لوط عليه‏السلام مظلومترين پيامبران‏

اين بود ماجراى غمبار زندگى حضرت لوط عليه‏السلام و سرانجام نكبت‏بار قوم لجوج آن حضرت، كه به نصيحت ناصحان دلسوز گوش ندادند و خود را سيه روز و تيره بخت دنيا و آخرت نمودند.

در ميان پيامبران شايد مظلوم‏تر از حضرت لوط عليه‏السلام نباشد كه سى سال قوم خود را به سوى خدا دعوت نمايد، و هيچكس به او پاسخ مثبت ندهد، و هنگام فرود آمدن عذاب، تنها يك خانه با ايمان در آن شهرها وجود داشت و آن خانه خود حضرت لوط عليه‏السلام بود، در اين خانه همسر لوط نيز حامى قوم بود و هنگام بيرون رفتن شبانه لوط، از خانه خارج شد تا به قوم خبر دهد، سنگى آسمانى آمد و به او خورد و كشته شد.

حضرت لوط عليه‏السلام پس از اين ماجرا مدتى زنده بود، و سرانجام از دنيا رفت، مرقد مطهرش در قريه كفر بريك در يك فرسخى مسجد خليل در كنار مرقد شصت نفر از پيامبران است.(301)

10- حضرت يعقوب عليه‏السلام‏

يكى از پيامبران، حضرت يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم، نوه حضرت ابراهيم خليل عليه‏السلام است كه نام او شانزده بار در قرآن آمده است، او همان است كه گروهى از فرشتگان همراه جبرئيل، نزد ابراهيم عليه‏السلام آمدند، همسرش ساره را به فرزندى به نام اسحاق، و پس از او يعقوب، بشارت دادند.(302)

نيز خداوند در ضمن شمارش امتيازاتى كه به ابراهيم خليل عليه‏السلام بخشيده، يعقوب را نام مى‏برد و مى‏فرمايد:

وَ وَهَبنا لَهُ اِسحاقَ وَ يَعقُوبَ كُلّاً هَدَينا؛

و اسحاق و يعقوب را به ابراهيم عليه‏السلام بخشيديم، و هر دو را هدايت كرديم.(303)

در قرآن از حضرت يعقوب عليه‏السلام به عنوان يكى از بندگان صالح، و پيامبران برجسته از نسل ابراهيم عليه‏السلام و پدر آل يعقوب و داراى امتيازات عالى ياد شده است، و داستان‏هاى جالب زندگيش در رابطه با دوازده پسرش، به خصوص حضرت يوسف عليه‏السلام است، كه بعداً در ذكر داستان‏هاى يوسف عليه‏السلام آن را خاطرنشان مى‏كنيم.

آرى، يعقوب عليه‏السلام از خاندان بزرگى در سرزمين فلسطين به دنيا آمد، و در آغوش پر مهر مادرش رُفقه در زير سايه پدر ارجمندش اسحاق بزرگ شد. او را به عنوان اسرائيل مى‏خواندند، اسرائيل به معنى پيروز يا خالص است. دودمان بزرگ بنى اسرائيل از يعقوب شروع گرديد، يعقوب پدربزرگ بنى اسرائيل و ده‏ها پيامبر بنى اسرائيل است، حدود چهارصد سال بعد، بنى اسرائيل تحت شكنجه طاغوتى به نام فرعون قرار گرفتند، تا آن كه حضرت موسى عليه‏السلام آنان را نجات داد.

تنها در اين جا نظر شما را به چند داستان از يعقوب عليه‏السلام كه به اصطلاح او قهرمان داستان است و نقش او عليه‏السلام در آن‏ها بيشتر است مى‏پردازيم:

حسادت برادر يعقوب‏

يعقوب برادرى به نام عيص (يا: عيساد) داشت، اين برادر نسبت به يعقوب حسادت داشت و باعث رنجش خاطر او مى‏شد، علت حسادتش اين بود كه اسحاق عليه‏السلام براى يعقوب دعاى بركت نموده بود و به او فرموده بود: تو داراى نسل فراوان پاكى خواهى شد و به يعقوب ابراز دوستى مخصوصى نموده بود.

