياد است ، ولى از آنجا كه قصد ما در اين جزوه بر اختصار است ، مانند بخش اول به ذكر چند حديث از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) و ائمه معصومين (عليه السلام ) در تحت پنج عنوان اكتفا مى كنيم .
1 - ماه رمضان ؛ ماه بركت و رحمت و مغفرت
شيخ صدوق (رحمه الله ) در كتابهاى امالى و عيون اءخبارالرضا (عليه السلام ) و كتابهاى ديگر خود به سندش از امام هشتم حضرت على موسى الرضا (عليه السلام ) و ايشان از پدرش و آن حضرت از اميرالمؤمنين (عليه السلام ) روايت كرده اند كه فرمود:
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) درباره ماه مبارك رمضان براى ما خطبه خوانده و سخنرانى كرده ، فرمود:
ايها الناس انه قد اقبل اليكم شهرالله بالبركة و الرحمة و المغفرة شهر هو عندالله افضل الشهور و ايامه افضل الاءيام و لياليه افضل الليالى و ساعاته افضل ساعات ، هو شهر دعيتم فيه الى ضيافة الله و جعلتم فيه من اهل كرامة الله ، انفاسكم فيه تسبيح ، و نومكم فيه عبادة و عملكم فيه مقبول ، و دعاؤ كم فيه مستجاب ، فاسئلوا الله ربكم بنيات صادقة و قلوب طاهرة ان يوفقكم لصيامه و تلاوة كتابه ، فان الشقى من حرم غفران الله فى هذا الشهر العظيم ، واذكروا بجوعكم و عطشكم فيه جوع يوم القيمة و عطشه ، و تصدقوا على فقرائكم و مساكينكم ، و قرواكباركم ، وارحموا صغاركم و صلوا ارحامكم ، و احفظوا السنتكم ، و غضوا عمالا يحل النظر اليه ابصاركم ، و عما لايجل الاستماع اليه اسماعكم و تحننوا على ايتام الناس يتحنن على ايتامكم ، و توبوا الى الله من ذنوبكم ، و ارفعوا اليه ايديكم بالدعاء فى اوقات صلواتكم ، فانها افضل الساعات ، ينظرالله عزوجل فيها بالرحمة الى عباده ، يجيبهم اذا ناجوه ، ويلبيهم اذا نادوه ، و يعطيهم اذا ساءلوه ، و يستجيب لهم اذا دعوه ، ايها الناس ان انفسكم مرهونه باعمالكم ، فكفوها باستغفاركم ، و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا بطول سجودكم .
و اعملوا ان الله تعالى ذكره اقسم بعزته ان لا يعذب المصلين و الساجدين ، و ان لايروعهم بالنار يوم يقوم الناس لرب العالمين .
ايها الناس من فطر منكم صائما مؤمنا فى هذا الشهر كان له بذلك عندالله عتق نسمة و مغفرة لما مضى من ذنوبه ، فقيل : يا رسول الله و ليس كلنا يقدر على ذلك ؟ فقال (صلى الله عليه و آله و سلم ) اتقوا النار و لو بشق تمرة ، اتقوا النار و لو بشرية من ماء.
ايها الناس من حسن منكم فى هذا الشهر خلقه كان له جواز على الصراط يوم تزل فيه الاقدام ، و من خفف فى هذا الشهر عما ملكت يمينه خفف الله عليه حسابه ، و من كف فيه شره كف الله غضبه يوم يلقاه ، و من اكرم فيه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه ، و من وصل فيه رحمة وصله الله برحمته يوم يلقاه و من قطع فيه رحمه قطع الله عنه رحمته يوم يلقاه ، و من تطوع فيه بصلوة كتب الله له براءة من النار، و من ادى فيه فرضا كان له ثواب من ادى سبعين فريضة فيما سواه من الشهور، و من اكثر فيه من الصلوات على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين ، و من تلافيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن فى غيره من الشهور.
ايها الناس ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتحة فاسئلوا ربكم لايغلقها عليكم ، و ابواب النيران مغلقة فاسئلوا ربكم لايفتحها عليكم ، و الشياطين مغلولة فاسئلوا ربكم ان لايسطها عليكم .
