بسم الله الرحمن الرحيم

...اعوذ بالله من الشيطان الرجيم

يا ايها الذين امنوا لا تدخلوا بيوتا غير بيوتكم‏حتى تستانسوا و تسلموا على اهلها ذلكم‏خير لكم لعلكم تذكرون،فان لم تجدوافيها احدا فلا تدخلوها حتى يؤذن لكم و ان‏قيل لكم ارجعوا فارجعوا هو ازكى لكم و الله بماتعملون عليم،ليس عليكم جناح ان تدخلوابيوتا غير مسكونة فيها متاع لكم و الله يعلم ماتبدون و ما تكتمون .

در يكى از جلسات گذشته عرض كردم كه قرآن كريم براى‏مساله عفاف،يعنى پاكى و نزاهت روابط جنسى در ميان افراد،اهميت فراوانى قائل است و اين مبنى بر يك سلسله حكمتها وفلسفه‏هاست كه به آن اشاره كردم.

راههاى اسلام براى حفظ عفاف جامعه

راهى كه اسلام براى تامين اين منظور پيشنهاد كرده است‏دو چيز است:اول يك سلسله تدابير براى آرام نگه داشتن غريزه،ودوم يك سلسله تدابير ديگر به عنوان مجازات.آيات اولى كه تفسيركرديم مجازات فحشا را بيان كرد: «الزانية و الزانى فاجلدوا كل‏واحد منهما ماة جلدة‏» ولى همان طورى كه مى‏دانيم براى از بين‏بردن يك گناه،مجازات كافى نيست، مجازات هر اندازه شديد هم‏باشد،براى جلوگيرى از وقوع جرم و جنايت كافى نيست،حال جرم وجنايت چه از نوع بى‏عفتيها باشد،چه از نوع دزديها و قتلها و چه ازنوع بى‏احتياطيها مثل بى‏احتياطى در رانندگى.اين اشتباه است كه‏ما بخواهيم براى جلوگيرى از يك جرم يا جنايت فقط روى مجازات‏فشار بياوريم.بايد ديد علل وقوع آن جرم و جنايت چيست؟بايد خودآن علل را از بين برد،آنگاه در مورد افراد غير عادى-كه به طور عادى‏علل و موجبات وقوع جرم وجود ندارد و فقط روى نوعى حالت طغيان،جرمى را مرتكب مى‏شوند-مجازات صورت گيرد.

مثالى براى اين مطلب مى‏زنم:از مقررات لازم،همين مساله‏سرعت و سبقت در رانندگى است. دائما توصيه مى‏شود كه‏رانندگان در داخل شهر از فلان سرعت(مثلا 40 كيلومتردر ساعت) بيشتر نرانند.اگر كسى تخلف كرد و ماجريمه سنگينى برايش قائل شديم،هر مقدار هم جريمه‏سنگين باشد اگر علل وقوع اين جرم بررسى نشود مجازات‏كافى نيست،مخصوصا در امر رانندگى كه اصلا خودش هم يك‏مجازاتى دارد يعنى‏«مجازاتها معها»است،براى اينكه آن كسى‏كه سرعت مى‏گيرد و ديوانه‏وار در شهر يا بيابان حركت مى‏كند خودش‏بيش از همه در معرض خطر است،هم ماشينش در معرض خطر است و هم جانش.ولى در عين حال نه خطر جانى[و مالى]مانع اومى‏شود و نه مجازاتها،چرا؟براى اينكه يك سلسله علل ديگر وجوددارد كه از آن طرف او را هل مى‏دهد.مجازات مى‏خواهد مانند يك‏افسار مانعش شود،اما آن علل ديگر او را تحت فشار قرار مى‏دهد.مثلاشما يك راننده تاكسى يا يك راننده كرايه را موعظه كنيد كه تندنرو،و يا مجازاتهاى مختلف برايش قائل شويد،اما اگر او در شرايطى‏قرار گرفته باشد كه يك ماشين اجاره كرده و از صبح كه بيرون مى‏آيدچنانچه مثلا 120 تومان درآمد نداشته باشد بايد او و خانواده‏اش نان‏نخورند-چون مثلا 60 تومان را بايد به صاحب ماشين تحويل دهد والا فردا ماشين را در اختيارش نمى‏گذارد،و 30 تومان هم خرج‏استهلاك و غيره كند،و 30 تومان در روز براى او باقى مى‏مانداگر او را هزار جور موعظه كنيد و بگوييد جان خودت در خطر است،فلان مقدار تو را جريمه مى‏كنند و زندانت مى‏برند،در مقابل آن فشاركه حتما بايد 30 تومان به خانه ببرد و اگر نبرد روى ديدن زن وبچه‏اش را ندارد چكار مى‏تواند بكند؟باز او از صبح زود پايش راروى گاز مى‏گذارد و به سرعت در خيابانها حركت مى‏كند،به هر حال‏بايد آن 120 تومان در بيايد،يك جبر بر وجودش حكومت مى‏كند،اين است كه مجازات سرش نمى‏شود و موعظه هم در اينجا ديگر مؤثرنيست.پس اگر ما بخواهيم جلوى او را بگيريم سنگين كردن‏مجازات كارى را درست نمى‏كند،از راه علل و موجباتش بايد واردشويم.وقتى از راه علل و موجبات وارد شديم مثلا كارى كرديم كه‏او با روزى 7 ساعت به آرامى كار كردن، خرج زن و بچه‏اش را دربياورد او هم ديوانه نيست كه جان خود و سرمايه‏اى را كه دراختيارش است به خطر بيندازد و يا خود را گرفتار زندان كند.اين مساله در دزديها هست،در شرابخواريها هست،در زناها و آدمكشيهاهست،در همه[جرمها و جنايتها]هست.