آزار عيص به يعقوب به حدى بود كه يعقوب نزد پدرش اسحاق كه در آن وقت پير شده بود، رفت و شكايت او را نمود، اسحاق از اختلاف دو فرزندش ناراحت و اندوهگين شد، به يعقوب گفت: مى‏بينى كه من پير شده‏ام و عمرم به لب ديوار رسيده است، من ترس آن را دارم كه پس از من، برادرت بر تو غالب شود و زمام اختيار تو را به دست گيرد، به تو وصيت مى‏كنم به سرزمين حاران (در خاك عراق كنونى) بروى و در آن جا به خدمت رييس آن جا لابان بن تبوئيل برسى و با دختر او ازدواج كنى، در نتيجه او و بستگان او از تو پشتيبانى كنند و در اين صورت برادرت نمى‏تواند در برابر تو عرض اندام كند. يعقوب از پدر تشكر كرد و به خانه‏اش برگشت تا در مورد اين سفر فكر كند.(304)

خواب ديدن عجيب يعقوب عليه‏السلام و سفر به حاران‏

در اين ايام كه يعقوب سال‏هاى نوجوانى را مى‏گذراند، شبى در عالم خواب ديد نردبانى از نور نصب شده كه يك پلّه آن از طلا و پلّه ديگرش از نقره است و فرشته‏اى بر روى آن نشسته است، يعقوب بر آن فرشته وارد شد و سلام كرد، فرشته به يعقوب گفت: برخيز به سوى حاران‏(305) برو و در آن جا زمامدارى به نام لابان دايى تو زندگى مى‏كند، دخترى به نام راحله دارد، از او خواستگارى كن، كه خداوند از نسل او فرزندان فراوانى مثل فراوانى قطره‏هاى باران و برگ درختان در يك بيابان وسيع، به تو عنايت فرمايد.

يعقوب وقتى كه از خواب بيدار شد، وسايل سفر به سوى حاران را فراهم كرد و به آن ديار مسافرت نمود. از قضاى روزگار، لابان نيز در قصر خود در عالم خواب ديده بود كه مردى براى خواستگارى دخترش راحله مى‏آيد، و نشانه او اين است كه نيروى چهل مرد را دارد، وقتى كنار چاه آب مى‏آيد، سنگ روى چاه را كه بايد چهل نفر بردارند و كنار بگذارند، او به تنهايى بر مى‏دارد.

از اين ماجرا چندان نگذشت كه لابان از ايوان قصرش ديد مردى كنار چاه آمد و خدا را به عظمت ياد كرد و به تنهايى سنگ را از روى چاه بلند كرده و كنار گذاشت و دلو چاه را كشيد و حوض را پر از آب نمود.

لابان نزد يعقوب رفت و مقدم او را گرامى داشت و او را به قصر خود برد و از او پذيرايى گرمى نمود، و دويست گوسفند و چهل گاو به او اهداء كرد.

طبق بعضى از تواريخ، با يكى از دختران لابان ازدواج كرد، پس از مدتى آن دختر كه داراى دو پسر شده بود از دنيا رفت، يعقوب با دختر ديگر لابان ازدواج كرد، او نيز پس از دارا شدن دو پسر از دنيا رفت، به همين ترتيب يعقوب با شش دختر او ازدواج كرد و آخرين آن‏ها راحله (يا: راحيل) بود كه او نيز پس از وضع حمل يوسف عليه‏السلام از دنيا رفت.

بنابراين، يعقوب داراى دوازده پسر از شش زن شد.(306)

ولى طبق بعضى از تواريخ ديگر: يعقوب با راحله ازدواج كرد، سپس با خواهر او اليا ازدواج نمود (و طبق قانون شرع آن عصر، ازدواج با دو خواهر، در يك زمان، اشكال نداشت.)

