در حالات مرحوم ميرزاجواد ملكى تبريزى (ره )

مرحوم ميرزا جواد ملكى تبريزى رحمه الله عليه هر شب كه براى تهجّد از خواب بيدار مى شد ضمن اجراى دستورات و آداب برخاستن از خواب از قبيل سجده و دعا، مدّتى در بسترش صدا به گريه بلند مى كرد و سپس بيرون مى آمد و به اطراف آسمان نگاه مى كرد و آيات
((إِنَّ فِى خَلْقِ السَّموَاتِ وَ الاَْرْضِ...))⁽¹⁰¹⁾
را مى خواند و سر به ديوار مى گذاشت و مدّتى گريه مى كرد، سپس براى وضو گرفتن آماده مى شد و در كنار حوض مى نشست و مى گريست و از هنگام بيدار شدن تا برگشتن به محل نماز چند جا مى نشست و بر مى خاست و گريه مى كرد، وقتى كه وضو مى گرفت و به مصلاّيش مى رسيد و مشغول تهجّد مى شد، ديگر حالش خيلى منقلب مى شد و قابل وصف نبود، او در نمازها و مخصوصاً در قنوت آنها گريه هاى طولانى داشت تا آنجا كه بعضى ايشان را جزء بكّائين عصر به شمار آورده اند.⁽¹⁰²⁾
از امام سجّاد عليه السلام پرسيد: چرا شب زنده داران صورتى زيباتر از صورت ديگران دارند؟
فرمود: چون آنان با خداى خويش خلوت كرده اند، خداوند از نور خود بر چهره آنان پوشانده است .⁽¹⁰³⁾

اميرمؤمنان على عليه السلام و شبهايش

امام صادق عليه السلام فرمود:
حضرت على عليه السلام اتاقى را در خانه اش براى خواندن نماز اختصاص داده بود، چون مقدارى از شب مى گذشت يكى از كودكانش را كه بيدار بود همراه خود به آن اتاق مى برد و مشغول نماز مى شد.⁽¹⁰⁴⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
اى على بر تو باد نماز شب و كسى كه نماز شب را سبك بشمارد از ما نيست پس به وصيّت من عمل كن ، و دستور بده تمام اُمّتم نماز شب را بخوانند.

با خواندن نماز شب تاريكى قبر را يادآور شويم

روايت شده است كه خداى متعال به حضرت موسى عليه السلام وحى كرد كه : اى موسى ! در تاريكى شب از خواب برخيز (و مناجات و راز و نياز كن ) تا قبرت را باغى از باغهاى بهشت قرار دهم .⁽¹⁰⁵⁾
همچنين آمده است نماز گزار بايد با خواندن نماز صبح ، صبحِ قيامت را به ياد آورد و از نماز ظهر به ياد گرمى محشر بيفتد و از نماز شب ، تاريكى قبر را متذكّر شود.⁽¹⁰⁶⁾

پاداش نماز شب بيان نشده

امام صادق عليه السلام فرمود:
هر كارِ نيكى كه انسان با ايمان انجام مى دهد پاداشش در قرآن ذكر شده است ، جز نماز شب ، كه به خاطر اهميّت آن خداوند آن را با صراحت بيان نفرمود، همين قدر فرموده است : ((تَتجافى جُنُوبُهُومْ عَنِ الْمَضاجِعِ...))⁽¹⁰⁷⁾، پهلوهايشان از بسترها در دل شب دور مى شود (و به پا مى خيزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگارِ خود را با بيم و اميد مى خوانند و از آنچه به آنان روزى داده ايم انفاق كنند! هيچ كس نمى داند چه پاداشهاى مهمّى كه مايه روشنى چشمهاست براى آنان نهفته شده ، اين پاداشِ كارهايى است كه انجام مى دادند.⁽¹⁰⁸⁾

هيچگاه نماز شبش ترك نشد

در شرح حال آيت اللّه شهيد مطهرى رحمه الله عليه آمده است كه :
او هميشه با وضو بود و به اين كار توصيه مى كرد، نسبت به انجام فرايض ‍ فرزندان خود نظارت دقيق داشت ، بعد از نماز مغرب و عشا سجده هاى طولانى به جا مى آورد و از سنّ تكليف به بعد، هيچ گاه نماز شبش ترك نشد.⁽¹⁰⁹⁾

شب زنده دارى مرحوم ملا هادى سبزوارى

در شرح حال حكيم الهى ، حاج ملاّ هادى سبزوارى نوشته اند: در تمام سال ، ثلث آخر شب را بيدار بودند و در تاريكى شب عبادت مى كردند، تا اوّل طلوع آفتاب .⁽¹¹⁰⁾