پس موجبات را بايد از بين برد.از اين طرف بگوييم شراب‏نخوريم و دائما در صفحه حوادث روزنامه‏ها[نتايج‏سوء آن را]بنويسند(آمار كه مى‏گيرند مى‏بيننددر پنجاه درصد جرمها، جنايتها،آدمكشيها،بى‏عفتيهاو تصادفات،مستى و شرابخوارى دخالت دارد)،و ازطرف ديگر تمام موجبات تشويق به شرابخوارى وجودداشته باشد،در تمام غزلها،تصنيفها و شعرها دعوت به ميخوارگى وشرابخوارگى باشد و در تمام مجالس،اين امر جزء تعين باشد و تشويق‏به شرابخوارى شود و مغازه مشروب فروشى از هر مغازه ديگرى زيادترباشد ⁽¹⁾ ،قدم به قدم كه هر جوانى مى‏رود يك تابلوى دعوت وجود داشته‏باشد كه از آن‏«و غيره‏»ها در اينجا وجود دارد، تشريف بياوريد!

اينها كار خودش را مى‏كند.

مساله عفاف و زنا هم از اين قبيل است.اسلام براى زنامجازات شديد قائل است ولى در عين حال ديديد كه اسلام روى‏مجازات،زياد تكيه نكرده است و لهذا طريق ثابت‏شدن را خيلى‏دشوار و مشكل قرار داده و نخواسته كه افراد بروند تجسس كنند وببينند چه كسى زنا مى‏كند و چه كسى زنا نمى‏كند.اين كار رااسلام زشت مى‏داند.البته اگر زنا ثابت‏شد مجازات شديد برايش‏قائل شده است،اما نمى‏خواهد جلوى زنا را از راه مجازات بگيرد ونمى‏خواهد مردم را تشويق به تجسس و تحقيق كند و اساسا اسلام باتجسس و تحقيق از گناه،مطلقا مخالف است،با جاسوسى كردن‏براى كشف گناهان مردم مخالف است: «و لا تجسسوا» ⁽²⁾ .

پس اسلام از چه راه با پيدايش گناه مبارزه مى‏كند؟

راههاى متعددى دارد.موعظه،امر به معروف،نهى از منكر،و خودتربيت كه اصلا مردم را اينطور بايد تربيت كرد،در جاى خود[راههاى مناسبى]است.يكى ديگر اين است كه اصول زندگى رابر اساسى قرار مى‏دهد كه موجبات غوايت و گمراهى و موجبات‏تشويق و تهييج به گناه پيدا نشود.مساله عفاف از همين قبيل است،كه در جلسات گذشته گفتيم اسلام از طرفى كوشش مى‏كند غريزه ازطريق ازدواج مشروع اشباع شود،با عزوبت و تجرد در حد اكثرمخالفت مى‏كند(در چند آيه بعد خواهيم خواند: «و انكحوا الايامى‏منكم و الصالحين من عبادكم و امائكم‏» )،به مساله ازدواج تشويق‏مى‏كند:حتما و حتما پسر و دختر بايد ازدواج كنند(اين مساله‏«بايد»باشد تا در آن آيه تشريح كنم).پس،از يك طرف براى‏اينكه موجبات بى‏عفتى فراهم نشود تشويق شديد به ازدواج مى‏كند وبا عزوبت و تجرد در هر شكلى مخالف است ⁽³⁾ ،ولى از طرف ديگر آياتنها ازدواج كافى است؟همين قدر كه يك مرد زن داشته باشد ويك زن شوهر داشته باشد ديگر رغبتش به سوى ديگران تهييج‏نمى‏شود،و مثل بعضى حيوانات مى‏شود[كه فقط به جفت‏خود توجه‏دارند؟]

حيوانات به حكم غريزه عمل مى‏كنند و آزاد آفريده نشده‏اند.

كبوترها و برخى ديگر از حيوانات،جفت هستند.بعضى حيوانات‏ديگر مثل گوسفند و اسب و آهو اينطور نيستند و حساب جفت و اين‏حرفها در كار نيست،ولى هم جنس نر و هم جنس ماده در آنها-مخصوصا در وحشى‏ها-جز براى باردار شدن اساسا آمادگى ندارند وجنس نر را نمى‏پذيرند.حيوانهايى كه جفت زندگى مى‏كنند،مثل كبوتركه دو كبوتر نر و ماده با هم جفت هستند،اينها اصلا خاصيت غريزيشان‏اين است كه فقط با يكديگرند،نه آن كبوتر نر چشم به كبوترهاى ماده ديگردارد و نه آن كبوتر ماده چشم به كبوترهاى نر ديگر دارد.

ولى انسان در هر شهوتى از شهوات خود،روى خاصيت‏آزادى‏اى كه دارد،همه كارهايش را با تكليف بايد انجام دهد نه باغريزه و اجبار طبيعت.اين است كه اگر انسان ازدواج هم كند شرطلازم هست ولى شرط كافى نيست،يعنى مرد چشمش كه به زن‏ديگر بيفتد باز رغبتش تهييج مى‏شود،خصوصا در شرايطى كه آن زن،خودش را در يك وضع مهيجى قرار بدهد،و همين طور زن نسبت‏به مرد ديگر.اين است كه اسلام در معاشرتهاى زن و مرد يك حدودو قيودى قائل است و اين حدود و قيود را فقط و فقط براى اين[وضع]كرده است كه ارتباط زن و مردم به شكلى نباشد كه تهييج آور باشد،يعنى شهوات يكديگر را تحريك كنند.از آياتى كه بعد مى‏خوانيم‏مطلب كاملا روشن مى‏شود.

مساله اذن

آيات تلاوت شده در اول بحث،مربوط به‏«اذن‏»است،مربوط به اين است كه اگر فردى مى‏خواهد وارد خانه كسى شود،بدون اعلام و اذن قبلى حق ورود ندارد.اين سه آيه اختصاص‏به موضوع زن ندارد ولى بيشتر به موضوع زن ارتباط دارد.آيه اين است:

«يا ايها الذين امنوا لا تدخلوا بيوتا غير بيوتكم حتى تستانسواو تسلموا على اهلها» اى اهل ايمان هرگز به خانه‏اى غير از خانه‏شخصى خودتان(خانه خودتان مستثنى است)و حتى به خانه پدر ومادر و خواهرتان-و به خانه برادرتان به طريق اولى-سرزده واردنشويد مگر آنكه قبلا استيناس كنيد و بر اهل آن خانه سلام كنيد.

«استيناس كنيد»يعنى انس و الفت و آرامش اهل آن خانه را جلب‏كنيد.

اين يك نكته بسيار روشنى است كه زندگى داخلى وخانوادگى هر كس مخصوص خودش است و هر كسى از هر كس‏ديگر براى داخل زندگى خود رودربايستى دارد و لهذا اگر كسى‏سرزده داخل زندگى انسان شود انسان يك حالت فزع و دستپاچگى‏پيدا مى‏كند.قرآن مى‏گويد اين كار را نكنيد،سرزده به خانه كسى‏وارد نشويد،قبلا استيناس كنيد،كارى كنيد كه فزع آنها از بين‏برود،يعنى خبر و اطلاع بدهيد. در قديم معمول نبوده است كه در خانه‏ها را ببندند(و الآن‏در بعضى دهات همين طور است).در شهرها معمول است كه درخانه‏ها از پشت بسته است و اگر كسى سرزده هم بخواهد وارد شوددر باز نيست،بايد زنگ و يا كوبه در را بزند تا در را باز كنند.عرب‏جاهليت هرگز رسم نداشت كه وقتى مى‏خواهد داخل خانه كسى شوداطلاع بدهد و اجازه بگيرد و اين اجازه گرفتن را دون شان و كسر شان‏خود مى‏دانست.اسلام اين دستور را آورد كه هيچوقت به خانه كسى‏سرزده وارد نشويد(ما كه حالا وارد نمى‏شويم چون اصلا در بسته‏است،اگر در باز هم باشد وارد نشويد) «و تسلموا على اهلها» وسلام هم بكنيد،بدون سلام وارد خانه كسى نشويد.وظيفه هر واردى‏است كه بر مورود سلام كند و هر كس كه به خانه كسى وارد مى‏شودبايد بر اهل خانه سلام كند.پيغمبر اكرم(ص)اين سنت را برقراركرد،فرمود هر طور هست وقتى داخل خانه كسى مى‏شويد قبلا خبربدهيد كه آنها خودشان را جمع و جور كنند و تا اجازه نداده ونگفته‏اند«بفرماييد»داخل خانه نشويد. منتها فرمود يك كارى كنيدكه هم فال باشد و هم تماشا.ممكن است وقتى شما مى‏خواهيد واردخانه‏اى بشويد با تنحنح اعلام كنيد من مى‏خواهم داخل خانه شوم،ولى چرا اين كار را بكنيد،ذكر خدا بگوييد،مثلا بگوييد«الله‏ا كبر»و يا«سبحان الله‏».امروز در ميان ما معمول است كه مى‏گوييم‏«يا الله‏»و رسم خوبى هم هست،اگر چه كم كم در فرنگى مآبها«ياالله‏»گفتن منسوخ شده،ولى بايد بدانيد كه اين سنتى است‏اسلامى.هم سلام كردن[در ميان آنها] منسوخ شده است و هم‏«ياالله‏»گفتن،و اين چيز عجيبى است.

پيغمبر اكرم(ص)رسمشان هميشه اين بود كه هيچ خانه‏اى را بدون كسب اجازه داخل نمى‏شدند و اين استيناس را بيشتر ازهمان راه سلام انجام مى‏دادند.حتى به خانه دخترش حضرت زهرا(سلام الله عليها)بدون اجازه وارد نمى‏شد،پشت در خانه مى‏ايستادو با صداى بلند فرياد مى‏كرد:«السلام عليكم يا اهل البيت‏»اگرجواب مى‏دادند و مى‏گفتند«بفرماييد»داخل مى‏شد و اگر جواب‏نمى‏دادند بار دوم صدا مى‏كرد،شايد نشنيده باشند:«السلام عليكم يااهل البيت‏»اگر جواب نمى‏دادند احتياطا-كه نكند نشنيده باشند-بارسوم سلام مى‏كرد،و اگر بار سوم نيز جواب نمى‏آمد برمى‏گشت،مى‏گفت‏يا نيستند يا وضعشان يك وضعى است كه مقتضى نيست‏كسى را بپذيرند و ديگر بدش هم نمى‏آمد.

«ذلكم خير لكم لعلكم تذكرون‏» اين براى شما بهتر است ومصلحت‏شما اين است،باشد بعدها متوجه فايده اين كار بشويد،يعنى عمل كنيد بعد به فايده اين كار پى مى‏بريد.

داستان سمرة بن جندب

در اين زمينه داستانهايى هست كه شنيده‏ايد.داستان‏«سمرة بن جندب‏»-كه آدم بد ذاتى بود و بعدها هم در زمان‏امير المؤمنين(ع)و در دوره معاويه خيلى بد ذاتى كرد-معروف‏است.او در زمان پيغمبر خدا(ص)يك درخت‏خرما در باغ يكى ازاصحاب رسول خدا(ص)داشت.به حكم اينكه درخت او در آن‏زمين بود حق مرور داشت و حق داشت از درختش خبربگيرد.ولى چون اين درخت در خانه مردم بود،طبق‏قاعده بايد هر وقت مى‏خواست داخل آن خانه بشوداستيناس كند،كسب اجازه كند،«يا الله‏»بگويد،ولى او يك آدم گردن كلفت قلدرى بود و اين كار را نمى‏كرد وناگهان و به طور سرزده داخل خانه مردم مى‏شد(هر كس در داخل خانه خودش در يك وضعى است كه نمى‏خواهد ديگران او را در آن‏وضع ببينند)و اسباب ناراحتى ايجاد مى‏كرد.صاحب آن باغ چند باربه او تذكر داد ولى او گوش نكرد.آمد خدمت رسول اكرم و شكايت‏كرد:يا رسول الله!فلان كس را شما نصيحت كنيد،سرزده داخل‏خانه من مى‏شود. حضرت او را خواستند و مطلب را به او فرمودند.

گفت‏خير،من درختم آنجاست و حق دارم بروم.حضرت متوجه‏شدند كه اين آدم،آدم ناراحتى است،فرمودند پس يك كار ديگربكن،بيا اين درختت را به من بفروش،من درختى بهتر از اين درجاى ديگر به تو مى‏دهم.گفت نمى‏خواهم،درخت‏خودم رامى‏خواهم.فرمودند دو درخت به تو مى‏دهم،ولى باز نپذيرفت،سه‏درخت،چهار درخت و تا ده درخت[را حضرت به او پيشنهادكردند]،باز قبول نكرد.فرمودند من براى تو ضمانت درخت‏خرما دربهشت مى‏كنم. گفت درخت بهشت را هم نمى‏خواهم،درخت،همين درخت و من اصلا اجازه نمى‏گيرم.نشان داد كه يك آدم‏قلدرى است.(همان طور كه قبلا عرض كردم اسلام اول با نرمش واردمى‏شود ولى وقتى كه فايده نبخشيد خشونت اعمال مى‏كند).حضرت‏فورا به صاحب باغ دستور دادند: به باغ مى‏روى و درخت او را از ريشه‏مى‏كنى و جلويش پرت مى‏كنى!«انه رجل مضار»او مردى است‏مزاحم‏«لا ضرر و لا ضرار على مؤمن ⁽⁴⁾ »در دين اسلام ضرر و ضرار وجودندارد ⁽⁵⁾ .