سپس لابان به هر كدام از دخترانش كنيزى بخشيد، و آن دختران كنيزان خود به نام‏هاى زلفه و بلهه را به يعقوب بخشيدند، در نتيجه يعقوب عليه‏السلام داراى چهار همسر شد، و از آن‏ها دوازده پسر گرديد.(307)

نام‏هاى دوازده پسران يعقوب چنين بود: راوبين، شمعون، لاوى، يهودا، يساكر، زبولون، يوسف، بنيامين، دان، تفتالى، جاد، اشير، كه هر دو نفر از آن‏ها (بنابر داشتن شش زن) از يك مادر بودند، حضرت يوسف و بنيامين از يك مادر به نام راحيل (يا: راحله) به دنيا آمدند.(308)

حضرت يعقوب عليه‏السلام با پسران خود پس از مدتى، به كنعان كه در هفت منزلى مصر واقع بود بازگشت، و زندگى خود را در همان جا آغاز نمود، و تا سال‏هاى پيرى سكونت در آن جا را برگزيد.

يعقوب عليه‏السلام مرد كار و تلاش بود، فرزندان خود را با تعليمات توحيدى پرورش داد، و آن‏ها را به كار و كوشش فرا خواند، همه آن‏ها با سعى و تلاش، هزينه زندگى خود را تأمين مى‏كردند، و بيشتر به كار دامدارى، و كشاورزى اشتغال داشتند.

يعقوب عليه‏السلام در كنعان به عنوان يك شخصيت ممتاز و برگ زاده و بزرگوار و داراى فرزندان برومند شناخته مى‏شد، همواره به مستمندان كمك مى‏كرد، و سفره‏اش براى مهمانان و تهيدستان گسترده بود. او هر روز گوسفندى ذبح مى‏كرد، قسمتى از آن را به مستمندان انفاق مى‏كرد، و بقيه را غذا درست مى‏كرد و با اهل و عيالش مى‏خوردند. به اين ترتيب زندگى پرهيجان و خوش و خرم يعقوب عليه‏السلام مى‏گذشت، و يعقوب به خاطر عبادت و بزرگوارى و رسيدگى به امور مردم، همواره مورد احترام مردم بود، و با شكوهمندى مخصوصى به زندگى ادامه مى‏داد.

مكافات عمل به خاطر ترك اَولى‏

بايد توجه داشت كه دنيا همواره فراز و نشيب دارد، چنين نيست كه هميشه يكنواخت باشد، در آسايش و رفاه نبايد مغرور بود، بلكه بايد در چنين حالى همواره به ياد مستمندان بود و به آن‏ها يارى كرد.

حضرت يعقوب عليه‏السلام گرچه از بندگان صالح خدا و از پيامبران بزرگ بود، ولى گاهى بر اثر غفلت لغزشى به پيش مى‏آيد كه زندگى انسان را واژگون مى‏سازد، به خصوص لغزش بزرگانى مانند يعقوب گرچه ترك اولى و كوچك باشد، مكافات سختى را به دنبال خواهد داشت، اينك در اين جا به داستان زير كه آغاز دگرگونى زندگى خوش يعقوب است و علت آن را بيان كرده توجه نماييد:

با سند صحيح نقل شده ابوحمزه ثمالى مى‏گويد: روز جمعه نماز صبح را به امامت امام سجاد عليه‏السلام در مسجدالنبى در مدينه به جا آورديم، امام تعقيب نماز را خواند و سپس به خانه رفت، من نيز در خدمت آن حضرت بودم، آن حضرت در خانه به يكى از كنيزان خود فرمود: مواظب باشيد هر سائلى كه از در خانه ما مى‏گذرد، به او غذا برسانيد زيرا امروز روز جمعه است.

من عرض كردم: چنين نيست كه هر كه سؤال كند مستحق باشد.

فرمود: مى‏ترسم كه بعضى از سائلين مستحق باشند و ما او را اطعام ندهيم و رد كنيم، آنگاه به ما نازل شود آن چه كه به يعقوب و آل يعقوب عليه‏السلام نازل شد. البته به آنان غذا بدهيد.