قال اميرالمؤمنين (عليه السلام ): فقمت فقلت : يا رسول الله ما افضل الاعمال فى هذا الشهر؟ فقال : يا اباالحسن افضل الاعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم الله عزوجل ، ثم بكى فقلت : يا رسول الله مايبكيك ؟ فقال : يا على ابكى لما يستحل منك فى هذا الشهر كانى بك و انت تصلى لربك و قد انبعث اشقى الاولين و الآخرين شفيق عاقر ناقة ثمود فضربك ضربة على قرنك فخضب منها لحيتك .
قال اميرالمومنين (عليه السلام ) قلت : يا رسول الله و ذلك فى سلامة من دينى ؟ فقال : فى سلامة من دينك ؟ ثم قال (صلى الله عليه و آله و سلم ): يا على من قتلك فقد قتلنى و من ابغضك فقد ابغضنى ، و من سبك فقد سبنى لاءنك من كنفسى ، روحك من روحى وطينتك من طينتى ، ان الله تبارك و تعالى خلقنى و اياك واصطفانى و اياك ، واختارنى للنبوة واختارك للامامة فمن انكر امامتك فقد انكر نبوتى ، يا على انت وصيى و اءبو ولدى و زوج ابنتى و خليفتى على امتى فى حياتى ، و بعد موتى ، امرك امرى ، و نهيك نهيى ، اقسم بالذى بعثنى بالنبوة و جعلنى خير البرية انك لحجة الله على خلقه ، و امينه على سره و خليفته على عباده .⁽¹⁸⁾
ترجمه خطبه :
اى مردم ؛ ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما رو كرده است ، ماهى است كه پيش خدا بهترين ماهها است و روزهايش بهترين روزها و شبهايش ‍ بهترين شبها و ساعاتش بهترين ساعات ، آن ماهى است كه در آن دعوت شده ايد به مهمانى خدا و اهل كرامت خداييد در آن ، نفسهاى شما در آن تسبيح است و خواب شما در آن عبادت است . كردارتان در آن پذيرفته و دعايتان مستجاب ، از خدا بخواهيد با نيتهاى درست و دلهاى پاك كه شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد. بدبخت آنكه از آمرزش خدا در اين ماه محروم گردد. به گرسنگى و تشنگى خود در آن ، گرسنگى و تشنگى روز قيامت را ياد كنيد، و بر فقرا و مساكين خود صدقه دهيد، و بزرگان خود را احترام كنيد و خردان را ترحم كنيد و صله رحم كنيد و زبانها را نگهداريد و از آنچه خدا ديدنش را حلال نكرده چشم بپوشيد و آنچه را از شنيدنش ‍ حلال نكرده گوش ببنديد، و بر يتيمان مردم مهر ورزيد تا بر يتيمان شما مهر ورزند، و به درگاه خدا از گناهان خود توبه كنيد و در وقت نماز دست به دعا برداريد كه بهترين ساعتها است ، خدا در آن لطف به بندگان خود دارد و مناجات آنها پاسخ دهد و فرياد آنها را لبيك گويد و درخواست آنها را بدهد و دعاى آنها را مستجاب كند.
اى مردم نفس شما گرو كردار شماست . آن را به استغفار رها كنيد، دوش ‍ شما از گناهان شما بار سنگينى دارد، به طول سجود، آن را سبك كنيد.
و بدانيد كه خداى تعالى به عزت خود قسم خورده كه نمازخوانان و ساجدان را عذاب نكند و آنها را روز قيامت به هراس دوزخ نيندازد.
اى مردم هر كدام از شما در اين ماه يك روزه دار را افطار دهد نزد خدا ثواب آزاد كردن بنده اى دارد و گناهان گذشته اش آمرزيده گردد. عرض شد: يا رسول الله همه ما بر آن توانايى نداريم ! فرمود: از خدا بپرهيزيد گرچه با نيمه خرمايى باشد و گرچه به شربتى آب باشد.
اى مردم هر كه در اين ماه خوش خلقى كند، جواز عبور صراط او باشد در روزى كه همه قدمها بلغزد، هر كه در آن تخفيف دهد بر مملوكان خود خدا حسابش را تخفيف دهد و هر كه شر خود را باز دارد خدا خشم خود را از او باز دارد روزى كه ملاقاتش كند، و هر كه در آن يتيمى را گرامى دارد خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر كه در آن صله رحم كند خداوند روز ديدار او با او صله اش دهد، به رحمت خود، و هر كه قطع رحم كند، خدا در روز ملاقاتش رحمت خود را از ببرد. هر كه نماز مستحبى بخواند، خدا برات آزادى از آتش برايش بنويسد، و هر كه در آن واجبى ادا كند، ثواب كسى دارد كه هفتاد واجب در ماههاى ديگر ادا كند، و هر كه در آن بر من بسيار صلوات فرستد خدا روزى كه ميزانها سبك است ميزانش را سنگين كند. هر كه يك آيه قرآن در آن بخواند چون كسى باشد كه در ماههاى ديگر يك ختم قرآن كند.