دعا در نماز براى همه

((رسول خدا صلى الله عليه و آله مشغول نماز بود كه شنيد مردى در نماز خود مى گويد:
پروردگارا! تنها من و محمّد را مشمول رحمت خود قرار ده و جز بر ما دو نفر، بر هيچ كس رحم نكن !
پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله پس از آنكه نماز خود را به پايان برد، رو به او كرد و فرمود: (چرا) تو يك چيز وسيع را محدود ساختى ⁽¹¹¹⁾.))
(يعنى چرا همه مسلمانان را دعا نمى كنى و رحمت خدا را به من و خودت اختصاص مى دهى ؟)
آيت اللّه حسن زاده آملى گويد:
رساله اى در امامت نوشتم و آن را به حضور شريف استاد علاّمه طباطبائى رضوان اللّه تعالى عليه رائه دادم ، مدّتى در نزد او بود و لطف فرمودند و يك دوره تمام ، آن را مطالعه فرمودند، در يك جاى آن رساله ، درباره خودم دعاى شخصى كرده بودم كه : بار خدايا مرا به فهم خطاب محمّدى صلى الله عليه و آله اعتلا ده .
در هنگام ردّ رساله به اين جانب فرمود: آقا! تا من خود را شناختم دعاى شخصى در حق خودم نكردم بلكه دعايم عام است . اين تأ ديب اخلاقى بسيار در من اثر گذاشت .⁽¹¹²⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر گاه يكى از شما دعا كند، دعايش را عموميّت دهد و همه را دعا كند، زيرا اين كار دعا را زودتر مستجاب مى كند.⁽¹¹³⁾
و نيز فرمود: كسى كه با جمعى نماز بخواند و تنها براى خود دعا كند و آنان را فراموش نمايد، به آنان جفا كرده است .⁽¹¹⁴⁾
مطلب ديگرى كه غفلت از آن روا نيست اين است كه : بر پا داشتن نماز و دعا كردن براى خود و ديگران ، وظيفه نمازگزار به پايان نمى رسد، بلكه اين آغاز راه است و هر نمازگزارى موظّف است علاوه بر اين ، عملاً نيز براى حلّ مشكلات مسلمانان اقدام كند، چنانكه آيت اللّه جوادى آملى فرموده اند: دينى كه مى گويد: هنگام سحر در نماز شب حدّاقل چهل نفر را دعا كن . همان دين مى گويد: روز هم به فكر حلّ مشكل چهل نفر باش ، شب برخيز و ديگران را دعا كن ، يعنى روز هم مواظب كارشان باش . اين درس ‍ كرم به انسان مى آموزد، كه ديگران مهمان سفره انسان باشند.⁽¹¹⁵⁾
امام صادق عليه السلام فرمودند:
جان ايمان سه چيز است :
1 - نماز شب خواندن .
2 - روزه دار را افطار دادن .
3 - به ملاقات برادران رفتن .⁽¹¹⁶⁾

در حالات مرحوم ميرزاى قمى رحمه الله عليه

در شرح حال استادِ ميرزاى قمى رحمه الله عليه (مرحوم سيد حسين خوانسارى رحمه الله عليه ) آمده است :
اين مرد بزرگ ، هرگز نماز شب و زيارت عاشورا و نماز جماعت را ترك نكرد و هرگاه به مسجد نمى رفت ، در منزل با زن و فرزند خود نماز جماعت مى خواند.⁽¹¹⁷⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند:
نماز آدمى در دل شب ، شعار صالحان است .⁽¹¹⁸⁾

شيخ مفيد (ره )

((شريف ابويعلى جعفرى )) درباره شيخ مفيد رحمه الله عليه گفته است :
او مقدار كمى از شب را مى خوابيد، آنگاه بر مى خاست و نماز مى گزارد، يا كتاب مى خواند، يا درس مى گفت ، يا قرآن تلاوت مى كرد.⁽¹¹⁹⁾
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
بر شما باد به نماز شب ، كه آن روش صالحانِ پيش از شما و وسيله نزديك شدن به خداوند و مانع گناهان (آينده ) و كفاره گناهان (گذشته ) و دور كننده دردها از بدن مى باشد.⁽¹²⁰⁾

در حالات امام خمينى رحمه الله عليه

يكى از پزشكان مى گويد:
در ايّامى كه امام خمينى رحمه الله عليه در بيمارستان تحت معالجه و عمل جرّاحى بودند، لوله تنفّس در تراشه ايشان بود، (وقتى اين لوله در مجراى تنفسى قرار مى گيرد، شخص نمى تواند صحبت كند)، امّا امام با اينكه لوله به مجراى تنفسى ايشان وصل بود، نماز ظهر و عصر آن روز را به همان وضع ادا نمودند و حتّى نماز شب خود را ترك نكردند.⁽¹²¹⁾

در بين راه مشغول خواندن نمازهاى نافله ...

يكى از شاگردان علاّمه طباطبائى رحمه الله عليه درباره او مى گويد:
علاّمه اهل ذكر و دعا و مناجات بود، در بين راه كه او را ديدم غالباً ذكر خدا بر لب داشت .
به نوافل مقيّد بود و گاهى ديده مى شد كه در بين راه مشغول خواندن نمازهاى نافله است .
شبهاى ماه رمضان تا صبح بيدار بود، مقدارى مطالعه مى كرد و بقيّه را به دعا و قرائت قرآن و نماز و اذكار مشغول بود.⁽¹²²⁾

تا حالا نشده من از نماز شب ايشان بيدار شوم

در خاطرات مربوط به امام خمينى رحمه الله عليه مى خوانيم : خويشاوندان ايشان مى گفتند:
از پانزده سالگىِ ايشان كه ما در خمين بوديم ، آقا يك چراغ موشى ⁽¹²³⁾ كوچك مى گرفتند و مى رفتند به يك قسمت ديگر كه هيچ كس بيدار نشود و نماز شب مى خواندند.
همسر امام رحمه الله عليه مى گويند:
((تا حالا نشده كه من از نماز شب ايشان بيدار شوم )). چون چراغ را مطلقاً روشن نمى كردند.
نه چراغ اتاق را روشن مى كردند، نه چراغ راهرو را و نه حتى چراغ دستشويى را [او از يك چراغ قوه كوچك كه تنها جلوى پايشان را روشن مى كرد، استفاده مى كردند.⁽¹²⁴⁾] و براى اين كه كسى بيدار نشود، هنگام وضوى نماز شب ، يك ابر زير شير مى گذاشتند كه آب چكّه نكند و صداى آن ، كسى را بيدار نكند.⁽¹²⁵⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
زمستان براى مؤمن فصل خوبى است ، زيرا روزهاى كوتاهش را روزه مى گيرد و شبهاى طولانى اش را براى نماز (شب ) بر مى خيزد.⁽¹²⁶⁾

عارفان ، سرمه بيدارىِ شب بر چشمانشان كشيده اند

خداى متعال به حضرت داوود عليه السلام فرمود:
اى داوود! مردان با تقوا شبهايشان را نخوابند مگر آنكه نمازشان را براى من بگذارند. و روزهايشان را به پايان نبرند مگر آنكه پيوسته مرا ياد كنند. اى داوود! همانا عارفان ، سرمه بيدارىِ شب بر چشمانشان كشيده اند و شب را در حال قيام اند و از اين رهگذر، رضاى مرا مى طلبند.⁽¹²⁷⁾

كنيزك نماز شب خوان

((حسن بن صالح )) - از صوفيه و عرفاى مشهور عراقى - كنيزكى داشت ، آن را بفروخت بر قومى .
چون ميانه شب بود، كنيزك برخاست و گفت : اى اهل سراى ، نماز! نماز! ايشان تعجّب نمودند و گفتند: آيا صبح بدميد و بامداد شد؟ كنيزك گفت : شما جز فريضه نگزاريد؟ گفتند: نه . كنيزك به نزد حسن بن صالح بازگشت و گفت : اى خواجه ! مرا بر قومى فروختى كه ايشان نماز شب نمى خوانند، مرا از ايشان باز ستان . حسن وى را از ايشان بازستاند.⁽¹²⁸⁾

اگر بهشت مى خواهى نماز شب بخوان

يكى از صالحان گفت :
شبى خوابيدم و عبادت (نماز شب ) به جا نياوردم ، پس شنيدم كه هاتفى مى گفت :
آيا بندگان خدا مى خوابند و حال آنكه خداوند بهشت رضوان را بين آنان تقسيم مى فرمايد؟ پس هر كه اضافه بخواهد، شب طولانى را با خواب ، كوتاه نمى كند و به اندكى از بهشت قانع نمى شود.⁽¹²⁹⁾

نصيحت على عليه السلام براى مردم عراق

((امام باقر عليه السلام فرمود:
اميرالمؤمنين على عليه السلام آن گاه كه در عراق بود، روزى پس از نماز صبح به وعظ و نصيحت پرداخت و از خوف خدا گريست ، ديگران هم از گريه حضرت گريستند، آن گاه فرمود: به خدا قسم كه از زمان دوستم رسول خدا صلى الله عليه و آله اقوامى را به ياد دارم كه صبح و شام را به پايان مى بردند در حالى كه چهره هاى آنان گرفته و احوالشان پريشان و شكمها از گرسنگى به پشت چسبيده و پيشانى آنان از اثر سجده چون زانوى شتر بود!
شب را در حال سجده و قيام براى پروردگارشان به روز مى آوردند. گاهى مى ايستادند و گاهى پيشانى بر خاك مى نهادند و با خداى خود سرگرم گفتگو و مناجات بودند و آزادى خويش را از آتش جهنّم ، از حضرت او مى خواستند، به خدا سوگند با همه احوال ، آنان را مى ديدم كه بيمناك و هراسانند!
راوى مى گويد: پس از اين سخنان ، ديگر آن حضرت را خندان نديدند، تا به جوار رحمت حضرت حق منتقل شد.))⁽¹³⁰⁾