اى ابوحمزه! حضرت يعقوب عليه‏السلام هر روز گوسفندى را ذبح كرده، بعضى از آن را تصدق مى‏داد و از قسمتى از آن خود و اهل و عيال خود استفاده مى‏نمودند؛ تا آن كه شبى كه شب جمعه بود، هنگامى كه يعقوب و آلش افطار مى‏كردند، سائلى كه مؤمن و مسافر غريبى بود و آن روز، روزه هم گرفته بود به در خانه يعقوب آمد، صدا كرد به من غذا بدهيد، من مسافرى غريب و درمانده هستم، از زيادى غذاى خود مرا سير كنيد، چند نوبت اين را گفت. يعقوب و اهل بيتش صداى او را مى‏شنيدند، ولى او را نشناختند و به او اعتماد نكردند.

آن سائل از درِ خانه يعقوب نااميد شد و همان شب را با كمال گرسنگى به سر برد.

در آن شب شكايت از يعقوب را به خدا عرض كرد و گريه‏ها نمود. روز بعد را نيز روزه گرفت. صبر كرد و حمد خدا را به جا آورد. آن شب يعقوب و آل او سير خوابيدند. چون صبح شد، زيادى غذايشان مانده بود. خداوند به يعقوب وحى كرد كه بنده ما را از در خانه خود راندى و غضب ما را به سوى خود كشيدى و مستحق تأديب گرديدى. به خاطر اين كار ناپسند به حساب شما خواهيم رسيد.

اى يعقوب! همانا محبوب‏ترين پيامبران من و گرامى‏ترين ايشان كسى است كه به مساكين و بيچارگان از بندگان من رحم كند و ايشان را به نزد خود برده و طعام بدهد.

آيا به بنده من ذميال رحم نكردى؟ كه به اندكى از مال دنيا قانع است و همواره به عبادت اشتغال دارد. مگر نمى‏دانى كه عقوبت من به دوستان من زودتر مى‏رسد و اين از لطف و احسان من است، نسبت به دوستانم. به عزت خود قسم، تو و فرزندان تو را هدف تيرهاى مصائب قرار خواهيم داد، مهياى بلا باشيد، راضى به قضاى من بوده و در مصيبت‏ها صبر و استقامت را از دست ندهيد.

در همين شب، يعقوب و فرزندانش سير خوابيدند، ولى ذميال گرسنه خوابيد.

يوسف در خواب ديد، يازده ستاره و آفتاب و ماه او را سجده مى‏كنند، وقتى كه صبح شد، و يوسف خواب خود را براى پدر نقل كرد، يعقوب با آن درايتى كه در تعبير خواب داشت به ضميمه وحيى كه به او شده بود، از آينده خطير خود مطلع شد و هر لحظه در ميان اين افكار بود تا روزگار با او چه بازى كند؟!(309)

از اين همين لحظه به بعد ماجراى اختلاف براى پسران يعقوب عليه‏السلام و گرفتاى يعقوب عليه‏السلام به فراق يوسف عليه‏السلام پيش آمد، كه در ذكر داستان‏هاى يوسف عليه‏السلام خاطرنشان خواهد شد.

پايان عمر يعقوب عليه‏السلام‏

يعقوب عليه‏السلام 147 (و به قولى 170) سال عمر كرد، در دنيا سرد و گرم زياد ديد، چندين سال بر كنعان، سپس در حاران (سرزمين عراق) به سر برد، و بعد به كنعان بازگشت، در قسمت پايان عمر، هنگامى كه 130 سال از عمرش گذشته بود، به هواى لقاى يوسف عليه‏السلام وارد مصر شد، و پس از هفده سال سكونت در مصر، از دنيا رحلت كرد.

او هنگام مرگ، فرزندان خود را به حضور طلبيد و آن‏ها را به دين دارى و صداقت و ياد خدا، وصيت نمود، سپس از دنيا رفت.

