جوانى و اخلاق از ديدگاه نهج البلاغه

دختران نوجوان به سن و سالى رسيده اند كه بايد به هم فكرى با بزرگترها عادت كنند و با دوستان خود به مشورت و همدلى بپردازند. از خودسرى هاى كودكانه دست بردارند، درست فكر كنند. و نسبت به آينده ى خود تصميم بگيرند، و در كارخانه به مادران خود كمك كنند، هم درس بخوانند و هم گوشه اى از مشكلات خانه و خانواده را بر دوش كشند. اينجاست كه هم بايد به كسب دانش و به دست آوردن انواع آگاهى همت كنند و هم با راه و رسم زندگى، خانه دارى آشنا شوند.

ارزش آگاهى

كسب دانش و آگاهى براى نوجوان يك ضرورت است تا همراه با انواع آگاهى هاى لازم نسبت به آينده زندگى و آينده ى تحصيلى خود فكر كند، تصميم بگيرد.

امام على عليه السلام در مجموعه ى سخنان و رهنمودهاى ارزشمند خود ارزش علم را فراوان مطرح كرده است.

ارزش تعليم و آموزش

1- قال على عليه السلام:

'لكن الخير ان يكثر علمك'

امام على عليه السلام فرمود:

"خير و نيكى آن است كه علم و آگاهى تو را گسترش دهد" [1] جاهل را بايد دانش آموخت و از علم و آگاهى و تجربه دانشمندان بايداستفاده كرد تا همه ى امور كشور بر اساس علم و تجربه سامان گيرد.

ره آورد علم

سپس به ارزش علم و ره آورد آن مى پردازد و جاودانه ماندن علم و جاويدان بودن عالم و دانشمند را مطرح مى فرمايد كه:

2- قال على عليه السلام:

قطع العلم عذر المتعللين

امام على عليه السلام فرمود:

"علم و آگاهى عذرتراشى و بهانه جوئى افرادى كه احساس مسئوليت نمى كنند را برطرف مى سازد" [2]

اگر دختران نوجوان را در آغاز سنين نوجوانى، با علم و دانش آشنا سازند مى توانند آينده را با اخلاق نيكوى خانه دارى، همسردارى و تربيت فرزندانى كامل تغيير دهند، درست بسازند.

ضرورت تربيت پذيرى

از نظر روانشناسى يكى از مسائل دوران نوجوانى 'تربيت پذيرى' است.

گرچه تربيت كودك، حد و مرز خاصى ندارد، و نمى توان سن و سالى را از تربيت و آموزش استثناء كرد. اما اين حقيقت نيز به اثبات رسيد كه در سن و سال نوجوانى زمينه هاى مناسبترى براى 'تربيت پذيرى' وجود دارد، و نوجوانان بيشتر از كودكان، تربيت پذير مى باشند.

ره آورد تربيت

3- قال على عليه السلام:

'و الاداب حلل مجدده'

امام على عليه السلام فرمود: "ادب و تربيت، پوششهاى زينتى انسان است" [3]

زيرا وقتى نوجوان تربيت شد، و با ارزشها آشنا گرديد، از سرمايه اى بس والا و پايان ناپذيرى برخوردار است كه با هيچ قيمتى به دست نخواهد آمد.

شتاب در تربيت نوجوان

امام پس از طرح ارزش تربيت، رهنمود مى دهد كه در تربيت نوجوان بايد شتاب كرد، نبايد نوجوان را به حال خود گذاشت، كه انواع انحرافات بر سر راه آنان كمين كرده اند.

حال كه نوجوان در سن و سال نوجوانى از 'روح تربيت پذيرى' برخوردار است و آمادگى لازم را دارد بايد به تربيت و آموزش او شتاب كرد، و از حداكثر تلاش و كوشش دريغ نورزيد كه فرمود:

4- قال على عليه السلام:

'لاميراث كالادب و لاظهير كالمشاوره' امام على عليه السلام فرمود:

"هيچ ميراثى چون ادب، و هيچ پشتيبانى چون مشورت كردن نيست" [4]

دورانديشى

از حالات روانى ارزشمند نوجوان، 'دورانديشى' و تدبير در امور است. نوجوان فكر مى كند، فراوان مى انديشد. به آينده ى خود دقيق مى شود. مى خواهد نقش خود را در خانواده بيابد، و جايگاه ارزشى خود را در جامعه پيدا كند اگر پدران و مادران و ديگر مسئولان تربيتى نوجوان را چونان مشاور آگاه بدانند و در امور سياسى و اجتماعى و نظامى، نوجوان را در صحبت ها و مشورت هاى خود دخالت دهند، روح دورانديشى او تقويت مى شود و مى توان براى آينده خود و آينده كشور خود مفيد و موثر باشد.

ره آورد دورانديشى

5- قال على عليه السلام: و العلماء باقون ما بقى الدهر

امام على عليه السلام فرمود:

"دانشمندان جاودانه اند تا دنيا وجود دارد" [5]

انسان با دورانديشى مى تواند تمام سرمايه هاى معنوى، عقل و علم و دانش خود را حساب شده بكار گيرد، و از همه ى خلاقيتهاى خدادادى بهره مند شود.

ضرورت دورانديشى

ما براى استفاده ى صحيح از نعمتهاى خدادادى، و انتخاب درست راه و رسم زندگى، به دورانديشى و تدبير در امور زندگى فردى و اجتماعى نيازمنديم

بايد زندگى گذشتگان را مطالعه كرد و در پيروزى يا شكست

آنها درست انديشيد، و علل موفقيت يا محروميت آنان را به ارزيابى گذاشت كه امام فرمود:

6- قال على عليه السلام:

'و ثمره الحزم السلامه'

امام على عليه السلام فرمود:

"ره آورد دورانديشى و تدبير، سلامت است". [6]

زيرا علل پيروزى يا شكست ملتها، مى تواند درسهاى عبرت خوبى براى آيندگان و ما باشد كه گفته اند:

'گذشته چراغ راه آينده است'

تقويت فكر و انديشه

ارزش انسان به سرمايه ى فكر و انديشه او است و يكى از والاترين امتياز انسان نسبت به ديگر پديده ها داشتن فكر و عقل و انديشه مى باشد. چون انسان مى انديشد، تصميم مى گيرد، مى سازد، حركت مى كند و جهان را دگرگون مى كند چون مى انديشد مى تواند انتخاب كند كه خدا آزادى و اختيار را به او بخشيده است

ارزش فكر كردن

چون دورانديشى ارزش است و براى دوران نوجوانى يك ضرورت غيرقابل انكار مى باشد اما براى دورانديشى به تقويت فكر و انديشه نيازمنديم بايد فكر و عقل را پروراند، و درست فكر كردن را آموخت و از انديشه هاى پليد و ناروا پرهيز داشت تا به سلامت مراحل رشد را سپرى كرد كه امام در نهج البلاغه رهنمود داد:

7- قال على عليه السلام:

'و الفكر مراه صافيه'

امام على عليه السلام فرمود: "فكر و انديشه آئينه اى صاف است كه واقعيتها را نشان مى دهد" [7]

پس آگاهى، نتيجه ى دورانديشى، و دورانديشى حاصل درست فكر كردن است.

ره آورد فكر كردن

امام عليه السلام به همان مقدار كه علم و آگاهى را به عنوان يك حقيقت ارزشمند مطرح مى فرمايد و ارزش فكر كردن را نيز تذكر مى دهد:

8- قال على عليه السلام:

'و لا علم كالتفكر'

امام على عليه السلام فرمود:

"هيچ علم و دانشى همانند فكر كردن نيست [ 8 ]