مقدمه

((نماز)) حقيقتى است مركب ، و صورتى است كه شرع از امور متفاوت نگارش و تصوير كرده و ما را به اكتساب آمر نموده و روح آن : نيت و قصد قربت و حضور قلب و اخلاص است . اعمال اركانى آن : تكبيرة الاحرام و ركوع و سجود و قيام به منزله اعضاء رئيسه است ، كه به ترك آنها نماز اساسا از ميان مى رود و تحقق و صحت آن بدون آنها، ممكن نيست . ساير اعمال واجب آن : از فاتحه و سوره و ذكر ركوع و دو سجده و طماءنينه در آنها و تشهد و سلام دادن و غير اينها از اعمال واجب است كه نماز به ترك آنها از روى عمد نه سهو باطل مى شود. و اعمال مستحب : از قنوت و دعاى افتتاح و تكبيرات بيشتر، علاوه بر تكبيرة الاحرام ، و غير اينها. آداب مستحب در تمام اركان نماز وجود دارد، و ترك آنها از روى عمد يا سهو باطل نمى شود، ليكن از حسن و كمال فزونى اجر و ثواب بيرون مى رود، و رعايت آنها در ايجاد حالت خاص بندگى مؤ ثر است ، و آنها عبارتند از: افعال مستحبى و اذكار مستحبى .
پس با رعايت آداب مستحبات ، از مكروهات نماز هم بپرهيزيم ؛ زيرا با انجام مكروهات ، باعث مى شود نمازگزار در حال نماز از ياد خدا باز بماند، از خضوع و خشوع او بكاهد و ثواب نماز او كم شود.
امام خمينى (ره ) در اين زمينه مى فرمايد: ((كارهايى كه ثواب نماز را كم مى كند بجا نياورد و نيز كارهايى كه ثواب نماز را زياد مى كند بجا آورد.))
يكى از مستحبات مؤ كد، تعقيبات نماز است كه در بر آورده شدن خواسته ما تاءثيرى بسزا دارد و منافع دنيوى و اخروى آن بى نهايت است . لازم نيست تعقيب به زبان عربى و از كارى مخصوص باشد، بلكه به هر زمانى انجام يابد نيكو و مطلوب است ؛ اگر چه به طورى كه از معصوم رسيده ، عمل شود بهتر و ثوابش بيشتر خواهد بود.
بعد از فراغ از نماز، ولو اين كه نماز مستحبى باشد، تعقيب مستحب است و اين استحباب در نماز واجب ، خصوصا نماز صبح مؤ كدتر است .
مقصود از تعقيب آن است كه مشغول دعا و ذكر خواندن قرآن و مانند اينها شود و در تعقيب نماز شرط است كه متصل به فراغ از نماز باشد.
ما در اينجا مستحبات نماز از جمله بعضى از تعقيبات ماءثوره را، كه با فضيلت خاصى با سندهاى معتبر نقل شده ، مى آوريم . ان شاء الله كه مؤ منين با خواندن و مداومت بر آنها به درك حضور خداوند متعال راه يابند؛ زيرا جزاى ذاكر (ياد كننده خدا) همنشينى با حضرت حق است كه خود فرمود: انا جليس من ذكرنى : من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند.
عباس عزيزى
حوزه علميه قم
15 محرم الحرام 1415

اهميت نماز از ديدگاه امام خمينى (ره )