او وصيت كرده بود جنازه‏اش را در مقبره خانوادگيش نزد قبر پدر و مادر و اجدادش، در سرزمين فلسطين (شهر مقدس خليل) به خاك بسپارند.

يوسف عليه‏السلام به طبيبان دستور داد تا پيكر يعقوب عليه‏السلام را موميايى كنند، سپس به فلسطين ببرند، و در مقبره پدرانش به خاك بسپارند.

عبدالوهاب نجار نويسنده قصص الانبياء مى‏نويسد: من در حرم حضرت ابراهيم خليل عليه‏السلام در شهر حبرون در نزديك مكفيليه (محل دفن ابراهيم، ساره، رفقه، اسحاق و يعقوب) تابوتى ديدم كه مردم شهر مى‏گفتند آن تابوت يوسف عليه‏السلام است.(310)

پايان داستان‏هاى حضرت يعقوب عليه‏السلام

11- حضرت يوسف عليه‏السلام‏

نام حضرت يوسف عليه‏السلام و فرزند يعقوب عليه‏السلام 27 بار در قرآن آمده است، و يك سوره قرآن يعنى سوره دوازدهم قرآن به نام سوره يوسف است كه 111 آيه دارد و از آغاز تا انجام آن پيرامون سرگذشت يوسف عليه‏السلام مى‏باشد. و داستان يوسف عليه‏السلام در قرآن به عنوان اَحْسَنَ القِصَصْ؛ نيكوترين داستان‏ها معرفى شده، چنان كه در آيه 3 سوره يوسف مى‏خوانيم خداوند مى‏فرمايد:

نَحنُ نَقُصُّ عَلَيكَ اَحسَنَ القِصَصِ بِما اَوحَينا اِلَيكَ هذَا القُرآنَ؛

ما بهترين سرگذشت‏ها را از طريق اين قرآن - كه به تو وحى كرديم - بر تو بازگو مى‏كنيم.

اكنون به اين داستان‏ها بر اساس قرآن توجه كنيد:

خواب ديدن يوسف عليه‏السلام‏

يوسف عليه‏السلام داراى يازده برادر بود، و تنها با يكى از برادرهايش به نام بنيامين از يك مادر بودند، يوسف از همه برادران جز بنيامين كوچك‏تر، و بسيار مورد علاقه پدرش يعقوب عليه‏السلام بود، و هنگامى كه نُه سال داشت‏(311) روزى نزد پدر آمد و گفت:

پدرم! من در عالم خواب ديدم كه يازده ستاره و خورشيد و ماه در برابرم سجده مى‏كنند.

يعقوب كه تعبير خواب را مى‏دانست به يوسف عليه‏السلام گفت: فرزندم! خواب خود را براى برادرانت بازگو مكن كه براى تو نقشه خطرناكى مى‏كشند، چرا كه شيطان دشمن آشكار انسان است، و اين گونه پروردگارت تو را بر مى‏گزيند، و از تعبير خواب‏ها به تو مى‏آموزد، و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب تمام و كامل مى‏كند، همان گونه كه پيش از اين بر پدرانت ابراهيم و اسحاق عليهماالسلام تمام كرد، به يقين پروردگار تو دانا و حكيم است.(312)

اين خواب بر آن دلالت مى‏كرد، كه روزى حضرت يوسف عليه‏السلام رييس حكومت و پادشاه مصر خواهد شد، يازده برادر، و پدر و مادرش كنار تخت شكوهمند او مى‏آيند، و به يوسف تعظيم و تجليل مى‏كنند(313) و سجده شكر به جا مى‏آورند. (314)

و نظر به اين كه يعقوب عليه‏السلام روحيه فرزندانش را مى‏شناخت، مى‏دانست كه آن‏ها نسبت به يوسف عليه‏السلام حسادت دارند، نبايد حسادت آن‏ها تحريك شود. از سوى ديگر همين خواب ديدن يوسف عليه‏السلام و الهامات ديگر موجب شد كه يعقوب عليه‏السلام امتياز و عظمت خاصى در چهره يوسف عليه‏السلام مشاهده كرد، و مى‏دانست كه اين فرزندش پيغمبر مى‏شود و آينده درخشانى دارد، از اين رو نمى‏توانست علاقه و اشتياق خود را به يوسف عليه‏السلام پنهان سازد، و همين روش يعقوب عليه‏السلام نسبت به يوسف باعث حسادت برادران مى‏شد.