بر تو باد به استغفار در تاريكى شب

خداى متعال فرمود: اى داوود! بر تو باد به استغفار در تاريكى شب ، هر كس ‍ به خاطر من به نماز ايستد آنگاه كه مردم در خوابند، به فرشتگانم دستور مى دهم تا براى او استغفار كنند و بهشت من مشتاق ديدار او گردد و هر تر و خشكى براى او دعا كند.⁽¹³¹⁾

نماز شب حضرت مهدى عليه السلام

استاد الهى و عارف ربّانى ، مرحوم حاج شيخ جواد انصارى همدانى رحمه الله عليه مى فرمود:
يكى از مؤمنان ، شبى كه براى نماز شب بيدار شده بود مشاهده كرد كه در حدود پانصد خانه از خانه هاى همدان نورافشانى مى كنند. به او الهام شده بود كه در اين خانه ها نماز شب خوانده مى شود، در نقطه اى (از زمين ) عمودى از نور ديده بود كه تا آسمان كشيده شده است و به او الهام شده بود كه در آن مكان ، وجود مقدّس حضرت مهدى عليه السلام هست كه به نماز شب ايستاده است .⁽¹³²⁾

((عباد)) يكى از سربازان رسول خدا صلى الله عليه و آله و نماز شب او

وقتى كه ارتش اسلام به همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله از غزوه ((ذات الرقاع )) به سوى مدينه بر مى گشت ، بين راه در ميان درّه اى شب را به استراحت پرداخت ، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله دو سرباز دلير را مأ مور حفاظت دهانه درّه كرد. آن دو كه ((عباد)) و ((عمّار)) نام داشتند، ساعات شب را بين خود تقسيم كردند، نگهبان )) اوّل عباد بود كه مقدارى از شب را به نماز مشغول شد. در ميان مردى از افراد دشمن كه در تعقيب مسلمين بود خود را نزديك درّه رساند و عباد را كه در حال نماز بود هدف تير قرار داد. او به قدرى غرق مناجات بود كه سوزش تير را كمتر احساس كرد، آن را از پاى خود در آورد و به نماز ادامه داد... با تير دوّم نيز چنين كرد، وقتى كه سوّمين تير به پايش ‍ نشست ديگر نتوانست آن طور كه مى خواست مناجاتش را ادامه دهد؛ به خاطر اين با ركوع و سجودى كوتاه نمازش را به پايان برد و عمّار را بيدار كرد.
چون عمّار حال عباد را ديد با اعتراض به او گفت : چرا در آغاز كار مرا بيدار نكردى ؟ عباد گفت : من در حال مناجات با پروردگار خود بودم و سوره اى از قرآن را مى خواندم ، لذّت مناجات و شيرينى توجّه به خداى متعال مانع از آن شد كه نماز خود را قطع كنم ، اگر نبود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله حفاظتِ اين نقطه را بر عهده من گذارده بود، هرگز نماز و سوره اى را كه مى خواندم قطع نمى كردم و جان خود را در طريق مناجات با خدا از دست مى دادم ، پيش از آنكه آهنگ بريدن نماز كنم !⁽¹³³⁾

نماز شب مرحوم ميرزا سليمان تنكابنى

صاحب ((قصص العلماء)) درباره پدرش مرحوم ميرزا سليمان تنكابنى مى گويد:
نماز شبش هيچ گاه ترك نشد، يك شب وقت سحر از خواب بيدار شدم ، ديدم پدرم نشسته است و به شدّت مى گريد، بعد از مدّتى كه گريه اش تمام شد، از سبب آن سؤ ال كردم ؟
در پاسخ فرمود: در قنوت نماز وتر، مناجات ((خمس عشرة )) مى خواندم و مى گريستم ، ناگاه شنيدم كه از سقف اتاق ، آوازى بر آمد كه : ((ايّها العالم العامل ...)) (مرحوم والد، بيش از اين سخنى نگفت و دنباله صدايى را كه شنيده بود اظهار نكرد).
سپس بيان داشت كه : وقتى آن آواز را شنيدم ، چنان گريه بر من مستولى شد كه نتوانستم نماز را تمام كنم ، بى اختيار نشستم و گريستم . و تا من زنده ام ، راضى نيستم اين ماجرا را به كسى بگوييد.⁽¹³⁴⁾

مادرم فاطمه زهرا عليها السلام در نماز شبش ...

امام حسن مجتبى عليه السلام فرمودند:
مادرم فاطمه عليها السلام را ديدم كه در شب جمعه اى در محراب عبادت خويش ‍ ايستاده و مرتب در حال ركوع و سجود بودند تا اينكه سپيده صبح آشكار شد و مى شنيدم كه مؤمنان و مؤمنات را دعا مى فرمود و نام آنان را يكايك مى برد و بسيار در حقّشان دعا مى فرمود و براى خود دعايى نمى كرد.
به ايشان گفتم : مادرم ! چرا همان گونه كه براى ديگران دعا مى كنى براى خود نيز دعا نمى كنى ؟
فرمودند: فرزندم ! ابتدا همسايه و بعد خود انسان .⁽¹³⁵⁾

مال شبهه ناك مانع نماز شب مى شود

آيت اللّه شهيد قدوسى رحمه الله عليه مى فرمود:
ما وقتى كه در نهاوند بوديم ، سالى يك بار با خانواده ، منزل يكى از آشنايان دعوت مى شديم ، پس از تكرار چند نوبت ديدم همان شبى كه ما در آن ميهمانى غذا مى خوريم نماز صبح روز بعد به آخر وقت كشيده مى شود (و موفّق به نماز شب نمى شويم ) متوجّه شدم در اموال آن شخص اشكالى وجود دارد.⁽¹³⁶⁾

اى صبح ! تو شاهد باش ...

