بسم الله الرحمن الرحيم

با سلام و تحيّات الهى به پيشگاه مقدس و ملكوتى رسول گرامى اسلام حضرت محمّد صلى الله عليه وآله پيام آور بزرگ خدا كه خداوند او را با بهترين عناوين و زيباترين اوصاف در كتاب كريمش مورد ستايش قرار داده است. وَاِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ (1)
شخصيتى كه شاهد و مبشّر و نذير بود و دعوت كننده به سوى حق و چراغ روشن هدايت(2) و اِجابت دعوت او براى انسانها تضمين كننده حيات طيّبه و رسيدن به سعادت و خوشبختى(3) .
و با عرض بهترين درودها و سلامها به محضر اهل بيت پيامبر اكرم )امام على بن ابيطالب و حضرت فاطمه و فرزندان معصوم آنان( كه خداوند متعال آنها را از هرگونه رجس منزّه ساخته است(4) و ولايت كليّه الهيّه را كه زمينه اكمال دين و اتمام نعمت را بوجود آورد به آنان اختصاص داده است(5) .
و با عرض ادب و احترام به روح ملكوتى امام خمينى )ره( حقيقت هميشه زنده‏اى كه در زمان حاضر مجدّد و احياگر اسلام ناب محمّدى گشت و با شخصيت كم نظير خود بساط كفر و شرك را از سرزمين‏ايران اسلامى‏برچيد و نظام مقدس جمهورى اسلامى را با محوريت ولايت فقيه بنيان نهاد.
و با نثار بهترين درودها به ارواح طيبه شهداى اسلام كه با فداكاريها و از خود گذشتگيهاى تحسين برانگيز با فساد و تباهى به مبارزه برخاستند و شمع محفل بشريت گشتند .
و با آرزوى سلامتى و طول عمر همراه با عزّت و اقتدار براى رهبر معظم انقلاب اسلامى حضرت آيت‏اللَّه خامنه‏اى )مدّظلّه‏العالى( كه با صلابت و شجاعت همراه با تدبير و فقاهت، دشمنان اسلام را مأيوس نموده و راه روشن امام خمينى را استمرار بخشيده است.
و با تشكر از محققان گرانقدر و اساتيد حوزه و دانشگاه ، بويژه حضرت حجةالاسلام و المسلمين حاج سيد احمد خاتمى»زيدعزه« كه زمينه تحقيق و تأليف اين اثر را فراهم آوردند.
و اَمّا بعد... نكاتى پيرامون اين تحقيق كه تذكر آنها لازم و مفيد به نظر مى‏رسد.

الف - اهداف و ضرورتهاى اين تحقيق
انسان موجودى است كه براى رسيدن به سعادت و خوشبختى نيازمند الگو و اُسوه نيكو مى‏باشد كه بتواند با پيروى از او عقل و فطرت خود را شكوفا كند و زمينه خوشبختى خويش را فراهم نمايد.
براى رفع اين نياز حياتى، خداوند متعال رسول خود را به عنوان اسوه حسنه معرفى مى‏نمايد
»لَّقَدْ كانَ لَكُمْ فى رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسنَةٌ لِّمَن كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الاَخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً.(6)
مسلّماً براى شما در زندگى رسول خداصلى الله عليه وآله سرمشق نيكويى بود، براى آن‏ها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مى‏كنند.
پيامبر عظيم الشأن اسلام‏صلى الله عليه وآله در اين آيه به عنوان اُسوه حسنه بطور مطلق و در همه عرصه‏هاى زندگى معرفى شده است. بر اين اساس مسلمانان موظف هستند كه تمام ابعاد شخصيت آن حضرت را مورد تحقيق قرار دهند تا مقدمه پيروى از ايشان براى آنان فراهم آيد.
از عرصه‏هايى كه بايد شيوه و سيره رسول خداصلى الله عليه وآله مورد دقت قرار گيرد شيوه مبارزه آن حضرت با مفاسد اجتماعى است زيرا:
راه صحيح مبارزه با مفاسد اجتماعى بهترين عامل در جلوگيرى از توسعه و گسترش آن است آگاهى و معرفت نسبت به شيوه مبارزه رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله با مفاسد اجتماعى مى‏تواند راه صحيح مبارزه در اين ميدان را به مسلمانان نشان دهد و آنان را از افراط و تفريط كه از جمله عوامل گسترش فساد است مصون بدارد.
نكته ديگرى كه ضرورت اين تلاش معرفتى را آشكار مى‏سازد اين است كه:
بعد از مدتها انتظار و آن همه تلاش و مجاهدت، و شهادت عالمان و مبارزان راه دين، حكومتى بر اساس قرآن و عترت تشكيل شده است طبيعى است كه دشمنان اسلام با ترويج مفاسد بر اساس نقشه‏هاى حساب شده تلاش مى‏كنند كه زمينه عدم موفّقيّت و نابودى حكومت اسلامى را فراهم سازند. بيان دقيق و صحيح شيوه مبارزه پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله با مفاسد اجتماعى در اين موقعيت حساس، زمينه ساز عمل صحيح در دفاع از انقلاب اسلامى مى‏باشد ضمن اينكه، اين تحقيق، يك تحقيق تاريخى است و مى‏تواند به سؤالات فراوان پيرامون حوادث صدر اسلام در موضوع مورد بحث پاسخ گويد سؤالاتى مانند:
مفاسد اجتماعى در صدر اسلام چه بوده است؟
و چه مقدار در جامعه آن روز رواج داشته است؟
رسول گرامى اسلام‏صلى الله عليه وآله با چه شيوه‏اى به مبارزه با آنها پرداخت؟
آيا زمان و مكان در انتخاب شيوه مبارزه آن حضرت تأثير داشت يا نه؟
آيا پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله به مسلمانان در مورد مسائل اجتماعى مسؤوليت ويژه‏اى تعليم مى‏نمود؟
شيوه مبارزه آن حضرت تا چه اندازه موفق و مؤثر واقع گشت و جامعه آن عصر را متحول نمود؟ و......