نماز مهم ترين اعمال دينى است كه اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت هاى ديگر هم قبول مى شود، و اگر پذيرفته نشود اعمال ديگر هم قبول نمى شود. و همان طور كه اگر انسان شبانه روزى پنج نوبت در نهر آبى شستشو كند، چرك در بدنش نمى ماند، نمازهاى پنجگانه هم انسان را از گناهان پاك مى كند. و سزاوار است كه انسان نماز را در اول وقت بخواند، و كسى كه نماز را پست و سبك شمارد، مانند كسى است كه نماز نمى خواند. پيغمبر اكرم (صلى الله عليه آله و سلم ) فرمود: ((كسى كه به نماز اهميت ندهد و آن را سبك شمارد، سزاوار عذاب آخرت است .))
روزى حضرت در مسجد تشريف داشتند، مردى وارد و مشغول نماز شد و ركوع و سجودش را كاملا بجا نياورد؛ حضرت فرمودند: ((اگر اين مرد در حالى كه نمازش اين طور است از دنيا برود، به دين من از دنيا نرفته است )).
پس انسان بايد مواظب باشد كه به عجله و شتابزدگى نماز نخواند و در حال نماز به ياد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد، و متوجه باشد كه با چه كسى سخن مى گويد، و خود را در مقابل عظمت و بزرگى خداوند عالم بسيار پست و ناچيز بيند، و اگر انسان در موقع نماز كاملا به اين مطلب توجه كند از خود بى خبر مى شود، چنان كه در حال نماز تير را از پاى مبارك اميرالمؤ منين (عليه السلام ) بيرون كشيدند و آن حضرت متوجه نشدند. و نيز بايد نمازگزار توبه و استغفار نمايد و گناهانى كه مانع قبول شدن نماز است ، مانند: حسد، كبر، غيبت ، خوردن حرام ، آشاميدن مسكرات و ندادن خمس و زكات ، بلكه هر معصيتى را ترك كند. و همچنين سزاوار است كارهايى كه ثواب نماز را كم مى كند بجا نياورد، مثلا در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول به نماز نايستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند. و نيز كارهايى كه ثواب نماز را زياد مى كند بجا آورد، مثلا انگشترى عقيق به دست كند و لباس پاكيزه بپوشد و شانه و مسواك كند و خود را خوشبو نمايد⁽¹⁾.

مستحبات نماز

مستحبات نماز آن چيزهايى هستند كه انجام دادن آنها باعث ((ثواب )) مى شود، ولى تركشان اشكالى ندارد و ضررى هم به نماز نمى زند، و آنها عبارتند از:
1 - افعال مستحبى .
2 - اذكار مستحبى .
افعال و اذكار مستحبى نماز بسيارند كه در اين دو بخش به بعضى از آنها اشاره مى كنيم .