اى مردم درهاى بهشت در اين ماه گشوده است ، از خدا بخواهيد كه آنها را به روى شما نبندد، درهاى دوزخ در اين ماه بسته است ، از پروردگار خود بخواهيد كه به روى شما آنها را نگشايد. شياطين در آن دربندند از پروردگار خود بخواهيد كه ديگر آنها را بر شما مسلط نكند.
اميرالمؤمنين فرمود: من برخاستم و عرض كردم : يا رسول الله كدام عمل در اين ماه بهتر است ؟
فرمود: اى ابوالحسن بهترين عمل در اين ماه ورع و پارسايى از محارم خداى عزوجل است .
سپس گريست .
عرض كردم :
يا رسول الله چرا گريه مى كنى ؟
فرمود: براى آنچه در اين ماه از تو حلال شمارند. گويا تو را مى نگرم كه نماز براى پروردگارت مى خوانى و شقى ترين اولين و آخرين كه جفت پى كننده شتر ثمود است برانگيخته شود و ضربتى بر فرقت زند و ريشت را خضاب كند.
اميرالمؤمنين فرمود: گفتم يا رسول الله اين ماجرا در حالى است كه دين من سالم است ؟ فرمود: با سلامتى دين تو است . سپس فرمود: اى على هر كه تو را بكشد، مرا كشته ، و هر كه تو را بخشم آرد، مرا به خشم آورده و هر كه تو را دشنام دهد، مرا دشنام داده ، زيرا تو جان منى ، روحت از روح من و گل تو از گل من است ، به راستى خداى تبارك و تعالى آفريده مرا با تو، برگزيده مرا با تو و مرا براى نبوت اختيار كرده تو را براى امامت ، هر كه منكر امامت تو است منكر نبوت من است ، اى على تو وصى من و پدر فررندان من و شوهر دختر من و خليفه من بر امت منى ، در زندگى من و پس از مردن من فرمان تو فرمان من ، و نهى تو نهى من است ، سوگند به خدايى كه مرا به نبوت برانگيخته و بهترين خلق ساخته كه تو حجت خدايى بر خلق او، و امين او هستى بر راز او، و خليفه او بر بندگانش .))
2 - وظيفه روزه دار
شيخ صدوق (رحمه الله ) در كتاب امالى به سندش از امام باقر (عليه السلام ) روايت كرده كه فرمود:
خطب رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) الناس فى آخر جمعة من شعبان فحمدالله و اثنى عليه ثم قال : ايها الناس انه قد اظلكم شهر فيه ليلة خير من الف شهر، و هو شهر رمضان فرض الله صيامة و جعل قيام ليلة فيه بتطوع صلوة كمن تطوع بصلوة سبعين ليلة فما سواه من الشهور، و جعل لمن تطوع فيه بخصلة من خصال الخير و البر كاجر من ادى فريضة من فرايض ‍ الله ، و من ادى فيه فريضة من فرايض الله كان كمن ادى سبعين فريضة فيما سواه من الشهور و هو شهر الصبر، و ان الصبر ثوابه الجنة و هو شهر المواساة و هو شهر يزيد الله فيه فى رزق المؤمن ، و من فطر فيه مؤمنا صائما كان له بذالك عندالله عزوجل عتق رقبة و مغفرة لذنوبه فيما مضى ، فقيل له : يا رسول الله ليس كلنا يقدر على اءن يفطر صائما؟
فقال : ان الله تبارك و تعالى كريم يعطى هذا الثواب منكم من لم يقدر الا على مذفة من لبن يفطر بها صائما، او شربة من ماء عذب اءو تميرات لا يقدر على اءكثر من ذلك ، و من خفف فيه عن مملوكه خفف الله عنه حسابه ، و هو شهر اوله رحمة ، و وسطه مغفرة ، و آخرة اجابة ، و العتق من النار، و لا غنى بكم فيه عن اربع خصال : خصلتين ترضون الله بهما، و خصلتين لاغنى بكم عنهما، اما اللتان ترضون الله ، بهما فشهادة ان لا اله الا الله و انى رسول الله ، و اما اللتان لاغنى بكم عنهما: فتسئلون الله حوائجكم و الجنة و تسئلون الله فيه العافية و تتعوذون به من النار.⁽¹⁹⁾
((رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در آخرين جمعه ماه شعبان اين خطبه را خواند، حمد خدا كرد و ستايش او نمود و سپس فرمود:
اى مردم ماهى بر شما سايه افكنده كه در آن شبى است بهتر از هزار ماه و آن رمضان است كه خدا روزه اش را واجب كرده ، و يك شب نماز نافله آن را برابر هفتاد شب در ماه ديگر مقرر ساخته ، هر كه عمل مستحبى در آن كند چون عمل واجبى است كه در ماههاى ديگر انجام داده ، و هر كه فريضه اى در آن انجام دهد چون كسى باشد كه هفتاد فريضه در ماههاى ديگر انجام دهد، آن ماه شكيبايى است ، و مزد شكيبايى بهشت است ، آن ماه همدردى است . آن ماهى است كه خدا بيفزايد در آن به روزى مؤمن ، هر كه در آن روزه دار مؤمنى را افطار دهد نزد خداى عزوجل ثواب آزاد كردن بنده اى دارد، و گناهان گذشته اش آمرزيده شود. به آن حضرت عرض شد: يا رسول الله همه ما توانا نيستيم كه روزه دارى را افطار دهيم .
