عفت و پاكدامنى

از نظر روانشناسى يكى از مسائل مهم نوجوانى شكل گيرى شخصيت اوست، نوجوان آرام آرام با محيط خانه و مدرسه و مراكز فرهنگى، آشنائى خاصى پيدا كرده و نسبت به آنها احساس مسئوليت مى كند. خود را درك مى كند و جايگاه مناسبى براى خود در نظر مى گيرد. در روابط اجتماعى براى خود احترام و شخصيتى قائل است. دوست دارد مردم او را احترام كنند، و شخصيت او را بشناسد و متناسب با آگاهى و انديشمندى او به او بنگرند او را بستايند و مورد احترام قرار دهند كه امام با توجه به همين مرحله ى حساس رهنمود مى دهد:

حفظ شخصيت

9- قال على عليه السلام:

'فاقيمو ا على شانكم و الزموا طريقتكم'

امام على عليه السلام فرمود:

"بر شخصيت و ارزش خود استوار باشيد و راه خود را برويد" [9]

چون دوران نوجوانى يكى از دورانهاى حساس شكل گيرى شخصيت نوجوان است، از اين رو توجه به حقوق ديگران، خواسته ها و نگرانيهاى مردم بسيار ضرورى است.

راه حفظ شخصيت

مردم جامعه دوستان و همسايگان، همانند ما مى باشند، و چون ما محبت و خشم دارند

برخى از چيزها را دوست و بسيارى از سخن ها را دوست ندارند. شخصيت اجتماعى انسان وقتى درست شكل مى گيرد كه متناسب با خواسته ها و كشش هاى درونى مردم رفتار كنيم و در پرهيز اجتماعى نيز داراى معيار سنجش صحيحى باشيم كه فرمود:

10- قال على عليه السلام:

'من ضمن بعرضه فليدع المراء'

امام على عليه السلام فرمود:

"كسى كه بر آبرو و شخصيت خود نگران است بايد از مجادله بپرهيزد" [10]

احترام به روابط اجتماعى

در كودكى نسبت به ما مى گفتند: بچه است، كودك است، و دوران كودكى حساب و كتابى ندارد اما وقتى نوجوان وارد مرحله ى ديگرى از زندگى شد. و دوران كودكى را سپرى كرد، انتظارات پدر و مادر، خويشاوندان و همسايگان بالا مى رود. و از نوجوان توقع شخصيت و بزرگوارى دارند. از كارهاى او ايراد مى گيرند. رفتار نوجوان را به محاسبه و ارزيابى مى گذارند. شايد برخى از نوجوانان فكر كنند كه پدر و مادر آنها را دوست ندارند. نه بلكه در اين دوران زيبا آنها را بيشتر دوست دارند و از حضورشان شادند، اما چون ميزان انتظارات بالا مى رود، اعتراض و ايرادگيرى نيز فرق مى كند.

رعايت حقوق ديگران

بايد نوجوانان نيز درست بيانديشند. قانونمند بازى كنند. از كارهاى بيهوده بپرهيزند و شخصيت اجتماعى خود را تقويت كنند كه يكى از راههاى آن، تنظيم روابط اجتماعى است. يعنى بدون اجازه وارد اطاق پدر و مادر نشوند. بدون اجازه، اسباب و وسائل ديگران را در اختيار نگيرند. بدون هماهنگى، وارد اطاق يا منزل ديگران نشوند. بدون اطلاع، دست در جيب پدر و مادر نكنند.

11- قال على عليه السلام:

'و ارض من الناس بما ترضاه لهم من نفسك'

امام على عليه السلام فرمود:

"آنچه را كه براى خود مى پسندى براى ديگران هم بپسند" [11]

ضرورت هماهنگى با ديگران

براى تنظيم روابط اجتماعى، بايد به حقوق ديگران احترام بگذارد، و با دوستان و همسايگان هماهنگ باشد، و آنگونه كه دوست دارد مردم نسبت به او مهربان و اهل گذشت و نيكوكار باشند او نيز نسبت به ديگران نيكوكار باشد.

دختران نوجوان بايد در خانه و خانواده، مشاور و كمك كار مادر باشند، و جاى خالى او را بتوانند جبران كنند.