بخش اول : افعال مستحبى

`1 - آداب وضو

قال رسول الله (صلى الله عليه آله و سلم ): الوضوء مفتاح الصلاة :
وضو كليد و وسيله افتتاح نماز است .
(نهج الفصاحه ، حديث 1588)
وضو و نماز همچون ترمزى است كه در پنج نوبت روز، بدن و روح را از گرايش به آلودگى و بدى باز مى دارد و به پاكى و راستى و درستى مى كشاند.
شايسته است كه نمازگزار هنگام وضو ساختن آداب آن را كاملا رعايت كند، تا مقدمات و نورانيت لازم را براى حضور به محضر رب الارباب تحصيل نمايد.
1 - نخستين آداب وضو آن است كه ((رو به قبله )) بايستد و در حال توجه به مركز عبادت و توحيد باشد تا از فوايد آن محروم نماند. چنانچه در روايت است كه : ((هر كس وضو را رو به قبله بسازد ثواب دو ركعت نماز در نامه عمل او نوشته مى شود.))⁽²⁾.
در حديث است كه امام مجتبى (عليه السلام ) به هنگام وضو مفصلهايش ‍ مى لرزيد و رنگ صورت مباركش زرد مى شد. علت اين حالت را از آن حضرت پرسيدند، فرمود: ((بر هر كس كه در مقابل پروردگار مى ايستد سزاوار است كه رنگش زرد شود و اعضايش بلرزد⁽³⁾.))
2 - يكى ديگر از مستحبات وضو ((مسواك زدن )) به هنگام هر وضو مى باشد.
هرگاه اراده كنى وضو ساختن را، بايد ابتدا به مسواك كردن بپردازى و مسواك را بر عرض دندانها بمالى ، نه بر طول آن .
مسواك كردن به انگشت ابهام و مسبحه در وقت وضو، مثل مسواك كردن به مسواك است ؛ يعنى هر دو انگشت را بر دندان ماليدن در وقت وضو ساختن مجزى از مسواك است و قائم مقام آن است ⁽⁴⁾.
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) به حضرت على (عليه السلام ) فرمود: ((اى على ! بر تو باد مسواك زدن به هنگام هر وضو^{(5 )}.))
نيز حضرت فرمود: ((اگر بر امتم دشوار نبود، هر آينه مسواك را واجب مى كردم در هر وضو⁽⁶⁾.))
همچنين فرمود: ((دو ركعت نماز در حالى كه انسان مسواك زده باشد، از هفتاد ركعت نماز در حالى كه مسواك نزده باشد، برتر است ⁽⁷⁾.))
3 - هنگام وضو ((مضمضه )) كند، و اين عمل يعنى آب در دهان كردن و گردانيدن ، و بهتر اين است كه آب را بيرون ريزد.
4 - هنگام وضو ((استنشاق )) نمايد، و اين عمل ، آب را در بينى كردن و بالا كشيدن آن است .
مستحب است كه سه بار مضمضه و استنشاق كند، اگر چه به يك مشت آب باشد⁽⁸⁾.
5 - يكى ديگر از مستحبات وضو اين است كه مرد در شستن اول در وقت شروع به شستن دستها آب را بر پشت آرنج بريزد، و در شستن دوم در وقت شروع آب را بر پيش آرنج بريزد، بر عكس زن ، كه او در شستن اول ابتدا به ريختن آب به پيش آرنج مى كند و در شستن دوم ابتدا به پشت آرنج مى كند⁽⁹⁾.
6 - مستحب است بعد از وضو گرفتن ، اعضاء وضو را خشك نكند.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: ((هر كسى كه وضو بگيرد و خود را با حوله خشك نمايد، يك حسنه براى او نوشته مى شود. اما كسى كه وضو بگيرد و خشك نكند، بلكه صبر كند تا اعضاى وضو به خودى خود خشك شود، سى حسنه براى او نوشته مى شود⁽¹⁰⁾.))
7 - هنگام وضو، ميان انگشتان را باز كند تا كاملا شسته شود.
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: ((هنگام وضو ميان انگشتان خود فاصله دهيد تا خدا به وسيله آتش ميان آنها را فاصله ندهد^{(11 )}.))
8 - مقدار مصرف آب :
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: ((براى وضو ده سير آب ، و براى غسل سه كيلو آب كافى است ، ولى افرادى در آينده مى آيند كه اين مقدار را كم مى شمارند و آب زيادى را مصرف خواهند كرد، آنها بر خلاف راه من مى روند⁽¹²⁾.))
9- از ديگر مستحبات وضو، خواندن دعاهايى است كه در هر يك از افعال واجب وضو (شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها) و افعال مستحبه وضو (مثل مضمضه و استنشاق ) وارد شده . اين دعاها در بخش دوم كتاب (اذكار مستحبى ) آمده است .

2 - لباس نمازگزار

قال الصادق (عليه السلام ): خير لباسك ما لا يشغلك عن الله عز و جل بل يقربك من شكره و ذكره و طاعته :
نيكوترين لباس آن است كه تو را از ياد خدا غافل نكند و مشغول به غير ننمايد، بلكه به شكر و ذكر و طاعتش نزديك كند.
(مصباح الشريعه ، الباب السابع ، فى اللباس )
1 - مستحب است در حال نماز انسان با لباس سنگين و موقر باشد⁽¹³⁾.
2 - لباس از پنبه يا كتان باشد.
3- لباس سفيد و بهترين لباسهاى خود را بپوشد⁽¹⁴⁾.
4 - پوشيدن عبا، و دست كردن انگشترى عقيق .
5 - عمامه با تحت الحنك ⁽¹⁵⁾.
پيغمبر اكرم (صلى الله عليه آله و سلم ) فرمود: ((دو ركعت نماز با عمامه ، بهتر است از چهار ركعت نماز بدون عمامه ))⁽¹⁶⁾.
6 - استعمال بوى خوش ⁽¹⁷⁾.
از امام صادق (عليه السلام ) آمده : ((دو ركعت نماز كه با بوى خوش ‍ گزارده شود بهتر است از هفتاد ركعت نماز كه بى بوى خوش گزارده شود))⁽¹⁸⁾.
7 - مستحب است در نماز جامه سياه نپوشد، به اين معنى كه پوشيدن آن در نماز مكروه است ، مگر سه چيز: عبا، عمامه ، چكمه ⁽¹⁹⁾.
8 - مستحب است كسى كه مى خواهد لباس بپوشد يا از تن در آورد، بسم الله الرحمن الرحيم بگويد⁽²⁰⁾.
9 - براى نماز جاى مخصوص ، لباس مخصوص ، سجاده يا فرش مخصوص ‍ انتخاب كنند.

