26. چهل حديث در پرتو چهل آيه در فضائل حضرت وليّ عصر: گروهي از نويسندگان، تهران: حديث، چاپ سوم 1375ش، 96ص، پالتويي.

27. چهل حديث در پرتو چهل آيه(53) در فضائل حضرت وليّ عصر: گروهي از نويسندگان، تهران: وزارت ارشاد، چاپ اوّل)1374ش)، 83ص، پالتويي؛ چاپ سوم 1378ش، 96ص، پالتويي.

اين کتاب که پنجمين چهل حديث منتشر شده توسّط اين ناشر در شمار مي رود، شامل چهل آيه از قرآن مجيد که با عنايت به چهل حديث، به امام زمان تأويل شده است، مي گردد.

28. چهل حديث در فضائل حضرت وليّ عصر: گروهي از نويسندگان، تهران: خانه کتاب ايران، چاپ اوّل 1374ش / 1416ق، 68ص، پالتويي؛ چاپ دوم 1375ش، 72ص، پالتويي.

احاديث اين اثر، از منابع هر دو گروه شيعه وسنّي، گردآوري واستخراج شده است.

29. چهل حديث انتظار: محمود شريفي (1331ش -...)، قم: معروف، چاپ اوّل 1375ش؛ چاپ دوم 1376ش؛ چاپ سوم 1378ش؛ چاپ چهارم 1382ش، 64ص، جيبي.

30. چهل حديث سيره مهدوي: محمود مدني بجستاني (1343ش -...)، قم: معروف، چاپ اوّل 1377ش؛ چاپ سوم 1379ش، 80ص، جيبي.

31. چهل حديث آخرين پيشواي معصوم: سيّدمحمّد طباطبايي، تهران: ايران نگين، چاپ اوّل 1378ش، 48ص، جيبي.

32. چهل حديث امام مهدي در کلام اميرالمؤمنين: صادق سيّدنژاد، قم: مسجد مقدّس جمکران، چاپ اوّل 1379ش؛ چاپ دوم 1380ش، 66ص، جيبي؛ چاپ سوم 1382ش، 36ص، رقعي.

33. چهل حديث در شناخت امام زمان: گروه محقّقان، قم: دليل ما، چاپ اوّل 1378ش؛ چاپ دوم 1379ش؛ چاپ سوم 1380ش، 48ص، رقعي.

34. گل ياسين حاوي دو اربعين حديث در ارتباط با حضرت حجّت: محمّد مطهّر، قم: اتقان، چاپ اوّل 1380ش، 96ص، جيبي.

چهل حديث از قول امام زمان وغالباً از بحارالانوار با ترجمه فارسي وترجمه منظوم.

35. چهل سخن: مهدي شيزري، ويرايش: عبدالحسين طالعي (1340ش -...)، تهران: ريحان، چاپ اوّل 1381ش؛ چاپ سوم 1383ش، 48ص، رقعي.

گزيده اي است از سخنان حضرت مهدي عليه السلام.

36. از انتظار تا ديدار؛ چهل حديث از غيبت تا ظهور امام عصر (عجل الله فرجه): سيّد جعفر خلخالي، قم: دليل ما، چاپ اوّل 1382ش، 64ص، رقعي.

متن عربي وترجمه فارسي چهل حديث از پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله وسلم) وائمّه معصومين (عليهم السلام).

37. چهل حديث؛ برگزيده اي از احاديث درباره حضرت مهدي (عليه السلام) ومنتظران: محمّدکاظم بهنيا، ويرايش: عبدالحسين طالعي (1340ش -...)، تهران: ريحان، چاپ اوّل 1382ش، 116ص، رقعي.

38. شرح چهل حديث از حضرت مهدي: علي اصغر رضواني، ويرايش: حميده انصاري، محمّدجواد شريفي، قم: مرکز مديريّت حوزه علميّه قم، چاپ اوّل 1382ش، 134ص، رقعي.

متن عربي وترجمه فارسي چهل حديث به همراه شرح کوتاه هريک از روايات مذکور.

39. زندگاني امام مهدي وشرح حال چهار نايب خاصّ آن حضرت به انضمام چهل حديث از آن بزرگوار: يوسف درودگر، تهران: جمال الحق، چاپ اوّل 1382ش، 120ص، رقعي.

40. چهل حديث پيرامون آخرين نشانه هاي ظهور، تهران: موعود عصر، چاپ دوم 1383ش، 36ص، پالتويي.

41. چهل حديث پيرامون مهدي آل الرّسول: علي اکبر مهدي پور (1324ش)، چاپ نشده است؛ نسخه خطّي کتابخانه مؤلّف.(54)

احاديث اين کتاب از چهل کتاب که توسّط چهل نويسنده اهل سنّت پديد آمده، واختصاصاً به امام زمان پرداخته اند، واز هر کتاب تنها يک حديث استخراج شده است.

42. چهل حديث پيرامون مهدي فاطمه: علي اکبر مهدي پور (1324ش -...)، چاپ نشده است؛ نسخه خطّي کتابخانه مؤلّف.(55)

شامل چهل حديث از چهل صحابي پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله مي شود.

علاوه بر چهل حديث هاي مذکور که به صورت مستقلّ واختصاصي به امام زمان پرداخته اند، مي توان از دو دسته ديگر از چهل حديث ها سخن به ميان آورد: اربعين هايي که به جمع چهل حديث از چهارده معصوم پرداخته، وچه بسا صفحاتي را به احاديثي از امام عصر، ويا رواياتي درباره ايشان اختصاص داده اند؛ ودسته ديگري که به گردآوري چهل حديث از (هر يک) از معصومان روي آورده، ودر حقيقت، چهارده (چهل حديث) را در مجموعه اي گردآورده اند.

بديهي است که مجموعه هاي گروه نخست، از بحث ودامنه اين کتاب شناسي خارج اند، امّا کتاب هاي دسته دوم، از آن جهت که در حقيقت، اربعيني مستقل را در ضمن مجموعه اي آورده اند، لازم مي سازد تا به نمونه هايي از آن ها اشاره کنيم:

43. چهل سخن: سيّدمحمّدحسين حجازي، تهران: فجر، 1335ش؛ تهران: انتشار، 1362ش، 254ص، رقعي.

شرح کوتاهي از زندگي پيامبرصلي الله عليه وآله وامامان معصوم عليهم السلام وچهل حديث از هرکدام.

44. از هر معصوم چهل حديث: محمّدعلي کوشا (1331ش -...)، قم: منطق، (چاپ اوّل)1373ش، 320ص، رقعي؛ قم: سينا، (ويرايش دوم)، چاپ دوم 1374ش، 352ص، رقعي.

ارائه متن وترجمه فارسي چهل حديث از چهارده معصوم، به همراه شرح زندگاني هر يک از معصومان.

45. گفتار دل نشين چهارده معصوم شامل 560 حديث از چهارده معصوم از هرکدام چهل حديث: ترجمه محمّدمحمّدي اشتهاردي (1323ش -...)، قم: انصاريان، چاپ چهارم 1374ش؛ چاپ پنجم 1374ش؛ چاپ ششم 1378ش؛ چاپ هفتم 1381ش، 296ص، رقعي.

46. فروغ حديث: محمود شريفي (1331ش -...)، قم: معروف، چاپ اوّل 1375ش؛ چاپ دوم 1377ش، 264ص، وزيري.

شامل چهل حديث در هريک از موضوعات قرآن، بينش وحکمت، انتظار فرج و....

47. سيره وسخن پيشوايان: محمّدعلي کوشا (1331ش -...)، قم: پارسايان، چاپ اوّل 1376ش، 384ص، وزيري؛ چاپ دوم 1378ش، 390ص، وزيري.

در بخش نخست، زندگاني چهارده معصوم را در چهارده فصل آورده، ودر بخش دوم، از هريک از آنان، چهل حديث به زبان عربي، وبا ذکر منابع ومآخذ نقل کرده، وترجمه فارسي هر حديث را به صورت زيرنويس آورده است.

