جمعه در لغت

... والجمعة ـ بضمّ الميم والسّكون لغتانِ ـ اليومُ المعهودُ، وإنّما سُمِّي به، لاجتماعِ الناسِ فيهِ للصّلاةِ. وقيل: لأنّهُ تعالى فَرَغَ فيه من خَلْقِ الأشياءِ فاجتمعَتْ فيهِ المخلوقاتُ وقيل: أوّلُ مَن سمّاهُ بهِ كعبُ بنُ لؤيٍّ، وكان يقال له: العروبة.
جمعه به ضمّ ميم و سكون آن، دو واژه براى روز معروف ـ هفتمين روز ـ است و به دليل اجتماع مردم در اين روز براى نماز، جمعه ناميده شده است.
همچنين گفته شده: جمعه را جمعه ناميدند به دليل آن كه خداوند متعال آفرينش موجودات را در اين روز به پايان رساند سپس آفريده هاى خود را در اين روز گرد هم آورد.
و نيز گفته شده: اولين كس كه اين روز را جمعه ناميد كعب بن لؤىّ بود و پيش از آن به جمعه «عروبة» گفته مى شد.
علاوه بر دو تلفظ فوق، فرّاء جُمْعَه را جُمَعَه بر وزن ضُحَكَة وهُمَزَة نيز ذكر كرده است.
والجمعةُ اسمٌ للاجتماعِ كما اَنَّ الفِرْقَةَ اسم للافتراقِ. جمعه اسم مصدر است براى اجتماع همانگونه كه فرقه اسم مصدر براى افتراق است.

چرا جُمْعه را جمعه ناميدند ؟

عَنْ أبى حمزه، عن أبى جعفر(عليه السلام) قال: قال له رجلٌ: كيفَ سُمِّيَت الجمعةُ؟ قال: «إنّ اللهَ عزّوجلّ جَمَعَ فيها خلقَهُ لِوِلايةِ محمّد ووصيِّهِ في الميثاقِ، فسمّاه: يومَ الجمعةِ لجمعهِ فيهِ خَلْقَهُ».
ابى حمزه گويد: مردى به امام باقر(عليه السلام) گفت: چگونه جمعه نامگذارى شد ؟ فرمود: همانا خداوند عزّوجل در روز جمعه، آفريدگان خود را براى پيمان با محمد(صلى الله عليه وآله) و جانشين او ـ يعنى على(عليه السلام)گرد آورد. پس به دليل گرد آمدن و اجتماع آفريدگان خويش، آن روز را جمعه ناميد.
وعن الصادق(عليه السلام): سُميِّتِ الجمعةُ جمعةً، لأنّ اللهَ جَمَعَ الخَلْقَ لولايةِ محمد وأهلِ بيتِهِ ـ صلواتُ اللهِ عليهم ـ ».
امام صادق(عليه السلام) فرمود: جمعه، جمعه ناميده شد به دليل آن كه خداوند آفريدگان خود را براى ـ گرفتن پيمان ـ ولايت محمد و اهل بيت او(عليهما السلام)گرد هم آورد.
در روايت فوق به جاى كلمه وصّى، كلمه اهل بيت آورده شده و شعاع روايت را گسترده تر كرده است.
و قال(عليه السلام): «سُمّيتِ الجمعةُ جمعةً لأَنّ اللهَ جمعَ للنبيِّ(صلى الله عليه وآله)أمرَهُ».
همچنين امام صادق(عليه السلام) فرمود: جمعه، جمعه ناميده شد براى اينكه خداوند ـ در اين روز ـ كار پيامبر(صلى الله عليه وآله) را سامان داد.
عن سلمان: إنّما سُمّيتِ الجُمعةُ; لأنَّ آدَمَ جُمعَ فيها خَلْقُه.
سلمان به نقل از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) گفت: همانا جمعه ناميده شد براى اين كه آفرينش آدم در اين روز به پايان آمد.
عن أبي هريرة: لأيّ شَىء سمّيَ يومُ الجمعةِ؟ «لأنّ فيها طُبِعَتْ طينةُ أبيكَ آدمَ، وفيها الصَّعقةُ والبِعثةُ، وفيها البَطشةُ، وفي آخرِ ثلاثِ ساعات منها ساعةٌ من دعا اللهَ فيها استُجيبَ له».
ابى هريره به نقل از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) گفت: از آن حضرت پرسيدند ـ براى چه اين روز «جمعه» ناميده شد ؟ فرمود: براى اين كه در آن روز، گِل وجود پدرت آدم سرشته شد، و نيز بيهوشى ـ مردم بر اثر صيحه آسمانى ـ و رستاخيز و روز سخت گيرى در چنين روزى است و در پايان سه ساعت از آن، ساعتى است كه اگر كسى خدا را در آن ساعت بخواند، مستجاب مى شود.