بعد[قرآن]مى‏فرمايد: «فان لم تجدوا فيها احدا فلا تدخلوها حتى يؤذن لكم‏» حال اگر شما به خانه كسى رفتيد و هيچ‏كس نبود تكليف چيست؟آيا مى‏توانيد بگوييد حال كه كسى‏نيست تا به ما اجازه دهد پس قهرا زنى هم در آنجا نيست كه اگروارد شديم بگويند سرزده وارد شديم، و چون نامحرمى وجود نداردپس حق داريم وارد بشويم؟نه،اينكه به خانه كسى بدون اجازه‏نبايد رفت،تنها به خاطر وجود نامحرم نيست،اصلا در زندگى‏خصوصى مردم بدون اجازه نبايد وارد شد،چون در زندگى‏خصوصى،هر كس ممكن است چيزهايى داشته باشد كه نخواهدديگران ببينند.مى‏فرمايد اگر كسى نبود باز هم داخل نشويد مگراينكه به شما اجازه داده شود،يعنى مگر اينكه قبلا به شما اجازه داده‏باشند،مثل اينكه صاحبخانه كليد را به شما داده باشد يا به شما گفته‏باشد داخل اين خانه شو.

حال اگر رفتيم و اجازه خواستيم و كسى هم داخل خانه بودولى به جاى اينكه به ما بگويد«بفرماييد»گفت‏«خواهش مى‏كنم‏برگرديد،فعلا نمى‏توانيم شما را بپذيريم‏»در اين حالت چه كنيم؟

قرآن در كمال صراحت مى‏گويد اگر صاحبخانه به شما گفت‏«نمى‏پذيرم‏»برگرديد و به شما برنخورد.اين دستورى است كه حتى‏از زندگى امروز ما مردم مترقى‏تر است و ما متوجه آن نيستيم.

قرآن در اينجا به ما مى‏گويد نه رودربايستى بيجا از افرادداشته باشيد و نه نازك نارنجى باشيد و بيخود به شما بربخورد،اگرمى‏خواهيد به خانه كسى وارد شويد چنانچه قبلا از شما دعوت‏كرده‏اند و وقت گرفته‏ايد داخل مى‏شويد و اگر بدون اطلاع قبلى درخانه كسى را مى‏زنيد،معنايش اين است كه من مى‏خواهم داخل‏خانه تو شوم،صاحبخانه اگر در شرايطى قرار گرفته كه نمى‏تواند بپذيرد،بدون رودربايستى بگويد من در منزل هستم-نه اينكه‏نيستم-ولى متاسفانه الآن كار دارم و نمى‏توانم شما را بپذيرم(خيلى اتفاق مى‏افتد كه انسان كار لازمى دارد و آن كسى كه آمده‏كار چندان لازمى ندارد)،تو كه از من وقت نگرفتى، حالا برو و يك‏وقت ديگرى بيا،و اين را صريح بگويد.اگر صاحبخانه صريح‏گفت،او هم بايد آنقدر شهامت و شجاعت و مردانگى داشته باشدكه بدش نيايد.

رسم غلط در جامعه ما در باب مهمان و ميزبان

اما امروز شما مى‏بينيد كه كار بر عكس است:نه‏صاحبخانه آن شهامت و صراحت و صداقت را دارد كه بگويد من‏كار دارم و نمى‏توانم تو را بپذيرم،و نه آن كسى كه وارد مى‏شودآنقدر انسانيت دارد كه اگر صاحبخانه گفت تو را نمى‏پذيرم،به اوبرنخورد،و لهذا الان در جامعه ما رسم بر اين است كه يكى از اين سه‏حالت رخ مى‏دهد:

حالت اول اين است كه صاحبخانه به دروغ به‏بچه‏ها مى‏گويد بگوئيد نيست،يعنى گناه كبيره‏مرتكب مى‏شود.اين كه مى‏گويد«در خانه نيست‏»

دروغ است و دروغ گناه كبيره است.حال بعضى به‏خيال خودشان مى‏خواهند«توريه‏»كنند و حال آنكه توريه در جايى‏است كه دروغ لازم است‏يعنى از نگفتنش مفسده برمى‏خيزد،مثل‏اين كه كسى آمده و يك كاردى هم به دست دارد ومى‏خواهد[به ناحق]كسى را بكشد و مى‏پرسد فلان كس اينجاست‏يا نه؟بايد گفت اينجا نيست.در اينجا مى‏گويند براى اينكه عادت‏به دروغ گفتن نكنى در دلت غير از آن چيز را خطور بده،بگو«نيست‏»و در دلت‏خطور بده كه در«اينجا»نيست.نه اينكه انسان هر دروغى كه دلش مى‏خواهد بگويد و توريه كند!به بچه‏ها مى‏گويد«بگوييد نيست،ولى بچه‏ها!وقتى مى‏گوييد نيست‏يعنى در اين‏درگاهى اتاق نيست‏». اينجا كه مى‏توانى راست بگويى چرا توريه‏مى‏كنى؟بگو هستم ولى نمى‏توانم بپذيرم.

روزى ملا نصر الدين،مهمانى را همراه خود تا در خانه آورد وخود به داخل خانه رفت.زنش با او دعوا كرد كه چرا مهمان آوردى و ماچيزى نداريم كه به او بدهيم و كار بدى كردى(مثل اغلب زنها كه‏هميشه در اين امور تحكم مى‏كنند).ملا گفت چه بكنم؟گفت من كه‏اصلا پذيرايى نمى‏كنم.درماند كه چه كند.به بچه‏ها گفت برويدبگوييد ملا در خانه نيست.مهمان گفت ما با هم آمديم.در اينجا ملاخودش صدايش را بلند كرد و گفت:شايد خانه دو در داشته و از آن‏در ديگر بيرون رفته است!

اغلب در اين جور موارد،كارها ملا نصر الدين است،يعنى‏وقتى مى‏آيند مى‏گويند«آقا نيست‏»خود مهمان مى‏فهمد كه دروغ‏مى‏گويد،چون وقتى يك كسى دم درمى‏آيد و مى‏گويد بروم ببينم آقاخانه هست‏يا نه،معلوم است تو كه از داخل خانه مى‏آيى مى‏دانى‏هست‏يا نه، اين‏«بروم ببينم آقا خانه هست‏يا نه‏»يعنى بروم ببينم آقامى‏گويد كه راستش را بگويم يا دروغش را بگويم.قضيه اين جوراست،و تعجب است،با اينكه همه مى‏دانند،مهمان مى‏داند ميزبان‏هم مى‏داند،باز هم اين دروغ تكرار مى‏شود!

پس يك شكل قضيه اين است كه يك دروغ گفته مى‏شود.

يك شكل ديگر قضيه اين است كه صاحبخانه مى‏گويد:

«بفرماييد»،خيلى هم نفاق به خرج مى‏دهد:خيلى خوش آمديد!

صفا آورديد!اما در دلش دائما فحش مى‏دهد كه اين چه بلايى بود كه اين ساعت رسيد،ما هزار كار داريم،عجب مردم بى‏تربيت‏بى‏ادبى هستند،چه خروسهاى بى‏محلى و چه مزاحمهايى!بعد هم‏كه مهمان بيرون رفت جلوى زن و بچه‏اش صد تا فحش مى‏دهد.

ديگر آن بچه چه از آب درمى‏آيد!بچه‏اى كه مى‏بيند پدرش اينقدرشهامت ندارد كه به مهمان بگويد«آقا من نمى‏توانم تو را بپذيرم‏»وجلوى مهمان خيلى كوچك و بزرگ مى‏شود و خوش آمد مى‏گويد وپشت‏سرش فحش مى‏دهد.

شكل سوم قضيه اين است كه ميزبان و صاحبخانه كارش راخوب انجام مى‏دهد و دم در مى‏آيد مى‏گويد«آقا من متاسفم از اينكه‏نمى‏توانم شما را بپذيرم،الآن كار واجبى دارم‏»يا يك نفر رامى‏فرستد كه به او بگويد من الآن كار لازمى دارم و نمى‏توانم شما رابپذيرم.صاحبخانه كارش خوب است،ولى ضعف اخلاق،مال واردو مهمان است[زيرا]به او برمى‏خورد،هر جا كه مى‏نشيند مى‏گويددر خانه فلان كس رفتم و مرا نپذيرفت،نمى‏گويد من با اجازه قبلى‏نرفته بودم،نمى‏گويد او كه نپذيرفت عذر داشت.تو بايد بنا رابگذارى بر اين كه او عذر داشته،و بايد خوشت بيايد كه ميزبان تويك شخص با شهامت و صريحى بوده كه به تو دروغ نگفت و راستش‏را گفت.اين هم شكل سوم.

آنچه[امروز]عمل مى‏شود يا آن دو شكل است[مربوط به]ميزبان و يا اين يك شكل است مربوط به مهمان.

ولى شكل چهارم كه اسلام آن شكل را مى‏پسندد ديگر درجامعه ما وجود ندارد،و آن اين است كه اگر ميزبان وقت ندارد ونمى‏تواند او را بپذيرد،در كمال صراحت بگويد«آقا معذورم، نمى‏توانم شما را بپذيرم‏»و مهمان هم بدون اينكه به او بربخورد برگردد و برود.قرآن اين شكل چهارم را دستور مى‏دهد،مى‏فرمايد «و اذا قيل لكم ارجعوا فارجعوا» و اگر به شما گفتند نمى‏توانيم شمارا بپذيريم،برگرديد «هو ازكى لكم‏» اين برايتان پاكتر است-اين‏شكل چهارم از آن سه شكل برايتان بهتر است- «و الله بما تعملون‏عليم‏» خدا به كارهاى شما آگاه و داناست.

قرآن فرمود اگر به خانه‏اى غير خانه خودتان رفتيد بدون اجازه‏وارد نشويد(خانه يعنى محل سكونت).آيا هر محل سكونتى و جايى‏كه انسانهايى در آن هستند[همين حكم را دارد]؟اگر من مى‏خواهم‏وارد يك مغازه شوم اول بايد پشت در بايستم و اجازه بگيرم و بعدوارد شوم؟يا اگر كسى مى‏خواهد داخل يك پاساژ بشود بايد اجازه‏بگيرد و وارد شود؟براى ورود به يك كاروانسرا يا يك آسيا[بايداجازه گرفت]يا اين امر اختصاص دارد به خانه‏هاى مسكونى يعنى‏محل زندگى خصوصى؟قرآن مى‏فرمايد اين حكم مربوط به محل‏زندگى خصوصى است و لو محل كار خصوصى،ولى اماكن عمومى‏اين حكم را ندارد،در اماكن عمومى كه در باز است براى عموم،ديگر نيازى به اجازه گرفتن نيست.

