بخش دوم: داستان راستان

بسم الله الرحمن الرحيم

مقدمه جلد اول

در مدتى كه مشغول جمع آورى و تنظيم و نگارش يا چاپ اين داستانها بودم،به هر يك از رفقا كه برخورد مى‏كردم و مى‏گفتم كتابى در دست تاليف دارم مشتمل بر يك عده داستانهاى سودمند واقعى كه از كتاب احاديث‏يا كتب تواريخ و سير استخراج كرده با زبانى ساده و سبكى اينچنين نگارش مى‏دهم تا در دسترس عموم قرار بگيرد،همه تحسين و تمجيد مى‏كردند و اين را بالاخص براى طبقه جوان كارى مفيد مى‏دانستند.بعضيها از آن جهت كه تاكنون نسبت‏به داستانهاى سودمند اخبار و احاديث اين كار انجام نشده،اين را يك نوع‏«ابتكار»تلقى مى‏كردند و مى‏گفتند:«جاى اين كتاب تاكنون خالى بود.»

البته كتابهاى سودمند كه مستقيما متن حقايق اخلاقى و اجتماعى را به لباس‏«بيان‏»در آورده‏اند،يا كتبى كه حقايق زندگى را در لباس‏«داستان‏»-كه فكر و قلم نويسنده آن را ساخته و پرداخته است و حقيقتى ندارد-مجسم كرده‏اند،يا كتب سيرت كه از اول تا آخر در مقام نقل تاريخ زندگى يك يا چند شخصيت‏بزرگ بوده‏اند،از شماره بيرون است،ولى نويسنده تاكنون به كتابى بر نخورده است كه مؤلف به منظور هدايت و ارشاد و تهذيب اخلاق عمومى داستانهايى سودمند از كتب تاريخ و حديث استخراج كرده و در دسترس عموم قرار داده باشد. اگر هم اين كار شده است،نسبت‏به داستانهاى اخبار و احاديث صورت نگرفته است.

اين فكر خواه يك فكر ابتكارى باشد و خواه نباشد،از من شروع نشده و ابتكار من نبوده است. در يكى از جلسات‏«هيئت تحريريه شركت انتشار»كه از يك عده اساتيد و فضلا تشكيل مى‏شود و اينجانب نيز افتخار عضويت آن هيئت را دارد،يكى از اعضاى محترم پيشنهاد كرد كه خوب است كتابى اخلاقى و تربيتى نگارش يابد ولى نه به صورت‏«بيان‏»بلكه به صورت حكايت و«داستان‏»،آنهم نه داستانهاى جعلى و خيالى بلكه داستانهاى حقيقى و واقعى كه در كتب اخبار و احاديث‏يا كتب تواريخ و تراجم(شرح احوال)ضبط شده است.

اين پيشنهاد مورد قبول هيئت واقع شد.سهمى كه اينجانب دارد اين است كه بيش از ساير اعضا اين فكر در نظرم مقبول و پسنديده آمد و همان وقت تعهد كردم كه اين وظيفه را انجام دهم.اثرى كه اكنون مشاهده مى‏فرماييد مولود آن پيشنهاد و آن تعهد است.

مآخذ و مدارك داستانها با قيد صفحه و احيانا با قيد چاپ كتاب،در پاورقى نشان داده شده و گاه هست كه بيش از يك ماخذ در پاورقى ذكر شده.غالبا ذكر بيش از يك ماخذ براى اين بوده كه در نقلها كم و زيادى وجود داشته و قرائن نشان مى‏داده كه از هر كدام چيزى افتاده يا آنكه ناقل عنايتى به نقل همه داستان نداشته است.

در بيان و نگارش هيچ داستانى از حدود متن مآخذى كه نقل گشته تجاوز نشده و نگارنده از خيال خود چيزى بر اصل داستان نيفزوده يا چيزى از آن كم نكرده است.ولى در عين حال اين كتاب يك ترجمه ساده تحت اللفظى نيست،بلكه سعى شده در حدودى كه قرائن و امارات دلالت مى‏كند و مقتضاى طبيعت و روحيه‏هاى بشرى است،بدون آنكه چيزى بر متن داستان افزوده گردد،هر داستانى پرورش داده شود.

با اينكه غالبا نقطه شروع و خط گردش داستان با آنچه در ماخذ آمده فرق دارد و طرز بيان مختلف و متفاوت است،بعلاوه تا حدودى داستان در اينجا پرورش يافته است،اگر خواننده به ماخذ مراجعه كند،مى‏بيند اين تصرفات طورى به عمل آمده كه در حقيقت داستان هيچ گونه تغيير و تبديلى نداده،فقط داستان را مطبوعتر و شنيدنى‏تر كرده است.

در اين كتاب از لحاظ نتيجه داستان هيچ گونه توضيحى داده نشده،مگر آنكه در متن داستان جمله‏اى بوده كه نتيجه را بيان مى‏كرده است.و حتى عنوانى كه روى داستان گذاشته شده سعى شده،حتى الامكان،عنوانى باشد كه اشاره به نتيجه داستان نباشد.البته اين بدان هت‏بوده كه خواسته‏ايم نتيجه گيرى را به عهده خود خواننده بگذاريم.

كتاب و نوشته بايد هم زحمت فكر كردن را از دوش خواننده بردارد و هم او را وادار به تفكر كند و قوه فكرى او را برانگيزد.آن فكرى كه بايد از دوش خواننده برداشته شود،فكر در معنى جمله‏ها و عبارات است.از اين نظر تا حدى كه وقت و فرصت اجازه مى‏داده كوشش شده كه عبارات روان و مفهوم باشد.و اما آن فكرى كه بايد به عهده خواننده گذاشته شود فكر در نتيجه است.هر چيزى تا خود خواننده درباره آن فكر نكند و از فكر خود چيزى بر آن نيفزايد، با روحش آميخته نمى‏گردد و در دلش نفوذ نمى‏كند و در عملش اثر نمى‏بخشد.البته آن فكرى كه خواننده از خودش مى‏تواند بر مطلب بيفزايد،همانا نتيجه‏اى است كه به طور طبيعى از مقدمات مى‏توان گرفت.

همان طور كه از اول بنا بود،اكثر اين داستانها از كتب حديث گرفته شده و قهرمان داستان يكى از پيشوايان بزرگ دين است،ولى البته منحصر به اين گونه داستانها نيست،از كتب رجال و تراجم و تواريخ و سير هم استفاده شده و داستانهايى از علما و ساير شخصيتها آورده شده كه سودمند و آموزنده است.در اين قسمت نيز اعمال جمود و تعصب نشده و تنها به رجال شيعه اختصاص نيافته،احيانا داستانهايى از ساير شخصيتهاى اسلامى يا داستانهايى از شخصيتهاى برجسته غير مسلمان آورده شده است،چنانكه ملاحظه خواهيد فرمود.

نام اين كتاب را به اعتبار اينكه غالب قهرمانان اين داستانها كسانى هستند كه راست رو و بر صراط مستقيم مى‏باشند و در زبان قرآن كريم‏«صديقين‏»ناميده شده‏اند«داستان راستان‏»گذاشته‏ايم.البته از آن جهت هم كه معمولا طالبان و خوانندگان اين گونه داستانها افرادى هستند كه مى‏خواهند راست گام بردارند و اين كتاب براى آنها و به خاطر آنهاست،ما اين داستانها را مى‏توانيم‏«داستان راستان‏»بدانيم.

گذشته از همه اينها،چون اين داستانها ساخته وهم و خيال نيست،بلكه قضايايى است كه در دنيا واقع شده و در متون كتبى كه عنايت‏بوده قضاياى حقيقى در آن كتب با كمال صداقت و راستى و امانت ضبط شود ضبط شده و اين داستانها«داستانهاى راست‏»است،از اين رو مناسب بود كه ماده‏«راستى‏»را در جزء نام اين كتاب قرار دهيم.

اين داستانها علاوه بر آنكه عملا مى‏تواند راهنماى اخلاقى و اجتماعى سودمندى باشد، معرف روح تعليمات اسلامى نيز هست و خواننده از اين رهگذر به حقيقت و روح تعليمات اسلامى آشنا مى‏شود و مى‏تواند خود را،يا محيط و جامعه خود را با اين مقياسها اندازه بگيرد و ببيند در جامعه‏اى كه او در آن زندگى مى‏كند و همه طبقات خود را مسلمان مى‏دانند و احيانا بعضى از آن طبقات سنگ اسلام را نيز به سينه مى‏زنند،چه اندازه از معنى و حقيقت اسلام معمول و مجرى است.

اين داستانها هم براى‏«خواص‏»قابل استفاده است و هم براى‏«عوام‏»،ولى منظور از اين نگارش تنها استفاده عوام است،زيرا تنها اين طبقاتند كه ميلى به عدالت و انصاف و خضوعى در برابر حق و حقيقت در آنها موجود است و اگر با سخن حقى مواجه شوند حاضرند خود را با آن تطبيق دهند.

صلاح و فساد طبقات اجتماع در يكديگر تاثير دارد.ممكن نيست كه ديوارى بين طبقات كشيده شود و طبقه‏اى از سرايت فساد يا صلاح طبقه ديگر مصون يا بى‏بهره بماند،ولى معمولا فساد از«خواص‏»شروع مى‏شود و به‏«عوام‏»سرايت مى‏كند و صلاح بر عكس از«عوام‏»و تنبه و بيدارى آنها آغاز مى‏شود و اجبارا«خواص‏»را به صلاح مى‏آورد،يعنى عادتا فساد از بالا به پايين مى‏ريزد و صلاح از پايين به بالا سرايت مى‏كند.

روى همين اصل است كه مى‏بينيم امير المؤمنين على عليه السلام در تعليمات عاليه خود، بعد از آنكه مردم را به دو طبقه‏«عامه‏»و«خاصه‏»تقسيم مى‏كند،نسبت‏به صلاح و به راه آمدن خاصه اظهار ياس و نوميدى مى‏كند و تنها عامه مردم را مورد توجه قرار مى‏دهد.

در دستور حكومتى كه به نام مالك اشتر نخعى مرقوم داشته مى‏نويسد:

«براى والى هيچ كس پر خرج‏تر در هنگام سستى،كم كمك‏تر در هنگام سختى،متنفرتر از عدالت و انصاف،پر توقع‏تر،نا سپاس‏تر،عذر ناپذيرتر،كم طاقت‏تر در شدايد از«خاصه‏»نيست. همانا استوانه دين و نقطه مركزى مسلمين و مايه پيروزى بر دشمن‏«عامه‏»مى‏باشند،پس توجه تو همواره به اين طبقه معطوف باشد.»

اين،فكر غلطى است از يك عده طرفداران اصلاح كه هر وقت در فكر يك كار اصلاحى مى‏افتند،«زعماء»هر صنف را در نظر مى‏گيرند و آن قله‏هاى مرتفع در نظرشان مجسم مى‏شود و مى‏خواهند از آن ارتفاعات منيع شروع كنند.

تجربه نشان داده كه معمولا كارهايى كه از ناحيه آن قله‏هاى رفيع آغاز شده و در نظرها مفيد مى‏نمايد،بيش از آن مقدار كه حقيقت و اثر اصلاحى داشته باشد،جنبه تظاهر و تبليغات و جلب نظر عوام دارد. از ذكر اين نكته نيز نمى‏توانم صرف نظر كنم كه،در مدتى كه مشغول نگارش يا چاپ اين داستانها بودم،بعضى از دوستان ضمن تحسين و اعتراف به سودمندى اين كتاب،از اينكه من كارهاى به عقيده آنها مهمتر و لازمتر خود را موقتا كنار گذاشته و به اين كار پرداخته‏ام،اظهار تاسف مى‏كردند و ملامتم مى‏نمودند كه چرا چندين تاليف علمى مهم را در رشته‏هاى مختلف به يك سو گذاشته‏ام و به چنين كار ساده‏اى پرداخته‏ام.حتى بعضى پيشنهاد كردند كه حالا كه زحمت اين كار را كشيده‏اى پس لا اقل به نام خودت منتشر نكن! من گفتم چرا؟مگر چه عيبى دارد؟گفتند اثرى كه به نام تو منتشر مى‏شود لا اقل بايد در رديف همان اصول فلسفه باشد،اين كار براى تو كوچك است.گفتم مقياس كوچكى و بزرگى چيست؟معلوم شد مقياس بزرگى و كوچكى كار در نظر اين آقايان مشكلى و سادگى آن است و كارى به اهميت و بزرگى و كوچكى نتيجه كار ندارند،هر كارى كه مشكل است‏بزرگ است و هر كارى كه ساده است كوچك.

اگر اين منطق و اين طرز تفكر مربوط به يك نفر يا چند نفر مى‏بود،من در اينجا از آن نام نمى‏بردم.متاسفانه اين طرز تفكر-كه جز يك بيمارى اجتماعى و يك انحراف بزرگ از تعليمات عاليه اسلامى چيز ديگرى نيست-در اجتماع ما زياد شيوع پيدا كرده.چه زبانها را كه اين منطق نبسته و چه قلمها را كه نشكسته و به گوشه‏اى نيفكنده است؟

به همين دليل است كه ما امروز از لحاظ كتب مفيد و مخصوصا كتب دينى و مذهبى سودمند، بيش از اندازه فقيريم.هر مدعى فضلى حاضر است ده سال يا بيشتر صرف وقت كند و يك رطب و يابس به هم ببافد و به عنوان يك اثر علمى،كتابى تاليف كند و با كمال افتخار نام خود را پشت آن كتاب بنويسد،بدون آنكه يك ذره به حال اجتماع مفيد فايده‏اى باشد.اما از تاليف يك كتاب مفيد،فقط به جرم اينكه ساده است و كسر شان است،خود دارى مى‏كند.نتيجه همين است كه آنچه بايسته و لازم است نوشته نمى‏شود و چيزهايى كه زائد و بى مصرف است پشت‏سر يكديگر چاپ و تاليف مى‏گردد.چه خوب گفته خواجه نصير الدين طوسى:

افسوس كه آنچه برده‏ام باختنى است بشناخته‏ها تمام نشناختنى است برداشته‏ام هر آنچه بايد بگذاشت بگذاشته‏ام هر آنچه برداشتنى است

عاقبة الامر در جواب آن آقايان گفتم:اين پيشنهاد شما مرا متذكر يك بيمارى اجتماعى كرد، و نه تنها از تصميم خود صرف نظر نمى‏كنم،بلكه در مقدمه كتاب از اين پيشنهاد شما به عنوان يك بيمارى اجتماعى نام خواهم برد.

بعد به اين فكر افتادم كه حتما همان طور كه عده‏اى كسر شان خود مى‏دانند كه كتابهاى ساده-هر چند مفيد باشد-تاليف كنند،عده‏اى هم خواهند بود كه كسر شان خود مى‏دانند كه دستورها و حكمتهايى كه از كتابهاى ساده درك مى‏كنند به كار ببندند!!

در اين كتاب براى رعايت‏حشمت و حرمت قرآن كريم از داستانهاى آن كتاب مقدس چيزى جزء اين داستانها قرار نداديم.معتقد بوده و هستيم كه قصص قرآن مستقل چاپ و منتشر شود،و خوشبختانه اين كار مكرر در زبان عربى و اخيرا در زبان فارسى صورت گرفته است.

استفاده‏اى كه ما از قرآن مجيد كرده‏ايم،اصل تاليف اين كتاب است،زيرا اولين كتابى كه‏«داستان راستان‏»را به منظور هدايت و راهنمايى و تربيت اجتماع بشرى جزء تعليمات عاليه خود قرار داده قرآن كريم است.

اين جلد مشتمل بر 75 داستان است.من براى اين جلد يكصد داستان تهيه كرده بودم و ميل داشتم ساير مجلدات اين كتاب نيز هر كدام مشتمل بر يكصد داستان باشد،ولى ديدم عقيده دوستان خصوصا اعضاى محترم‏«هيئت تحريريه شركت انتشار»بر اين است كه صد داستان حجم كتاب را بزرگ مى‏كند،و از طرفى نوع كاغذى كه كتاب با آن چاپ مى‏شد در اين وقت ناياب شد،لهذا به داستان هفتاد و پنجم اين جلد را ختم كرديم.

اين مطلب را هم بگويم كه اكثريت قريب به اتفاق اين داستانها جنبه مثبت دارد و فقط دو سه داستان است كه جنبه منفى دارد،يعنى از نوع ادبى است كه لقمان آموخت،كه با نشان دادن يك نقطه ضعف اخلاقى،تنبه و تذكر حاصل مى‏شود،مثل داستان‏«يك دشنام‏»و داستان‏«شمشير زبان‏»كه به دنبال داستان‏«دوستى‏يى كه بريده شد»به تناسب آن داستان آمده.اول بدون توجه اين داستانها را نگاشتم،بعد خواستم آنها را بردارم و همه را يكنواخت و از نوع داستانهايى قرار دهم كه از طريق مثبت راهنمايى مى‏كنند،مدتى در حال ترديد باقى ماندم،عاقبت تصميم گرفتم كه حذف نكنم و باقى بگذارم و در مقدمه نظر خوانندگان را در درج اين نوع داستانها بخواهم،تا براى جلدهاى بعدى تصميم قطعى گرفته شود.

خود را به راهنمايى و انتقاد نيازمند مى‏دانم.هر گونه نظر انتقادى و اصلاحى كه از طرف خوانندگان محترم برسد با كمال تشكر و امتنان مورد توجه و استفاده قرار خواهد گرفت.از خداوند سعادت و توفيق مسالت مى‏نماييم.

تهران-19 تير ماه‏1339 هجرى شمسى،مطابق 15 محرم الحرام 1380 هجرى قمرى

رسول اكرم و دو حلقه جمعيت

رسول اكرم صلى الله عليه و آله وارد مسجد(مسجد مدينه ⁽¹⁾ )شد،چشمش به دو اجتماع افتاد كه از دو دسته تشكيل شده بود و هر دسته‏اى حلقه‏اى تشكيل داده سر گرم كارى بودند.يك دسته مشغول عبادت و ذكر و دسته ديگر به تعليم و تعلم و ياد دادن و ياد گرفتن سرگرم بودند.هر دو دسته را از نظر گذرانيد و از ديدن آنها مسرور و خرسند شد.به كسانى كه همراهش بودند رو كرد و فرمود:«اين هر دو دسته كار نيك مى‏كنند و بر خير و سعادتند. »آنگاه جمله‏اى اضافه كرد:«لكن من براى تعليم و دانا كردن فرستاده شده‏ام.»پس خودش به طرف همان دسته كه به كار تعليم و تعلم اشتغال داشتند رفت و در حلقه آنها نشست. ⁽²⁾

مردى كه كمك خواست

به گذشته پر مشقت‏خويش مى‏انديشيد،به يادش مى‏افتاد كه چه روزهاى تلخ و پر مرارتى را پشت‏سر گذاشته،روزهايى كه حتى قادر نبود قوت روزانه زن و كودكان معصومش را فراهم نمايد.با خود فكر مى‏كرد كه چگونه يك جمله كوتاه-فقط يك جمله-كه در سه نوبت پرده گوشش را نواخت،به روحش نيرو داد و مسير زندگانى‏اش را عوض كرد و او و خانواده‏اش را از فقر و نكبتى كه گرفتار آن بودند نجات داد.

او يكى از صحابه رسول اكرم بود.فقر و تنگدستى بر او چيره شده بود.در يك روز كه حس كرد ديگر كارد به استخوانش رسيده،با مشورت و پيشنهاد زنش تصميم گرفت‏برود و وضع خود را براى رسول اكرم شرح دهد و از آن حضرت استمداد مالى كند.

