هجرت حضرت امام على بنموسىالرضا(ع) از مدينه به مرو، هجرتى اجبارى بود كه هر
نوع تصميمگيرى را از وى سلب كرده بود. لذا خاندان پيامبر و خاصان امام كه بىفروغ
او زندگى برايشان مفهومى نداشت، قصد هجرت به ايران كردند و ليكن مخالفت دستگاه
خلافتباعثشد تا هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) با يكسال تاخير صورت پذيرد.
حسن بنمحمد بنحسن قمى گويد:
«از سادات حسينيه از فرزندان موسى بنجعفر عليهما السلام كه به قم آمدند، فاطمه
بود دختر موسى بنجعفر عليها السلام.
چنين گويد بعضى از مشايخ قم كه چون امام على بنموسىالرضا عليهما السلام را از
مدينه بيرون كردند تا به مرو رود از براى عقد بيعتبه ولايت عهد براى او سنة ماتين،
خواهر او فاطمه بنت موسىبنجعفر عليهم السلام در سنه احدى و ماتين به طلب او بيرون
آمد.
چون به ساوه رسيد، بيمار شد. پرسيد كه ميان من و ميان شهر قم چه قدر مسافت است،
او را گفتند كه ده فرسخ است.
خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد. خادم او را به قم آورد و در
سراى موسى بنخزرج بنسعد اشعرى فرود آمد و نزول كرد ...»
هجرت علويان
مؤلف تاريخ قم علاوه بر هجرت حضرت فاطمه معصومه(س)، از مهاجرت گروهى از فرزندان
ابوطالب به اين شهر مقدس خبر مىدهد كه جز نام برخى از آنها در كتب انساب، هيچ
اطلاعى نيست. به احتمال زياد تمامى اين مهاجرتها پس از هجرت امام رضا(ع) و حضرت
معصومه(س) صورت گرفته باشند.
از مهمترين و معتبرترين كتب انساب كه مهاجرت آل ابوطالب را به ترتيب نام شهرها
تنظيم كرده، ابو اسماعيل ابراهيم بنناصر بنطباطبا مىباشد. وى در «منتقلة
الطالبيين» به مهاجرت قريب به پنجاه تن از خاندان موسوى به ايران اشاره مىكند كه
به شهرهايى چون آذربايجان، ارجان (بهبهان)، آبه (از نواحى قم)، آمل، بلخ، بخارا،
ترنجه (از نواحى بين آمل و سارى) ترمذ، جندىشاپور، جره (از روستاهاى شيراز).
خراسان، رامهرمز، رى، شاپور (از نواحى فارس)، سيرجان، شيراز، طبرستان، طوس، فسا،
قزوين، قم، نيشابور، همدان و هرات هجرت نموده و در آن شهرها سكنى گزيدهاند.
البته در ايران علاوه بر دو مرقد مطهر امام على بنموسى الرضا(ع) وحضرت فاطمه
معصومه(س)، آرامگاههاى ديگرى نيز به عنوان فرزندان امام كاظم(ع) معروف هستند كه پس
از هجرت امام رضا(ع) به ايران آمده و در ايران قبل از رسيدن به امام(ع) به شهادت
رسيده و يا از دنيا رفتهاند. براى نمونه به موارد زير اشاره مىشود:
1- حضرت احمد بنموسى(ع) /b>
حضرت سيد ميراحمد بنموسى(ع) معروف به «شاهچراغ»، برادر امام رضا(ع) و
بزرگترين پسر امام كاظم(ع) پس از ايشان است كه بعد از ولايتعهدى امام رضا(ع) عزم
خراسان نمود و در دو فرسنگى شيراز، خبر شهادت امام رضا(ع) به ايشان رسيد و چون
مامون دستور قلع و قمع علويان را داده بود، لذا اين بزرگوار در خطه شيراز به
دستحاكم آنجا شهيد گرديد. شايد پس از اين واقعه بود كه فرزندش «شاهزاده ابراهيم»
به قم مهاجرت نمود.
2- حضرت سيد علىاكبر
امامزاده سيد علىاكبر كه آرامگاهش در 18 كيلومترى شمال شرقى شهرضا (قمشه) واقع
است، نيز از برادران حضرت امام رضا(ع) و شاهچراغ دانسته شده است. كه به
مناسبتحضور امام(ع) به ايران مهاجرت كرده، و قبل از رسيدن به طوس در شهر مذكور از
دنيا رفته است. اطلاع دقيقى از رحلتيا شهادت ايشان در دست نيست.