فرمود: خداى تبارك و تعالى كريم است ، همين ثواب را مى دهد به شما كه توانا هستيد به شربتى از شير كه بدان روزه دارى را افطار دهيد، يا شربتى از آب گوارا، يا چند دانه خرما كه بر بيش از آن قدرت نداريد، هر كه در آن از خدمت مملوك خود تخفيف دهد خدا حساب او تخفيف دهد؛ آن ماهى است كه اولش رحمت و ميانه اش آمرزش و آخرش اجابت و آزادى از دوزخ است .
در اين ماه از چهار خصلت بى نياز نباشيد: دو تا براى رضاى خدا، و دو تا براى نياز خود، آن دو كه براى رضاى خداست گواهى اينكه معبود حقى نيست جز خدا و به راستى من رسول خدايم ، و آن دو كه بدان نياز داريد: از خدا بخواهيد حوائج خود را و بهشت را، و از خدا بخواهيد عافيت را، و پناه جوئيد به خدا از آتش دوزخ .))
3 - گناهان روزه دار آمرزيده مى شود
و نيز از آن حضرت روايت كرده كه فرمود:
كان رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) اذا نظر الى هلال شهر رمضان استقبل القبلة بوجهه ثم قال : اللهم اهله علينا بالامن و الايمان و السلامة و الاسلام و العافية المجللة و الرزق الواسع و دفع الاسقام و تلاوة القرآن و العون على الصلوة و الصيام ؛ اللهم سلمنا لشهر رمضان و سلمه لنا و تسلمه منا حتى ينقضى شهر رمضان و قد غفرت لنا، ثم يقبل بوجهه على الناس فيقول : يا معشر المسلمين اذا طلع هلال شهر رمضان غلت مردة الشياطين و فتحت ابواب السماء و ابواب الجنان و الرحمه و غلفت ابواب النار واستجيب الدعاء، و كان لله عزوجل عند كل فطر عتقاء يعتقهم من النار، و نادى مناد كل ليلة : هل من سائل ؟ هل من مستغفر؟ اللهم اعط كل منفق خلفا و اعط كل ممسك تلفا، حتى اذا طلع هلال شوال نودى المؤمنون : ان اغدوا الى جوائزكم فهو يوم الجايزة ، ثم قال ابو جعفر (عليه السلام ) اما والذى نفسى بيده ما هى بجايزة الدنانير و الدارهم .⁽²⁰⁾
ترجمه روايت شريفه
((امام پنجم مى فرمايد: چون چشم رسول خد (صلى الله عليه و آله و سلم ) به ماه رمضان مى افتاد رو به قبله مى كرد و مى فرمود: خدايا آن را نو كن بر ما، به امنيت و ايمان و تندرستى و مسلمانى و عافيت و سراپا، و روزى فراوان ، و دفع بيمارى و تلاوت قرآن ، و كمك بر نماز و روزه ، خدايا ما را براى ماه رمضان سالم دار، و آن را براى ما سلامت دار، و از ما دريافت كن تا ماه رمضان بگذرد ما را آمرزيده باشى .
سپس رو به مردم مى كرد و مى فرمود: