9 ـ شيخ عبدالرحمان صوفى، يكى از بزرگان مشايخ صوفيّه، در «مرآت الاسرار» راجع به حضرت مهدى(عليه السلام) چنين مى نويسد:

«ذكر آن آفتاب دين و دولت، آن هادى جميع ملّت و دولت، آن قائم مقام پاك احمدى، امام بر حقّ، ابوالقاسم محمّد بن الحسن رضى اللّه عنه.

وى امام دوازدهم است از ائمّه اهل بيت. مادرش اُمّ ولد بود، نرجس نام داشت. ولادتش شب جمعه، پانزدهم ماه شعبان سنه خمس و خمسين و مأتين (255) . . . در سرّ من رأى سامر ـ واقع شد.

و امام دوازدهم در كنيت و نام حضرت رسالت پناهى موافقت دارد، و القاب شريفش، مهدى، حجّت، قائم، منتظر، صاحب الزمان، و خاتم اثنا عشر است.

و صاحب الزمان در وقت وفات پدرش امام حسن عسكرى(عليه السلام) پنج ساله بود كه بر مسند امامت نشست چنانچه حقّ تعالى يحيى بن زكريّا(عليه السلام) را در حال طفوليّت حكمت كرامت فرمود و عيسى بن مريم(عليه السلام) را در وقت صبا (هنگام كودكى) به مرتبه بلند رسانيد، و همچنين او را در صِغَر سن، امام گردانيد.

سپس مى گويد: و خوارق عادات او نه چندان است كه در اين مختصر گنجايش شود . . . و حضرت شيخ محى الدين عربى در كتاب «فتوحات» و حضرت مولانا عبدالرحمان جامى در كتاب «شواهد النبوّة» تمام احوالات و كمالات و حقيقت ولادت و غيبت امام محمّد بن الحسن العسكرى(عليه السلام) را مفصّلاً و به وجه احسن از ائمّه اهل بيت عترت و ارباب سيرت روايت كرده اند.

و حضرت شيخ سعد الدين حموى درباره امام مهدى(عليه السلام)يك كتاب تصنيف و ديگر چيزهاى بسيار با او همراه نموده است كه ديگر هيچ آفريده اى را در آن اقوال و تصرّفات ممكن نيست، و در آن كتاب آورده است كه چون مهدى(عليه السلام)ظاهر شود ولايت مطلقه آشكار گردد و ظلم و ستم برچيده شود و اختلاف مذاهب از بين برود، چنان كه اوصاف حميده او در احاديث نبوى وارد شده است كه مهدى(عليه السلام)در آخر زمان آشكار گردد و تمام ربع مسكون در روى زمين را از ظلم و جور پاك سازد و يك مذهب پديد آيد».^{( [19] )}

10 ـ شيخ سعد الدين حموى (متوفّاى سال 650 هجرى قمرى) دانشمند مشهور و عارف معروف و جانشين شيخ نجم الدين كبرى، كتاب مستقلّى در حالات و صفات حضرت صاحب الزمان(عليه السلام)نگاشته، و آن حضرت را چنان كه عبدالرحمان صوفى در كتاب «مرآت الاسرار» نقل كرده است، مطابق عقيده شيعه، «صاحب الزمان» دانسته است.

شيخ عزيز الدين نسفى بنا به گفته صاحب ينابيع المودّه ـ در رساله اى كه به فارسى درباره نبوّت و ولايت نوشته است مى گويد: شيخ الشيوخ، سعد الدين حموى قدّس اللّه سرّه ـ مى فرمايد:

«پيش از پيغمبر ما محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) در اديان سابق اسم ولىّ نبود و اسم نبىّ بود; و مقرّبان حضرت خداى سبحان را كه وارثان صاحب شريعت اند، جمله را انبيا مى گفتند و در هر دينى از يك صاحب شريعت زياده نبود.

پس در دين آدم(عليه السلام) چندين پيغمبر بودند كه وارثان او بودند، خلق را به دين او و شريعت او دعوت مى كردند، و همچنين در دين نوح و در دين ابراهيم و در دين موسى و در دين عيسى(عليهم السلام).

و چون دين جديد و شريعت جديده محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) نازل شد از جانب خداى تعالى، اسم ولىّ در دين محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) پيدا آمد. حقّ تعالى دوازده كس از اهل بيت محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) را برگزيده و وارثان او گردانيد و مقرّب حضرت خود كرد و به ولايت خود مخصوص گردانيد و ايشان را نايبان محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) و وارثان او گردانيد، كه حديث «العلماء ورثة الأنبياء» در حقّ اين دوازده كس فرمود و حديث «علماء اُمّتي كأنبياء بني اسرائيل» در حقّ ايشان فرمود; امّا ولىّ آخرين كه نايب آخرين است ولىّ دوازدهم و نايب دوازدهم مى باشد. خاتم اوليا و مهدى صاحب الزمان اوست و شيخ مى فرمايد كه: اولياء در عالم بيش از دوازده نفر نيستند».^{( [20] )}

11 ـ كمال الدين محمّد بن طلحه شافعى (متوفّاى سال 650 هجرى) كه از اجلّه علما و فقهاى معروف و مشهور أهل سنّت به شمار مى آيد، در كتاب «مطالب السؤول في مناقب آل الرسول» باب دوازدهم درباره حجّت بن الحسن حضرت مهدى(عليه السلام)مى نويسد:

«ابو محمّد حسن عسكرى متولّد در سال 231 . . . منقبت و مزيّت بسيار بزرگى كه خداوند به وى اختصاص داده . . . اين است كه مهدى(عليه السلام) از نسل او و فرزند اوست».^{( [21] )}

«ابوالقاسم محمّد بن الحسن الخالص بن على المتوكّل بن محمّد القانع بن علي الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمّد الباقر بن على زين العابدين بن الحسين الزكىّ بن علي المرتضى أميرالمؤمنين بن أبي طالب(عليهم السلام)، المهديّ، الحجّة، الخلف الصالح المنتظر عليهم السلام ورحمة اللّه وبركاته».^{( [22] )}

و بنا به گفته شيخ سليمان حنفى در «ينابيع المودّه»، ابن طلحه در كتاب «الدرّ المنظّم» نيز نوشته است:

«خداوند متعال را خليفه اى است كه در آخر الزمان هنگامى كه سراسر روى زمين پر از ظلم و ستم شده باشد، ظهور مى كند و آن را پر از عدل و داد مى نمايد و اگر حتّى بيش از يك روز از عمر دنيا باقى نمانده باشد اين خليفه زمام اُمور را به دست مى گيرد. او از فرزندان فاطمه زهر رضى اللّه عنه ـ است كه داراى بينى كشيده و باريك، و ديدگانى سرمه كشيده مى باشد، و برگونه راست او خالى جذّاب قرار دارد و نامش محمّد است . . .

اين خليفه همان امام به حقّ مهدى قائم(عليه السلام) است كه به امر خدا قيام مى كند و همه مذاهب باطل را از ميان مى برد و جز دين خالص كه اسلام باشد باقى نمى ماند . . .»^{( [23] )}

12 ـ حافظ محمّد بن يوسف گنجى شافعى (متوفّاى سال 658 هجرى) كه ابن صبّاغ مالكى در كتاب «فصول المهمّه» از وى به «امام حافظ» تعبير مى كند، و ابن حجر عسقلانى نيز در «فتح البارى في شرح صحيح البخارى» به روايات او استناد مى جويد ـ در كتاب معروف «كفاية الطالب» در مورد امام حسن عسكرى(عليه السلام)مى نويسد:

«ابو محمّد حسن العسكرى . . . در خانه اش واقع در شهر سامرّا مدفون گرديد، يك پسر از خود باقى گذاشت و او «امام منتظر» صلوات اللّه عليه ـ است، ما كتاب خود را با نام او به پايان مى بريم و جداگانه راجع به وى بحث مى نماييم».^{( [24] )}

سپس در كتاب معروف ديگرش به نام «البيان في اخبار صاحب الزمان» به تفصيل درباره آن حضرت سخن مى گويد، و روايات وارده در مورد حضرتش را تحت عناوين مختلفى دسته بندى كرده و در باب 25 تحت عنوان: «في الدلالة على جواز بقاء المهدي(عليه السلام) حيّاً باقياً» مى نويسد:

«از هنگامى كه غيبت نموده تا كنون زنده است و بقاى او از نظر عقلى مانعى ندارد».^{( [25] )}

13 ـ مولانا جلال الدين رومى بلخى (متوفّاى سال 672 هجرى) سراينده كتاب «مثنوى» ، در ديوان شمس تبريزى با همان شور و شوق مخصوص به خود مى گويد:

اى سرور مردان على، مردان سلامت مى كنند***وى صفدر مردان على، مردان سلامت مى كنند

با قاتل كفّار گو، با دين و با ديندار گو***با حيدر كرّار گو، مستان سلامت مى كنند

با دُرج دو گوهر بگو، با بُرج دو اختر بگو***با شبّر و شبير گو، مستان سلامت مى كنند

با زين دين عابد بگو، با نور دين باقر بگو***با جعفر صادق بگو، مستان سلامت مى كنند

با موسى كاظم بگو، با طوسى عالم بگو***با تقى قائم بگو، مستان سلامت مى كنند

با مير دين هادى بگو، با عسكرى مهدى بگو***با آن ولىّ مهدى بگو، مستان سلامت مى كنند

با باد نوروزى بگو، با بخت فيروزى بگو***با شمس تبريزى بگو، مستان سلامت مى كنند^{( [26] )}

14 ـ ابن خلكان اشعرى شافعى (متوفّاى سال 681 هجرى قمرى) دانشمند مشهور و مورّخ نامى، معروف به «قاضى القضات» در تاريخ مشهورش «وفيات الأعيان» در پايان شرح حال آن حضرت مى نويسد:

«. . . ابوالقاسم محمّد بن الحسن العسكرى دوازدهمين امام به اعتقاد اماميّه ـ و معروف به «حجّت» است. او همان كسى است كه شيعه عقيده دارد او «منتظر»، «قائم» و «مهدى» است. وى صاحب سرداب است! آراى شيعه درباره او زياد است. شيعيان انتظار دارند كه او در آخر الزمان از سرداب سامرّا بيرون آيد! ولادتش در سال 255 هجرى قمرى است. هنگام وفات پدرش پنج ساله بود».^{( [27] )}

در اين گفتار، هرچند كه خود ابن خلكان نمى گويد كه اين ابوالقاسم محمّد بن الحسن العسكرى همان مهدى موعود است، و مى گويد: «دوازدهمين امام به اعتقاد اماميه و معروف به «حجّت» است»; ولى جاى آن دارد كه بپرسيم؟ اين ابو القاسم محمّد بن الحسن العسكرى(عليه السلام) كه هم نام و هم كنيه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) و نهمين فرزند برگزيده حسين بن على(عليه السلام) است، و خود قاضى القضات هم تاريخ ولادت او را نقل كرده و مى گويد: شيعه عقيده دارد كه او «منتظر، قائم و مهدى» است، چه كسى است؟

چرا قاضى القضات از سرنوشت او چيزى نمى گويد؟ و چرا به مهدى موعود بودنش اعتراف نمى كند؟

مگر پيامبر اكرم نفرموده است: «مهدى» از فرزندان من، از فرزندان على و زهرا(عليهما السلام)، و از فرزندان امام حسين(عليه السلام) است؟ مگر خود علماى اهل سنّت پدرانش را تا امام حسن عسكرى(عليه السلام)نام نبرده اند؟ و مگر هركدام از آنان را بهترين فرد عصر خويش و شاخه زيباى درخت نبوّت ندانسته اند؟

بنابراين محمّد بن الحسن، به اعتراف كسانى كه نام او را ذكر نموده و تولّدش را پذيرفته و او را پسر امام حسن عسكرى(عليه السلام) معرفى كرده اند، چه كسى است؟

15 ـ حمد اللّه مستوفى قزوينى (متوفّاى سال 730 هجرى قمرى) نويسنده كتاب «نزهة القلوب» در جغرافى و صاحب كتاب «تاريخ گزيده» كه هر دو كتاب را به زبان فارسى سليس نگاشته است و خود او از منشيان و نويسندگان بنام اهل سنّت است، در كتاب اخيرش، يعنى «تاريخ گزيده» ضمن شرح تاريخ زندگانى ائمّه معصومين(عليهم السلام)درباره امام دوازدهم مى نويسد:

«المهدى محمّد بن حسن العسكرى . . . بن على المرتضى، دوازدهمين امام است و خاتم معصومين، چهار سال و نيم امام بود، و شب پنجشنبه منتصَفِ شعبان سنه خمس و خمسين ومأتين 255 به سامرّه متولّد شد، چون 9 سال گذشت در رمضان اربع و ستين و مأتين (264) غايب شد^{( [28] )}».^{( [29] )}

16 ـ حافظ شمس الدين محمّد ذهبى (متوفّاى سال 748هجرى قمرى) مورّخ مشهور و دانشمند متعصّب معروف در كتاب «دول الاسلام» مى نويسد:

«در اين سال (يعنى سال 260 هجرى)، وفات يافت حسن بن على بن الجواد بن رضا علوى، يكى از امامان اثنا عشر كه رافضيان عقيده به عصمت آنها دارند، و او پدر منتظر ايشان محمّد بن الحسن است».^{( [30] )}

و در كتاب «العبر في خبر من غبر» نيز در ذيل حوادث سال 260 هجرى مى نويسد:

«در اين سال، حسن بن على بن محمّد بن . . . جعفر الصادق، يكى از ائمّه اثنى عشر كه رافضيان آنها را معصوم مى دانند وفات يافت، و او پدر «محمّد منتظر» صاحب سرداب است».^{( [31] )}

علاوه بر اينها، ذهبى در كتاب «تاريخ الاسلام» مى نويسد:

«محمّد بن الحسن العسكرى . . . ابوالقاسم علوى حسينى، آخرين امام شيعه و منتظر آنهاست كه عقيده دارند مهدى و صاحب الزمان و خلف حجّت و صاحب سرداب سامرّا است».

سپس ذهبى به طعنه مى گويد:

«450 سال است كه شيعه منتظر ظهور او مى باشند و ادّعا مى كنند كه وى داخل سرداب خانه پدرش شد و مادرش به او نگاه مى كرد، و هنوز از آنجا بيرون نيامده است. او وارد سرداب شد و در آنجا معدوم گرديد و در آن وقت 9 ساله بود».

و در ضمن شرح حال حضرت امام حسن عسكرى(عليه السلام) نيز پس از اين كه مى گويد: وى پدر حجّت است، مى نويسد:

«رافضيان ادّعا مى كنند كه او 450 سال است كه در سرداب به سر مى برد! او صاحب الزمان و زنده است و دانش اوّلين و آخرين را مى داند، و اعتراف مى كنند كه هيچ كس او را نديده است».^{( [32] )}

در سخنان ذهبى نكات چندى وجود دارد كه خلاف حقيقت است، و ما ناگزيريم در همين جا به پاسخ برخى از آنها اشاره كنيم.

1) هرگز شيعه عقيده ندارد كه امام زمان(عليه السلام) در سرداب سامرّا بسر مى برد، و در هيچ جا و هيچ تاريخى هم نداريم كه او داخل سرداب شده و مادرش به وى نگاه مى كرد، مگر در گفتار كسانى چون ذهبى و هم مسلكان او.

2) طبق عقيده شيعه، حضرت مهدى(عليه السلام) از سرداب سامرّا بيرون نمى آيد، بلكه ظهور مبارك او از مكّه مكرّمه و در كنار خانه خدا خواهد بود، و خانه پدرش تنها محلّ غيبت آن بزرگوار است.

3) هيچ كس و هيچ يك از مورّخان نامى در آثار قلمى خود نگفته و ننوشته اند كه مهدى موعود شيعه در سرداب سامرّا معدوم شد; بلكه شيعيان به حيات او عقيده دارند و مى گويند: او زنده است و زمانى كه خدا به وى اجازه دهد، ظهور مى نمايد.

بنابراين، كسى جز علاء الدوله سمنانى و ذهبى و ابن حجر و افراد متعصّب و عنود، قايل به وفات آن حضرت نيست.

4) حضرتش به هنگام غيبت 5 ساله بود نه 9 ساله، چنان كه اكثر دانشمندان بزرگ و منصف اهل سنّت به اين موضوع تصريح كرده اند.

5) ذهبى كه مانند ساير علماى اهل سنّت عقيده دارد حضرت عيسى، خضر، الياس و دجّال و شيطان زنده هستند و تا پايان روزگار هم زنده خواهند بود، چرا از اعتقاد شيعه نسبت به زنده بودن آخرين امام معصوم از دودمان پيامبر اكرم ترديد مى كند، يا آن را مورد طعن و استهزا قرار مى دهد؟

6) طبق عقيده شيعه و نصّ قرآن كريم، امامت عهد و پيمان الهى است و امام خليفه خدا و جانشين خدا و برگزيده خداوند است.^{( [33] )} از اين رو، امام(عليه السلام) علم اوّلين و آخرين را مى داند، و حضرت مهدى(عليه السلام) نيز به شهادت ساير علماى سنّى چنان كه گذشت و خواهد آمد ـ مانند حضرت عيسى و يحيى(عليهما السلام) كه خداوند در كودكى به آنها حكمت آموخت و به مقام نبوّت برگزيد، برگزيده خداوند است كه در كودكى به او علم و حكمت آموخته و عالم بما كان و ما يكون است».

7) هرگز و هيچ گاه و هيچ زمان شيعه اعتراف نكرده و نمى كند كه كسى حضرت مهدى(عليه السلام)را نديده است، بلكه قبل از غيبت در دوران طفوليّت و در زمان پدر بزرگوارش امام حسن عسكرى(عليه السلام) حدود 50 نفر او را ديده اند، و در مجلسى كه مركب از چهل تن از خواص شيعه امام حسن عسكرى(عليه السلام) بوده، امام فرزند برومندش را به آنها نشان داده و بر امامت او تأكيد نموده است،^{( [34] )} و همچنين در دوران غيبت كوتاه مدّت و طولانى هم صدها نفر او را ديده اند كه داستانهاى آنها در كتابهاى شيعه از جمله در جلد سيزدهم كتاب شريف «بحار الانوار» و ترجمه آن به نام «مهدى موعود»، آمده است.^{( [35] )}

8) از همه اينها گذشته، خود ذهبى پذيرفته است كه امام حسن عسكرى(عليه السلام)پسرى به نام «محمّد» داشته است، و همين پذيرش او منظور ما را تأمين مى كند كه او مهدى موعود(عليه السلام) است; زيرا طبق نصوص متواترى كه از پيامبر اكرم به ما رسيده و شيعه و سنّى روايت كرده اند، پيامبر فرموده است:

«اسمه اسمي و كنيته كنيتي».^{( [36] )}

«نام او نام من و كنيه او كنيه من است».

17 ـ محمّد خواوند شاه، مشهور به ميرخواند (متوفّاى سال 903 هجرى قمرى) كه در مذهب تسنّن تعصب خاصّى دارد و حتّى از معاويه تعريف مى كند، در كتاب تاريخ «روضة الصفا» تحت عنوان «ذكر احوال محمّد بن الحسن بن على رضى اللّه عنهم» چنين مى نويسد:

«كنيت او ابوالقاسم است، و اماميّه وى را حجّت قائم و مهدى منتظر و صاحب الزمان گويند.

ولادت امام مهدى رضى اللّه عنه ـ مسمّى به اسم رسول و مكنّى به كنيت آن حضرت در سرّ من رأى (يعنى در سامرّا) بود. در شب نصف شعبان سنه خمس و خمسين و مأتين (255) و در وقت وفات پدر پنج ساله بود، و حقّ سبحانه او را در صغر سن (در كودكى) حكمت داد، چنانچه يحياى پيغمبر را، و او را در حال طفوليّت امام گردانيد، چنان كه عيسى(عليه السلام) را در ايّام كودكى نبىّ مرسل گردانيد . . .»^{( [37] )}

18 ـ ملاّ حسين كاشفى (متوفّاى سال 910هجرى) دانشمند مشهور، مؤلّف كتاب «جواهر التفسير» و داماد عبدالرحمان جامى، در آخر كتاب «روضة الشهداء»^{( [38] )} درباره حضرت حجت بن الحسن(عليه السلام) مى نويسد:

«. . . در ذكر محمّد بن الحسن; وى امام دوازدهم است و كنيت وى ابوالقاسم ولقبش به قول اماميّه ـ حجّت و قائم مهدى و منتظر و صاحب الزمان، و به مذهب ايشان خاتم ائمّه اثنى عشر است.

ولادت وى در سرّ من رأى (سامرّا) بوده، به سرداب در آمد و در سراى خود مخفى شد. در «شواهد» مذكور است كه چون متولّد شد بر ذراع ايمن وى (بازوى راست او) نوشته بود كه: «جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْباطِلْ إِنَّ الْباطِلَ كَانَ زَهُوقاً».^{( [39] )( [40] )}

19 ـ خواند مير، مورّخ مشهور، مؤلف تاريخ فارسى «حبيب السير» و متوفّاى سال 942 كه خود دختر زاده «ميرخواند» مؤلّف كتاب «روضة الصفا» است، در جلد دوّم «حبيب السير» ضمن شرح حال ائمّه معصومين(عليهم السلام)چنين مى نويسد:

«ذكر امام مؤتمن ابوالقاسم محمّد بن الحسن(عليهما السلام); تولّد همايون آن دُر دُرج ولايت وجوهر معدن هدايت به قول اكثر اهل روايت، در منتصف شعبان سنه خمس و خمسين و مأتين (255) در سامرّا اتّفاق افتاد . . . و آن امام ذو الاحترام در كنيت و نام با حضرت خير الانام عليه و آله تحف الصلاة والسلام إلى يوم القيام ـ موافقت دارد، و مهدى و منتظر و خلف صالح و صاحب الزمان و حجّت و قائم، از جمله القاب آن جناب است . . .

و صاحب الزمان عليه سلام اللّه المنّان ـ در زمان معتمد خليفه عبّاسى ـ در سنه خمس و ستين و مأتين (265) در سردابه سرّ من رأى (سامرّا) از نظر فرق برايا غايب شده . . . و بنابر زعم شيعه اثنى عشريّه، كالشمس في وسط السماء ظاهر و هويدا مى گردد كه مهدى از اولاد امجاد امام حسين(عليه السلام)خواهد بود، بلكه به ثبوت مى پيوندد كه صاحب الزمان حضرت محمّد بن الحسن عسكرى(عليه السلام) است.

و بعد از انقضاى زمان غيبت طولانى ظهور خواهد نمود و عيسى بن مريم(عليهما السلام) چون از آسمان فرود آيد، در نماز به آن جناب اقتدا خواهد كرد، و لوازم اطاعت و شرايط متابعتش به جاى خواهد آورد . . .»^{( [41] )}

20 ـ شمس الدين محمّد بن طولون دمشقى (متوفّاى سال 953 هجرى قمرى) در كتاب «الائمّة الاثنى عشر» در شرح حال حضرت مهدى(عليه السلام)چنين مى نويسد:

«الحجّة المهدى: ابوالقاسم محمّد بن الحسن بن على الهادى بن محمّد الجواد بن على الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمّد الباقر بن على زين العابدين بن الحسين بن على بن ابى طالب رضى اللّه عنهم ـ امام دوازدهم به عقيده شيعه و معروف به حجّت است. شيعه او را امام منتظر و قائم و مهدى مى داند.

ولادت او رضى اللّه عنه ـ روز جمعه نيمه شعبان سال 255 هجرى قمرى بوده است. سنّش بعد از پدر پنج سال بود».^{( [42] )}

21 ـ شيخ عبداللّه شبراوى شافعى (متوفّاى سال 1172 هجرى) كه يكى از بزرگترين علما و دانشمندان بنام مصر بوده و در نزد عوام، خواص، رجال دولت و فرمانروايان آن ديار، با مهابت و مقام عالى مى زيسته و در سال 1137 به رياست جامع «الازهر» رسيده است، در كتاب معروف خود «الاتحاف بحبّ الاشراف» درباره مهدى موعود(عليه السلام) چنين مى نويسد:

«دوازدهمين امام از امامان، ابوالقاسم محمّد حجّت است. گويند: مهدى منتظر اوست. امام محمّد حجّت بن الحسن در نيمه شعبان سال 255 متولّد گرديد و هم اوست كه ملقّب به مهدى و قائم و منتظر و خلف صالح و صاحب الزمان است و مشهورترين لقب او همان مهدى(عليه السلام)است».^{( [43] )}

22 ـ قاضى جواد ساباطى حنفى بصرى (متوفّاى سال حدود 1250 هجرى) كه نصرانى بوده و اسلام اختيار نموده و مسلمان سنّى شده و از اهل بحرين و در بصره مى زيسته است، در كتاب «براهين ساباطيه» پس از آن كه عبارتى را از كتاب اشعياى نبى به زبان عبرى نقل كرده و آن را به عربى ترجمه نموده است، در ردّ گفتار علماى يهود و نصارى در تأويل آن عبارت چنين مى نويسد:

«اين عبارت نصّ صريح در وجود حضرت مهدى رضى اللّه عنه ـ است; زيرا مسلمانان اتّفاق دارند كه مهدى رضى اللّه عنه ـ نگاه به باطن افراد مى كند و حكم را صادر مى نمايد و به مجرّد اظهار شاهد و ظاهر امر، حكم صادر نمى كند.

سپس مى گويد: مسلمانان درباره وجود حضرت مهدى(عليه السلام)اختلاف نظر دارند. اصحاب ما اهل سنّت و جماعت ـ عقيده دارند كه او مردى از فرزندان فاطمه(عليها السلام)است. نام او محمّد و نام پدرش عبداللّه است^{( [44] )} و نام مادرش آمنه^{( [45] )} مى باشد.

و اماميّه مى گويند: وى محمّد بن الحسن العسكرى(عليه السلام)است كه در سال 255 هجرى از كنيزى به نام «نرجس» در سامرّا در زمان خلافت معتمد عبّاسى متولّد شده است; سپس غايب گرديد، بعد آشكار شد و دوباره غايب گرديد، و اين غيبت، غيبت كبرى است و تا روزى كه خدا بخواهد ظهور مى كند.

از آنجا كه نظر شيعه اماميّه به نصّ صريح پيامبر نزديكتر است و منظور من نيز دفاع از ملّت محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) بدون تعصّب مى باشد، لذا آن را براى شما خوانندگان نقل نمودم، تا بدانيد كه آنچه شيعه اماميّه راجع به حضرت مهدى(عليه السلام)مى گويند، با گفتار پيامبر مطابقت دارد».^{( [46] )}

23 ـ شيخ سليمان قندوزى حنفى بلخى (متوفّاى سال 1294 هجرى) از دانشمندان بزرگ و عرفاى نامى اهل سنّت و صاحب كتاب پر ارزش «ينابيع المودّة» كه مشتمل بر فضايل و مناقب اهل بيت عصمت و طهارت است، در چندين باب راجع به مهدى موعود اسلام(عليه السلام)، به عنوان امام دوازدهم و پسر امام حسن عسكرى(عليه السلام)سخن گفته است، در پايان باب 79 در رابطه با ولادت حضرت مهدى(عليه السلام) چنين مى نويسد:

«آنچه ميان دانشمندان موثّق و مورد اعتماد، محقّق و مسلّم است اين است كه ولادت حضرت قائم(عليه السلام) در شب پانزدهم ماه شعبان سال 255هجرى در شهر سامرّا اتّفاق افتاده است».^{( [47] )}

و در پايان باب 86 نيز در همين رابطه مى نويسد:

«شيخ مشايخ عظام، حضرت شيخ الاسلام احمد جامى و عطّار نيشابورى و شمس الدين تبريزى و جلال الدين رومى و سيّد نعمة اللّه ولىّ و سيّد نسيمى و غير از اينها (كه همگى سنّى بوده اند) ـ در اشعار خود كه به مناسبت مدايح اهل بيت سروده اند، همگى آنها اين اشعار را به حضرت مهدى(عليه السلام) ختم كرده اند و همين خود دليل بر اين است كه «مهدى» متولّد شده، و هركس آثار اين عرفا را بررسى كند به وضوح خواهد ديد كه موضوع، بسيار روشن است».^{( [48] )}

24 ـ سيّد مؤمن شبلنجى مصرى (از علماى اواخر قرن سيزدهم) در كتاب نور الابصار كه در سال 1290هجرى قمرى از تأليف آن فراغت يافته است ـ به مناسبت معرفى و شناساندن مهدى موعود(عليه السلام) چنين مى نويسد:

«. . . در ذكر مناقب محمّد بن الحسن الخالص بن على الهادى بن محمّد الجواد بن على الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمّد الباقر بن على زين العابدين بن الحسين بن على بن ابى طالب رضى اللّه عنهم ـ.

مادرش كنيزى بود كه به وى نرجس يا صيقل و يا سوسن ـ مى گفتند. كنيه او ابوالقاسم است و شيعه به او حضرت حجّت و مهدى و خلف صالح و قائم و منتظر و صاحب الزمان مى گويند، و مشهورترين لقب آن حضرت، مهدى(عليه السلام)است.

او جوانى چهارشانه، خوش صورت، داراى موهايى جاذب است كه بر دو طرف شانه اش فرو ريخته، و پيشانى باز و نورانى و بينى كشيده و باريك دارد، دربانش محمّد بن عثمان بوده و او آخرين امامان اثنا عشريه به مذهب اماميّه است».

سپس مى نويسد:

«در كتاب «فصول المهمّه» گويد: وى در سرداب سامرّا غايب شد، در حالى كه نگهبانان فراوانى بر آن گماشته بودند، و در صواعق مى گويد: او همان است كه قائم منتظر ناميده مى شود . . .»^{( [49] )}

25 ـ خيرالدين زركلى معاصر، در كتاب «الاعلام» كه آن را در ده جلد مشتمل بر شرح حال مختصر مشاهير و دانشمندان، رجال و شخصيتهاى نامدار به زبان عربى نگاشته، و به عكس اغلب نويسندگان اهل سنّت بسيارى از رجال برجسته شيعه و همه امامان عالى مقام را نام برده، و طبق معمول آنها را به طور اجمال مى شناساند، تحت عنوان «مهدى منتظر» چنين مى نويسد:

«محمّد بن الحسن العسكرى بن على الهادى، ابوالقاسم و صاحب الزمان و منتظر و حجّت و صاحب سرداب است. در سامرّا متولّد شد. هنگامى كه پدرش وفات يافت او پنج سال داشت. وقتى به سنّ 9 يا 10 و يا 19 سالگى رسيد، وارد سردابى در خانه پدرش در سامرّا گرديد و ديگر از آن بيرون نيامد».^{( [50] )}

اين عدّه از دانشمندان و عدّه زياد ديگرى از آنها كه ما به جهت اختصار از ذكر نام و گفتار آنان خوددارى مى نماييم ـ از جمله كسانى هستند كه به ولادت حضرت مهدى(عليه السلام)اعتراف نموده و او را پسر امام حسن عسكرى(عليه السلام) مى دانند.

جالب توجّه آن كه علاوه بر آنچه گفتيم، اسامى مبارك امامان معصوم شيعه، از جمله نام مبارك حضرت مهدى(عليه السلام) در كتيبه هاى دور تا دور مسجد النبى(صلى الله عليه وآله وسلم) در مدينه منوره نوشته شده، كه اين خود بهترين دليل و گواه صادقى است كه مهدى موعود اسلام، كسى جز محمّد بن الحسن العكسرى(عليهما السلام) و قائم منتظر و حضرت صاحب الزمان(عليه السلام) به عقيده شيعه اماميّه نيست.

در اين زمينه دانشمند گرانقدر حضرت آية اللّه لطف اللّه صافى در كتاب «امامت و مهدويّت»، مى نويسد:

«از حسن موافقات كه دليل بر امكان حصول تفاهم . . . بين شيعه و اهل سنّت است، اين است كه اسامى ائمّه اثنى عشر(عليهم السلام)در كتيبه هاى مسجد مقدّس پيغمبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در مدينه طيّبه در قسمتى كه در زمان ملك سعود بن عبدالعزيز و فيصل تجديد بنا شده، ثبت گرديده است.

و بر حسب آنچه كه زمانى در يكى از كتب تاريخى معتبر ديده ام، سابق بر اين هم، اين اسامى طيّبه در كتيبه هاى مسجد ثبت بوده با اين تفاوت كه در كتيبه هايى كه قبل از تعمير و تجديد بوده، اسامى ائمه(عليهم السلام)متّصل به هم بود، و در كتيبه هاى فعلى به تفريق و با فاصله ـ در بين اسامى صحابه و ائمّه اربعه (اهل سنّت) نوشته شده و نام (مبارك) حضرت مهدى(عليه السلام) به اين عبارت: «محمّد المهدى(رضي الله عنه)»، رو به روى كسى است كه از باب مجيدى به صحن مقدّس اول مشرّف مى شود، در وسط قرار گرفته است».^{( [51] )}

و در همين رابطه، نويسنده محترم كتاب «دانشمندان عامّه و مهدى موعود» نيز مى نويسد:

«سر سلسله سلاطين حجاز در عصر ما كه در تعصّب دينى و غلوّ در تسنّن مشهورند، طبق صلاحديد و به فرمان وى، علماى بزرگ، اسامى خلفاى چهارگانه و عشره مبشّره و فقهاى اربعه را با حروف طلايى برجسته هركدام در دايره بزرگى در بلندى دور تا دور بناى جديد مسجد النبى(صلى الله عليه وآله وسلم)نوشته، و از جمله اسامى دوازده امام، هركدام با لقب مخصوص به خود همان طور كه شيعه معتقد است، نوشته شده است، بدينگونه:

على المرتضى(رضي الله عنه)، حسن المجتبى(رضي الله عنه)، حسين الشهيد(رضي الله عنه)، على زين العابدين(رضي الله عنه)، محمّد الباقر(رضي الله عنه)، جعفر الصادق(رضي الله عنه)، موسى الكاظم(رضي الله عنه)، على الرضا(رضي الله عنه)، محمّد التقى(رضي الله عنه)، على النقى(رضي الله عنه)، حسن العسكرى(رضي الله عنه)، محمّد المهدى(رضي الله عنه)».^{( [52] )}

و براى آگاهى بيش تر يادآور مى شويم كه احمد بن مستضىء بنور اللّه، خليفه عبّاسى نيز كه يكى از بهترين و داناترين خلفاى آل عبّاس بوده است، در سال 606 هجرى قمرى دستور داد تا سرداب منسوب به امام زمان(عليه السلام)را تعمير كنند، و ميان صفّه و سرداب درى از چوب ساج بسيار عالى و زيبا كار گذارند.

بر روى اين در نوشته است:

(بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ * قُلْ لا أَسأَلَكُمْ عَلَيهِ أَجْراً إِلاّ الْمَوَدَّةَ في الْقُرْبى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً إنَّ اللّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ).^{( [53] )}

«هذا ما أمر بعمله سيّدنا ومولانا الإمام المفترض الطاعة على جميع الأنام، أبوالعبّاس أحمد الناصر لدين اللّه أميرالمؤمنين وخليفة ربّ العالمين الّذي طبّق البلاد إِحسانه وعدله . . . وحسبنا اللّه ونعم الوكيل، وصلّى اللّه على سيّدنا خاتم النبيين وعلى آله الطاهرين وعترته وسلّم تسليماً».

و در داخل صُفّه بر پشت چوب ساج نوشته است:

«بسم اللّه الرحمن الرحيم، محمّد رسول اللّه، أميرالمؤمنين عليّ وليّ اللّه، فاطمة، الحسن بن علي، الحسين بن علي، علي بن الحسين، محمّد بن علي، جعفر بن محمّد، موسى بن جعفر، علي بن موسى، محمّد بن علي، علي بن محمّد، الحسن بن علي و محمّد بن الحسن القائم بالحقّ عليهم السلام».^{( [54] )}

مرحوم محدّث قمى(رحمه الله) در كتاب «تتمة المنتهى» درباره اين درب مى نويسد:

«در زمان ما كه سنه 1335 هجرى است، آن در موجود است، و به اعلا درجه امتياز منبّت كارى شده، و الحقّ در صناعت نجّارى از نفايس روزگار است. و با آن كه اين همه زمان بر آن گذشته و در مرور دهور به حفظ و نگاهدارى آن اعتنا نشده و بعض جاهاى آن را شمع و چراغ سوخته اند، هنوز مثل بهترين جواهر جلوه گر است».^{( [55] )}

عالم بزرگوار محدّث نورى(رحمه الله) نيز در كتاب «كشف الاستار» پس از نقل تعمير سرداب شريف به دستور الناصر لدين اللّه، مى نويسد:

«اگر ناصر عقيده نداشت كه سرداب مزبور، منسوب به حضرت مهدى(عليه السلام)است و يا محلّ ولادت ويا موضع غيبت و يا مقام بروز كرامت آن بزرگوار است، هرگز دستور نمى داد تا آن را تعمير و بازسازى كنند و با مخارج گزافى آن را تزيين نمايند.

و اگر تمام علماى عهد ناصر در انكار وجود حضرت مهدى(عليه السلام) و متولّد شدن آن حضرت متفق بودند، بر حسب عادت انجام چنين كارى دشوار و بلكه اقدام او به تعمير سرداب با اين كيفيت محال بود.

بنابراين، ترديدى نيست كه در ميان علماى آن عصر، كسانى بوده اند كه مانند گروهى ديگر از پيشينيان ايشان، دور از هرگونه تعصّب و بد نظرى عقيده داشته اند كه مهدى موعود(عليه السلام) جز بر پسر امام حسن عسكرى(عليه السلام) كه در سرداب سامرّا غايب شده، قابل تطبيق نيست و ناصر هم به همين جهت اقدام به تعمير و تزيين سرداب سامرّا يعنى محلّ غيبت حضرت مهدى(عليه السلام) ـ نموده است».

سپس محدّث نورى(قدس سره) در دنباله سخنان خود مى گويد:

«علّت اين كه ما ناصر خليفه عبّاسى را در شمار دانشمندان معتقد به وجود حضرت مهدى(عليه السلام) آورديم، اين است كه ناصر از لحاظ فضل و دانش در ميان محدّثان عصر خود ممتاز بوده است; زيرا ابن سكينه و ابن اخضر و ابن نجّار و ابن دامغانى از وى روايت كرده اند».^{( [56] )}

از آنچه نقل نموديم، اين معنا به خوبى روشن مى شود كه از نظر اكثريّت علماى عامّه، مهدى موعود اسلام همان «ابوالقاسم محمّد بن الحسن(عليهما السلام)» فرزند امام حسن عسكرى(عليه السلام) است كه از دودمان پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و فاطمى و علوى و نهمين فرزند امام حسين(عليه السلام) است.

زيرا اكثريّت قريب به اتّفاق ايشان گفته اند كه ابوالقاسم محمّد بن الحسن العسكرى(عليه السلام)در سال 255 هجرى در شهر سامرّا متولّد شده، و او هم نام و هم كُنيه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) است و خلف صالح و مهدى و حجّت و قائم منتظر و غايب از ديده ها خوانده مى شود، و اين گفتار با شخص ديگرى غير از پسر امام حسن عسكرى(عليه السلام)تطبيق نمى كند. چون اين اسم و كنيه و لقب، نه با آنها كه پيش از ولادت وى دعوى مهدويّت كرده اند قابل تطبيق است، و نه با آنها كه پس از ولادت او چنين ادعايى كرده اند.

2 ـ افسانه سرداب

غالب علماى متعصّب اهل سنّت و حتّى برخى از افراد منصف آنها ضمن بيان اوصاف مهدى صاحب الزمان(عليه السلام)، او را «صاحب سرداب» ناميده و گفته اند: شيعه مى گويد كه امام آنها در سرداب غايب شده، و در آنجا بسر مى برد، و از سرداب بيرون مى آيد، يا از آنجا ظاهر مى شود، و يا موقع رفتن به سرداب مادرش به او نگاه مى كرد; ولى او ديگر برنگشت. اكنون به بحث و بررسى اين موضوع مى پردازيم.

«. . . اين كه حضرت بقية اللّه(عليه السلام) كجا، كى و چگونه غايب شد؟! مطلبى است كه جهان تشيّع در معرض تهمت هاى فراوان از طرف دشمنان اهل بيت(عليهم السلام) قرار گرفته است.

آخرين ديدار عمومى حضرت بقية اللّه(عليه السلام) با شيعيان، روزهشتم ربيع الاوّل 260 هجرى بود كه در مراسم تشييع جنازه پدرش براى آنان ظاهر شده، بر جنازه پدر بزرگوارش نماز خوانده، ناپديد شد; ديگر ملاقات رسمى و عمومى نداشت. اين ديدار در «سامرّا» درخانه پدرش امام حسن عسكرى(عليه السلام) انجام يافت.

خانه امام حسن عسكرى(عليه السلام) همانند ديگر خانه هاى اشراف عراق، شامل غرفه اى براى مردان و غرفه اى براى زنان و سرداب زير زمين بود كه سرداب نيز شامل غرفه هايى براى مردان و زنان مى شد و در تابستان از شدّت گرما به اين سرداب پناه مى بردند.

اين سرداب محل زندگى و عبادت امام هادى(عليه السلام)، امام حسن عسكرى(عليه السلام) و حضرت بقية اللّه(عليه السلام) بود و تمام ديدارها با حضرت ولى عصر(عليه السلام) در عهد پدر در همين منزل و در همين سرداب انجام يافته بود. از اين رهگذر، شيعيانى كه بعد از رحلت امام حسن عسكرى(عليه السلام) براى زيارت قبر عسكريين(عليهما السلام) وارد سامرا مى شدند، بعد از زيارت قبر آن بزرگواران، در محلّ عبادت سه امام بزرگوار نيز تبرّكاً نماز مى خواندند و آنجا را زيارت مى كردند.

مقدّس شمردن آن سرداب از طرف شيعيان موجب شد كه دشمنان اهل بيت، شيعيان را متّهم كنند بر اين كه آنها مى گويند: امام زمان(عليه السلام) در سرداب مخفى شده است

ولى شيعيان از چنين اعتقادى پاك و منزّه هستند آنها سرداب را به اين دليل مقدّس مى شمارند كه محلّ زندگى و پرستش و نيايش سه امام معصوم(عليهم السلام) بوده است، محلّ زندگى حضرت حكيمه عمّه امام حسن عسكرى(عليه السلام) ـ و جناب نرجس خاتون مادر والا گُهر امام زمان(عليه السلام) ـ بوده است; و به خصوص محلّ رؤيت حضرت ولىّ عصر(عليه السلام) در عهد پدر بزرگوارش مى باشد و بس.

ما هرگز چنين اعتقادى نداريم. ما فقط از دشمنان شيعه مى شنويم كه به ما نسبت مى دهند كه ما معتقديم حضرت ولىّ عصر در چاهى در سرداب مقدّس مخفى است و تا روز ظهور در همانجا خواهد بود!

براى اثبات چنين مطلبى، مدركى از كتاب هاى شيعه، از احاديث شيعه، از اقوال علماى شيعه لازم است كه چنين مدركى وجود ندارد و به صرف اتّهام از طرف دشمنان چنين مطلبى ثابت نمى شود».^{( [57] )}

محدّث عالى مقام مرحوم حاج ميرزا حسين نورى(رحمه الله) در خاتمه كتاب «كشف الاستار» درباره سرداب سامرّا مى نويسد.

«ما هرچه مراجعه كرديم و تفحّص نموديم از آنچه درباره سرداب گفته اند، در كتابهاى علماى شيعه هيچگونه اثرى نديديم; بلكه اصلاً ذكرى از سرداب به عنوان «سرداب غيبت» به ميان نيامده است».^{( [58] )}

مرحوم آيت اللّه صدر(رحمه الله) نيز در كتاب «المهدى(عليه السلام)» در اين باره مى نويسد:

«مسأله غيبت ابوالقاسم محمّد بن الحسن(عليه السلام) نزد ما شيعيان اماميّه صحيح است; امّا آنچه را كه در اين باره بعضى از عوام شيعه مى گويند و بسيارى از خواص اهل سنّت نيز به ما نسبت مى دهند، من نه براى آن مدركى مى شناسم و نه سندى يافته ام».^{( [59] )}

اكنون ببينيد دانشمند بزرگ اهل سنّت، ابن خلدون در كتاب مشهور خود به نام «مقدّمه» چگونه دُر افشانى مى كند; زيرا آنجا كه از «اثناعشريّه» سخن مى گويد مى نويسد:

«شيعيان عقيده دارند كه دوازدهمين امام از امامان ايشان، يعنى محمّد بن الحسن العسكرى كه او را مهدى مى خوانند وارد سرداب خانه خود در «حلّه»^{( [60] )} شد و هنگامى كه مادرش بازداشت شد، همانجا غايب گرديد و تا كنون منتظر او هستند. هر شب بعد از نماز مغرب اسبى را مى آورند جلو در سرداب مزبور مى ايستند و او را به نامش صدا مى زنند و از وى مى خواهند كه خروج كند تا اين كه ستارگان بدرآيند، آنگاه پراكنده مى شوند و موكول به شب آينده مى كنند و تا كنون آنها چنين اند».^{( [61] )}

دانشمند بزرگوار فقيد، علاّمه حاج شيخ عبدالحسين امينى(رحمه الله) در كتاب گرانقدر «الغدير» آنجا كه تهمت هاى «قصيمى» مؤلّف كتاب «الصراع بين الإسلام و الوثنيّه» را پاسخ مى دهد، مى نويسد:

«داستان عجيب سرداب، زشت ترين چيزى است كه دشمنان و مخالفان به ما نسبت داده اند. هرچند كه قصيمى در اين نسبت ناروا تنها نيست، ولى او اضافه بر گذشتگان نوشته است كه «افزون از هزار سال است كه شيعيان هر شب در مقابل سرداب مى ايستند و منتظر ظهور هستند» در صورتى كه شيعه نمى گويد غيبت امام زمان(عليه السلام)در سرداب انجام گرفته، يا از آنجا ظهور مى كند، بلكه شيعه مطابق احاديث رسيده معتقدند كه امام غايب آنها در مكّه معظّمه مقابل خانه كعبه ظهور مى كند، و هيچ كس نگفته است وى در سرداب بسر مى برد يا سرداب محلّ غيبت آن حضرت است. بلكه سرداب سامرّا جزء خانه امامان معصوم(عليهم السلام) بوده و مانند ساير قسمت هاى خانه احترام دارد و اين احترام بدين جهت است كه سرداب محلّ زندگى سه امام معصوم(عليهم السلام) بوده است».

آنگاه علاّمه امينى(رحمه الله) مى افزايد:

«اى كاش اين افترا زنندگان درباره سرداب نظر واحدى ابراز مى داشتند تا دروغ آنها موجب آن همه رسوايى نشود. مثلاً «ابن بطوطه» در سفرنامه اش مى نويسد: اين سرداب در «حلّه» است، و قرمانى در «اخبار الدول» مى گويد: در بغداد است، و ديگران گفته اند: در «سامرّا» است، و قصيمى آمده و متحيّر گرديده كه بگويد اين سرداب در كجاست؟ ولذا به ذكر «سرداب» اكتفا نموده تا منظور پليد خود را بپوشاند».^{( [62] )}

همچنين دانشمند فقيد سيّد محمّد سعيد هندى(رحمه الله) مؤلف كتاب «الامام الثاني عشر» در آغاز تخطئه تهمت سرداب به شيعه، مى نويسد:

«موضوع سرداب از نسبت هاى ناروا و شگفت آورى است كه به ما نسبت داده اند، زيرا نه يك حديث از طريق شيعه در اين خصوص وارد شده است، و نه مخالفان نام كتابى از شيعه مى برند كه در آن نوشته باشد، و نه دانشمندى از ما را ذكر مى كنند كه گفته باشد و از وى نقل نمايند. از اينها گذشته، غيبت در سرداب و بقاى حضرت در آنجا در هيچ كتاب شيعه نيست».^{( [63] )}

البته بايد توجّه داشت كه در بعضى از كتب ادعيه و غير آن نام سرداب سامرّا به ميان آمده است و برخى از دعاها و زيارات در آنجا خوانده مى شود; ولى اين بدان معنا نيست كه سرداب محلّ غيبت امام زمان(عليه السلام)است و حضرتش در سرداب باقى مانده است; بلكه همان گونه كه قبلاً يادآور شديم چون سرداب محلّ زندگى سه امام معصوم(عليهم السلام) از جمله امام حسن عسكرى(عليه السلام) و حضرت ولى عصر(عليه السلام)بوده است، از اين رو دعاها و زيارت ها را در آنجا مى خوانند.

آرى خواننده گرامى! داستان سرداب سامرّا افسانه اى است كه ساخته و پرداخته دشمنان اهل بيت عصمت و طهارت است، و ما هرگز چنين اعتقادى نداريم كه سرداب، محلّ غيبت حضرت ولىّ عصر(عليه السلام) بوده و يا از آنجا ظهور مى نمايد، بلكه «. . . ما مثل همه شيعيان در طول تاريخ معتقديم كه حضرت ولىّ عصر(عليه السلام)درتحت عنايات خاصّ پروردگار در اقطار و اكناف جهان در گردش است; همه ساله در مراسم حجّ شركت مى جويد و قبر اجداد طاهرينش را در مدينه، عراق و طوس زيارت مى كند و با خدم و حشم كه تعداد آنها سى نفر است ـ به اقامتگاه خود در نقاط دور دست جهان و به دور از تير رس دشمنان باز مى گردد.

ما به صراحت اعلام مى كنيم كه مقدّس شمردن سرداب به همين دليل است، و اين تقديس اختصاص به اين مكان ندارد، بلكه هر كجا كه مشخّصاً معلوم باشد كه محلّ عبادت يكى از امامان معصوم بوده است، از آنجا هم تبرّك مى جوييم، و هركجا بدانيم كه حتّى يك بار و يك لحظه حضرت ولى عصر(عليه السلام) ديده شده، آنجا را هم زيارت كرده و تبرّك مى جوييم همچون مسجد سهله در كوفه و مسجد جمكران در قم و جز آنه ـ و هرگز راز ديگرى در آن معتقد نيستيم.

ما اگر زادگاه حضرت بقية اللّه(عليه السلام) را زيارت مى كنيم، در مكّه نيز عليرغم فشار شرطه سعودى زادگاه رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) را زيارت مى كنيم و تبرّك مى جوييم كه حبّ محمّد و آل محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) با آب و گِل ما آميخته است و چون اكنون دست ما به دامن مقدّس امام، حجّت، مولى، سرور و رهبرمان نمى رسد، هركجا بدانيم گام نهاده، آنجا را زيارت مى كنيم و هركجا بدانيم كه از هواى آنجا استنشاق نموده، از آنجا نيز تبرّك مى جوييم; كجا رسد به محلّى كه به طور جزم مشخص است كه سه تن از امامان معصوم(عليهم السلام) زندگى پر ثمرشان آنجا سپرى شده، در آنجا شبها را تا به سحر به عبادت حقّ پرداخته اند. حجّت خدا در آنجا به دنيا آمده، نفسهايش بر در و ديوار آنجا نقش بسته است، و هر سال براى زيارت قبور شريفه پدر، جد، مادر و عمّه اش به آنجا تشريف فرما شده است».^{( [64] )}

بخش ششم

قضاوت هاى نادرست و داورى هاى حساب نشده

شامل:

1 ـ نظر «مارگلى يوت» اسلام شناس اروپايى

2 ـ نظر سيّد امير على دانشمند اسلامى هندوستان

3 ـ محمّد احمد سودانى و ادعاى مهدويت

4 ـ اعتراف «جيمز دار مستتر» به اصالت مهدويّت

5 ـ مدّعيان مهدويّت و سوء استفاده از عنوان مهدى موعود

اكثريّت قريب به اتّفاق دانشمندان بزرگ اهل سنّت، احاديث مربوط به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) را پذيرفته، و عدّه زيادى از بزرگان آنها، اين روايات را از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) و بزرگان صحابه و تابعين در كتب خود نقل نموده، و به صحّت و تواتر آنها گواهى داده و حتّى گروه زيادى از آنان به ميلاد مسعود پسر امام حسن عسكرى(عليه السلام)به نام حضرت مهدى(عليه السلام)اعتراف كرده اند; ولى برخى از خاورشناسان مغرض غربى و تعداد معدودى از پژوهشگران شرقى و اسلامى كه تحت تأثير افكار غربيهاى اسلام شناس قرار گرفته اند، اين اصل مسلّم اسلامى را نپذيرفته و معتقدند كه ايمان به وجود مهدى موعود(عليه السلام)، واكنشى از وضع نابسامان مسلمانان در دوران هاى تاريك تاريخ اسلام است. و حتّى اصرار دارند كه عقيده به ظهور يك «مصلح جهانى» را، يك فكر وارداتى كه از يهود و نصارى گرفته شده است، تلقّى كنند.

1 ـ نظر مارگلى يوت اسلام شناس اروپايى در باره حضرت مهدى(عليه السلام)

بسيار شگفت انگيز است كه جستجوگرانى از غرب همچون «مارگلى يوت» در مسأله مهدويّت به كنكاش و تحقيق پرداخته و به انكار احاديث مربوط به مهدى(عليه السلام)برخاسته اند و پيدايش عقيده به ظهور مهدى موعود اسلام را، ناشى از ظلم، فشار و تبعيض در جامعه اسلامى، و پريشانى، و آشفتگى اوضاع نابسامان جهان اسلام پس از رحلت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) و ناشى از نا امنى حاصل از آن، دانسته است.

نويسنده كتاب «ديباچه اى بر رهبرى» در اين باره مى نويسد:

«مارگلى يوت، اسلام شناس بزرگ اروپايى، در مقاله تحقيقى خود در باره «مهدى» كه در سال 1915 ميلادى براى دائرة المعارف دين و اخلاق نگاشته است، پس از نقد تفصيلى از احاديث مربوط به مهدى(عليه السلام) و ريشه شناسى واژه مهدى، در اصالت احاديث كه از پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) باشد ترديد مىورزد و همچنان منشأ اعتقاد به مهدى(عليه السلام)را، در نابسامانيها و اختلافات جهان اسلام پس از وفات پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)جستجو مى كند».^{( [65] )}

نويسنده در ادامه مى نويسد: «مارگلى يوت» مى گويد:

«احاديث را هرگونه تفسير كنند، دليلى قانع كننده در دست نيست كه تصوّر كنيم پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) ظهور يك «مهدى» را براى احيا، تحقق، اكمال و تقويت اسلام، لازم و حتمى شمرده باشد. ليكن درگيرى آتش جنگ داخلى در ميان يك نسل پس از وفات پيغمبر و درهمى و آشفتگى جهان اسلام كه بر اثر اختلافات آنان بايكديگر روى داد، موجب اقتباس فكر ظهور منجى از يهود يا مسيحيان گرديد كه به ترتيب در انتظار و بازگشت مسيح بسر مى برند».^{( [66] )}

ردّ نظريه مارگلى يوت

باتوجّه به عدم صداقت خاورشناسان و غرض ورزى آنان و نداشتن اطلاعات كافى در باره اسلام و محدود بودن مطالعات آنان بر اثر مشكلات ناشى از زبان شناسى و جامعه شناسى، ما نمى دانيم كه جناب مستر «مارگلى يوت» كدام يك از منابع اصيل اسلامى را مطالعه كرده و چه كتابهايى را خوانده كه دليل قانع كننده اى كه او را قانع كند در منابع معتبر اسلامى نيافته است ؟ !!

چگونه است كه همه دانشمندان و محقّقان اسلامى بدون استثناء، حتّى ابن خلدون كه به عنوان مخالف احاديث مربوط به ظهور مهدى(عليه السلام) شناخته شده، لا اقل به صحّت و شهرت برخى از آن احاديث گواهى داده، و عدّه زيادى از بزرگان و دانشمندان اسلام در نوشته هاى خود تصريح كرده اند كه احاديث مربوط به مهدى(عليه السلام) متواتر است و به هيچ وجه قابل انكار نيست، ولى جناب مستر مارگلى يوت، نتوانسته است قانع شود؟!

چگونه است كه آن همه حديث شناسان اسلامى و دانشمندان شيعه و سنّى و حتّى تندروترين گروههاى اسلامى مانند وهّابيان، احاديث مربوط به مهدى(عليه السلام) را در مهمترين منابع روايتى خود نقل كرده و اعتراف نموده اند كه در ميان اين احاديث، احاديث صريح و صحيحى وجود دارد كه غير قابل انكار است; ولى جناب مستر مارگلى يوت آنها را انكار مى كند ؟ !!

آيا تعداد (6207) حديث كه از (154) كتاب معتبر شيعه و سنّى نقل شده است، با ذكر مشخّصاتى كه براى معرّفى مهدى موعود آمده است و اعتراف آن همه حديث شناس و دانشمند، نمى تواند دليلى قانع كننده بر اصالت عقيده به ظهور مهدى موعود(عليه السلام)باشد، تا نيازى به اقتباس اين فكر، از يهود و نصارا، نباشد؟!

اينها سؤال هايى است كه خود او بايد پاسخگوى آن باشد. به عقيده ما ظاهراً خاورشناسان و اسلام شناسانى چون مارگلى يوت به دليل محدود بودن مطالعاتشان، تحت تأثير نوشته هاى ابن خلدون قرار گرفته و به انكار احاديث مربوط به مهدى(عليه السلام)پرداخته اند; در صورتى كه منطق ابن خلدون كاملاً نادرست و انگيزه مخالفت او با احاديث مزبور، تعصّبهاى خاصّ مذهبى و پاره اى از مصلحت انديشى هاى بى دليل است.

نكته اى كه بر همه پوشيده مانده است

در اينجا بد نيست به نكته بسيار مهمى كه بر همه نويسندگان شرقى و غربى و حتّى بر بسيارى از پژوهشگران اسلامى پوشيده مانده است، اشاره كنيم و انگيزه مخالفت ابن خلدون را با احاديث مربوط به حضرت مهدى(عليه السلام)آشكار سازيم.

آنچه از منابع مهم و موثق تاريخى و حتّى از نوشته هاى خود ابن خلدون در كتاب «مقدّمه» استفاده مى شود اين است كه:

از آنجا كه ابن خلدون از مردم اندلس بوده و در مصر مى زيسته و اُصولاً ميانه خوبى با خلفاى فاطمى شيعى مصر نداشته است، سعى كرده است با ردّ و انكار احاديث مربوط به مهدى(عليه السلام) ثابت كند كه «مهدى موعود اسلام» ربطى به «مهدى فاطمى» سر سلسله سلاطين فاطمى مصر كه برخى پنداشته بودند او «مهدى موعود» است، ندارد.

به همين جهت، وى بحث خود را با آن شرح و تفصيل، تحت عنوان «گفتگو در باره خروج مردى فاطمى» آغاز نموده و براى اثبات اين مطلب كه عبيداللّه بن محمّد سرسلسله و جدّ سلاطين فاطمى مصر كه در شمال آفريقا بر ضد امراى «سنّى اغلبى» قيام نمود، و شهر «مهديّه» را بنا نهاد، مهدى موعود نيست، احاديث مربوط به حضرت مهدى(عليه السلام) را با استدلال هاى واهى مورد انتقاد قرار داده است، تا بدين وسيله با خراب كردن احاديث مربوط به مهدى موعود(عليه السلام)، مهدى فاطمى را خراب كند، و او را تخطئه نمايد، غافل از اين كه اين كار نادرست او بيشتر احاديث مربوط به «مهدى موعود(عليه السلام)» را بى اعتبار مى كند.

با توجّه به آنچه گذشت، برخى چنين پنداشته اند كه منظور ابن خلدون از مرد فاطمى، مهدى فاطمى است، در صورتى كه چنين نيست وهمان گونه كه توضيح داديم مقصود او عبيداللّه بن محمّد، مهدى فاطمى جدّ سلاطين فاطمى مصر است، زيرا وى در آخر همان بحث وقتى با انبوه روايات مربوط به مهدى(عليه السلام)رو به رو مى شود و مى بيند كه همه منابع معتبر اهل سنّت، اين روايات را نقل كرده اند، گويد كه قسمتى از احاديث مربوط به «مهدى» غير قابل انتقاد است. و هرچند كه اين ابراز عقيده بسان ضرب المثل معروف «كوسه و ريش پهن» است، امّا در عين حال، از نتيجه گيرى خود او در آخر بحث مذكور، معلوم مى شود كه وى عقيده داشته است كه شخصى به نام «مهدى» از دودمان اهل بيت(عليهم السلام) در آخر الزمان قيام خواهد كرد.

اما بر اساس كدام روايات؟ ظاهرش آن است كه بر اساس همان رواياتى كه وى آنها را مردود، دانسته است.

به طور خلاصه، سخنان جنجال برانگيز ابن خلدون در باره مهدويّت، هرگونه تفسير شود، مسلّم است كه باتوجّه به زمينه تب مهدى پرستى و گرم بودن بازار مهدويّت در عصر وى و شرايط خاصى كه در زمان او در جهان اسلام پديد آمده بود و اينكه برخى از افراد فرصت طلب، براى پيشبرد اهداف خود از عنوان «مهدى موعود» استفاده مى كردند، ابن خلدون به خاطر اين سوء استفاده از حقيقت، به اصل حقيقت تا اندازه اى بى اعتقاد شده، و در واقع براى تخطئه كردن «مهدى فاطمى» سر دودمان سلاطين فاطمى مصر، در صحّت برخى از احاديث مهدى موعود ايجاد شبهه نموده است.

او با اين روش غير علمى خود را در نظر علما، بزرگان، دانشمندان، تاريخ نويسان و ديگر طبقات مردم، و همچنين نسلهاى آينده تاريخ بى اعتبار ساخته تا جايى كه وى را به عنوان مخالف احاديث مهدى موعود بشناسند، و اشخاصى هم مانند غربى هاى شرق شناس و اسلام شناس مغرض، امثال مارگلى پوت با تكيه و اعتماد به نوشته هاى او، به خود حقّ دهند كه در باره اسلام و عقايد اسلام و احاديث اسلامى اظهار عقيده كنند و بگويند كه دليل قانع كننده اى بر اثبات وجود «مهدى» و صحّت احاديث از پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم)كه ظهور يك مهدى را براى تقويت اسلام، لازم و حتمى شمرده باشد، در دست نيست.

2 ـ نظر سيّد امير على دانشمند اسلامى هندوستان

شگفت انگيزتر از نظريه اسلام شناس اروپايى، نظريه «سيد امير على» دانشمند اسلامى هندوستان است.

وى در كتاب «روح اسلام» كه در باره تاريخ تكوين عقايد اسلامى نوشته است، پس از بحث مختصرى در مورد چگونگى اعتقاد به «مهدى موعود در اسلام» مى نويسد:

«پژوهشگر فيلسوف مَشربِ اديان، در ملاحظه همانندى ميان پندار شيعه و سنّى (در باره مهدى) و اديان گذشته، دستخوش دشوارى نخواهد شد. در ميان زرتشتيان، كشتار و ستم بارگى «سلوكيان» سبب پيدايش اين عقيده گشت كه يك منجى مبعوث آسمانى به نام «سوسيوس» از خراسان خروج خواهد كرد تا آنان را از اسارت نكبت بار بيگانگان رهايى بخشد.

علل مشابهى موجب زايش اشتياق سوزانى در ميان يهود، هنگام طلوع ستاره «مسيح» گرديد. يهوديان هنوز در انتظار «مسيح موعود» خود بسر مى برند.

اهل سنّت در اسلام نيز همانند يهود معتقدند كه هنوز مهدى، واپسين منجى بزرگ اسلام، از مادر نزاييده است. ترسايان مى گويند: مسيح آمده است و رفته است; ولى از نو باز خواهد آمد.

شيعيان اثناعشرى به مثابه ترسايان، در انتظار بازگشت و رجعت مهدى زنده غايب اند كه به خاطر استقرار عدل و بهزيستى، قيام خواهد كرد».

سپس همين دانشمند، در باره سبب پيدايش اين انتظار همانند، به ريشه يابى پرداخته، و علل اختلاف تفصيلى آن را نزد هريك از اديان، بر شمرده است و آنگاه مى نويسد:

«شرايط عصرى كه در اسلام، عقيده «مهدى موعود» به دو صورت مشخص خود، ميان سنّى و شيعه، تكوين يافته است، همان شرايطى است كه در تاريخ اديان ديگر ديده مى شود.

هر زمان كه در اسلام دستها به سوى آسمان برافراشته مى شود، همانند لبهاى دعاگوى فرزندان اسرائيل و پيروان مسيح، ظهور مبعوث موعود آسمانى را التماس مى كنند تا مگر هرچه زودتر، جهان را از رنج و گناه رهايى بخشد».^{( [67] )}

و بدين ترتيب پژوهشگرِ فيلسوف مشربِ اديان «سيّد امير على» نيز، در دام حيله هاى خاورشناسان غربى گرفتار آمده و همانند برخى از خاورشناسان، سبب پيدايش عقيده به ظهور مهدى(عليه السلام) را، پريشانى و آشفتگى اوضاع جهان اسلام دانسته است; غافل از اين كه عقيده به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) يك عقيده اصيل دينى و مذهبى است كه در تمام كتب مذهبى ملل مختلف جهان از آن سخن رفته است و در منابع و مدارك اسلامى، ادلّه آن به حدّى زياد است كه به قول دانشمند معروف اهل سنّت، مؤلف كتاب «التاج»: اگر كسى ذرّه اى ايمان و اندكى انصاف داشته باشد، هيچ گاه نمى تواند در اصالت احاديث و صحّت عقيده به ظهور مهدى موعود(عليه السلام)ترديد نمايد.

آيا نا كامى و ستم، علّت عقيده به ظهور مهدى(عليه السلام) است؟

بر خلاف تصوّر كسانى كه مى پندارند ناكامى و ستم، علّت عقيده به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) است و مى گويند كه هر زمان كه فشارها و محروميّت هاى اجتماعى و سياسى و اقتصادى و غيره بالا رود، عقيده به ظهور يك «نجات دهنده بزرگ» تشديد مى شود، احساس ناكامى، ستم، فشار و تبعيض در جامعه، باعث پيدايش اين عقيده ديرين در بين مردم نشده است.

عقيده به ظهور يك نجات دهنده بزرگ، عقيده اى اصيل و دينى است كه در فطرت بشر، مانند ترس و خشم و تشنگى و ساير تمايلات ريشه قطعى دارد و وجود اين عقيده در هر شرايطى، خواه در حال رفاه و آسايش و خواه در حال نا امنى و گرفتارى، حاكى از همين فطرى بودن است. منتهى در موقعى كه در يك جامعه، فشار و اختناق و زورگويى و احساس تبعيض و ستم به اوج خود مى رسد، انگيزه روى آوردن مردم آن جامعه به يك «رهاننده بزرگ» شدّت مى يابد.

زيرا اشتياق به بهروزى، و تحقّق آرمانهاى ديرپاى انسانى، نياز به رهبرى را در وجود انسان ها تشديد مى نمايد و آنها را به جستجوى يك رهبر و راهنماى دلسوز و پيشواى قدرتمند، براى رهايى از ظلم و ستم بر مى انگيزد.

روى اين بيان، انسان ها در كشاكش اين اشتياق، بهروزى و اميد به بهروزى، «برترين رهبرى» را در وجود «برترين رهبران» جستجو مى كنند، و اين اشتياق و اميد به حدّى در وجود آنها شعلهور مى گردد كه به اشتباه، به جاى رهبر واقعى، به بدل از راهنما و يا رهبران انتزاعى روى مى آورند و هنگامى كه به صورت ظاهر، برترين رهبر خود را پيدا كردند، در راه او از هيچ كوششى دريغ نمى نمايند و در مقام ايثار و فداكارى سر از پا نمى شناسند.

به تعبير نويسنده «ديباچه اى بر رهبرى»:

«بدين ترتيب، در حقيقت بشريّت در احلام زرّين و رؤياهاى طلائى خود از حكومت ايده آل، در مدينه فاضله، در مسيح جويى ها، خضر خواهى ها و مهدى پرستى هاى خود، در اشتياق سوزان و عميق و ديرين خويش، براى يك قطب، يك پير، يك مراد، يك امام، و بالاخره منجى بزرگ بشريّت، در واقع خواهان همان «برترين رهبرى» است».^{( [68] )}

بنابراين، احساس نا امنى و شيوع فتنه و آشوب در جامعه، مى تواند انگيزه تشديد گرايش به «برترين رهاننده» بشود; ولى نمى تواند عامل پيدايش اصل عقيده و ايمان به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) و گرايش به «منجى موعود» گردد. زيرا اين عقيده، يك عقيده ثابت دينى است كه با اعماق فطرت بشر سر و كار دارد.

اينك، براى شناخت كامل اين موضوع، به يك جريان مهم تاريخى توجّه فرماييد.

3 ـ محمّد احمد سودانى و ادّعاى مهدويّت

قرن نوزدهم، قرن سيادت استعمار انگلستان بر نيمى از جهان بود. از آن ميان سرزمين سودان، بيش از همه زجر و شكنجه مى ديد; زيرا گرفتار بهره كشى مضاعف شده بود كه مى بايست هم زور و آزار مصريان و هم تحقير و فشار انگلستان را تحمّل نمايد. چه بسيار جوانان بى گناه سودانى را كه به اجبار، به بازارهاى جهانى «برده فروشى» كشانده و به عنوان غلام و كنيز فروخته بودند. ماليّاتهاى سنگين و كمرشكن، ديگر رمقى براى اين توده رنجبر و فقير بجا نگذارده بود.

در چنين روزگارى در كشور همسايه، شيخى از اهالى «سنوس» مراكش، بينوايان را مژده مى داد كه به زودى «مهدى» منجى دادگر خواهد آمد. چيزى نگذشت كه در سال 1297 هجرى قمرى، درويشى جوان به نام «محمّد احمد بن عبداللّه دنقلى» كه گِرد خويش مريدانى ديده بود، خود را «مهدى منتظر» خواند و يكباره دريايى از هيجان در سودان پديد آورد.

مردم ستمديده به او پيوستند. او به وسيله نيروى انتظار، از همان سر و پ برهنگان، سپاهى جنگاور ساخت كه نه فقط نيروهاى مصرى را شكست دادند، بلكه نظاميان مجهّز و كارآزموده انگليسى را نيز تار و مار نمودند. روحيه آنها به حدّى قوى شده بود كه با يك دست، گلوى سربازان تفنگدار را مى گرفتند و با دست ديگر، به يك ضربت شمشير سر از بدنشان جدا مى ساختند.

چند تن از فرماندهان ارشد انگليسى همچون «كلنل هيكس» و «ژنرال استوارت» و «ژنرال گوردن» در نبرد با او نابود شدند. در نبرد با «هيكس» نزديك به دوازده هزار نظامى تفنگ به دوش، با هزاران شتر و اسب و بيست توپ، به جنگ درويشان آمدند، امّا در نهايت امر، تنها سيصد سرباز زخمى و نيمه جان، بجا ماندند.

با مرگ ژنرال گوردن، «خارطوم» به تصرّف محمّد احمد در آمد. «گلادستون» نخست وزير وقت انگلستان در پارلمان انگليس، به خاطر اين شكست افتضاح آميز از يك مشت درويش بى ساز و برگ، استيضاح شد و بناچار در برابر نمايندگان پارلمان، قرآنى به دست گرفت و چنين گفت:

«تا وقتى اين كتاب، بر افكار انسان هاى مشرق زمين حكومت مى كند، نفوذ ما و حكومت ما بر اين كشورها امكان ناپذير، و تحقّق افكار ما غير ممكن خواهد بود».^{( [69] )}

آرى ! از نقل همين يك نمونه مختصر، اصالت مسأله مهدويت آفتابى مى شود و روشن مى گردد كه عقيده به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) يك اعتقاد عميق دينى و مذهبى است. لذا تا هنگامى كه «مهدى موعود» برترين رهايى بخش، ظهور نكرده است، قلب توده هاى محروم از عشق به برترين رهبر، مالامال و هنگام يأس و نوميدى، به خصوص در لحظات فشار و اختناق، دستها به سوى آسمان برافراشته مى شود و ظهور مبعوث آسمانى را التماس مى كنند. اين يك حقيقت است كه دروغ در آن راه ندارد.

4 ـ اعتراف «جيمز دارمستتر» به اصالت مهدويّت

در سال 1885 ميلادى، به هنگام شكست قواى انگليس از محمّد احمد سودانى، دانشگاه «سوربن» فرانسه كنفرانسى از استادان و پژوهشگران ترتيب داد و «دار مستتر» خاورشناس و زباندان فرانسوى را پشت تريبون فرستاد تا اعتقاد به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) را از ريشه بى اعتبار وانمود سازد و مستعمرات مسلمان نشين فرانسه، كمتر در خطر انقلاب ناشى از اين عقيده انگيزنده قرار گيرند.

دار مستتر، خاورشناس فرانسوى پشت تريبون رفت و هنگام بحث در باره ظهور و قيام «محمّد احمد» (متمهدى سودانى) چهار ماه قبل از مرگ مرموز و نابهنگام متمهدى مزبور، ضمن اعتراف به اصالت مهدويّت و عقيده به ظهور «منجى بزرگ» در بحث طولانى خود در پاريس، چنين گفت:

در اين دنيا به ويژه در جهان اسلام، تاريخ با چنان وضع غريبى تكرار مى شود كه اگر سرگذشت متمهدى هاى گذشته را براى شما نقل كنند، مثل اين است كه تاريخ ماضى و حال و آينده مهدى امروزى را بيان كرده باشند. متمهدى امروزى، در نوع خود، نمونه نخستين نيست كه ظهور كرده است و مسلماً آخرين نفر هم نخواهد بود. مدعيان مهدويّت بسيار بوده اند و بعد از او نيز خواهند بود. تاريخچه و نفوذ سحر آساى اين مردمان و نويد دادن وكاميابى آنان و نوميدى كه ناچار در آخر كار رخ مى دهد، مكرر در عالم اسلام صورت گرفته و بعد از اين هم مكرر صورت خواهد گرفت. ظهور مهدى را از نخستين ايّام پيدايش اسلام انتظار داشته اند. و تا زمانى كه يك نفر مسلمان باقى باشد، مهدى ها ظهور خواهند كرد».^{( [70] )}

آرى! همان گونه كه خوانندگان گرامى ملاحظه نمودند، با اين كه دارمستتر، خاورشناس و زبان دان فرانسوى، مأموريّت پيدا مى كند تا در سخنرانى خود، اعتقاد به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) را از ريشه بى اعتبار وانمود سازد، با اين همه وى در ضمن سخنرانى خود، به اصالت مسأله مهدويّت اعتراف مى كند و مى گويد: «ظهور مهدى را از نخستين ايّام پيدايش اسلام انتظار داشته اند».

از اينجا معلوم مى شود كه دلايل عقيده به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) تا چه اندازه قوى و محكم و قانع كننده است كه حتّى يك نفر غير مسلمان نيز، جرأت انكار اصل مسأله مهدويّت را ندارد و آن را از مسايل اعتقادى مسلمانان به شمار مى آورد و يادآور مى شود كه عقيده به ظهور مهدى موعود از نخستين دوران پيدايش اسلام در بين مسلمانان وجود داشته است.

جدّاً جاى بسى تأسّف است كه برخى از مسلمان نماها و به تعبير ديگر، كاسه هاى داغ تر از آش و پژوهشگران فيلسوف مشرب، كه تحت تأثير افكار غربيهاى مغرض قرار گرفته اند، مى كوشند تا با استدلال هاى احمقانه، عقيده به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) را يك فكر وارداتى تلقّى كنند.

5 ـ مدّعيان مهدويّت و سوء استفاده از عنوان مهدى موعود

يكى از دلايل مخالفان مسأله مهدويّت و ايرادهاى بنى اسرائيلى آنان در عدم پذيرش احاديث مربوط به حضرت مهدى(عليه السلام) اين است كه مى گويند: اين اخبار و احاديث، مورد سوء استفاده «مدّعيان مهدويّت» قرار گرفته و در طول تاريخ اسلام، مدّعيان فراوانى را كه به دروغ ادّعاى مهدويّت نموده، و خود را به عنوان «مهدى موعود» معرفى كرده اند، برانگيخته است.

پاسخ ما به اين كوته نظران ساده لوح كج انديش يا در حقيقت غرض ورزان بى منطق، اين است كه يكى از دلايل روشن اصالت مسأله مهدويّت خود همين موضوع مدّعيان مهدويّت است; زيرا اگر چيزى اصالت نداشته باشد تقلّبى آن يافت نمى شود.

دليل ما بر اثبات اين مدّعا آن است كه در طول تاريخ بشر، فرعون ها ادّعاى خدايى كرده اند; چون وجود «خدا» اصالت دارد و اصالتش براى همگان ثابت و روشن است. و از اين رو، عدّه اى خواسته اند خود را به جاى آن حقيقت و واقعيت جا بزنند.

«مسيلمه ها» ادّعاى نبوّت كرده اند، چون نبوّت اصالت دارد و عدّه اى خواسته اند كه خود را به جاى انبيا قالب كنند.

مهدويّت نيز، اصالت دارد و لذا عدّه اى چون ابومحمّد عبيداللّه (مهدى فاطمى، سر سلسله سلاطين فاطمى مصر) و محمّد احمد سودانى و على محمّد باب شيرازى و ديگران خواسته اند خود را به جاى مهدى واقعى جا بزنند. پس وجود متمهدى ها (يعنى مدّعيان دروغين مهدويّت) خود يكى از دلايل اصالت و واقعيّت مهدويّت است.

اگر بخواهيم اندكى عميق تر در باره اين مسأله گفتگو كنيم، بايد بگوييم: سيرى كوتاه در مسأله مهدويّت، ما را به اين حقيقت آشنا مى سازد كه هر موقع در ميان ملّتها، زور، فشار و تبعيض و احساس ظلم و ستم و بى عدالتى رو به فزونى رفته است و مردم وجود چنين وضعى را از نشانه هاى ظهور حضرت مهدى(عليه السلام)دانسته و طبق فطرت ذاتى خود متوجّه درگاه حضرت احديّت گرديده و با الحاح و نيايش براى رفع جنايتها و خيانت ها و رهايى از ظلم و ستم، از ذات مقدّس بارى تعالى يارى طلبيده اند تا به چنين وضع نكبت بارى خاتمه دهد، فرصت طلبان رياكار كه زمينه مساعدى براى تحقّق اهداف نامشروع خود آماده و مهيّا ديده اند، بى درنگ از عقايد پاك مردم سوء استفاده نموده، خود را «مهدى موعود» معرفى كرده اند و برخى از ساده انديشان هم كه در باره مهدى موعود(عليه السلام)، دچار اشتباه گرديده به آنها گرويده و به دعوت آنان پاسخ مثبت داده اند.

بارى، هر چند در طول تاريخ از اين حقيقت، يعنى: مهدويّت سوء استفاده شده است; ولى كدام حقيقت است كه در جهان مورد سوء استفاده قرار نگرفته است؟ آيا مدّعيان دروغين الوهيّت و يا نبوّت و يا ساير مقامات معنوى در دنيا كم بوده اند؟! آيا اديان ساختگى و قلاّبى در جهان كم است؟! آيا بايد همه حقايق را به خاطر سوء استفاده يك مشت گمراه و منحرف و رياست طلب كنار بگذاريم و يكسره منكر خداپرستى و نبوّت انبيا بشويم؟! آيا در طول تاريخ از وجود نيروهاى مادّى كم سوء استفاده شده است؟ آيا ما بايد همه آن نيروها را از بين ببريم و نابودشان سازيم؟!

در قرن دوازدهم ميلادى آن گونه كه صاحب «قاموس كتاب مقدّس» مى نويسد : حدود ده نفر «مسيح هاى دروغگو» ظاهر شدند و جمعى را به خود گروانيدند و اين مطلب، اسباب فتنه و جنگ شد و گروه زيادى در آن معركه، طعمه شمشير شدند. بنابراين، آيا ما بايد وجود حضرت مسيح(عليه السلام) را به طور كلّى انكار كنيم؟ چراكه از نام و عنوان حضرت مسيح(عليه السلام) سوء استفاده شده است!!

كوتاه سخن آن كه، سوء استفاده از يك حقيقت، دليل بر بطلان آن حقيقت نمى شود; بلكه خود اين موضوع دليل بر اصالت و واقعيّت آن حقيقت است. و ديگر اينكه براى پيش گيرى از اين سوء استفاده ها، مسلمانان بايد مهدى موعود را با مراجعه به منابع خويش بشناسند و نشانه ها و ويژگى هاى او را بدانند تا دچار چنين اشتباهاتى نگردند، نه اينكه به جهت جلوگيرى از اين سوء استفاده، اصل اين اعتقاد، انكار شود.

بخش هفتم

مسأله انتظار

شامل:

1 ـ علّت پى جويى مفاهيم اسلامى

2 ـ انتظار از نظر لغت

3 ـ انتظار در نگاه مذهب

4 ـ انتظار فرج در اسلام

5 ـ انتظار فرج از ديدگاه نظام هاى سلطه گر

6 ـ مفهوم انتظار

7 ـ انتظار مؤثّر ترين عامل تحرّك

8 ـ آثار سازنده انتظار و نقش آن در ساختن اجتماع

مطابق بسيارى از آيات قرآن كريم و روايات فراوانى كه از ائمه معصومين(عليهم السلام)رسيده است بشر در طول دوران زندگى فردى و اجتماعى خود، مرهون نعمت انتظار است، و اگر از حالت انتظار خارج شود واميدى به آينده نداشته باشد، زندگى برايش مفهومى نخواهد داشت. آنچه انسان را به زندگى اميدوار مى سازد و نگرانى ها و ناراحتى ها را براى او آسان مى نمايد، انتظار و اميد به آينده است. آدمى در پرتو همين انتظار، رنجها و گرفتاريها را تحمّل مى كند وبا كشتى اميد وآرزو در درياى متلاطم وطوفان زاى زندگى به سير خود ادامه مى دهد.

اگر آرزو نبود، هيچ مادرى فرزند خود را شير نمى داد و هيچ باغبانى درختى در زمين نمى كاشت و هيچ صاحب خانه اى تشكيل خانواده نمى داد و هيچ پدرى به تربيت فرزندان خود همّت نمى گماشت و هيچ كشاورزى بيل نمى زد و هيچ تاجرى تجارت نمى كرد و هيچ زمامدارى اداره اُمور كشورى را به دست نمى گرفت. بنابراين، اگر آرزو از انسان گرفته شود و انتظار از ميان جامعه رخت بربندد، ادامه حيات و زندگى براى بشر بى روح و بى لذّت وبى معنا خواهد بود. اين انتظار است كه به زندگى صفا و جلا مى بخشد و زندگى را براى آدمى لذتبخش مى كند و او را به حركت و جنبش وامى دارد و دلش را به ادامه زندگى، علاقه مند مى سازد.

1 علّت پى جويى مفاهيم اسلامى

در اين روزگار آشفته و بى سامان كه تمام امكانات مادّى جهان در دست ابرقدرتها و زمامداران خودسر و سياستمداران فريب كار و مسئولان بى اعتقاد تمركز يافته است، و عقايد، آرا و انديشه هاى غلط و ضدّ مذهبى آنها به عناوين مختلف، به زور تبليغات عمومى و به وسيله ارتباطات جمعى جهان، بر پيروان مكاتب و مذاهب دنيا تحميل مى گردد بر هر فرد مسلمان و هركس كه بخواهد با روح تعاليم عاليه اسلام و حقيقت برنامه هاى تربيتى اين مكتب انسان ساز آشنا شود، قبل از هر چيز، درك صحيح و شناخت درست مفاهيم واقعى واژه ها و اصطلاحات اسلامى لازم و ضرورى است.

زيرا در اين دوران پرغوغاى مسلكها كه همه نظامها و گروه ها، در جهت ضدّيت با خدا و مذهب و بخصوص در جهت مخالفت با اسلام و تشيّع شكل گرفته است و باطل گرايان و نظام هاى فاسد و مفسد كنونى جهان نيز، با اِعمال رويّه هاى ضد انسانى به تبليغ افكار و انديشه هاى ضدّ دين پرداخته و سخت مى كوشند تا با انواع دسيسه ها، تحريف واقعيت ها و قلب مفاهيم واقعى اصطلاحات اسلامى، مرام هاى باطل خود را با طرح شعارهاى زيبا و دلپذير و الفاظ فريبنده، به عنوان تنها فلسفه علمى و جهان بينى مترقّى به خورد مردم دنيا بدهند و مسلمانان را از آگاهى هاى كافى درباره اصطلاحات و شعاير دينى محروم نمايند و آيين پاك محمّدى(صلى الله عليه وآله وسلم) را به سرنوشت آيين هاى وابسته به «تورات» و «انجيل» دچار سازند، اگر مفاهيم واقعى واژه هاى اسلامى و معانى حقيقى آنها به درستى درك شود، برداشت هاى غلط كه براى گروهى از ره گم گشتگان در شناخت واقعى دين و مذهب پيش آمده است، مرتفع مى گردد.

و اگر مفاهيم واقعى اصطلاحات اسلامى به گونه اى كه هست، معرفى نشود و سياست بازان كهنه كار، افراد مغرض و دزدان عقيده، آنها را به صورت ديگرى جلوه دهند، زيان و ضرر آن براى مسلمانان كمتر از گمراهى صريح، نخواهد بود.

بنابراين، در چنين هنگامه اى، بر يكايك ما مسلمانان واجب است كه براى حفظ آثار اصيل اسلامى، به پاسدارى از ميراث كهن اسلامى خود برخيزيم و در نگهدارى فرهنگ غنى اسلامى خويش، بيش از پيش ساعى و كوشا باشيم و نگذاريم كه هويّت تاريخى، و اصالت ملّى و ميراث فرهنگى مان دستخوش آفت تحريف، و مورد دست برد دزدان عقيده قرار گيرد.

به هر حال، در آيين مقدّس اسلام واژه هاى فراوانى چون قِسط، عدل، زهد، قناعت، توكّل، تسليم، خلافت، ولايت، امامت، مهدويّت، دعا و زيارت يافت مى شوند كه مفاهيمى مخصوص به خود دارند و انحراف از درك معانى حقيقى آنها، مساوى با گمراهى در اصل دين و يا يكى از رشته ها و پايه هاى اساسى دين است.

از جمله اين واژه ها، واژه «انتظار» است كه مربوط به ظهور آخرين حجّت خداوند و مصلح آخرالزمان حضرت مهدى(عليه السلام) است كه بيگانگان با تلقينات و تبليغات سوء و غرض آلود، كوشيده اند تا آن را عامل انحطاط و عقب ماندگى معرّفى نمايند; در حالى كه «انتظار ظهور حضرت مهدى(عليه السلام)» يكى از حساسّ ترين و تاريخ سازترين فرازهاى عقيدتى اسلام است.

اينك براى شناخت كامل انتظار، نخست در باره معنا و مفهوم كلمه «انتظار» از نظر لغت و مذهب بحث مى كنيم; سپس در باره انتظار فرج در اسلام و دلايل آن در قرآن و حديث، سخن مى گوييم; آنگاه در باره «انتظار فرج از ديدگاه نظامهاى سلطه گر» و برداشت هاى غلطى كه برخى از احزاب و مكاتب از اين عقيده اصيل كرده اند، به بحث و بررسى مى پردازيم و در پايان قسمتى از روايات مربوط به انتظار را كه حاكى از سازندگى اين اصل حيات بخش و تلاش انگيز است ـ متذكر مى شويم.

چنان كه پيش تر روشن ساختيم، انتظار فرج از آمال و آرزوهاى ديرين بشر و همه ملّتها و مذاهب بزرگ جهان است كه خمير مايه اصلى آن در اعماق وجود همه انسانها و جوامع مختلف بشرى وجود دارد.

2 ـ انتظار از نظر لغت

«انتظار» در لغت، به معناى چشم داشت و چشم به راه بودن و نوعى اميد به آينده داشتن است; آينده اى خوب يا بد، زشت يا زيبا، مطلوب يا منفور.

نتيجه اى كه از معناى لغوى «انتظار» به دست مى آيد اين است كه، كسى كه عمل زشت و ناهنجارى انجام داده، منتظر كيفر آن است. و كسى كه بذرى را در زمين پاشيده، منتظر است كه و بالاخره كسى كه كار خير و عمل شايسته اى انجام داده، منتظر است تا روزى فرا رسد و او پاداش كار خير و عمل شايسته خود را دريافت نمايد.

3 ـ انتظار در نگاه مذهب

از نظر مذهب، «انتظار» حالتى است كه از تركيب ايمان به خدا و اعتقاد كامل و راسخ به مبانى دين و اشتياق و علاقه به ظهور رهبرى الهى و آسمانى كه بتواند با مدد خداوند، مردمان جهان را تحت فرمان يك آيين در آورد و ستمگران را سر جاى خود بنشاند و آيين توحيد و يكتاپرستى را رواج دهد و حكومت قسط و عدل را در تمام زمين برقرار نمايد ـ به وجود مى آيد و در درون آدمى شعله مى كشد و آمال و آزروهاى انسانى و رفتار فردى و اجتماعى وى را دگرگون مى كند.

انتظار از نظر دين و مذهب، به معناى «اميد و آرزو» است; اميد به آينده اى نويد بخش و سعادت آفرين، اميد به آينده اى كه در آن جهانيان از مفاسد و بدبختيها رهايى يافته، و بشر راه خير و صلاح را در پيش گيرد و دنيا در پرتو تحقق عدل الهى، مدينه فاضله اى گردد.

اين معناى «انتظار فرج» از نظر دين است كه در حقيقت به معنى چشم به راهى براى تحقّق حقّ و عدل و پيروزى دين و برقرارى نظام عدل الهى، مى باشد.

بر اين اساس، شكى نيست كه انتظار فرج، حديث نفس همه انسانها و خواسته مشترك تمامى ملل دنياست و زمان و مكان نمى شناسد و به قوم و گروهى اختصاص ندارد.

به قول يكى از نويسندگان معروف:

«اعتقاد به وجود يك «قائم» كه در آخر دنيا بايد به نحوى خارق عادت و معجزه آسا ظهور كند و دنيا را پس از آن كه پر از ظلم و جور شده از عدل و داد پر نمايد و پايه ايمان را مستحكم سازد، در اغلب مذاهب، حتّى در مصر قديم نيز وجود داشته است.

اين عقيده، يكى از آرزوهاى مهم و ديرين بشر است. و عجبى نخواهد بود اگر مى بينيم در هر زمان، انسان اميدوار به آينده بهترى بوده است . . . عامل عمده اين عقيده ايمان است».^{( [71] )}

آرى خواننده گرامى! عامل اصلى عقيده به ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) و انتظار فرج آخرين حجّت خدا، ايمان است. ايمان عامل بسيار قوى و نيرومندى است كه با وجود آن، پيوسته آدمى خود را خوشبخت و كامروا مى بيند و هرگز با فشار روزگار و تراكم ناملايمات و گرفتاريهاى زندگى، روحيّه خود را نمى بازد و اميد نجات و رستگارى را از دست نمى دهد. پيوسته مى كوشد و مى جوشد و مى خروشد و از خداى خود اميد پاداش دارد، و از او درخواست مى كند كه:

«خدايا! بر امام ما «مهدى(عليه السلام)» درود فرست و دوريش را نزديك گردان . . . و به وسيله ظهور او دلها را پايدار ساز و پيكار سرنوشت ساز را برپا دار».^{( [72] )}

اينك براى اين كه اين موضوع كاملاً روشن شود به بحث و بررسى انتظار فرج و دلايل آن در قرآن و حديث، مى پردازيم.

4 ـ انتظار فرج در اسلام

انتظار فرج در اسلام و به ويژه در مذهب حقّه تشيّع، عبارت از ايمان استوار به امامت و ولايت حضرت ولىّ عصر(عليه السلام) و اميد به ظهور مبارك آن واپسين حجّت خداوند، و آرزوى فرا رسيدن روزگار رهايى مستضعفان از چنگال مستكبران، و تمام شدن دوران داعيه «لمن الملكى» طاغوتيان، و فتح و پيروزى نهايى مؤمنان، و آغاز حكومت صالحان، تا پايان جهان است كه همه اعتقادهاى اساسى اسلام را از يكتايى خدا و رسالت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)و امامت امامان معصوم(عليهم السلام) و تحقّق وعده تخلّف ناپذير خداوند ـ در بر دارد.

انتظار فرج در اسلام، در واقع نوعى آمادگى است. آمادگى براى پاك شدن، پاك زيستن، و دور ماندن از زشتيها و وصول به تزكيه نفس. آمادگى براى حركتى مستمرّ و دائم، با تلاش و كوشش پى گير و خستگى ناپذير توأم با خودسازى و دگرسازى و زمينه سازى. و سرانجام آمادگى براى تهيّه قوا براى شركت در نهضت عظيم آسمانى حضرت مهدى(عليه السلام)كه آغاز آن، ظهور مبارك حضرت ولى عصر(عليه السلام) و فرجام آن، شكست تاريكيها، ظلمها، فسادها، جهلها، جنايتها، قدرت طاغوتها، و نتيجه آن، برپايى حكومت عدل «اللّه» و تحقّق قول و پيمان خداوند به عزّت بخشى مؤمنان است.

پس از روشن شدن اهميّت انتظار درزندگى بشر، به بررسى انتظار فرج در اسلام مى پردازيم تا مفهوم صحيح آن را دريابيم.

اينك براى روشن شدن مطلب به سراغ متون اصيل اسلامى و روايات پيشوايان معصوم(عليهم السلام) مى رويم، و لحن گوناگون آيات و رواياتى كه از ائمّه معصومين(عليهم السلام)در باره مسأله انتظار و ارزش و اهميّت اين عقيده اصيل رسيده است، مورد بررسى قرار مى دهيم.

الف) انتظار فرج در قرآن

مسأله مهمّى كه هميشه در طول تاريخ پر افتخار اسلام مايه اميد مسلمانان و به ويژه «شيعيان» منتظر بوده است، وعده هاى تخلّف ناپذير الهى در مورد آينده اسلام و پيروزى نهايى مؤمنان و مستضعفان و محرومان مى باشد.

آيين مبين اسلام از همان آغاز پيدايش خود و حتّى از همان نخستين سال هاى ظهور پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم) پيوسته مسلمانان را به آينده اى درخشان اميدوار ساخته است.

مسلمانان و به خصوص شيعيان نيز از همان روزگار بعثت رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) تا به امروز بر اثر همان وعده هايى كه پيامبر بزرگوار اسلام به وسيله آيات روحبخش و دلنواز قرآن كريم بدانها داده است، با اعتقادى عميق و راسخ تمامى آن وعده ها را جدّى گرفته، و على رغم همه مشكلات و مصايبى كه در دوران هاى مختلف تاريخ اسلام ديده اند، هرگز اميد خويش را از دست نداده و همواره اين اعتقاد اصيل اسلامى را نصب العين خود قرار داده اند.

مسلمانان بر اساس وعده هاى صريحى كه قرآن كريم بدانها داده است، عقيده دارند كه طبق قانون خلقت و سنّت آفرينش، تاريخ بر مبناى سنّتهاى الهى و وعده هاى خدايى به پيش مى رود، و اگر چند روزى دنيا به نفع ستمگران و تجاوزگران و بى اعتقادان تمام شود، ولى سرانجام، حكومت مطلق جهان به دست صالحان و حقّ پرستان خواهد افتاد و ستمكاران و طاغوتيان و زورمداران نابود خواهند شد و بالاخره عدالت و امنيّت واقعى بر اساس قانون خدا در سرتاسر جهان برقرار خواهد گرديد.

مسلمانان و تمام شيعيان بر اساس اين عقيده سازنده، ايمان راسخ دارند كه «حق» امرى اصيل، و باطلى امر عارضى است، و هر عارضه اى دير يا زود، سهل يا دشوار، از بين مى رود و خواه ناخواه، در آينده اى دور يا نزديك، حقّ در همه جا حاكم و پيروز مى شود، و باطل و باطل گرايان محو و نابود مى گردند; زيرا تحقّق حقّ و عدل، سنّت خدا، و خواست خدا و وعدّه قطعى خداوند است و خداوند در وعده اى كه به بندگان صالح خود داده است، تخلّف نخواهد نمود.

به هر حال، از نظر اسلام، قرآن و مسلمانان، مسأله «انتظار» و اميد به آينده، و حاكميّت مطلق حقّ در تمام جهان در آخر زمان، يكى از مسايل حياتى اسلام است، و قرآن كريم با قاطعيّت هرچه تمامتر اين مسأله را به عنوان يك وعده تخلّف ناپذير الهى مطرح نموده، و در كمال صراحت، پيروزى نهايى ايمان اسلامى و آينده درخشان آيين پاك محمّدى(صلى الله عليه وآله وسلم) را به مسلمانان نويد داده، و جاى هيچ گونه شكّ و ترديد و ابهام براى احدى باقى نگذارده است.

در اين زمينه، آيات بسيارى در قرآن كريم وارد شده كه براى نمونه برخى از آنها را در اينجا مى آوريم.

1 ـ در سوره «توبه» آيه 33 در مورد جهانى شدن آيين اسلام و غلبه اين دين مبين بر همه اديان جهان، چنين آمده است:

(هُوَ الَّذِي اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى وَدِينِ الحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ).