به همراه كاروان حضرت فاطمه معصومه(س) بيست و سه نفر علوى از خاندان موسوى شامل
برادران و برادرزادگان بودند.
3- حضرت شهرضا
حضرت شهرضا به روايتى فرزند امام موسى كاظم(ع) است كه به امر برادر خود حضرت
امام رضا(ع) براى ارشاد مردم اين حدود به ديار اصفهان (قمشه) رهسپار شده و سپس به
دست ظلمه در كنار كوه شهرضا شهيد گرديده است.
4- حضرت صالح
مطابق كتيبه بالاى سر در صحن و زيارتنامه، از پسران حضرت موسى بنجعفر(ع) و
برادر امام هشتم(ع) به شمار مىرود.
5- امامزاده عبدالله
نسب امامزاده عبدالله، واقع در ناحيه اسدآباد، چنين ياد شده است: «عبدالله
بنموسى الكاظم(ع)».
6- امامزاده عبدالله
امامزاده عبدالله واقع در دماوند را از فرزندان امام موسى كاظم(ع) مىدانند. شيخ
مفيد ضمن برشمردن فرزندان امام موسى كاظم(ع) از عبدالله نيز نام برده است. در شرح
احوالش نوشتهاند كه آن بزگوار، روى به ولايت دماوند نهاد، چون بدانجا رسيد، قاسم
هالى و سهراب هالى و فرزندان و برادرانشان خبر يافتند و راه برايشان گرفتند و شهيد
كردند.
مؤلف كتاب منتقلة الطالبيين به مهاجرت شمار ديگرى از سادات اشاره مىنمايد كه با
توجه به سلسله انساب آنها، از مهاجران عصر رضوى محسوب مىشوند.
هجرت اصحاب امام كاظم(ع)
علاوه بر سادات موسوى، حسينى و حسنى، بعضى از اصحاب امام كاظم(ع) كه از اصحاب
امام رضا(ع) نيز هستند به ايران مهاجرت نمودهاند و به طور غالب در قم سكونت
نمودهاند و يا نخست در شهر ديگرى چون اهواز سكونت نموده و سپس به قم منتقل
شدهاند. اصحاب امام كاظم(ع) كه هجرت اختيار نمودهاند، به قرار زير است:
- ابراهيم بنمحمد اشعرى
- ابراهيم بنهاشم
- ابوحرير قمى (زكرياى ادريس)
- احمد بناسحاق بنعبدالله اشعرى، ابوعلى قمى
- حسين بنسعيد اهوازى
- حسين بنمالك قمى
- ريان بنشبيب
- ريان بن صلت
- زكريا بنآدم
- سعد بنسعد اشعرى قمى
- سهل بنيسع
- عبدالعزيز بنمهتدى
- عبدالله بنصلت
- على بنريان بنصلت
- محمد بنحسن اشعرى
- محمد بنسهل قمى
- محمد بنعلى بنعيسى اشعرى قمى
- مرزبان بنعمران بنعبدالله بنسعد اشعرى
البته ممكن استبرخى از اين اصحاب در طى مسافرتهاى عديدهاى كه به حجاز و عراق
داشتهاند از امام كاظم(ع) حديث آموخته باشند و موطن اصلى آنها قم بوده باشد.
شخصيتهاى همراه حضرت معصومه(س)
به همراه كاروان حضرت فاطمه معصومه(س) بيست و سه نفر علوى از خاندان موسوى شامل
برادران و برادرزادگان بودند. نام برادران همراه كريمه اهل بيتبه نقل مؤلف «بحر
الانساب» به ترتيب زير است:
1- فضل
2- على
3- جعفر
4- هادى
5- قاسم
6- زيد
به حسب ظاهر، «هادى» تصحيف «هارون» باشد. چون در كتب انساب از هادى به عنوان
يكى از فرزندان امام كاظم(ع) نام برده نشده و غير از امام على بنموسىالرضا(ع)
فرزند ديگرى به نام على نداشته است و چون زيد معروف به «زيد النار» در بصره قيام
كرده بود و وى را نزد امام رضا(ع) برده بودند، بعيد به نظر مىرسد كه همراه كاروان
حضرت معصومه(س) بوده باشد. بدين ترتيب ممكن است چهار تن از افراد فوق همراه كريمه
اهل بيتبوده باشند:
1- فضل
2- جعفر
3- هارون
4- قاسم