3 - نماز جماعت

عن ابى جعفر (عليه السلام ) قال : قال على (عليه السلام ): من سمع النداء فلم يجبه من غير علة فلا صلاة له
هر كس صداى اذان جماعت را بشنود و بدون هيچ عذرى پاسخ ندهد نماز ندارد (نمازش مقبول نيست ).
(وسائل الشيعه ، ج 5، ص 375)
مستحب است نماز با جماعت خوانده شود. فضيلت نماز جماعت بيست و پنج برابر نماز فرادى مى باشد⁽²¹⁾.
1 - اگر ماءموم يك مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بايستد. و اگر زن باشد مستحب است در طرف راست امام طورى بايستد كه جاى سجده اش مساوى زانو يا قدم امام باشد.
2 - اگر يك مرد و يك زن و يا يك مرد و چند زن باشد، مستحب است مرد طرف راست امام و باقى پشت سر امام بايستند.
3 - اگر چند مرد يا چند زن باشند، مستحب است مردها عقب امام و زنها پشت مردها بايستند.
4 - مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوى در صف اول بايستند.
5 - مستحب است صفهاى جماعت منظم باشد و بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند فاصله نباشد و شانه آنان رديف يكديگر باشد.
6 - مستحب است بعد از گفتن قد قامت الصلوة ماءمومين برخيزند.
7 - مستحب است امام جماعت حال ماءمومى را كه از ديگران ضعيفتر است رعايت كند، و عجله نكند تا افراد ضعيف به او برسد.
8 - مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه كسانى كه به او اقتدا كرده اند مايلند.
9 - مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايى كه بلند مى خواند صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند، ولى بايد بيش از اندازه صدا را بلند نكند.
10 - اگر امام در ركوع بفهمد كسى تازه رسيده و مى خواهد اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد، اگر چه بفهمد كس ديگرى هم براى اقتدا وارد شد⁽²²⁾.

4 - نماز اول وقت

قال الصادق (عليه السلام ): امتحنوا شيعتنا عند مواقيت الصلوة كيف محافظتهم عليها
شيعيان ما را در اوقات نماز آزمايش كنيد، كه چگونه بر خواندن نماز در موعد مقرر محافظت مى كنند.
(سفينة البحار، باب الصلوة )
مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند كه راجع به آن خيلى سفارش شده و هرچه به اول وقت نزديكتر باشد بهتر است ، مگر آنكه تاءخير آن از جهتى بهتر باشد، مثلا صبر كند نماز را به جماعت بخواند⁽²³⁾.