از ((امّ سعيد)) كنيز امير مؤمنان عليه السلام پرسيدند:
على عليه السلام در ماه رمضان بيشتر عبادت مى كند يا در ساير ماهها؟
پاسخ داد: على عليه السلام هر شب با خداى خود به راز و نياز مشغول است و براى او ماه رمضان و ديگر اوقات يكسان است .
و نيز در شرح حال آن حضرت آمده است :
وقتى كه او را پس از ضربت خوردن از مسجد به خانه مى بردند نگاهى به محلّ طليعه فجر افكند و فرمود:
اى صبح ! تو شاهد باش كه على را فقط اكنون (به حكم اجبار) دراز كشيده مى بينى !⁽¹³⁷⁾

نماز شب علامه محمد تقى مجلسى رحمه الله عليه

علاّمه محمّد تقى مجلسى رحمه الله عليه - پدر علاّمه محمّد باقر مجلسى رحمه الله عليه - مى گويد:
الحمد للّه ربّ العالمين كه بنده در چهارده سالگى همه اينها را مى دانستم ، يعنى خدا و نماز و بهشت و دوزخ ، و نماز شب [مى خواندم ] در مسجد صفا، و نماز صبح را به جماعت [مى خواندم ] و اطفال را نصيحت مى كردم به آيات و حديث به تعليم پدرم رحمه الله عليه .⁽¹³⁸⁾

مهلت خواستن حضرت مريم عليها السلام

روايت شده است : هنگامى كه فرشته مرگ (عزرائيل )، براى قبض روح حضرت مريم عليها السلام نزد او حاضر شد، مريم مهلت خواست تا سجده اى به جا آورد، چون اجازه يافت ، به سجده رفت و در همان حال ، تسليم فرمان حق شد و جان داد.⁽¹³⁹⁾
در مأ خذ ديگرى آمده است : حضرت عيسى عليه السلام پس از مرگ مادرش ‍ مريم ، او را صدا زد و گفت : مادر! آيا مى خواهى به دنيا برگردى ؟
پاسخ داد: آرى ، (دوست دارم برگردم ) براى آن كه در شب سرد براى خدا نماز بگزارم و در روز بسيار گرم روزه بگيرم ، آن گاه فرمود: اى پسر جان من ! اين راه (برزخ و قيامت ) بيمناك است .⁽¹⁴⁰⁾

رهبر معظم انقلاب خطاب به جوانان ...

رهبر معظم انقلاب حضرت آيت اللّه خامنه اى - دامت ظله العالى - در اهميّت نماز شب مى فرمايند: ((نماز شب بخوانيد و آن هم نماز شب با توجّه ، نماز شبى كه مى فهميد چه مى كنيد، نه نمازى كه در آن توجّه نباشد. نماز شب بايد با توجه و عنايت باشد. اثر نماز شب در شما كه جوان هستيد، بسيار زيادتر از نماز شبى است كه ((من )) مى خوانم .
اين اثرات را حفظ كنيد و چيزهايى كه براى هدف و تكاملتان لازم است فرا بگيريد و ايام را از دست ندهيد كه اين ايّام و اين فرصتها قابل بازگشت نيستند)).⁽¹⁴¹⁾
مناجاتها و نمازهاى شب استاد شهيد مطهرى حالت ويژه اى داشت . سروش نيمه شبان استاد مطهرى هنگام نماز شب اين بود: نخوابيد، شيطان خوشحال مى شود. رهبر انقلاب مى فرمايند: اين مرد، نيمه شب تهجد با آه و ناله داشت ، نماز شب مى خواند و گريه مى كرد، به طورى كه صداى گريه و مناجات او افراد را از خواب بيدار مى كرد... اتاق ايشان وضعيت خاصى داشت ... يك ((اللّه )) بود كه با نئون سبز با اين شب نماها نوشته شده بود و فقط در شب جلوه داشت و مشخص مى كرد كه استاد همان نيمه شبها كه مشغول ذكر خدا هستند و ذهنشان هم به ياد خداست مى خواهند كه از همه حواس خود نيز استفاده كنند...))⁽¹⁴²⁾

