تاريخ سازان عاشورا
شرح زندگى نقش آفرينان در حماسه عاشورا را نمى توان در اين گونه مجموعه ها
به گونه اى بايسته و شايسته مورد ارزيابى قرار داد، ليكن در حد مقدور، به شرح احوال
برخى از آن ها مى پردازيم:
1 ـ على بن الحسين (زين العابدين)(عليهما السلام)
على بن الحسين (عليهم السلام) بقيّة
السيف عاشوراييان بود و سلسله امامان معصوم (عليهم السلام) از
نسل پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، از او امتداد
يافت. او داراى چندين فرزند بود; از جمله:
1 ـ محمد باقر 2 ـ عبدالله الباهر 3 و 4 ـ حسن و حسين(1)5
ـ سليمان 6 عبدالرحمان 7 على 8 ـ قاسم (در منتهى الآمال، ج2، ص43) به جاى قاسم،
محمد اصغر آورده است) 9 حسين اصغر 10 ـ زيدالشهيد 11 عمرالأشراف.
آن حضرت همچنين چنددخترداشت كه عبارت بودند از: 1 ـ امّ الحسن 2 امّ موسى 3 ـ
سكينه 4 ـ خديجه 5 ـ عليّه 6 ـ عبده 7 ـ فاطمه 8 ـ مليكه 9 امّ كلثوم(2)عالمه.
بعضى از ارباب قلم; از جمله علاّمه سيد محسن امين در اعيان الشيعه(3)براى
آن
حضرت 15 پسر و چهار دختر ثبت كرده اند.
* * *
امام سجاد (عليه السلام) در
سال 38 (يا 37 يا 36) ه .ق. تولد يافت و در سال 94 (ي 95 ه . ق . بدرود حيات
گفت. او 56، 55 يا 57 سال زندگى كرد. حدود سه سال دوران اميرالمؤمنين (عليه السلام)
23 يا 24 سال دوران پدر
و عموى خود امام مجتبى (عليه السلام) عمر
كرد. امامت او در دوران يزيد و معاوية بن يزيد و مروان بن حكم و عبدالملك و وليدبن
عبدالملك سپرى شد.(4)
دو كتاب: «رسالة الحقوق» و «صحيفه سجاديه» از يادگارهاى مشهور اوست. علامه سيد محسن
امين مى نويسد: امام سجاد (عليه السلام) در
كربلا 24 سال داشت(5)و
در آن هنگام داراى زن و فرزند بود كه پسرش امام باقر (عليه السلام)
3 يا 4 ساله در كربلا
حضور داشت.
تاريخ واقعه كربلا به گونه اى كامل از او به ما انتقال يافت و امامت كبرى نيز
برعهده او بود.
مادر امام سجاد (عليه السلام)(6)
اين مطلب كه امام حسين (عليه السلام) چگونه
شهربانو، دختر يزدجرد، پادشاه ايرانى را به همسرى برگزيد، در ميان مورّخان مورد
اتفاق نيست.
ابن شهرآشوب در كتاب «مناقب آل ابى طالب»، در باب«في
إمامةِ أبي عبدالله»مى نويسد:
هنگامى كه اسراى ايرانى را وارد مدينه كردند، عمر تصميم گرفت زنان آنان را در معرض
فروش قرار دهد و مردانشان را براى طواف دادن مردان پير و بيمار به خدمت كعبه
درآورد.
على بن ابى طالب (عليه السلام) به
ياد عمر آورد كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) فرمود: «أكرِمُوا
كريمَ قوم وَ إنْ خالَفُوكُمْ وَ هؤُلاءِ الْفُرْس حُكَماءٌ كُرَماءٌ...»در
اين هنگام مهاجرين و انصار گفتند: ما حق خود را به برادر پيامبر (على (عليه السلام)
) بخشيديم; امام (عليه السلام) فرمودند: «أَللّهُمَ
فَاَشْهَدُ أَنَّهُمْ قَدْ وَهَبُوا وَ قَبِلْتُ وَ أعْتَقْتُ». عمر،
آزرده خاطر شد و گفت: على بن ابى طالب تصميم ما را در باره عجم ها متزلزل كرد. او
آنگاه بخشنامه خود را ملغى نمود. البته وقتى جمعى از مردم مدينه به خريد زنان
ايرانى تمايل نشان داده بودند، زنان ايرانى به شدت به مخالفت برخاستند، در اينجا
نيز امام على (عليه السلام) دخالت
كرد و فرمود: آنان را مخيّر بگذاريد و مجبورشان نكنيد و سپس به شهربانو اشاره كرد و
فرمود: آيا كسى را به عنوان شوهر انتخاب مى كنى؟! او سكوت كرد، امام (عليه السلام)
فرمود: با سكوتش رضايت
داد، اكنون خود
با زبان اقرار كند كه چه كسى را اختيار مى كند. بار ديگر پرسيدند چه كسى را اختيار
مى كنى؟ گفت: اگر داراى اختيارم چه كسى جز نور درخشنده و تابان; يعنى حسين (عليه السلام)
را برگزينم.