48. گل واژه هاي پاکان: ناصر پاک پرور، تهران: مدرسه، چاپ اوّل 1376ش؛ چاپ دوم 1383ش، 280ص، وزيري.

ترجمه فارسي ومتن چهارده چهل حديث از چهارده معصوم عليهم السلام.

49. الاربعون حديثاً عن کلّ معصوم: علي پناه اشتهاردي، به تصحيح کمال کاتب، قم: مؤسّسه سيّدة معصومه، چاپ اوّل شوّال 1420ق، 259ص، وزيري.

متن عربي چهل حديث از چهارده معصوم عليهم السلام در چهارده بخش فراهم آمده، وگاه با شرح وتوضيح اندکي از سوي مؤلّف همراه است. (اربعون حديثاً عن الامام المهديّ المنتظر) در صفحات 221 تا 240 درج شده است.

50. چهل حديث: علي پناه اشتهاردي، ترجمه: ديلمي، قم: مطبوعات ديني، چاپ اوّل 1382ش، 512ص، وزيري.

51. اربعين الاولياء؛ چهل حديث از هر معصوم شامل 560 حديث، با فهرست موضوعي: اصغر تاجيک وراميني، تهران: نسيم دانش، چاپ دوم 1382ش، 336ص، رقعي.

52. چهل مجلس، هزار حديث؛ شامل چهل مجلس به ضميمه چهل حديث از هر معصوم: احمد دهقان (1350ش -...)، ويرايش: محمّد جواد کمار، قم: ناصر، چاپ اوّل 1382ش، 368ص، وزيري.

کتاب حاضر

دانستيم که نگارش وگردآوري چهل حديث در پيرامون امام زمان، چندان فراوان وپُر شمار نيست، وديديم که شايد اين کتاب را بتوان - بر اساس زمان انتشار -، نخستين اربعين منتشر شده در قرن پانزده هجري دانست که به موضوع امام دوازدهم پرداخته است.

کتاب حاضر به همين سبب، وبه خاطر شيوه نامه پسنديدني مؤلّف در انتخاب روايات صحيح وخواندني، در پاسخ به هريک از موضوعات مورد پرسش ذهن جست وجوگر نسل جوان بود که توجّه محافل ومجامع علمي را به خود جلب کرده، ودر مجلّات تخصي، پژوهشي وماندگاري همچون: فصل نامه تراثنا (56) ودوماه نامه آيينه پژوهش(57) نام خويش را به ثبت رساند، ودر کتاب هاي معتبري همانند: بيست مقاله رضا استادي(58)، کتاب نامه امام مهدي عليه السلام از علي اکبر مهدي پور(59)، چهل حديث پيرامون يوسف زهرا از همو(60)، معجم التّراث الکلامي اثر گروهي از نويسندگان مؤسّسه امام صادق عليه السلام زير نظر جعفر سبحاني(61)، ومعجم ما کُتب عن الرّسول واهل البيت عليهم السلام از عبدالجبّار رفاعي(62) مورد بحث وبررسي قرار گرفت.

ترجمه حاضر

ترجمه فارسي، سعي بر آن داشته، تا علاوه بر ساختار آزاد وتسامح در ترجمه، از جملات تحريري، تغيير متن روايي احاديث شريف، تعليق وتحشيه، حذف وتلخيص، وکاهش وافزايش متون به دور باشد. با اين حال آن جا که در متن فارسي به کلمه يا کلماتي در درون قلّاب ( ) بر مي خوريد(63)، نشان از افزوده هاي مترجم است بر متون عربي احاديث، براي ارائه ودست يابي به ترجمه اي روشن تر.

نبايد از نظر دور داشت که به جا ماندن متن اصلي احاديث به زبان عربي، به جز ياري رساندن به پژوهش گران، وفراهم آوردن رضايت خواستاران کلام نوراني معصومان(64)، مقابله ترجمه فارسي با متن اصلي، وسنجيدن عيار ترجمه را ممکن ساخته است.