«او كسى است كه پيامبر خود را با هدايت و دين حقّ فرستاد، تا دين حقّ را بر تمام اديان غالب و پيروز گرداند، اگرچه مشركان كراهت داشته باشند».

2 ـ در همان سوره آيه 32، در مورد اراده خداوند بر تكامل نور اسلام، چنين آمده است:

(يُريدوُنَ أَنْ يُطْفِؤوُا نُورَ اللّهِ بأفْواهِهِمْ وَيَأْبَى اللّهُ إِلاّ أنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكافِروُنَ).

«دشمنان مى خواهند نور خدا را با دهانهاى خود خاموش كنند، ولى خدا مى خواهد نور خود را كامل گرداند، اگرچه كافران كراهت داشته باشند».

3 ـ در سوره «نور» آيه 55 در مورد وعده خداوند به صالحان و شايستگان و موادّ مورد وعده چنين آمده است:

(وَعَدَ اللّهُ الَّذينَ آمَنوُا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَسْتَخلِفنَّهُمْ في الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الّذِينَ مِنْ قَبْلِهمْ وَلَُيمَكّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الّذِي ارْتَضى لَهُمْ وَليُبَدِّلَنّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوِفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني لايُشْرِكُونَ بي شَيْئاً وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الفاسِقُونَ).

«خداوند به كسانى از شما كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، وعده داده است كه آنها را خليفه و جانشين خود در روى زمين قرار خواهد داد. همان گونه كه پيشينيان ايشان را خلافت روى زمين مرحمت فرمود. و آيينى را كه بر ايشان پسنديده در سراسر گيتى خواهد گسترد، و ترس و هراسشان را به آرامش و امنيّت مبدّل خواهد نمود آنچنان كه همگان تنها مرا پرستش كنند و هيچ چيزى را شريك من قرار ندهند. و كسانى كه بعد از آن كافر شوند از پليدان و بدكاران خواهند بود».

4 ـ در سوره «غافر» آيه 51 در مورد اين كه خداوند قطعاً فرستادگان خود را يارى خواهد نمود، چنين آمده است:

(إِنّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَالَّذينَ آمَنُوا في الحيوةِ الدُّنْيا وَيَوْمَ يَقُومُ الأَشْهاد).

«به طور قطع و يقين، ما پيامبرانمان و كسانى را كه ايمان آوردند در زندگى دنيا و روزى كه شاهدان (حضرات معصومين(عليهم السلام)) بپاخيزند، يارى مى نماييم».

5 ـ در سوره «انبياء» آيات 105 ـ 106 در رابطه با وعده اى كه خداوند به بندگان صالح و شايسته خود در مورد فرمان روايى آنان بر تمام جهان داده است، چنين آمده است:

(وَلَقَدْ كَتَبنا فِي الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أنَّ الاَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصّالِحونَ).

«ما پس از «تورات» در كتاب «زبور» چنين نوشتيم، كه در آينده، صالحان و پاكان وارثان زمين خواهند بود».

6 ـ در سوره «قصص» آيه 4، در مورد آينده مستضعفان و حكومت آنان بر سرتاسر كره خاكى، چنين آمده است:

(وَنُريدُ اَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارثِينَ).

«و ما اراده كرده ايم بر آنها كه در روى زمين به ضعف كشيده شده اند منّت نهاده، آنان را پيشوايان و وارثان زمين قرار دهيم».

7 ـ در سوره «سجده» آيات 28 ـ 29، در مورد روز قيام منجى بشريّت، و سرنوشت كافران، چنين آمده است:

(وَيَقُولُونَ مَتى هذا الفَتْحُ إنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ * قُلْ يَوْمَ الفَتحِ لايَنْفَعُ الّذينَ كَفَروا اِيمانُهُمْ وَلاهُمْ يُنْظَرُون).

«و ناباوران مى گويند: پس كى اين پيروزى بزرگ فرا مى رسد اگر شما راست مى گوييد؟ بگو (اى پيامبر) روزى كه فتح و پيروزى فرا رسد، ديگر ايمان آوردن براى كسانى كه قبلاً ايمان نداشتند سودى ندارد، و به آنان مهلت و فرصتى داده نمى شود».

8 ـ در سوره «صافّات» آيات 171 ـ 173 در مورد اين كه خداوند به انبيا و فرستادگان خود، و عده نصرت و غلبه همه جانبه داده است، چنين آمده است:

(وَلَقدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنا لِعِبادِنَا الْمُرسَلِينَ * إنّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورونَ * وَإنَّ جُنْدَنا لَهُمُ الغالِبوُنَ).

«ولى (وقتى قرآن آمد) به آن كافر شدند، و زودا كه بدانند، و قطعاً فرمان ما درباره بندگان فرستاده ما از پيش (چنين) رفته است، كه آنان (بر دشمنان خودشان) حتماً پيروز خواهند شد».

9 ـ در سوره «حجّ» آيه 41 ـ در مورد مؤمنانى كه زمامدارى و حكومتشان بر اساس پرستش حقّ، و نظام اجتماعى، و اقتصادى و سياسى دين حقّ است، و خداوند بدانها وعده داده است كه آنان را يارى خواهد نمود، چنين آمده است:

(الَّذِينَ اِنْ مَكَّنّاهُمْ في الأَرْضِ اَقامُوا الصَّلاةَ وَآتوُا الزَّكاةَ وَاَمَرُوا بِالمَعْروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنْكَرِ وَلِلّهِ عاقِبَةُ الاُمُورِ).

«آنها (مؤمنان به خداوند) كسانى هستند كه هرگاه در زمين به آنان قدرت داديم (و آنها را زمامدار مردم گردانيديم) نماز به پا مى دارند، و زكات مى دهند، و امر به معروف مى كنند، و نهى از منكر مى نمايند، و پايان همه كارها از آن خداوند است».

از مجموع آيات ياد شده به خوبى استفاده مى شود كه جهان روزى را در پيش دارد كه حكومت مطلق دنيا به دست پاكان و صالحان و افراد با ايمان خواهد افتاد، و طبق روايات و نويدهاى تمام انبياى الهى، آن عصر درخشان و روزگار طلايى كه مورد انتظار بشر و همه مسلمانان و شيعيان جهان است، همان روز قيام منجى عالم بشر، و دوران پر شكوه ظهور مبارك مهدى موعود(عليه السلام) خواهد بود.

در اين نويدها چهار ركن اساسى براى كارنامه قيام مصلح جهانى و «موعود قرآن كريم» بيان شده است كه ذيلاً از نظر خوانندگان گرامى مى گذرد:

1 ـ حكومت واحد جهانى بر اساس توحيد و خداپرستى به رهبرى موعود قرآن، تشكيل خواهد شد و اداره آن حكومت عادلانه به دست مردم صالح و با ايمان واگذار خواهد گرديد.

2 ـ برنامه هاى عالى اسلامى و نظام كامل حكومت «اللّه» در سرتاسر جهان بدون كم و كاست اجرا، و همه احكام الهى به خود جامه عمل خواهد پوشيد.

3 ـ بيم و هراس توده مردم از بين خواهد رفت، و آرامش و امنيّت كامل در سراسر گيتى برقرار خواهد گرديد.

4 ـ همگان، خداى يكتا را پرستش خواهند نمود، و هرگونه استعباد و بندگى و بت پرستى ريشه كن خواهد شد.

ب) انتظار فرج در روايات اسلامى

اميد و آرزو و دل بستن به آينده بهتر و زندگى مرفّه تر كه شامل عنصر خوشبينى نسبت به جريان كلّى نظام طبيعت و سير تكاملى تاريخ و اطمينان به آينده روشن تر، و طرد عنصر بدبينى نسبت به پايان كار بشر است، در زبان روايات اسلامى «انتظار فرج» خوانده مى شود.

اصل انتظار فرج، از يك اصل كلّى اسلامى و آيات كريمه قرآن مجيد مايه مى گيرد، و آن اصل حرمت يأس و نوميدى از لطف و رحمت خداوند است.

مسلمانان بر اثر نويدهاى قرآن كريم و پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) و جانشينان معصوم آن حضرت عقيده دارند كه در پايان روزگار، خداوند مردى را از دودمان پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) بر مى انگيزاند كه به وسيله او «دين اسلام» را آشكار مى سازد.

اين موعود عزيز، بر اساس صحيح ترين و استوارترين مصادر اسلامى و بشارتهاى انبياى الهى، ونويدهاى كتب مذهبى اهل اديان، دوازدهمين جانشين رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) و از فرزندان پاك و معصوم على و زهرا(عليهما السلام) و هم نام و هم كنيه پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) است كه در بين مسلمانان به عناوين مختلفى چون: «مهدى»، «قائم»، «منتظر»، «صاحب الامر»، «صاحب الزمان»، «حجّة اللّه»، «بقيّة اللّه» و «خَلَف صالح» شهرت دارد.

اينك به قسمتى از اين روايات كه ما آنها را به عنوان نمونه در اينجا مى آوريم، توجّه فرماييد.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد:

«لو لم يبق من الدنيا إلاّ يوم لطوّل اللّه ذلك اليوم حتّى يبعث رجلاً منّي أو من أهل بيتي ـ يواطىء اسمه اسمي يملأ الأرض قسطاً وعدلاً كما مُلئت ظلماً وجور . . .».

«اگر از دوام دنيا به جز يك روز بيشتر نمانده باشد، خداوند آن روز را به قدرى طولانى مى گرداند تا مردى از دودمان من ويا از اهل بيت مر ـ برانگيزد كه هم نام من است . . . او زمين را پر از عدل و داد مى نمايد همچنان كه پر از ظلم و جور شده است».^{( [73] )}

همچنين در حديث ديگرى مى فرمايد:

«أبشّركم بالمهدي يملأ الأرض قسطاً وعدلاً كما مُلئت جوراً وظلماً، يرضى عنه ساكن السّماء وساكن الأرض».

«شما را به حضرت مهدى(عليه السلام) مژده مى دهم كه او زمين را پر از عدل و داد مى كند همان طورى كه پر از ظلم و ستم شده است. ساكنان آسمان و زمين از او خشنود مى شوند».^{( [74] )}

و نيز در يك حديث ديگر مى فرمايد:

«لاتنقضي الساعة حتّى يملك الأرض رجلٌ من أهل بيتي، يملأ الأرض عدلاً كما مُلئت جوراً».^{( [75] )}

«دنيا به آخر نمى رسد مگر اين كه مردى از اهل بيت من، تمام جهان را مالك شود; او سراسر روى زمين را پر از عدل كند همچنان كه پر از ستم شده باشد».

اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد:

«المهديّ منّا في آخر الزمان، لم يكن في اُمّة من الاُمم مهدي ينتظر غيره».^{( [76] )}

«مهدى(عليه السلام) مردى از دودمان ماست كه در آخرالزمان ظاهر مى شود. در همه عالم شخصى به نام مهدى منتظر كه مردم انتظارش را مى كشند جز او وجود ندارد. (او يك تن بيشتر نيست)».

از اين حديث شريف استفاده مى شود كه مهدى موعود منتظر(عليه السلام) در سراسر عالم يكى است و از دودمان رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) و فاطمه زهرا(عليها السلام) و على مرتضى(عليه السلام)است كه در آخر زمان ظهور مى نمايد، و هرگز تعددى در آن وجود ندارد، و به قول معروف، «مهدى شخصى است نه نوعى».

امام حسين(عليه السلام) مى فرمايد:

«منّا اثنا عشر مهديّاً، اوّلهم أميرالمؤمنين علي بن أبي طالب وآخرهم التاسع من ولدي هو الإمام القائم بالحقّ، يحيي اللّه به الأرض بعد موتها، ويظهر به دين الحقّ على الدين كلّه ولو كره المشركون».^{( [77] )}

«امامان دوازده گانه از ما هستند كه اوّل آنها اميرمؤمنان على(عليه السلام) و آخرينشان نهمين فرزند من امام قائم به حقّ است. خداوند به وسيله او زمين مرده را زنده و آباد گرداند، و دين حقّ را بر همه اديان پيروز گرداند گرچه مشركان خوش ندارند».

امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد:

«إنّ الدنيا لاتذهب حتّى يبعث اللّه عزّوجلّ رجلاً منّا أهل البيت يعملُ بكتاب اللّه، لايرى فيكم مُنكراً إلاّ أنكره».^{( [78] )}

«دنيا به پايان نمى رسد تا اين كه خداى تعالى مردى از خاندان مرا برانگيزد كه به كتاب خدا (قرآن) عمل كند، و در ميان شما كار زشتى را نبيند جز آنكه از آن جلوگيرى نمايد».

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:

«الخلف الصالح من ولدي وهو المهدي، اسمه محمّد وكنيته أبو القاسم يخرج في آخر الزمان».^{( [79] )}

«خلف صالح از فرزندان من همان مهدى است كه نام او «محمّد» و كنيه اش ابوالقاسم است و در آخر زمان ظاهر مى شود».

احمد بن زياد از امام كاظم(عليه السلام) پرسيد:

آيا در ميان شما امامان كسى هست كه از انظار مردم غايب شود؟

امام(عليه السلام) فرمود:

«آرى، او كسى است كه شخصاً از ديدگان مردم غايب مى شود ولى يادش از دلهاى مؤمنان نمى رود; او دوازدهمى ما امامان است كه خداوند هر مشكلى را براى او آسان مى كند و هر سختى و ناهموارى را براى او هموار مى نمايد. گنجها و معادن زمين را براى او ظاهر مى گرداند و هر دور و درازى را براى او نزديك و كوتاه مى كند و هر ستمگر گردن كشى را به وسيله او نابود مى سازد و هر شيطان سركشى را به هلاكت مى رساند. او پسر بانوى كنيزان است كه ولادتش بر مردم پوشيده مى ماند . . . تا زمانى كه خداوند او را ظاهر گرداند و به وسيله او زمين را پر از عدل و داد كند چنان كه پر از ظلم و ستم شده باشد».^{( [80] )}

آنچه تا بدين جا گفته شد نمونه اى از روايات فراوانى است كه در باره آينده تاريخ و انتظار فرج آخرين حجّت خدا از پيشوايان معصوم(عليهم السلام) وارد شده است.