در اين هنگام اميرالمؤمنين (عليه السلام) به
شهربانو فرمود: چه كسى را به عنوان نماينده و وكيل خود معرفى مى كنى تا خطبه عقد را
از سوى تو بخواند؟ گفت: تو را. حضرت به حذيفة بن يمان دستور داد تا از سوى شهربانو
خواندن خطبه عقد را نيابت كند.(7)
بعضى از مورّخان بر اين باورند كه امام حسين (عليه السلام) شهربانو
را در سال 33 به همسرى گرفت (نه در سال 23) و پس از گذشت يك سال اين زن به امام
سجاد باردار شد. طبق اين نوشته، امام حسين (عليه السلام) در
سنّى حدود سى سالگى ازدواج كرد نه در سن حدود 20 سالگى و بر اين اساس امام سجاد (عليه السلام)
در كربلا 27 ساله بود .(8)
ابن عنبه عمر امام سجاد (عليه السلام) را
در كربلا 33 سال دانسته است.(9)
بعضى از مورّخان سال 22 را سال ازدواج امام حسين (عليه السلام)
با شهربانو و تولّد
حضرت سجاد (عليه السلام) را
سال 38 ه . مى دانند. نام مادر امام سجاد (عليه السلام) شهربانو
يا غزاله بود، ليكن اميرالمؤمنين (عليه السلام) وى
را شاه زنان ناميد.(10)
در برخى از احاديث آمده است: در آغاز، اين خانم نام خود را جهان شاه معرفى كرد، ولى
اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:
نام تو شهربانو است و در همين مصدر(11)آمده
است: اميرالمؤمنين (عليه السلام) او
را مريم ناميد و نيز در همين حديث آمده است اميرالمؤمنين بر او فاطمه نام نهاد.
همچنين در بعضى از منابع آمده است: طبق رهنمود اميرالمؤمنين (عليه السلام)
سلمان فارسى مأموريت
يافت تا برخى از جوانان مسلمان را به شهربانو دختر پادشاه ايران معرفى كند تا او
يكى از آنان را انتخاب نمايد و روزى كه حسين (عليه السلام) از
برابر چشمان شهربانو عبور كرد شهربانو او را برگزيد و گفت: اين جوان لايق من است و
افزود: دوشيزه اى را دوشيزه اى بايد(12) ، يعنى جوان
ازدواج نكرده، بايد با جوانى ازدواج نكرده ميثاق زندگى ببندد. وقتى كه اين خبر به
اميرالمؤمنين (عليه السلام) رسيد،
خوشحال شد و زمينه ازدواج آنان را فراهم
ساخت. البته اين زن پس از تولد امام سجاد (عليه السلام) از
دنيا رفت و زن ديگرى كه شهربانو نام
داشت به عنوان دايه او انتخاب شد. او همواره مورد تكريم امام سجاد (عليه السلام)
بود و برخى از مورخان
به اشتباه از اين زن به عنوان مادر واقعى آن حضرت ياد كرده اند.(13)
بعضى از اهل قلم نوشته اند: هنگامى كه اميرالمؤمنين (عليه السلام)
عازم كوفه شد و كوفه را
به عنوان دارالخلافه برگزيد، امام حسين (عليه السلام) همراه
پدر وارد كوفه نشد و بعد به آنان پيوست، چون همسرش شهربانو حامله بود. بدين جهت
امام (عليه السلام) در
مدينه ماند تا امام سجاد (عليه السلام) به دنيا آمد
و اتفاقاً فوت شهربانو نيز پس از تولد امام سجاد (عليه السلام)
رخ داد(14)و
وى را در مدينه دفن كردند و سپس امام حسين (عليه السلام) در
كوفه به پدر ملحق گرديد. البته ميلاد امام سجاد (عليه السلام)
را اميرالمؤمنين (عليه السلام)
خبر داده بود; زيرا
هنگامى كه شاه زنان از ميان همه حضار امام حسين (عليه السلام)
را انتخاب كرد.