يك مرد ساده لوحى ما داشتيم كه آدم خيلى مقدسى هم‏بود.او شنيده بود كه نبايد بدون اجازه به خانه‏ها وارد شد.شنيدم يك‏وقت در مشهد مى‏خواست وارد يكى از كاروانسراهاى بزرگ شود تا ازهمشهريهايش خبر بگيرد،پشت در كاروانسرا ايستاد و يك كسى رافرستاد كه اجازه هست من داخل بشوم يا نه!در كاروانسرايى كه‏درى به آن بزرگى دارد و مرتب گارى و اتومبيل مى‏آيند و مى‏روند ديگرجاى اجازه گرفتن نيست.اينها اماكن عمومى است. اين است كه قرآن مى‏فرمايد «ليس عليكم جناح ان‏تدخلوا بيوتا غير مسكونة‏» بر شما باكى نيست كه بدون اجازه داخل‏مكانهايى كه انسانهايى در آنجا هستند و كار و كاسبى و زندگى‏مى‏كنند ولى محل سكونت‏شخصى نيست بشويد «فيها متاع لكم‏»

كه در آنجا بهره‏اى بر شماست،يعنى كارى داريد.البته اگر كارى‏نداريد مزاحم نشويد.باز: «و الله يعلم ما تبدون و ما تكتمون‏» خدامى‏داند كه شما چه چيزهايى را ظاهر مى‏كنيد و چه چيزهايى رامخفى.

از اينجا وارد به اصطلاح آيات نگاه و آيات پوشش مى‏شود ⁽⁶⁾ : «قل‏للمؤمنين يغضوا من ابصارهم و يحفظوا فروجهم ذلك ازكى لهم‏ان الله خبير بما يصنعون‏» بگو به مؤمنين كه چشمها را فرو خوابانند ودامنهاى خودشان را حفظ كنند،اين براى آنها پاكتر و پاكيزه‏تراست، يعنى اين دستورهاى عفاف به منظور پاكيزگى داده شده است‏و خدا داناست به آنچه كه شما انجام مى‏دهيد.

در اين آيه مسائل زيادى است كه بايد بحث بشود.مفسرين‏راجع به اين «يغضوا من ابصارهم و يحفظوا فروجهم‏» خيلى بحث‏كرده‏اند.

بعضى اعتقادشان اين است كه اين دو جمله مربوط به ستر عورت است،چون يكى از واجباتى كه ما در اسلام داريم اين‏است كه چه بر مرد و چه بر زن واجب است كه عورت خود را از غيرهمسر خود بپوشانند.ستر عورت بر مرد و بر زن هر دو واجب است.

غير از زن و شوهر كه نسبت به عورات يكديگر محرم هستند،ديگرهيچ كس نسبت به عورت ديگرى محرم نيست.پدر و مادر نسبت به‏پسر و دختر خودشان و برادرها نسبت به يكديگر و خواهرها نسبت به‏يكديگر محرم نيستند.واجب است پوشاندن عورت و حرام است نظركردن به عورت غير.اين از مسلمات دين مقدس اسلام است.

قرآن در اينجا مساله «ذلك ازكى لهم‏» را بيان مى‏كند،مى‏گويد اين دستور باز براى پاك بودن روح شماست،يعنى چه؟

فلسفه اين مطلب اين است كه اسلام نمى‏خواهد[در]مردم بيش ازآن اندازه‏اى كه طبيعت از ارضاى غريزه جنسى اقتضا مى‏كندموجبات اشتغال خاطر،اشتغال ذهن و تهييج‏شهوت را فراهم كند.

هر چه را كه انسان نمى‏بيند درباره‏اش هم نمى‏انديشد.

مردم به دليل اينكه هميشه عوراتشان از يكديگر پوشيده است-البته‏در سنت اسلامى نه در سنت فرنگى-هيچوقت اتفاق نمى‏افتد كه‏كسى درباره عورت ديگرى بينديشد.اصلا اين امرى است‏«مغفول‏عنه‏»،يعنى هرگز مورد توجه نيست.فكر انسان،مغز انسان،قلب‏انسان،انديشه انسان،مقدس‏تر و منزه‏تر از اين است كه درباره اينجورمسائل بينديشد و ضرورتى ندارد كه در اين باره بينديشد.براى اينكه‏قلبهاى شما،فكرهاى شما و مغزهاى شما پاك باشد كه درباره‏اين جور مسائل نينديشيد كه عورت فلانكس اينجور است و عورت‏ديگرى اينجور است و هرگز چنين چيزى نباشد[اسلام دستور به ستر عورت داده است]و چقدر هم از اين جهت نتيجه گرفته است.

نتيجه،همين است كه ذهن و فكر اتباع خودش را هميشه پاك وعالى و برتر از اين نگه داشته كه در اين باره اساسا بينديشند،و اصلادر اين باره فكر نمى‏كنند.