نام هاى ديگر جمعه

از علما منقول است كه جمعه ده نام دارد:
«يوم المَوْلود» به جهت تولد حضرت رسالت(صلى الله عليه وآله) در آن، و «يوم الفَضْل» و «يوم البركة» و «يوم الرحمة» و «يوم الإجابة» و «يوم العِيد» و «يوم العتيق» و «يوم العروبة» و «يوم الكَرامة» و «يوم الجُمعة».

جمعه در تاريخ

على(عليه السلام) فرمود: همراه با رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بوديم، مردى آمد و گفت: اى رسول خدا پدر و مادرم فداى شما باد به من بگو چگونهروز يكشنبه را، يوم الاحد ناميدند ؟ تا اين كه گفت: پدر و مادرم فداى شما اى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) از روز جمعه و نامگذارى آن به من خبر دهيد. پس رسول خدا(صلى الله عليه وآله)گريست و فرمود: از روز جمعه از من پرسيدى ؟ گفت: آرى
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: فرشتگان در آسمانها، آن را يوم المزيد نامند.
روز جمعه روزى است كه خداوند آدم را آفريد،
روز جمعه روزى است كه خداوند در پيكر آدم روح دميد.
روز جمعه روزى است كه خداوند آدم را در بهشت جاى داد
روز جمعه روزى است كه فرشتگان به آدم سجده كردند.
روز جمعه روزى است كه خداوند حواء را براى آدم فراهم آورد.
روز جمعه روزى است كه خداوند به آتش خطاب كرد كه بر ابراهيم سرد و سلامت باش }كوني برداً وسلاماً على إبراهيم{.
روز جمعه روزى است كه خداوند دعاى يعقوب را مستجاب كرد و پذيرفت.
روز جمعه روزى است كه خداوند گناه آدم را بخشيد.
روز جمعه روزى است كه خداوند بلا را از ايّوب پيامبر برداشت.
روز جمعه روزى است كه خداوند به جاى قربان كردن اسماعيل، گوسفندى بزرگ جثه را براى ابراهيم خليل فرستاد.
روز جمعه روزى است كه خداوند آسمان ها و زمين و آن چه ميان آن هاست را آفريد.
روز جمعه روزى است كه مريم، عيسى، ـ على نبينا و آله وعليه السلام را حامله گرديد و روز جمعه روزى است كه در آن روح الامين فرود آمد

امام صادق(عليه السلام) نيز فرمود

«يُخرُجُ قائمُنا اَهْلَ البيتِ يومَ الجُمُعةِ، وتَقُومُ القيامَةُ يَوْمَ الجُمُعةِ».
قائم ما اهل بيت روز جمعه ظهور نمايد، و قيامت نيز روز جمعه به پا مى شود.

جمعه برترين روز

عن النبى(صلى الله عليه وآله) أنّه قال: «خيرُ الأيّامِ يومُ الجمعةِ».
از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه فرمود: بهترين روزها، روز جمعه است.
همين روايت به تعبير ديگر نيز آمده است: «إنّ مِنْ اَفْضَلِ أيّامِكُم يومَ الجُمعةِ».
عن سعدبن عباده ـ عن رسول الله(صلى الله عليه وآله)قال:
«سيّدُ الأيّامِ عندَ اللهِ يومُ الجمعةِ، أعظمُ مِنْ يَوْمِ النّحرِ والفِطْرِ...».
سعدبن عباده به نقل از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) گفت:
سيّد و آقاى روزها نزد خداوند: روز جمعه است، از روز عيد قربان و فطر برتر است...
ابى هريره به نقل از رسول خدا ـ صلى الله عليه وآله ـ گفت:
«خَيْرُ يَوْم طَلَعَتْ عليهِ الشّمْسُ يَومُ الجمعةِ...».
بهترين روزى كه خورشيد بر آن تابيده، روز جمعه است.
امام صادق(عليه السلام) به نقل از پدران بزرگوارشان از رسول خدا(صلى الله عليه وآله)نقل كردند كه فرمود:
«إنّ اللهَ اختارَ من الأيّامِ الجمعةَ، ومِنَ الشهورِ شهرَ رَمَضانَ، ومِنَ اللّيالي ليلةَ القدرِ...».
همانا خداوند از ميان روزها جمعه را، و از بين ماه ها، ماه رمضان را، و از ميان شب ها، شب قدر را برگزيد...