اميرالمؤمنين (عليه السلام) به
امام حسين (عليه السلام) فرمود:
«لَيَلِدَنَّ لَكَ مِنْها خيرُ أهل الأرض».(15)
«بهترين انسان روى زمين را براى تو خواهد آورد.»
امام سجاد (عليه السلام) و
روضه خوانى براى شهداى كربلا
اين پرسش همواره براى برخى مطرح است كه پيشينه روضه خوانى به چه زمانى باز مى گردد؟
گروهى معتقدند: روضه خوانى يادگارى است از دوران صفويه. بايد گفت آنان كه چنين
مى انديشند، از تاريخ، بهويژه تاريخ عاشورا بى خبرند. امام هشتم (عليه السلام)
مى فرمود:
«كانَ اَبي إذا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ لايُرى ضاحكاً».(16)
«سيره و روش پدرم اين بود كه هرگاه ماه محرم فرا مى رسيد، كسى او را
خندان نمى ديد.»
بديهى است عزادارىِ سنتىِ متعارف در قرن چهارم، كه توسط آل بويه پايه گذارى شد،
تبلورى است از عزادارى هاى دوران ائمه معصوم (عليهم
السلام) ، البته كفار و منافقان و در يك كلمه، بدخواهان، همواره از عزادارى
براى شهيدان كربلا در هراس بوده اند و جهت تضعيف آن، سخن سرايى ها و قلم فرسايى ها
داشته و دارند. آنان پيوسته مى كوشند سنت عزادارى براى سيدالشهدا و يارانش را كمرنگ
و بى اهميت جلوه دهند و اين واقعه جانسوز را به فراموشى بسپارند.
روضه خوانى و عزادارى سيره و سنتى است از حضرت زينب و امام سجّاد(عليهما
السلام) . زينب در كنار پيكر پاك برادر چنان گريست كه دشمنان به گريه
درآمدند. در جلسه زنان شام، در دربار يزيد، روضه خواند و همگان اشك ريختند.
و امام سجاد (عليه السلام) (17)در
اربعين روضه خواند. و نيز نخستين ساعات ورود به مدينه، هنگام بازگشت از كربلا
روضه خوانى كرد.
سيد بن طاووس در لهوف مى نويسد: زينب در قتلگاه چنان گريست كه براثر اشك جانسوز او،
دوست و دشمن گريستند (فَأبْكَتْ
وَاللهِ كُلَّ عَدوٍّ وَ صِديق)و
همچنين مى نويسد: زينب در مجلس يزيد، يقه پيراهن رويى خود را دريد و آنچنان ناله
دردناكى سرداد كه به خدا سوگند همه كسانى كه در مجلس حضور داشتند گريستند.(18)
زينب (عليه السلام) در
كوفه و امام سجاد (عليه السلام) در
جامع دمشق، آنچنان از مصائب اهل بيت (عليهم السلام) بازگو
كردند كه از هر سوى، صداى شيون برخاست.(19)
على بن الحسين (عليهم السلام) همواره
ياد و خاطره حيات بخش و رسواگر بيدادگران
عاشورا را زنده نگه مى داشت و در اين باره از روش هاى گوناگون استفاده مى كرد;
از جمله:
1 ـ جانمازى داشت كه در آن، مقدارى از تربت قبر پدرش، سيدالشهد (عليه السلام)
را نهاده بود و هنگام
سجده، پيشانى مباركش را بر آن مى نهاد; (كانَ
لَهُ خَرِيطَةٌ فِيها تُرْبَةُ الْحُسَين (عليه السلام)
).(20)
2 ـ پس از دفن شهدا كه با يارى بنى اسد انجام داد، بعد از دفن جسد مطهّر پدر، در
حالى كه به شدت مى گريست، اين چنين روضه خواند:
«طوبى لاَِرْض تَضَمَّنَتْ جَسَدَكَ الطّاهِر، فَاِنَّ
الدُّنْيا بَعْدكَ مَظْلَمَةٌ وَ الآخِرَةُ بِنُورِكَ مُشْرِقَةٌ أمَّا اللَّيْلُ
فَمُسَهَّدُ، وَالْحُزْنُ فَسَرْمَدٌ أو يَخْتاراللهُ لاِهْلِ بَيْتكَ دارَكَ
الَّتي أنْتَ بِها مُقيمٌ، عَلَيْكَ مِنّي السَّلامُ يَابْنَ رَسولِ اللهِ
وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ».(21)
«خوشا به آن زمينى كه بدن پاك تو را در آغوش گرفت. دنيا پس از تو تاريك گشت و آخرت
با نور تو نورانى شد. پس از تو (در فراق تو) شبهايم سخت و حزنم طولانى است، تا
آنگاه كه خداوند سرايى كه تو در آن استقرار يافتى، براى اهل بيتت مقرر بدارد. از من
به تو درود و رحمت و بركات خدا نثار باد !»