از جمله سنن بسيار بسيار ناپسندى كه تدريجا در دنياى‏اروپا رايج‏شده و مى‏شود و مخصوصا در شمال اروپا خيلى رايج‏است و در جاهاى ديگر هم دارد رواج پيدا مى‏كند و افرادى نظيربرتراند راسل اين را تشويق مى‏كردند،مساله كشف عورت و مبارزه باستر عورت است. راسل در كتابى كه در تربيت نوشته و اسم كتابش‏هم‏«در تربيت‏»است اصرار دارد كه بايد اساسا مساله ستر عورت ازميان برود،و قرآن اصرار دارد كه بايد اين قضيه محفوظ بماند ومخصوصا اين كلمه‏اى كه بعد مى‏فرمايد: «ذلك ازكى لهم ان الله‏خبير بما يصنعون‏» مى‏خواهد بگويد ما بهتر مى‏دانيم كه اين مطلب رابيان مى‏كنيم.

پس بعضى معتقدند كه اين «يحفظوا فروجهم‏» يعنى‏عورت خودشان را از نگاه حفظ كنند، بپوشانند. «يغضوا من‏ابصارهم‏» چشم خودشان را بخوابانند و ببندند،از چه چيز؟

گفته‏اند از نگاه كردن به عورتها.ولى ما معتقديم كه اين آيه اعم‏است،هم «يحفظوا فروجهم‏» اعم از پوشاندن عورت است و هم «يغضوا من ابصارهم‏» .اين كه در روايتها هم آمده است‏«هر جاحفظ فرج است مربوط به زناست الا اينجا كه مربوط به نظر است‏»

بعيد نيست كه مقصود اين باشد كه در اينجا شامل هر دو هست و« يغضوا من ابصارهم‏» تقريبا جزم داريم كه اختصاص به نظربه عورت ندارد،بلكه شايد بيشتر اختصاص دارد به نظر به غير عورت.«غض‏»يعنى كم كردن،و«غض بصر»يعنى كم كردن نگاه و خيره‏نشدن ⁽⁷⁾ .

در آيه بعد مى‏فرمايد: «و قل للمؤمنات يغضضن من‏ابصارهن و يحفظن فروجهن‏» متقابلا به زنان مسلمان هم بگو كه‏عين همين مطلب را رعايت كنند،اگر مقصود عورت باشد به عورت‏يكديگر نگاه نكنند و دامن خودشان را از زنا و يا به قول ديگران ازنگاه كردن ديگران حفظ كنند.هر چه در آيه قبل راجع به غض بصر وحفظ فرج گفتيم در اينجا هم هست.

2. حجرات/12

3. اين كه اسلام ازدواج موقت را اجازه داده،نه براى شهوترانى يك عده افرادى است‏كه يك زن دارند-و گاهى دو و سه و حتى چهار زن دارند-و بعد براى تنوع بازدنبال ازدواج موقت مى‏روند كه به ثواب نائل بشويم!نه،براى اينها ثواب ندارد،ممكن است گناه هم داشته باشد.در شرايطى كه زمينه براى ازدواج دائم فراهم‏نيست چون ازدواج دائم شرايط سنگينى دارد-و از طرف ديگر اسلام با فحشا يعنى با ارتباط جنسى بدون قيد و شرط هم مخالف است،اسلام ازدواج موقت را اجازه‏داده است.ازدواج موقت عبارت است از نوعى ازدواج با تعهدهايى،منتها تعهدهاى‏آزاد،يعنى تعهدها بستگى دارد به شرايطى كه طرفين با توافق با يكديگر[مى‏پذيرند] ،مثلا تكليف بچه را روشن مى‏كنند.اسلام اين را اجازه داده است‏براى اينكه در آنجا كه ازدواج دائم ميسور نيست،ديگر در عزوبت و تجرد بسر نبرند كه عزوبت و تجرد،خودش خود به خود مفاسدى دارد.

4. فروع كافى،ج 5/ص 294،حديث 8.

5. قاعده‏«لا ضرر و لا ضرار»از اينجا به وجود آمده است.

6. آياتى كه مى‏خوانيم،آيات پوشش است.اين را عرض كنم كه ما يك سلسله آيات‏در سوره احزاب داريم مربوط به زنان پيغمبر كه در اصطلاح فقه و حديث،آنها را«آيات حجاب‏»مى‏نامند، و مخصوص زنان پيغمبر است و دستور خاصى راجع به‏آنان است.اين آيات[سوره نور]در اصطلاح فقه و حديث به نام آيات حجاب‏معروف نيست،ولى در اين آيات دستور پوشش زن در مقابل مرد و همچنين دستورستر عورت،هم براى زن و هم براى مرد بيان شده است.

7. من درباره‏«غض‏»و«غمض‏»و فرق آنها در كتابى كه در همين زمينه به نام مساله‏حجاب نوشته‏ام بحث مفصل كرده‏ام و ديگر در اينجا تكرار نمى‏كنم.