ب- پيشينه تحقيق
با بررسيهاى انجام شده در مراكز تحقيقاتى اينگونه به نظر مى‏رسد كه پيرامون اين موضوع )شيوه مبارزه پيامبر اكرم با مفاسد اجتماعى( تحقيقى مستقل و جامع صورت نگرفته است. هر چند در ميان كتابهاى تاريخى و تحليلى صدر اسلام مطالب و نكات فراوانى را محققين بزرگوار در رابطه با اين موضوع مطرح نموده‏اند. بر اين اساس اين تحقيق مى‏تواند يك حركت فرهنگى و معرفتى جديد قلمداد شود. كه سيره و سنت پيامبر اكرم را در مبارزه بامفاسد اجتماعى معرفى مى‏نمايد و لذا شك نيست كه نارسائيهايى در اين تحقيق به چشم خواهد خورد. كه اميدوارم فضلاى محترم حوزه و دانشگاه از راهنمايى و ارشاد مضايقه نفرمايند.

ج- منابع و روش تحقيق
منبع اصلى در اين تحقيق آيات نورانى قرآن كريم است. از روايات و تاريخ معتبر به عنوان شاهد استفاده شده است. روش استفاده از آيات قرآن بر اساس سوره‏هاى مكى و مدنى بوده است. بدين ترتيب كه ابتدا سوره‏هاى مكى و سپس سوره‏هاى مدنى قرآن مورد بررسى قرار گرفته است و آيات مربوط به موضوع مورد استفاده قرار گرفته است تا يك سير منطقى و منظم از سيره رسول گرامى اسلام در مبارزه با مفاسد اجتماعى معرفى گردد و لذا مصاديق مبارزه با مفاسد اجتماعى و روشهاى مبارزه در كنار هم مطرح شده‏اند زيرا با بررسى مصاديق است كه مى‏توان شيوه و روش را از آنان انتزاع نمود.