گريه هاى شبانه

يكى از اساتيد حوزه علميه قم گويد: شبى مهمان حاج آقا مصطفى بودم ، نصف شب از خواب بيدار شدم و صداى آه و ناله اى شنيدم ، نگران شدم كه در خانه چه اتفاقى افتاده است !
حاج آقا مصطفى را بيدار كردم و گفتم : ببين در خانه شما چه خبر است ؟
ايشان نشست و گوش فرا داد و گفت : صداى آقا (امام خمينى ) است كه مشغول تهجّد و عبادت است .⁽¹⁴³⁾

بيدار نشدن مرحوم آخوند كاشى براى نماز شب

((حضرت حجة الاسلام والمسلمين آسيد محمّد حسين مدرس )) در اصفهان فرمودند:
يك روز طلبه ها جشنى گرفته بودند از آخوند كاشى هم دعوت مى كنند كه در آن جشن شركت كنند،
ايشان هم تشريف مى آورند و تا دير وقت مشغول بودند و براى نماز شب بيدار نشده بلكه براى نماز صبح از خواب بيدار مى شوند.
دوباره ((هفده ربيع )) طلبه ها جشن مى گيرند و آخوند را دعوت مى كنند كه تشريف بياورند و اين بار هم ايشان خوابشان مى برد.
شب در خواب ((حضرت رسول )) صلى الله عليه و آله را مى بينند و حضرت مى فرمايند:
ما دفعه قبل ((نهم ربيع )) را به خاطر شادى قلب دخترم ((زهرا سلام اللّه عليها)) تو را بخشيديم كه نماز شبت ترك شد ولى ((هفدهم ربيع )) چرا خوابت برده بلند شو نماز شبت را بخوان .

شيطان مانع بيدار شدن مى شود

و شيخ برقى بسند معتبر از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود: از براى شب شيطانى است كه او را رها مى گويند، پس هرگاه بنده اى از خواب بيدار شود و اراده كند برخاستن براى نماز شب را آن شيطان باو گويد حالا وقت برخاستن تو نيست ، پس دفعه ديگر كه بيدار شود و خواهد برخيزد آن شيطان گويد كه وقت برخاستن نشده يعنى زود است پس ‍ پيوسته او را از برخاستن زايل كند و حبس كند او را تا فجر طلوع كند و چون فجر طالع شد بول كند در گوش او آن وقت بگذرد از او در حاليكه دُم خود را مى جنباند از ناز و به خود مى بالد.
و ابن ابى جمهور از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده كه آن حضرت روزى باصحاب خود فرمود كه احدى از شما هر گاه خوابيد شيطان گره ميزند بر پسِ سر او سه گره بزند مكان هر گرهى عَلَيْكَ لَيْلٌ طَويلٌ فَارْقُدْ يعنى شب دراز است بخواب ، پس هر گاه بيدار شد و ذكر خدا كرد يك گره گشوده شود و اگر وضو گرفت يك گره ديگر گشوده گردد و اگر نماز خواند يك گره ديگر گشوده گردد پس داخل صبح شود به حال نشاط پاكيزه نفس والاّ صبح كند خبيث النّفس كسلان ، و اين روايت در كتب اهل سنّت نيز مذكور است .
و قطب راوندى روايت كرده از اميرالمؤمنين عليه السلام كه فرمود: طمع نكن در سه چيز با سه چيز: طمع مكن در بيدارى شب با پر خوردن ، و در نور صورت با خوابيدن در جميع شب ، و در امان از دنيا با صحبت فسّاق .

ذكر موجودات

((آيت اللّه امينى )) فرمودند:
((آسيد باقر سدهى )) كه استاد ما بود و ايشان هم شاگرد مرحوم ((آيت اللّه آميرزا رحيم ارباب )) بود فرمود كه :
ما سر درس مرحوم ارباب بوديم و ايشان لمعه درس مى دادند يك روز در درس لمعه فرمود:
يك شب من از اتاقم به قصد وضو به سوى صحن مدرسه آمدم كه نماز شبم را بخوانم وقتى از اتاق بيرون آمدم ديدم صداى همهمه اى مى آيد هرچه نگاه كردم ديدم همه جا خاموش است ، صدا از درخت و همه جا مى آيد مثل يك ذكرى بود.
رفتم وضوخانه ديدم آنجا هم صدا مى آيد، تعجّب كردم اين صداى ذكر از كجاست . آمدم داخل ايوان نماز بخوانم ، امّا همينطور در فكر بودم كه اين صدا از كجا مى آيد؟ قدرى كه رفتم ، ديدم مرحوم آخوند كاشى مشغول نماز شب هستند و در قنوت وِتْرشان همينطور ذكر مى خواند و گريه مى كند و در و ديوار هم ذكر مى گويند.
من همينطور ايستادم و به او نگاه كردم ، تا نماز صبح شد، ديدم سر و صدا تمام شد.
فردا رفتم درس و گفتم : آقا من يك حاجتى به شما دارم .
فرمود: بفرمائيد؟! گفتم : من چنين چيزى از شما ديدم و ذكر در و ديوار.
آخوند فرمود: خودتان شنيديد؟ گفتم : بله .
فرمودند: خداوند به تو عنايتى كرده است كه شنيده اى .
(چون قرآن كريم مى فرمايد: در و ديوار تسبيح خدا را مى كنند اگر كسى درك كند و بفهمد ذكر موجودات را معلوم است كه خداوند التفاتى به او كرده است )