12- قال على عليه السلام:

'فليكن امر الناس عندك فى الحق سواء'

امام على عليه السلام فرمود:

"امور مردم در اجراى حق بايد نزد تو مساوى باشد" [12]

دختران نوجوان اگر بر اساس معيارهاى صحيح اخلاقى كه امام معرفى فرمود، روابط خود را با دوستان، با پدر و مادر، با همسايگان تنظيم كنند و كسى را نرنجانند. و حقوق كسى را ناديده نگيرند. و بدون هماهنگى و اجازه گرفتن دست به كارى نزنند. و به شخصيت افراد احترام بگذارند. مى توانند بهترين، سالمترين رابطه ى انسانى، اخلاقى را با دوستان و ديگر افراد جامعه داشته باشند.

آينده نگرى صحيح

از آن جوانان و نوجوانان است به رشد و كمال مطلوب مى رسانند. و آينده را نوجوانان و آينده سازان تغيير مى دهند، مى سازند

ضرورت آينده نگرى

حال اگر نوجوانان در آينده ى جامعه و خود نقش دارند آيا مى توانند بدون آينده نگرى صحيح، نقش سازندگى خود را تحقق بخشند؟ و براى بهسازى آينده تلاش موثر داشته باشند بايد به نوجوانان آموخت كه: نسبت به آنده درست باينديشند. و فراوان فكر كنند. كه امام در نصيحت به فرزندش امام مجتبى فرمود:

13- قال على عليه السلام: 'و ابلغ فى عواقب الامور نظرا'

امام على عليه السلام فرمود:

"كسى را انتخاب كن كه از ديگران بيشتر به آينده مى نگرد" [13]

ضرورت آمادگى براى آينده

امام عليه السلام پس از طرح ضرورت 'آينده نگرى' به يك حقيقت عمومى اشاره مى فرمايد كه در سن نوجوانى، و جوانى و سپس پيرى وجود دارد، و آن درست انديشيدن نسبت به آينده ى زندگى است، بايد پيش از فرا رسيدن دوران ضعف و پيرى، كار و تلاش لازم را داشت.

و براى روزگار ضعف پيرى و كهنسالى زاد و توشه اى فراهم كرد و فرصتهاى طلائى دوران نوجوانى و جوانى را بيهوده از دست نداد كه فرمود:

14- قال على عليه السلام: 'العمل العمل، ثم النهايه النهايه؟!' امام على عليه السلام فرمود:

"عمل كنيد، عمل كنيد، سپس آينده نگر باشيد" [14]

اگر دوران متفاوت زندگى را درست بشناسم، و در هر مرحله از كودكى و نوجوانى و جوانى و كهنسالى، تلاش متناسب با همان مرحله را داشته و فرصتها را از دست ندهيم دچار تاسف و اندوه نمى شويم كه در كهنسالى بگوئيم.

تلاش در خودسازى

پس از شناخت روحيات و زمينه هاى فراهم دوران نوجوانى مانند:

الف- علم خواهى

ب- تربيت پذيرى

ج- دورانديشى

د- تفكر و انديشه هدفدار ه- شكل گيرى شخصيت اجتماعى

بايد تلاش كرد تا از زمينه هاى آماده، و روحيات مناسب نوجوانى براى 'خودسازى ' و 'تربيت خويش' حداكثر استفاده را برد.

و با آگاهى و دورانديشى به بازسازى فكر و جان و روان خود همت كرد.

زيرا تمام اصلاحات اجتماعى، و انواع سازندگى ها، از فرد آغاز مى شود.

من بايد خود را بسازم.

تو بايد خود را بسازى و تربيت كنى.

تا جامعه كه تشكيل شده از فرد، فرد انسانهاست ساخته شود.

معيار خودسازى

15- قال على عليه السلام:

'كفاك ادبا لنفسك اجتناب ما تكرهه من غيرك'

امام على عليه السلام فرمود:

"در تربيت خويشتن اين كافى است كه آنچه بر ديگران نمى پسندى انجام ندهى" [15]

اگر افراد جامعه، خود را تربيت كنند، جامعه نيز ساخته مى شود، و مفاسد اجتماعى و انحرافات اخلاقى به تدريج نابود مى گردند.