با همين نيت رفت،ولى قبل از آنكه حاجت‏خود را بگويد اين جمله از زبان رسول اكرم به گوشش خورد:«هر كس از ما كمكى بخواهد ما به او كمك مى‏كنيم،ولى اگر كسى بى‏نيازى بورزد و دست‏حاجت پيش مخلوقى دراز نكند خداوند او را بى‏نياز مى‏كند.»آن روز چيزى نگفت و به خانه خويش برگشت.باز با هيولاى مهيب فقر كه همچنان بر خانه‏اش سايه افكنده بود روبرو شد.ناچار روز ديگر به همان نيت‏به مجلس رسول اكرم حاضر شد.آن روز هم همان جمله را از رسول اكرم شنيد:«هر كس از ما كمكى بخواهد ما به او كمك مى‏كنيم،ولى اگر كسى بى‏نيازى بورزد خداوند او را بى‏نياز مى‏كند.»اين دفعه نيز بدون اينكه حاجت‏خود را بگويد به خانه خويش برگشت.و چون خود را همچنان در چنگال فقر ضعيف و بيچاره و ناتوان مى‏ديد،براى سومين بار به همان نيت‏به مجلس رسول اكرم رفت.باز هم لبهاى رسول اكرم به حركت آمد و با همان آهنگ-كه به دل قوت و به روح اطمينان مى‏بخشيد-همان جمله را تكرار كرد.

اين بار كه آن جمله را شنيد،اطمينان بيشترى در قلب خود احساس كرد.حس كرد كه كليد مشكل خويش را در همين جمله يافته است.وقتى كه خارج شد با قدمهاى مطمئنترى راه مى‏رفت.با خود فكر مى‏كرد كه ديگر هرگز به دنبال كمك و مساعدت بندگان نخواهم رفت.به خدا تكيه مى‏كنم و از نيرو و استعدادى كه در وجود خودم به وديعت گذاشته شده استفاده مى‏كنم و از او مى‏خواهم كه مرا در كارى كه پيش مى‏گيرم موفق گرداند و مرا بى نياز سازد.

با خودش فكر كرد كه از من چه كارى ساخته است؟به نظرش رسيد عجالتا اين قدر از او ساخته هست كه برود به صحرا و هيزمى جمع كند و بياورد و بفروشد.رفت و تيشه‏اى عاريه كرد و به صحرا رفت،هيزمى جمع كرد و فروخت.لذت حاصل دسترنج‏خويش را چشيد. روزهاى ديگر به اين كار ادامه داد،تا تدريجا توانست از همين پول براى خود تيشه و حيوان و ساير لوازم كار را بخرد.باز هم به كار خود ادامه داد تا صاحب سرمايه و غلامانى شد.

روزى رسول اكرم به او رسيد و تبسم كنان فرمود:«نگفتم،هر كس از ما كمكى بخواهد ما به او كمك مى‏دهيم،ولى اگر بى‏نيازى بورزد خداوند او را بى نياز مى‏كند.» ⁽³⁾

خواهش دعا

شخصى با هيجان و اضطراب به حضور امام صادق عليه السلام آمد و گفت:

«درباره من دعايى بفرماييد تا خداوند به من وسعت رزقى بدهد،كه خيلى فقير و تنگدستم.»

امام:«هرگز دعا نمى‏كنم.»

-چرا دعا نمى‏كنيد؟!

«براى اينكه خداوند راهى براى اين كار معين كرده است.خداوند امر كرده كه روزى را پى‏جويى كنيد و طلب نماييد.اما تو مى‏خواهى در خانه خود بنشينى و با دعا روزى را به خانه خود بكشانى!» ⁽⁴⁾

بستن زانوى شتر

قافله چندين ساعت راه رفته بود.آثار خستگى در سواران و در مركبها پديد گشته بود.همينكه به منزلى رسيدند كه آنجا آبى بود،قافله فرود آمد.رسول اكرم نيز كه همراه قافله بود شتر خويش را خوابانيد و پياده شد.قبل از همه چيز،همه در فكر بودند كه خود را به آب برسانند و مقدمات نماز را فراهم كنند.

رسول اكرم بعد از آنكه پياده شد،به آن سو كه آب بود روان شد،ولى بعد از آنكه مقدارى رفت، بدون آنكه با احدى سخنى بگويد به طرف مركب خويش بازگشت.اصحاب و ياران با تعجب با خود مى‏گفتند آيا اينجا را براى فرود آمدن نپسنديده است و مى‏خواهد فرمان حركت‏بدهد؟ چشمها مراقب و گوشها منتظر شنيدن فرمان بود.تعجب جمعيت هنگامى زياد شد كه ديدند همينكه به شتر خويش رسيد،زانو بند را برداشت و زانوهاى شتر را بست و دو مرتبه به سوى مقصد اولى خويش روان شد.