و طبق بعضى از روايات بعضى از زن‏هاى يعقوب موضوع خواب ديدن يوسف عليه‏السلام را شنيدند و به برادران يوسف عليه‏السلام خبر دادند، از اين رو حسادت برادران نسبت به يوسف عليه‏السلام بيشتر شد به طورى كه تصميم خطرناكى در مورد او گرفتند.

نيرنگ برادران حسود يوسف عليه‏السلام‏

يعقوب عليه‏السلام گرچه در ميان فرزندان رعايت عدالت مى‏كرد، ولى امتيازات و صفات نيك يوسف عليه‏السلام به گونه‏اى بود كه خواه يا ناخواه بيشتر مورد علاقه پدر قرار مى‏گرفت، و انگهى يوسف در ميان برادران - جز بنيامين - از همه كوچكتر بود و در آن وقت نُه سال داشت، و طبعاً چنين فرزندى بيشتر مورد مهر و محبت پدر و مادر قرار مى‏گيرد.

بنابراين حضرت يعقوب عليه‏السلام بر خلاف عدالت رفتار نكرده، تا حس حسادت فرزندانش را برانگيزد، بلكه يعقوب مراقب بود كه يوسف عليه‏السلام خواب ديدن خود را كتمان كند تا برادرانش توطئه نكنند، از سوى ديگر يوسف عليه‏السلام در ميان برادران، بسيار زيباتر بود، قامت رعنا و چهره دل آرا داشت و همين وضع كافى بود كه حسادت برادران ناتنى‏اش را كه از ناحيه مادر با او جدا بودند برانگيزاند، بنابراين يعقوب عليه‏السلام هيچگونه تقصير و كوتاهى براى حفظ عدالت نداشت.

ولى برادران بر اثر حسادت، آرام نگرفتند تا در جلسه محرمانه خود گفتند: يوسف و برادرش (بنيامين) نزد پدر از ما محبوبترند، در حالى كه ما گروه نيرومندى هستيم، قطعا پدرمان در گمراهى آشكار است.

- يوسف را بكشيد يا او را به سرزمين دوردستى بيفكنيد، تا توجه پدر تنها به شما باشد، و بعد از آن از گناه خود توبه مى‏كنيد و افراد صالحى خواهيد بود، ولى يكى از آن‏ها گفت: يوسف را نكشيد، اگر مى‏خواهيد كارى انجام دهيد او را در نهانگاه چاه بيفكنيد، تا بعضى از قافله‏ها او را بر گيرند، و با خود به مكان دورى ببرند.(315)

آرى، خصلت زشت حسادت باعث شد كه آن‏ها پدرشان پيامبر خدا را گمراه خواندند و اكثرا توطئه قتل يوسف بى گناه را طرح نمودند، و تصميم گرفتند به جنايتى بزرگ دست بزنند، تا عقده حسادت خود را خالى كنند.

در روايت آمده: آن كسى كه درجلسه محرمانه، برادران را از قتل يوسف عليه‏السلام برحذر داشت، لاوى (يا: روبين، يا: يهودا) بود، او گفت: به قول معروف گرهى كه با دست گشايد با دندان چرا؟ مقصود ما اين است كه علاقه پدر را نسبت به يوسف عليه‏السلام قطع كنيم، اين منظور نيازى به قتل ندارد، بلكه يوسف را به فلان چاه كه سر راه كاروان‏ها است مى‏اندازيم تا بعضى از رهگذرها كه كنار آن چاه براى كشيدن آب مى‏آيند، يوسف را بيابند و او را با خود به نقاط دور برند و در نتيجه براى هميشه از چشم پدر پنهان خواهد شد.