و سپس با انگشت مبارك خود روى قبر آن حضرت نوشت:
«هذا قَبْرُ الْحُسينُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أبي طالبِ الَّذي
قَتَلوهُ عَطْشاناً غَريباً.».(22)
«اين قبر حسين بن على بن ابى طالب است كه او را با لب تشنه و در غربت كشتند.»
3 ـ بدن مطهّر عموى بزرگوارش عباس را دفن كرد و سپس براى وى روضه خواند.
4 ـ در جامع دمشق، در حضور همگان، پيش از خطبه نماز جمعه، در ضمن سخنان خود فرمود:
«أَنَا ابْنُ الْمَذْبُوحِ بِشَطِّ الْفُراتِ مِنْ غَيْرِ
ذَحْل وَ لا تُرات، اَنَا ابْنُ مَنْ قُتِلَ صَبْراً، وَ كَفى بِذلِكَ فَخْراً».(23)
«من فرزند كسى هستم كه در كنار شط فرات با لب تشنه به قتل رسيد. من فرزند كسى هستم
كه با قتل صبر (سخت ترين نوع قتل) كشته شد و من از اين بابت پشيمان نيستم; بلكه
افتخار مى كنم كه در راه ايمان به خدا شكنجه شده ايم.»
راوى گويد: آن روز با روضه خوانى امام سجاد (عليه السلام) جامع
دمشق گريست.
5 ـ آن حضرت هميشه با ديدن طعام، بهويژه آب، مى گريست و از اين راه دل ها را
به طرف كربلا مى خواند وبه خونخواهى وزنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا دعوت مى كرد.
ائمه معصوم (عليهم السلام) در
باب روضه خوانى براى سالار شهيدان و زنده نگهداشتن پيام عاشورا، هر كدام تأكيد
داشته اند. پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) در
باب روضه خوانى براى حضرت سيدالشهدا به طور مستقيم و غير مستقيم عنايت خاص نشان
مى داد و راز جاودانگى روضه خوانى عاشورا همين است.
2 ـ زينب كبرى(عليها السلام)
زينب، در ميان اهل بيت، بلكه در تاريخ، نامى آشناست و چندتن داراى اين نام
بوده اند; از جمله: زينب دختر پيامبر (كه در قبرستان بقيع مدفون است). زينب
بنت الحسين. زينب بنت عقيل. زينب بنت على (امّ كلثوم زينب صغرى) و زينب بنت على
(زينب كبرى) .(24)
اعلمى در دايرة المعارف مى نويسد: «زينب
(به فتح زاء و نون); درخت خوش منظرى است كه بوى خوش دارد. اصل اين كلمه از «زين»
يعنى زينت و «اب» است يعنى
پدر، كه مى شود: زينت پدر.»(25)
زينب (عليه السلام) دختر
على، امير المؤمنين (عليه السلام) يادگار
فاطمه (عليه السلام) ، با القابى چون: صديقه صغرى،
زينب كبرا و عقيله بنى هاشم، مورد توجه عام و خاص است. كنيه او نيز
امّ كلثوم مى باشد .