اوقات فضيلت نماز

1 - وقت فضيلت نماز صبح از اول سپيده صبح تا پايدار شدن سرخى مشرقى است .
2 - وقت فضيلت نماز ظهر از نيمروز تا رسيدن سايه شاخص به اندازه خود مى باشد.
3 - وقت فضيلت نماز عصر از هنگام رسيدن سايه شخص به اندازه 4 قدم (7/4 شاخص ) تا رسيدن سايه شخص يا شاخص به دو برابر خود است .
4 - وقت فضيلت نماز مغرب از اول مغرب تا رفتن شفق (سرخى مغربى ) مى باشد.
5 - وقت فضيلت نماز عشاء از اول رفتن شفق تا يك سوم از شب است .⁽²⁴⁾
رسول اكرم مى فرمايد، خداوند متعال فرمود: ((من تعهدى نسبت به بنده ام دارم كه اگر نماز را در وقتش به پا دارد او را عذاب نكنم و بدون حساب او را به بهشت ببرم ))⁽²⁵⁾.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: ((هنگامى كه بنده اى سر وقت به نماز بايستد و مراقب آن باشد، پاره اى نور سفيد بالا مى رود و مى گويد: تو مرا حفظ كردى ، خدا تو را حفظ كند. ولى وقتى نماز را در وقتش نخواند و مراقب آن نباشد، آن نماز به صورت لكه سياه و تاريكى برمى گردد و مى گويد: مرا ضايع كردى ، خدا تو را ضايع نمايد))⁽²⁶⁾.
از عايشه نقل شده است : ((بارها اتفاق افتاد كه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) با ما مشغول صحبت بود، هنگامى كه وقت نماز مى رسيد، چنان مشغول و متوجه عظمت خدا مى شد، گويا هرگز ما را نمى شناسد و ما هم او را نمى شناسيم ))⁽²⁷⁾.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: ((وقتى كه نماز واجب مى خوانى ، آن را در وقت خودش چنان بخوان كه گويا ديگر هرگز به نماز موفق نمى شوى ))⁽²⁸⁾.

5 - نماز در مكان هاى مقدس

قال رسول الله (صلى الله عليه آله و سلم ): جعلت لى الارض مسجدا و طهورا:
زمين براى من سجده گاه و پاك كننده قرار داده شده است .
(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 593)
نماز در مكانهاى مقدس ، مانند مسجد الحرام ، مسجد النبى و مساجد ديگر و در حرم حضرت على (عليه السلام ) و امام حسين (عليه السلام ) و مكانهاى مقدس ديگر، بر كمال و ارزش نماز مى افزايد و در روايات آمده است كه نماز در اين مكانها ثواب دارد.

نماز در مسجدالحرام

امام باقر (عليه السلام ) فرمود: ((يك نماز در مسجدالحرام ثوابش از يكصد هزار نماز در مساجد ديگر افزونتر خواهد بود))⁽²⁹⁾.
پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: ((هر كس هفت بار به دور اين خانه طواف كند و دو ركعت نماز طواف را بخوبى انجام دهد، گناهان او آمرزيده شود))⁽³⁰⁾.

نماز در مسجد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم )

رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: ((ثواب يك نماز در مسجد من ، برابر است با ثواب ده هزار نماز در مساجد ديگر جز مسجدالحرام . زيرا نماز در مسجدالحرام برابر يكصد هزار نماز در مساجد ديگر است ))⁽³¹⁾.

نماز در مسجد كوفه

ابوبصير گويد، از حضرت صادق (عليه السلام ) شنيدم كه فرمود: ((خوب مسجدى است مسجد كوفه ، هزار پيغمبر و هزار وصى پيغمبر در آن نماز خوانده اند))⁽³²⁾.
امام رضا (عليه السلام ) فرمود: ((نماز فرادى در مسجد كوفه فضيلتش ‍ بيشتر است از هفتاد نماز جماعت در مساجد ديگر))⁽³³⁾.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: ((يك نماز در مسجد كوفه برابر هزار نماز در مساجد ديگر است ))⁽³⁴⁾.

نماز در بيت المقدس ، مسجد جامع ، مسجد طايفه ، مسجد بازار

اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: ((يك نماز در بيت المقدس برابر هزار نماز است و يك نماز در مسجد جامع شهر برابر صد نماز، و يك نماز در مسجد قبيله و محل برابر بيست و پنج نماز و يك نماز در مسجد بازار برابر دوازده نماز است و نماز مرد در خانه اش به تنهايى فقط يك نماز است ))⁽³⁵⁾.

همسايه مسجد

رسول خدا (صلى الله عليه آله و سلم ) فرمود: ((براى همسايه مسجد، جز در مسجد نماز خواندن روا نيست ))⁽³⁶⁾.
على (عليه السلام ) فرمود: ((حريم مسجد، چهل ذرع و همسايه آن ، چهل خانه از چهار طرف است ))⁽³⁷⁾.