جمعه عيد مسلمانان

عن جابر عن أبى جعفر(عليه السلام) أنّه قال: «قالَ النّبيُّ(صلى الله عليه وآله): إنّ جبرئيلَ أتاني بمرآة في وَسَطِها كالنُكتةِ السّوداءِ، فقلت له: يا جبرئيلُ ما هذه؟ قال: هذه الجمعةُ، قال: قلتُ: وما الجمعةُ؟ قال: لكم فيها خيرٌ كثيرٌ. قال: قلت و ما الخيرُ الكثيرُ؟ قال: تكون لك عيداً ولاُمّتِك من بعدِك إلى يومِ القيامةِ...».
جابر گفت: امام باقر(عليه السلام) به نقل از پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: همانا جبرئيل نزد من آمد، در حالى كه آينه اى در دست داشت و در ميانه آن چيزى همچون نقطه سياهى بود. گفتم اى جبرئيل اين چيست ؟ گفت: اين جمعه است گفتم: جمعه چيست ؟ گفت: در آن براى شما خير فراوانى است. گفتم: خير فراوان چيست ؟ گفت: يعنى براى تو و پيروان تو بعد از شما تا روز قيامت عيد مى باشد.
انس نيز گفت: روزى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بر خلاف قرار هميشگى، كمى ديرتر از خانه خارج شد پس ياران آن حضرت گفتند، اى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) امروز ديرتر از خانه خارج شديد ؟ آنحضرت فرمود: جبرئيل به صورت زنى زيبا و سفيدچهره كه در صورت خود خالى داشت نزد من آمد و گفت: اين صورت و شكل روز جمعه است. و همان روزى است كه در آن براى تو و پيروان تو خير فراوان نهفته است. يهود و نصارى مى خواستند اين روز از آن آنها باشد، ليكن خداوند عطايشان ننمود.
پس گفتم: اين خال سياه چيست ؟ گفت اين ساعت استجابت دعا است كه اگر [ تير [دعا به آن بخورد ، به پذيرش نزديك است. و اگر به اجابت نرسد، براى دعا كننده ذخيره خواهد شد و در قيامت از سختى ها و ناراحتى هاى وى مى كاهد. و آن روز، برترين روزها نزد خداوند است.
بهشتيان اين روز را « يوم المزيد » مى خوانند. گفتم: يوم المزيد چيست ؟ گفت: در بهشت دره هاى وسيعى هست كه خاك آن از مشكِ خوش بوى سفيد رنگ است پس در قيامت آن گاه كه روز جمعه فرا رسد خداوند فرمان دهد تا صندلى هايى از طلا، آن جا بگذارند سپس فرستادگان خداوند آمده روى آن مى نشينند، صديقان، شهيدان، مؤمنان نيز آمده اطراف آنها مى نشينند، پس خداوند متعال مى گويد: بندگان من حاجت هاى خود را طلب كنيد ؟ مى گويند: خداوندا خشنودى تو را مى خواهيم. خداوند مى فرمايد:
از شما خشنود شدم حاجت ديگرى بخواهيد، پس هر آن چه خواهند آرزو مى كنند. و خداوند به آنان مى دهد، چيزهايى كه هيچ چشمى نديده، هيچ گوشى نشنيده، و بر قلب هيچ انسانى خطور نكرده است سپس خداوند مى فرمايد: از شما خشنود گشتم، آنچه شما را وعده داده بودم، وفا كردم، نعمت خود را بر شما تمام كردم، و اينجا مكان كرامت و بزرگوارى من است.
سپس بهشتيان هر يك به غرفه هاى خويش باز مى گردند تا جمعه اى ديگر كه باز آنان را خواسته و چنين صحنه اى تكرار مى شود.
گفتم: اى جبرائيل بالاخانه هاى ـ غرفه ها ـ آنان چيست ؟ گفت: از مرواريد سفيد، و ياقوت قرمز و زمرد سبز درهايى دارد كه هميشه گشوده است، چشمه ها در آن جارى است و هر يك از آنان با همسر خود در آن به سر مى برند.
على بن ابيطالب(عليه السلام) در روز جمعه براى مردم خطبه مى خواند تا اين كه فرمود، امروز، روزى است كه خداوند آن را براى شما عيد قرار داد و آن برترين روزهاى شما و بالاترين عيد شما است. (37)
انس بن مالك گفت: رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود:
«إنّ هذا يومُ عيد جَعَلَهُ اللهُ عِيداً للنّاسِ...».
همانا اين روز، روز عيد است و خداوند آن را براى مردم عيد قرار داده است. (38)
و در تعبيرى ديگر به نقل از ابن عباس آمده كه خداوند اين روز را براى مسلمانان عيد قرار داد. (39)

جمعه حج نيازمندان

قال النبى(صلى الله عليه وآله): «الجمعةُ حجُّ المساكينَ».
پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: جمعه حج مسكينان است(40). و در حديثى ديگر فرمود: «الجمعةُ حَجُّ الفقراءِ»(41) جمعه حج فقيران و نيازمندان است.
شايد در نگاه اوّل چنين تصوّر شود كه مراد از جمعه در احاديث فوق، روز جمعه است ولى حديث ذيل به خوبى نشان مى دهد كه تعبير حج مربوط به نماز جمعه است چرا كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود:
«المسلمُ يومَ الجمعةِ محْرمٌ، فإن صلّى الجمعةَ فقد أحَلَّ، فَإن جَلَسَ إلى أن يُصلِّيَ العصرَ كان كمن أتى بحجّةِ وعُمرة».