از سويي ديگر، تجديد چاپ اين پژوهش(65) فرصتي فراهم آورد تا:

53. نکته هاي مترجم، در توضيح برخي موارد، با امضاي (مترجم) در پاورقي بيايد؛.(66)

54. بازبيني همه جانبه اي - به ويژه در ذکر مصادر وعنوان هاي فرعي - در کتاب، صورت پذيرد؛

55. پانوشت ها وارجاعات، به سبک علمي، با سرشناسه هاي کتابخانه ملّي، ودر قالب هاي نوين امروزي، تغيير يابد؛

56. غلطنامه پاياني طبع پيشين کتاب، در متن، اِعمال شود(67)، وديگر اغلاط مطبعي موجود، اصلاح گردد؛

57. آيات قرآني وروايات شريف، وتمامي متون عربي، اعراب گذاري شده، ومشکول گردد؛

58. مراجعه به مصادر ومنابعي که مؤلّف از آن ها به صورت غير مستقيم ياد مي کند، انجام گيرد؛ ودر مواردي که ارائه وذکر مأخذ از قلم افتاده، منبع صحيح ومورد نظر، استخراج، ودر پاورقي ذکر شود.

م. ر. زادهوش

دهم تير ماه 1381

مقدمه مؤلف

درباره حضرت مهدي احاديث متواتري از طريق شيعه وسنّي نقل شده است؛ چنان که شيعه اماميّه به تصويري روشن از او دست يافته، واهل سنّت نيز اجمالاً بدان حضرت معتقد شده، ودر اين ميان تنها پاره اندکي از روي مکابره به انکار وي پرداخته اند. بلکه مي توان گفت، اعتقاد به او سرچشمه در فطرت دارد؛ زيراکه تمامي انسان ها چشم انتظار مصلحي جهاني اند که زمين را از عدل وداد بياکنَد.

چه بسا دانشمند مسلماني از عامّه واز خاصّه نيست که رساله وکتابي درباره مهدي (عجل الله فرجه) نپرداخته باشد؛ از همين جهت، فصل نخست کتاب حاضر به ذکر پاره اي از آن ها اختصاص يافته است.

نخستين منابع مهدي شناسي

بديهي مي نمايد که مجموعه هاي حديثي ما واهل سنّت مملوّ از احاديث پيرامون حضرت مهدي است، ولي مقصود ما در اين جا دانستن نخستين کسي است که در اين باره رساله وکتابي جداگانه پرداخته است. بنابراين نخستين نگارنده پيرامون مهدي بايد در ميان راويان احاديث شيعه باشد.

چنين است، ولي اکنون کمبود زمان ودانشم اجازه آن نمي دهد که همان يک نفر را يافته، وبه خوانندگان معرّفي کنم. از همين رو به ذکر گروهي از متقدّمان که پيرامون اين مبحث، دست به نگارش برده اند، مي پردازم، ممکن است نويسنده نخستين منبع، در ميان آنان، يا جز ايشان باشد؛ واللّه العالم.

نگارش هاي شيعي

برخي از راويان شيعه درباره حضرت مهدي، يا غيبت وقيام آن حضرت مطالبي نگاشته اند؛ از آن ميان:

فضل بن شاذان بن خليل نيشابوري - درگذشته به سال 260ق - که بنا بر گزارش نجّاشي کتاب القائم عليه السّلام را نگاشته است.(68)

به گفته نجّاشي، عليّ بن مهزيار اهوازي، راوي از امام رضا وامام محمّد تقي عليهما السلام، ووکيل امام محمّد تقي وامام هادي از راويان ثقه ودرست عقيده است که طعني بر او نکرده اند؛ وي کتاب القائم عليه السّلام را نگاشته است.(69)

محمّد بن حسن بن جمهور عمّي(70) بصري راوي از امام رضاعليه السلام که کتاب صاحب الزّمان عليه السّلام، وکتاب وقت خروج القائم عليه السّلام از او است. شيخ طوسي در فهرست از او ياد کرده است.(71)

عبّاس بن هشام ابوالفضل ناشري اسدي از راويان عرب تبار وثقه وجليل در ميان اصحاب ما است که احاديث فراواني را روايت کرده، ودر سال 220 يا يک سال پيش از آن بدرود حيات گفته است. نجّاشي کتاب الغيبه را از او دانسته است.(72)