انتظار براى نماز در مسجد

امام صادق (عليه السلام ) فرمود: هر كس در مسجد پس از نمازش در انتظار نماز ديگر بماند، ميهمان خداست و بر خداست كه ميهمانش را گرامى دارد))⁽³⁸⁾.
رسول خدا (صلى الله عليه آله و سلم ) فرمود: ((مساجد را گذرگاه قرار ندهيد، مگر آن كه هنگام عبور، دو ركعت نماز بخوانيد))⁽³⁹⁾.

غيبت در مسجد

رسول خدا (صلى الله عليه آله و سلم ) فرمود: ((به انتظار نماز نشستن در مسجد تا زمانى كه حدثى از او صادر نشود عبادت است . پرسيدند: حدث چيست ؟ پيامبر فرمود: غيبت كردن ))⁽⁴⁰⁾.
امام حسن (عليه السلام ) فرمود: ((اهل مسجد زائران خدايند و بر صاحبخانه است كه به زائرش هديه اى دهد))⁽⁴¹⁾.
در تورات مكتوب شده است كه : ((خانه هاى من در زمين مساجد است ، پس خوشا به حال بنده اى كه در خانه خود طهارت بگيرد، پس مرا در خانه من زيارت كند بر ميزبان لازم است كه از ميهمان خود پذيرايى نمايد))⁽⁴²⁾.

6 - اذان و اقامه

قال على (عليه السلام ): من صلى باذان و اقامة صلى خلفه صف من الملائكة لا يرى طرفاه و من صلى باءقامة صلى خلفه ملك :
هر كس نماز خود را با اذان و اقامه بخواند صفى از فرشتگان پشت سر وى به نماز مى ايستند كه دو طرف آن صف ديده نمى شود، و هر كس نماز خود را با اقامه تنها بخواند فقط يك ملك يا يك صف پشت سر او نماز مى خواند.
(ثواب الاعمال ، ص 58)
1 - مستحب است پيش از نمازهاى يوميه اذان و اقامه بگوييد⁽⁴³⁾.
2 - اذان و اقامه براى نمازهاى پنجگانه مستحب مؤ كد است ، چه نماز ادا باشد و چه قضاء و خواه در سفر باشد و يا در غير سفر، چه مرد باشد و چه زن ، در هر حال . حتى بعضى اذان و اقامه را واجب دانسته اند، ولى اقوى استحباب آن به طور كلى است . چنانچه نماز عصر با ظهر و نماز عشاء با مغرب خوانده شود، گفتن اذان براى نماز عصر و عشاء ساقط مى گردد⁽⁴⁴⁾.
3 - مستحب است در روز اولى كه بچه به دنيا مى آيد، يا پيش از آنكه بند نافش بيفتد، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.
4 - مستحب است موقع گفتن اذان و اقامه ، انسان رو به قبله بايستد و با وضو يا غسل باشد.
5 - دستها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نمايد و بكشد و در بين جمله هاى اذان كمى فاصله دهد و بين آنها حرف نزند.
6 - مستحب است بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته تر بگويد و جمله هاى آن را به هم نچسباند. ولى به اندازه اى كه بين جمله هاى اذان فاصله مى دهد، بين جمله هاى اقامه فاصله دهد.
7 - مستحب است بين اذان و اقامه يك قدم بردارد، يا قدرى بنشيند، يا سجده كند، يا ذكر بگويد، يا دعا بخواند، يا قدرى ساكت باشد، يا حرفى بزند، يا دو ركعت نماز بخواند. ولى حرف زدن بين اذان و اقامه نماز صبح مستحب نيست ، ولى نماز خواندن بين اذان و اقامه نماز مغرب را به اميد ثواب بجا بياوريد.
8 - كسى كه اذان و اقامه ديگرى را مى شنود، مستحب است هر قسمتى را كه مى شنود بگويد، ولى از حى على الصلوة تا حى على خير العمل را به اميد ثواب بگويد.
9 - بايد بين اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بين آنها به قدرى فاصله دهد كه اذانى را كه گفته اذان اين اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگويد و نيز اگر بين اذان و اقامه و نماز به قدرى فاصله دهد كه اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره براى آن نماز، اذان و اقامه بگويد.
10 - مستحب است كسى را كه براى گفتن اذان معين مى كنند، عادل و وقت شناس و صدايش بلند باشد و اذان را در جاى بلند بگويد⁽⁴⁵⁾.