راه خودسازى

امام پس از طرح ضرورت خودسازى به راههاى خودسازى مى پردازد، و روش تربيت نفس، و راه خويشتن دارى را مى شناساند، و رهنمود مى دهد كه منتظر ديگران نباش، تربيت و خودسازى را با تلاش و كوشش از خود آغاز كن

16- قال على عليه السلام:

'و اكرم نفسك عن كل دنيه'

امام على عليه السلام فرمود:

"نفس خويش را از هرگونه كارهاى پستى دور نگهدار" [16]

قانون گرائى

نوجوان سعى دارد با حساب و كتاب سخن بگويد. و دوست دارد كه ديگران نيز با نظم و قانون باشند. و با او قانونمند برخورد كنند. سن و سال نوجوانى با نظم و ترتيب و قانون و حساب و كتاب هماهنگ است. اگر مربيان تربيتى، پدران و مادران، نوجوانان را با قوانين و مقررات اجتماعى آشنا سازند، چون زمينه ى پذيرش قانون در نوجوانان بسيار فراهم است، روح قانونگرائى و نظم گرائى در آنان به كمال خواهد رسيد.

ضرورت آشنائى با قوانين الهى

17- قال على عليه السلام:

'ان الله افترض عليكم فرائض فلا تضيعوها'

امام على عليه السلام فرمود:

"همانا پروردگار بزرگ حقوقى را بر شما واجب كرده است پس آن را ضايع نگردانيد" [17]

ره آورد آمادگى براى اجراى قوانين

ما پيش از هر چيز بايد قوانين الهى را بشناسيم و در عمل كردن به آن از ديگران سبقت بگيريم

با مطالعه ى رساله هاى عمليه مراجع تقليد، حلال و حرام الهى را بشناسيم طهارت و نجاست را بدانيم

روا و ناروا را درك كنيم

اموال خود و اموال ديگران را شناخته به آن احترام بگذاريم.

18- قال على عليه السلام:

'الفرائض الفرائض ادوها الى الله تودكم الى الجنه'

امام على عليه السلام فرمود:

"واجبات الهى واجبات الهى را براى خدا انجام دهيد تا شما را به بهشت جاويدان برساند" [18] ممكن است اجراى قوانين و رعايت حقوق اجتماعى براى برخى ناخوشايند باشد، اما عدالت اجتماعى وقتى تحقق مى پذيرد كه قوانين به خوبى اجرا شود.

صبر و بردبارى

تذكر داديم كه:

نوجوان بايد خود را بسازد چون روح 'تربيت پذيرى' دارد

نوجوان بايد آينده نگر بوده و خود را براى فرداى بهتر آماده كند.

نوجوان بايد روابط اجتماعى خود را تنظيم كند

نوجوان بايد انواع آگاهى و علوم را به دست آورد

اما چگونه؟

و با چه روشهائى مى توان به برترى هاى ياد شده دسترسى پيدا كرد؟

امام على عليه السلام مى فرمايد تمام مراحل ياد شده را تنها با صبر و بردبارى مى توان سپرى كرد.

و تمام ارزشهاى ياد شده را با صبر و تحمل مشكلات مى توان در جان خويش پياده ساخت.

ضرورت صبر و بردبارى

19- قال على عليه السلام:

'و عود نفسك التصبر على المكروه'

امام على عليه السلام فرمود:

"نفس خويش را بر استقامت در برابر مشكلات عادت ده" [19]

انواع صبر

امام پس از آنكه به يكى از ره آوردهاى صبر و بردبارى اشاره فرمود، انواع صبر را مورد ارزيابى قرار مى دهد، و اين حقيقت را طرح مى فرمايد كه، صبر و بردبارى هيچگاه به ضرر و زيان كسى نخواهد بود، پس بايد بر همه ى سختى ها و مشكلات بردبار بود.

20- قال على عليه السلام:

'الصبر صبران، صبر على ما تكره و صبر على ما تحب'

امام على عليه السلام فرمود:

"صبر و بردبارى دو قسم است، يكى صبر بر انجام كارى كه خوش ندارى و ديگرى صبر بر كارى كه دوست دارى" [20]

پس عامل اساسى، در مباحث نوجوانان، و به بارنشستن ارزشها، در خودسازى و تربيت نفس، صبر و بردبارى و تحمل مشكلات است.

نوجوانان بايد خويشتن را با صبر و بردبارى عادت دهند و از عجله و شتابهاى دروغين بپرهيزند.