او با عبدالله بن جعفربن ابى طالب پسرعمويش ـ ازدواج كرد و دخترى به نام
امّ كلثوم و پسرانى با نام هاى: على و عون الاكبر ثمره اين وصلت مبارك بود .(26)
او در كربلا مسؤوليت امور داخلى خيام اهل بيت حسينى و بعد از واقعه كربلا مديريت
امور اهل بيت، بلكه تمام بنى هاشم را عهده دار بود(27)زينب (عليه السلام)
در كاروان انقلاب بعد
از عاشورا، سرپرستى بيست زن داغدار و چندين كودك پدرازدست داده را برعهده داشت. او
محبوب پيامبر (صلى الله عليه وآله) بود.
زينب (عليه السلام) در
سال ششم يا هفتم هجرت متولّد شد و در سال 62 ه .(28)در
شام بدرود حيات گفت(29)يعنى
57 سال عمر كرد. زينب (عليه السلام) چهار
يا پنج سال از عمر خود را با
پيامبر (صلى الله عليه وآله) به سر
برد و در سال 61 ه . در كربلا، در سن 55 سالگى در كاروان انقلاب حسينى حضور داشت.
زينب (عليه السلام) در
سن 72 سالگى از دنيا رفت و در بقيع دفن شد.(30)وى
پس از دو سال از واقعه عظيم كربلا، دار فانى را وداع گفت.
تولد زينب
هنوز چهار بهار (و به قولى پنج بهار) از عمر پيامبر (صلى الله عليه وآله) باقى بود كه
خبر مسّرت بخش تولد زينب (عليه السلام) را
به او دادند. پيامبر (صلى الله عليه وآله) با
شنيدن اين خبر، به سرعت خود را به خانه فاطمه (عليه السلام)
رساند و به دخترش
فرمود:
«يا بُنَيّة إيتيني بِابْنَتِكِ الْمَوْلودَة»;«دخترم !
فرزند نوزادت را نزد من بياور.»
قنداقه آن مولود را به محضر پيامبر (صلى الله عليه وآله) آوردند.
آن حضرت او را در آغوش كشيد
و به سينه چسبانيد و صورت خود را به صورت وى نهاد. ليكن فاطمه با كمال
تعجب ديد كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) به
جاى خوشحالى و سرور، به شدت مى گريد، تحمّل اين
منظره بر فاطمه (عليه السلام) دشوار بود. پرسيد:
پدرم! خداوند ديدگان تو را نگرياند، چرا گريان شدى؟
حضرت پاسخ دادند:
«دخترم ! فاطمه، بدان كه اين دختر در آينده به مشكل ها و مصيبت هاى بسيار دشوار و
مختلف گرفتار خواهد شد.»(31)
و افزودند:
«اى پاره تنم ! اى نور ديدگانم ! كسى كه بر او و بر مصائب وى اشك بريزد، از حيث
پاداش چنان است كه براى دو برادرش (حسن و حسين) اشك بريزد.»(32)
پيامبر (صلى الله عليه وآله) سپس
به نامگذارى آن مولود پرداخت و نام وى را زينب نهاد .(33)
زينب (عليه السلام) سوّمين
فرزند زهرا (عليه السلام) است
كه دو سال پس از تولد امام حسين (عليه السلام) و
سه سال پس از تولد امام حسن (عليه السلام) به
دنيا آمد.(34)
او تنها زنى است كه در وصف وى گفته شده: «أشْبَهُ
النّاسِ بِأَبِيها وَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ»;(35) «شبيه ترين
مردم به پدرش (على) و مادرش زهرا بود.»
نيز درباره اش گفته اند: «كانَتْ
قُطْبُ دائرةُ الْعيالِ في الْمُخَيَّمِ الْحسين»; «او
محور و رهبر اهل بيت امام حسين (عليه السلام) در
خيمه گاه بود.»
موقعيت اجتماعى زينب (عليها السلام)
زينب (عليه السلام) نه
تنها مديريت امور اهل بيت را، بلكه سرپرستى امور تمام بنى هاشم را بعد از امام حسين (عليه السلام)
عهده دار بود.(36)و
او بود كه هنگام بيمارى امام سجاد (عليه السلام) پاسخ گويى
به نيازمندى هاى دينى را بر عهده داشت.
درباره اش گفته اند: «مردم براى حل مسائل شرعى، در امر حلال و حرام، به او مراجعه
مى كردند.»