شب زنده دارى مرحوم شيخ جعفر كبير

از بعضى از اكابر افاضل نقل شده مرحوم شهيد ثالث مى فرمود كه :
مرحوم شيخ جعفر كبير وارد قزوين شد و در منزل برادر شهيد ثالث حاج ملاّ محمّد صالح منزل كرد، شب هر يك در گوشه اى خوابيدند و من هم در گوشه آن باغ خوابيدم . چون مقدارى از شب گذشت ، ديدم كه شيخ جعفر مرا صدا كرد كه برخيز و نماز شب بخوان .
عرض كردم : بلى بر مى خيزم ؛ شيخ از من ردّ شد و من ديگر بار خوابيدم .
ناگاه بر اثر شنيدن صداهائى متاءثّر كننده از خواب جستم از پى آواز روانه شدم چون به نزديك رسيدم ديدم كه جناب شيخ با نهايت تضرّع و بى قرارى به مناجات و گريه اشتغال دارد. صداى آن جناب چنان تاءثيرى در من كرد كه از آن شب تا به حال بيست و پنج سال مى گذرد هر شب برمى خيزم و به مناجات به قاضى الحاجات اشتغال دارم .

رسول خدا صلى الله عليه و آله چنان در حال قيام بود كه ...

عبداللّه بن مسعود مى گويد:
شبى همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز شب مى خواندم و آن حضرت چندان در حال قيام و برپاى بود كه من توان ايستادن نداشتم ، آهنگ كارى ناپسند كردم .
پرسيدند: چه كار ناپسندى ؟ گفت : اين كه بنشينم و پيامبر صلى الله عليه و آله را به حال ايستاده رها كنم .⁽¹⁴⁴⁾

دعا براى روزى ، در نماز شب

((ابوبصير)) نقل مى كند: به حضرت صادق عليه السلام از حاجت خودم شكايت كردم و از آن حضرت خواستم كه به من دعايى جهت رزق بيآموزد.
((حضرت صادق عليه السلام فرمود: در نماز شب ، وقت سجده (در روايت ديگر: در سجده آخرِ ركعتِ هشتمِ نافله شب ) اين دعا را بخوان :
((يا خَيْرَ مَدْعُوٍّ وَ يا خَيْرَ مَسْئُولٍ وَ يا اَوْسَعَ مَنْ اَعْطى وَ يا خَيْرَ مُرْتَجىً اُرْزُقْنى وَ اَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ وَ سَبِّبْ لى رِزْقاً مِنْ قَبْلِكَ اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ)).
حضرت اين دعا را به من تعليم فرمود، از وقتى كه من آن را خواندم ، ديگر محتاج نشدم .

خانه هايى كه هنگام شب در آنها نماز خوانده مى شود

روايت شده است : خانه هايى كه هنگام شب در آنها نماز خوانده مى شود و قرآن تلاوت مى گردد، براى اهل آسمان نورافشانى مى كنند همانگونه كه ستارگان درخشان براى اهل زمين نور افشانى مى كنند.⁽¹⁴⁵⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
فضيلت نماز شب بر نماز (مستحب ) در هنگام روز، مانند فضيلت انفاق پنهانى بر انفاق آشكار است .⁽¹⁴⁶⁾

تأ ثير سحرخيزى زن

زنى به خدمت حضرت صادق عليه السلام آمد و عرض كرد:
اى پسر پيغمبر! شوهرم مرا دوست نمى دارد، چه كنم ؟
حضرت فرمود: ((عليك بصلوة اللّيل )). برو نماز شب بخوان .
پس از چندى خدمت حضرت رسيد و تشكّر كرد و گفت : شوهرم از آن وقت هيچ كس را به اندازه من دوست نمى دارد. پس آن حضرت فرمود:
خدا رحمت كند زنى را كه سحر برخيزد و شوهرش را بيدار كند، و همچنين مردى كه برخيزد و زنش را بيدار كند و نماز شب بخوانند.⁽¹⁴⁷⁾

نمونه اى از نماز زاهدان روزگار

ربيع بن خُثيم يكى از زهاد ثمانيه است كه قبرش در خراسان است (خواجه ربيع مشهور) از او حكايت شده است كه شب تا صبح در يك ركعت بيدار بود. وقتى كه صبح مى شد، ناله و آه مى نمود و مى گفت اخلاص داران پيشى گرفتند و ما در راه باز مانديم .
از رساله قشيرى نقل شده است :
وقتى كه خواجه ربيع وفات كرد، يكى از همسايگانش دختركى داشت به پدرش گفت :
آن ستونى كه هر شب در خانه همسايه بود چه شد؟ پدر گفت : فرزند، آن ستون نبود، بلكه همسايه صالح ما ربيع بود كه از اوّل شب تا به صبح بر قدمهاى خود ايستاده بود. آرى ، چنان بر قيام شب مداومت مى نمود كه دخترك همسايه خيال كرده بود ستون است .⁽¹⁴⁸⁾