فريادها از اطراف بلند شد:«اى رسول خدا!چرا ما را فرمان ندادى كه اين كار را برايت‏بكنيم،و به خودت زحمت دادى و برگشتى؟ما كه با كمال افتخار براى انجام اين خدمت آماده بوديم.»

در جواب آنها فرمود:«هرگز از ديگران در كارهاى خود كمك نخواهيد،و به ديگران اتكا نكنيد و لو براى يك قطعه چوب مسواك باشد.» ⁽⁵⁾

همسفر حج

مردى از سفر حج‏برگشته سرگذشت مسافرت خودش و همراهانش را براى امام صادق تعريف مى‏كرد،مخصوصا يكى از همسفران خويش را بسيار مى‏ستود كه،چه مرد بزرگوارى بود،ما به معيت همچو مرد شريفى مفتخر بوديم،يكسره مشغول طاعت و عبادت بود،همينكه در منزلى فرود مى‏آمديم او فورا به گوشه‏اى مى‏رفت و سجاده خويش را پهن مى‏كرد و به طاعت و عبادت خويش مشغول مى‏شد.

امام:«پس چه كسى كارهاى او را انجام مى‏داد؟!و كه حيوان او را تيمار مى‏كرد؟»-البته افتخار اين كارها با ما بود.او فقط به كارهاى مقدس خويش مشغول بود و كارى به اين كارها نداشت.

-بنا بر اين همه شما از او برتر بوده‏ايد.

غذاى دسته جمعى

همينكه رسول اكرم و اصحاب و ياران از مركبها فرود آمدند و بارها را بر زمين نهادند،تصميم جمعيت‏بر اين شد كه براى غذا گوسفندى را ذبح و آماده كنند.

يكى از اصحاب گفت:سر بريدن گوسفند با من.

ديگرى:كندن پوست آن با من.

سومى:پختن گوشت آن با من.

چهارمى:...

رسول اكرم:«جمع كردن هيزم از صحرا با من.»

جمعيت:يا رسول الله شما زحمت نكشيد و راحت‏بنشينيد،ما خودمان با كمال افتخار همه اين كارها را مى‏كنيم.

رسول اكرم:«مى‏دانم كه شما مى‏كنيد،ولى خداوند دوست نمى‏دارد بنده‏اش را در ميان يارانش با وضعى متمايز ببيند كه براى خود نسبت‏به ديگران امتيازى قائل شده باشد.» ⁽⁶⁾ .

مسلمانان تا در مكه بودند از هر گونه آزادى و فعاليت اجتماعى محروم بودند،نه مى‏توانستند اعمال و فرائض مذهبى خود را آزادانه انجام دهند و نه مى‏توانستند تعليمات دينى خود را آزادانه فرا گيرند.اين وضع ادامه داشت تا وقتى كه اسلام در نقطه حساس ديگرى از عربستان نفوذ كرد كه نامش‏«يثرب‏»بود و بعدها به نام‏«مدينة النبى‏»يعنى شهر پيغمبر معروف شد. پيغمبر اكرم بنا به پيشنهاد مردم آن شهر و طبق عهد و پيمانى كه آنها با آن حضرت بستند، به اين شهر هجرت فرمود.ساير مسلمانان نيز تدريجا به اين شهر هجرت كردند.آزادى فعاليت مسلمانان نيز از اين وقت آغاز شد.اولين كارى كه رسول اكرم بعد از مهاجرت به اين شهر كرد، اين بود كه زمينى را در نظر گرفت و با كمك ياران و اصحاب اين مسجد را در آنجا ساخت.

2- منية المريد،چاپ بمبئى،صفحه 10.

3- اصول كافى،ج 2/ص‏139-«باب القناعة‏».و سفينة البحار،ماده‏«قنع‏».

4- وسائل،چاپ امير بهادر،ج 2/ص‏529.

5- لا يستعن احدكم من غيره و لو بقضمة من سواك.كحل البصر محدث قمى،صفحه‏69.

6- ان الله يكره من عبده ان يراه متميزا بين اصحابه.