د- توضيح واژه فساد
1- لغت نامه ها
از بررسى كتاب‏هاى لغت پيرامون واژه فساد اين نتيجه بدست مى‏آيد كه: كلمه فساد نقيض كلمه صلاح است.
در كتاب العين آمده است:
فَسَدَ: الفساد نقيض الصلاح .(7)
در ديگر كتابهاى لغت نيز همين تعريف برگزيده شده است.(8)
راغب اصفهانى به تبيين بيشتر از واژه فساد پرداخته است او مى‏نويسد:
فَسَدَ: الفساد خروج الشى عن الاعتدال قليلاً كان الخروج عنه او كثيراً (9)
فساد خارج شدن از اعتدال است چه كم چه زياد.
اين واژه در زبان فارسى نيز همين معنا را دارد و اصولاً اين كلمه از زبان عربى به فارسى منتقل شده است. به عنوان مثال در لغت نامه دهخدا آمده است(10) فساد: تباه شدن، ضد اصلاح و شرارت و بدكارى.
2- واژه فساد در قرآن و روايات: در قرآن كريم ماده فَسَدَ 50 بار به صورت‏هاى گوناگون بكار رفته است.
از بررسى اين آيات استفاده مى‏شود كه هر عملى كه انسان و جامعه بشرى را از رسيدن به سعادت واقعى دور كند فساد نام دارد واژه‏اى كه در قرآن مقابل فساد بكار رفته است صلاح است به نمونه‏هايى از آيات قرآن دقت نمائيد:
»وَ إِذَا قِيلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فى الأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نحْنُ مُصلِحُونَ«(11)
و هنگامى كه به آنان گفته شود: »در زمين فساد نكنيد« مى‏گويند: »ما فقط اصلاح‏كننده‏ايم«.
»مِنْ أَجْلِ ذَلِك كتَبْنَا عَلى بَنى إِسرءِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسا بِغَيرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فى الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاس جَمِيعاً وَ مَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاس جَمِيعاً وَ لَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسلُنَا بِالْبَيِّنَتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيراً مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِك فى الأَرْضِ لَمُسرِفُونَ«(12)
به همين جهت، بر بنى اسرائيل مقرّر داشتيم كه هر كس، انسانى را بدون ارتكاب قتل يا فساد در روى زمين بكشد، چنان است كه گويى همه انسانها را كشته؛ و هر كس، انسانى را از مرگ رهايى بخشد، چنان است كه گويى همه مردم را زنده كرده است. و رسولان ما، دلايل روشن براى بنى اسرائيل آوردند، اما بسيارى از آنها، پس از آن در روى زمين، تعدّى و اسراف كردند.

»وَ يا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِكيَالَ وَ الْمِيزَانَ بِالْقِسطِ وَ لا تَبْخَسوا النَّاس أَشيَاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فى الأَرْضِ مُفْسِدِينَ«(13)
و اى قوم من! پيمانه و وزن را با عدالت، تمام دهيد! و بر اشياء )و اجناس( مردم، عيب نگذاريد؛ و از حق آنان نكاهيد! و در زمين به فساد نكوشيد!

»إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فى الأَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعاً يَستَضعِف طائفَةً مِّنهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَ يَستَحْىِ نِساءَهُمْ إِنَّهُ كانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ«(14)
فرعون در زمين برترى‏جويى كرد، و اهل آن را به گروه‏هاى مختلفى تقسيم نمود؛ گروهى را به ضعف و ناتوانى مى‏كشاند، پسرانشان را سر مى‏بريد و زنانشان را )براى كنيزى و خدمت( زنده نگه مى‏داشت؛ او به يقين از مفسدان بود!

»ظَهَرَ الْفَسادُ فى الْبرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسبَت أَيْدِى النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْض الَّذِى عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ«(15)
فساد، در خشكى و دريا بخاطر كارهايى كه مردم انجام داده‏اند آشكار شده است؛ خدا مى‏خواهد نتيجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شايد )بسوى حق(بازگردند!

»فَأَكْثَرُوا فِيهَا الْفَسادَ«(16)
و فساد فراوان در آنها به بار آوردند؛

در روايات نيز كلمه فساد متضاد كلمه صلاح استعمال شده است به اين روايات دقت نمائيد:
قال رسول الله‏صلى الله عليه وآله: »اِنَّ اللَّه عَزَّوَجَل اَحَبَّ الكِذْبَ فِى الصَّلاح وَ اَبغَضَ الصِّدْقَ فِى الفَساد.«(17)
خداوند دروغ مصلحت‏آميز را دوست دارد و از سخن راست فسادانگيز بيزار است.
قال رسول الله‏صلى الله عليه وآله:

»صِنْفان مِنْ اُمَّتى اِذا صَلَحا صَلَحَتْ اُمَّتى وَ اِذا فَسَدا فَسَدَتْ اُمَّتى. قِيلَ يا رَسُولَ اللَّه صلى الله عليه وآله و مَنْ‏هُما.
قالَ: الفُقَهاء وَ الاُمَراء«(18)
دو گروه از امت من اگر صالح باشند امت من صالح خواهند شد و اگر فاسد شدند آنها نيز فاسد خواهند شد. سؤال كردند: چه كسانى هستند اين دو گروه؟ حضرت پاسخ فرمودند: دانشمندان و حاكمان.
امير المؤمنين على‏عليه السلام مى‏فرمايد:

»وَلَوْ اَنَّ الّناسَ حينَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعوُا اِلَى رَبِّهِم بِصِدْقٍ مِنْ نِيَّاتِهِمْ وِ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِم لرَدَّ عَلَيْهِمْ كُلَّ شَارِدٍ وَ اَصْلَحَ لَهُمْ كُلَّ فاسدٍ«(19)
اگر مردم به هنگام نزول بلاها و گرفته شدن نعمتها با درستى نيت در پيشگاه خدا زارى كنند و باقلب‏هاى پر از محبت از خداوند درخواست عفو نمايند آنچه از دستشان رفته باز خواهد گشت و هر گونه فسادى اصلاح خواهد شد.
در خطبه ديگرى آن حضرت مى‏فرمايند:

»فَاِنَّ تَقْوَى اللَّه دَواءُ داءِ قُلُوبِكُمْ وَ بَصَرَ عَمَى اَفْئِدَتِكُمْ وَ شِفاءُ مَرَضِ اَجْسادِكُمْ وَ صَلاحُ فَسادِ صُدُورِكُمْ وَ... «(20)
همانا تقوى و ترس از خدا، داروى بيمارى‏هاى دلها، روشنايى قلبها و درمان دردهاى بدنها و اصلاح كننده سينه‏هاى فاسد مى‏باشد.
نتيجه آنكه: كلمه فساد و مشتقات آن در موضوعاتى بكار مى‏رود كه انسان و جامعه بشرى را از مسير صحيح خارج مى‏كند و بسوى تباهى و نابودى سوق مى‏دهد.

ه- توضيح واژه مفاسد اجتماعى
در گفتگوهاى رايج و نوشته‏هاى موجود، مسائل اجتماعى در كنار مسائل سياسى، اقتصادى، فرهنگى و.... ذكر مى‏شود به اين صورت كه مسائل جامعه بشرى را به اخلاقى، علمى، فرهنگى، هنرى، اجتماعى، و... تقسيم مى‏كنند و براى هر كدام مصاديقى را در نظر مى‏گيرند.
به عنوان نمونه مصاديق و مسائل اجتماعى در اين تقسيم بندى عبارتند از:
خانواده، عدالت، تعاون، امر به معروف، احترام به قانون و....و اما گاهى مسائل اجتماعى در مقابل مسائل فردى استعمال مى‏شود به اين صورت كه مسائل جامعه بشرى يا اجتماعى است يا فردى.
و مسائل اجتماعى تقسيم مى‏شوند به اقتصادى، سياسى، فرهنگى، اخلاقى. لازم به ذكر است در اين زمينه يك تقسيم بندى مشخص و دقيق وجود ندارد كه بر اساس آن عمل شود.
در اين تحقيق به استناد تبادر از عنوان مفاسد اجتماعى تقسيم نوع دوم ملاك بررسى قرار گرفته است به اين معنا كه، فساد گاهى لازم است و گاهى متعدّى )يعنى وارد حريم ديگران مى‏شود( به فسادى كه ديگران را تحت تأثير مستقيم قرار دهد و آشكار باشد مفاسد اجتماعى اطلاق مى‏گردد. اما به فسادى كه اين حالت را ندارد )هر چند ديگران را تحت تأثير غير مستقيم قرار دهد( مفاسد فردى اطلاق مى‏شود. با در نظر گرفتن مطالب مطرح شده، تعريف مفاسد اجتماعى عبارت است از: عواملى كه سبب تباهى و نابودى جامعه بشرى مى‏گردند و آن را از مسير سعادت و خوشبختى مادى و معنوى خارج مى‏كنند و حالت غير فردى و آشكار دارند.
در پايان آرزومندم اين كار بسيار كوچك منشاء اثر در مبارزه با مفاسد اجتماعى در عصر حاضر گردد و مورد قبول ساحت مقدس حضرت ختمى مرتبت‏صلى الله عليه وآله قرار گيرد و معروض مى‏دارد »يايُّهَا العَزيزُ مَسَّنا وَ اَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئنا بِبِضاعَةٍ مُزجاةٍ فَاَوفِ لَنَا الكَيْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا اِنَّ اللَّهَ يَجْزِى المُتَصَدِّقينَ.«(21)