عليّ بن حسن طايي جَرمي، مشهور به طاطَري، از فقها ومحدّثان ثقه است، واز شخصيّت ها ومشايخ واقفه به شمار مي رود. وي کتاب الغيبه را نگاشته است.(73)

حسن بن عليّ بن ابي حمزه بطائني کتاب الفتن که همان کتاب الملاحم است، کتاب القائم الصّغير وکتاب الغيبة از او است. وي از شخصيت هاي واقفيّه در عصر امام رضاعليه السلام بوده، ونجّاشي درباره او مي گويد: (مشايخ خود - رحمهم اللّه - را ديدم که وي را در شمار چهره هاي واقفه مي آوردند).(74)

نگارش هاي اهل سنت

شايد نخستين کسي که از ميان سنّيان در اين موضوع قلم زده، عبّاد بن يعقوب رواجني باشد که کتاب اخبار المهدي عليه السّلام را دارد، همان گونه که شيخ طوسي در فهرست از او ياد کرده، وتصريح ورزيده که سنّي مذهب است.(75) وي در سال 250 درگذشته؛ چنان چه ابن حجر عسقلاني در تقريب او را آورده، وگفته است: (صدوق وراست گو بود، وبه سال 250 بمرد)، وذهبي گفته است: (در حديث، راست گو وصادق بود)(76)، وصاحب ذريعه نيز در کتابش يادي از او کرده است.(77)

هم چنين قاضي ابوعَنبس محمّد بن اسحاق بن ابراهيم کوفي، قاضي صَيمره کتاب صاحب الزّمان را نگاشته، وابن نديم در فهرستش وي را ياد کرده، وتصريح کرده است که او (اديبي آشنا به دانش نجوم بود، وتا زمان معتمد بزيست، ودر زمره نديمان وي شد).(78) ياقوت (حموي) در معجم الادباء شرح حالش را نگاشته، وگفته است که او، معتمد را - که در سال 279 درگذشت - درک کرده است.(79) علّامه خرسان در مقدّمه اش بر کتاب البيان في اخبار صاحب الزّمان از او نام برده است.(80)

به هر صورت علاقه داشتم، تا رساله اي در احاديث وارد شده از امامان معصوم درباره مولايمان صاحب الزّمان - عجّل اللّه تعالي فرَجه الشّريف، وروحي وارواح العالمين لتراب مَقدَمه الفداء - جمع آورم؛ پس برگ هاي پيش رو را گردآورده، والاربعون حديثاً في من يملأ الارض قسطاً وعدل(81) نام نهادم. مي دانم که رساله حاضر، تحقيق وتدقيق وتأليف وتصنيف نيست، ولي نشان از دوستيِ صاحب خويش دارد؛ زيرا تا آن گاه که مشغول نگارش آن بودم، همو در يادم بود.

پوشيده نمانَد که تمامي احاديث گردآمده در اين رساله به واسطه مشايخ بزرگوارم، به صورت سلسه وار، به صاحبان کتاب ها متّصل مي گردد(82)، واسناد آن ها تا راوي ومرويّ عنه در کتاب هاي آنان موجود است، ولي آن ها را - براي رعايت اختصار - حذف کردم. هرکس که خواهان آگاهي از اين گونه اطّلاعات باشد، مي تواند به مآخذ ياد شده در پاورقي هاي هر حديث، مراجعه کند.

پايان اين مقدّمه، سپاسداشتي است از حجّت الاسلام حاج سيّد احمد حسيني اشکوري - مدّ ظلّه - به خاطر تصحيحاتي که در اين رساله انجام داد، وراهنمايي هايش به هنگام تدوين آن.

اقوال

در اين فصل به خاطر آن که بر خواننده مطالبي چند، آشکار شود، اشاره اي داريم به برخي رساله ها وکتاب ها، ومتن پاره اي گفتارها درباره حضرت مهدي؛ نخست از شيعه آغاز مي کنيم، سپس به بزرگان اهل سنّت مي پردازيم، وخوانندگان را به تدبّرِ در گفتارها فرا مي خوانيم.