7 - آداب قبله

قال الصادق (عليه السلام ): اذا استقبلت القبلة فايس من الدنيا و ما فيها والخلق و ما هم فيه :
به هنگامى كه براى نماز به جانب قبله ايستادى از دنيا و آنچه در آن است ماءيوس شو، و نسبت به خلق و آنچه در آن است در كمال نوميدى باش . (عرفان اسلامى ، ج 5، ص 170)
نماز رو به كعبه مقدس برگزار مى شود. جهتى كه به آن رو مى كنيم و به نيايش ‍ خداوند مى پردازيم ((قبله )) نام دارد.
1 - مستحب است قلب هم سمت قبله باشد.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: ((چون رو به قبله نمودى ، از دنيا و هرچه در آن است و از خلق و هر چه بدان مشغولند، ماءيوس باش و دل خود را از هر آنچه كه او را از خداوند مشغول مى نمايد، خالى ساز و با ديده باطن عظمت خداوند را ببين ، و به ياد آور روزى را كه در پيشگاه الهى خواهى ايستاد، روزى كه هركس بدانچه از پيش فرستاد گرفتار است )).
و در حديث نبوى است كه : ((هرگاه بنده اى به نماز بايستد و قلبش با خدا و متوجه او باشد، پس از نماز، همچون روزى خواهد بود كه از مادر متولد شده است ))⁽⁴⁶⁾.
بدون شك صحيح نيست در پيشگاه حضرت حق داراى دو حالت باشى ، در يك حال توجه به او و در يك حال توجه به دنيا و خلق دنيا.
2 - كارهاى ديگرى مانند سر بريدن حيوانات بايد رو به قبله انجام گيرد⁽⁴⁷⁾.
مسلمانان بايد در عبادت رو به كعبه كنند، حتى در كارهايى همچون خواب ، خوراك ، هنگام وضو گرفتن و...

8 - حضور قلب

قال زين العابدين (عليه السلام ): ان العبد لا يقبل من صلاته الا ما اقبل عليه منها بقلبه :
همانا نماز بنده پذيرفته نمى شود، مگر آنچه را كه با قلبش به نماز توجه كرده است .
(المواعظ العدديه ، ص 270)
يكى ديگر از مقدمات نماز ((حضور قلب )) است و آن مهمترين شرط قبولى نماز مى باشد. براى نمازگزار سزاوار است كه در تمام ذكرها و كارهاى نماز حضور قلب داشته باشد كه تنها آنچه در نماز به آن توجه داشته باشد به حسابش گذاشته مى شود⁽⁴⁸⁾.
و هم اكنون سالك پس از ايجاد مقدمات و گفتن اذان و اقامه ، آماده خواندن نماز است . در اين لحظه مهمترين مساءله حضور قلب است . يعنى اين كه سالك به هر صورتى كه شده ، قلب خود را متوجه اين عمل عظيم گرداند و در محضر ربوبى قدس آن را حاضر كند، زيرا در روايات تاءكيد زيادى به رعايت حضور قلب شده و عبادت بدون آن همچون جسمى بى روح و دور از مرحله قبول است .
در كتاب كافى از حضرت باقر (عليه السلام ) و صادق (عليه السلام ) روايت شده است كه فرمودند:
((بدرستى كه آنچه از نماز براى تو مى باشد، آن قسمتى است كه نسبت به آن حضور قلب داشته باشى ، پس اگر تمام نماز را غلط بجاى آورد و با از آداب آن غفلت نمايد، نمازش پيچيده مى شود و با آن به صورت صاحبش ‍ زده مى شود))⁽⁴⁹⁾.))

9 - نيت