چه كنيم كه براى نماز شب بيدار شويم

مرحوم جواد آقا ملكى تبريزى مى فرمايد:
كسى كه بخواهد براى نماز شب بيدار شود وقتى كه رختخوابش را آماده مى كند، بگويد: خداوندا! مرا دچار مكر خودت نكن تا اين همه بى خيال نباشم و مرا به فراموشى ياد خودت گرفتار نكن ، و مرا جزو ناآگاهان قرار نده . مى خواهم در فلان ساعت بيدار شوم . اينجاست كه خدا به وسيله ملكى او را در همان وقت بيدار مى كند.⁽¹⁴⁹⁾

عبادت در شب و استجابت دعا

نيشابورى مى گويد:
به امام صادق عليه السلام عرض كردم :
مردم از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى كنند در شب ساعتى است كه هيچ بنده مؤمنى در آن دعايى نمى كند، مگر اينكه دعايش مستجاب شود.
فرمود: بلى .
عرض كردم : فدايت شوم آن چه زمانى است ؟
فرمود: بين نصف شب تا ثلث باقيمانده از آن .
گفتم : آيا آن شب معينى است از شبها يا هر شب است ؟
فرمود: هر شب است .⁽¹⁵⁰⁾

نماز صفت پارسايان

از ((نوف بكالى )) روايت شده كه شبى اميرالمؤمنين عليه السلام را ديدم كه از بستر برخاسته و به ستارگان مى نگرد، آنگاه به من فرمود: اى نوف ! خوابى يا بيدار؟
گفتم : بيدار.
فرمود: اى نوف ، خوشا به حال پارسايان اين جهان كه دل در سراى ديگر بسته اند، آنان كه زمين را فرش ، و خاك را بستر، و آب را شربت نوشين ، و قرآن را شعار (جامه زيرين ، يعنى روش خود و زينت دل )، و دعا را دِثار (جامه رو، يعنى مانع حوادث ) قرار داده اند؛ و چون حضرت عيسى از دنيا بريده و جدا گشته اند.
اى نوف ! حضرت داوود عليه السلام شبها در چنين ساعتى از بستر برمى خواست و مى گفت :
اين ساعتى است كه هيچ بنده اى خداى بزرگ را نخواند، مگر اينكه دعايش ‍ مستجاب شود؛ جز آنكه باج گير يا جاسوس خبرچين ، يا گزمه كه همكار داروغه ستمگر است ، و يا نوازنده طنبور و طبل باشد.⁽¹⁵¹⁾

آثار هفتگانه نماز شب در كلام امام صادق عليه السلام

امام صادق عليه السلام فرمود:
آثار نماز شب عبارتند از:
چهره را نيكو مى كند.
اخلاق را زيبا مى كند.
انسان را خوشبو مى كند.
روزى را مقدّر مى سازد.
باعث اَداء قرض مى شود.
غم و غصّه را از بين مى برد.
چشم را روشنى مى بخشد.

كسب هيبت و ابهّت با نماز شب

روايت شده است كه اميرالمؤمنين عليه السلام از مقابل دكه قصّابى مى گذشت . قصّاب گفت :
اى اميرالمؤمنين ! گوشت چاق و خوب ، موجود است .
امام عليه السلام فرمود: پول آن ، موجود نيست .
قصّاب گفت : من مهلت مى دهم و صبر مى كنم .
امام على عليه السلام پاسخ داد: من بر نخوردن گوشت صبر مى كنم . (و افزود:) خداوند متعال پنج چيز را در پنج چيز ديگر قرار داده است : عزّت را در بندگى ، ذلّت را در معصيت ، حكمت را در كم خوردن و خالى بودن شكم ، هيبت و ابهّت را در روى آوردن به نماز شب و ثروتمندى و بى نيازى را در قناعت .⁽¹⁵²⁾

نماز شب و رفع مشكلات

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود:
اى مردم ! هيچ كس از شما نيست ، مگر اينكه مشكلات همچون كمربندى او را محاصره كرده است . پس زمانى كه دو سوّم از شب گذشت (و يك سوّم آن باقى ماند) ملكى بر او وارد مى شود و به او مى گويد: برخيز! و ذكر خداوند بگوى كه صبح نزديك است . اگر او حركت كرد و ذكر خداوند گفت ، يك گره از گرفتارى هايش گشوده خواهد شد و اگر او برخاست و وضو گرفت و به نماز ايستاد، تمامى گره هاى گرفتارى از او گشوده مى شود و صبحگاهان شادمان و با روشنى چشم از خواب بر مى خيزد.⁽¹⁵³⁾