حتى امام سجاد (عليه السلام) گاهى
از عمه اش زينب (عليه السلام) حديث
نقل مى كردند .
ابن عباس نيز گاهى مى گفت: «حَدَّثَتْني
زينبُ بِنْتُ عَلِىّ»; «حديث
كرد (خبر داد) مرا زينب دختر على.»
خطبه فدك را ابن عباس از دختر فاطمه اطهر، زينب كبرى(عليهما
السلام)نقل مى كند.(37)
زينب تنها كسى است كه امام حسين (عليه السلام) از
او درخواست دعاى خير به هنگام انجام نماز شب مى كرد. «يا
اُخَيَّة لا تَنْسِيني فِي نافِلَةِ الَّليلِ»; «خواهرم،
زينب! مرا در نماز شب فراموش نكن.»
همچنين زينب وصىّ آن حضرت بود و اين حديث در شأن اوست: «حسين بن على(عليهما
السلام)وصيت نامه خود را به زينب (عليه السلام) تسليم
كرد، همچنين آن حضرت از او پيراهن كهنه را طلب نمود.»(38)
شخصيت زينب
هرگاه زينب كبرى بر امام حسين (عليه السلام) وارد
مى شد، امام (عليه السلام) به عنوان
اجلال و تعظيم او، از جاى خود برمى خاست.(39)
امام على(عليه السلام)و
زينب(عليها السلام)
امام على (عليه السلام) در
آستانه ارتحال، اجازه فرمود تا مشتاقان به ديدارش بيايند و مى فرمود: «سَلُوني
قَبْلَ أنْ تَفْقِدُوني وَلكِنْ خِفّفُوا مَسائلَكُمْ» و
آنگاه كه نوبت زينب كبرى (عليه السلام) شد،
سخنانى ميان آنان گذشت كه به بعضى از آنها اشاره مى شود:(40)
شب بيست و يكم ماه مبارك رمضان، كه وداع با على (عليه السلام)
صورت مى گرفت، زينب
كنار پدر نشست و پرسيد: پدر جان! پيشانى ات عرق كرده است. امام پاسخ داد: از پيامبر
شنيدم كه فرمود: هنگامى كه انسان مؤمن در آستانه ارتحال به عالم ملكوت قرار گيرد،
عرق سرد در پيشانى او ظاهر مى شود.
ابنقولويه
در كامل الزيارات نقل مى كند كه زينب (عليه السلام) گفت:
«اى پدر، امُّ ايمن از پيامبر خاتم نقل كرد كه آن حضرت فرمود: حسين من در سرزمينى
به نام كربلا با لب تشنه شهيد مى شود، دوست دارم از زبان تو آن را بشنوم.
امام (عليه السلام) فرمود: «الْحَدِيثُ
ما حَدَّثَتْكِ اُمُّ أيْمَن»; «سخن
درست همان است كه امّ ايمن
برايت گفته است»و افزون بر آن،
از من بشنو: دخترم! مى بينم تو و جمعيتى از اهل بيت تو به عنوان اسير به كوفه وارد
مى شويد. شما را خارجى مى خوانند و مردم در خوشحالى به سر مى برند و شهر را آذين
مى بندند! و افزود: آن هنگام كه پيامبر آن خبر را به ما داد. فرمود: ابليس با مسرّت
و شادمانى ويژه اى فرزندان خود را جمع كرده، به آنان مى گويد: من به آرزوى خود
رسيدم و انتقام خود را از فرزندان آدم گرفتم!»(41)
صبر انقلابى زينب (عليه السلام)
پس از جنگ احد، اين خبر ناگوار در مدينه پيچيد كه پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) در احد شهيد
شد! زنى از انصار به نام هنده، دختر عمرو بن حِزام، عمّه جابربن عبدالله انصارى
پيكر مطهّر شهيدان خود را از ميدان رزم جمع آورى كرد و با طمأنينه اى ويژه از
قتلگاه احد
عازم مدينه شد. او جسد مطهّر پسرش خلاد و شوهرش عمروبن جُموح و برادرش
عبدالله بن عمرو (پدر جابر) را بر شترى سوار كرد و به راه افتاد. در ميان راه، به
جمعيتى از زنان برخورد كه از مدينه عازم رزمگاه اُحد بودند. وقتى چشم آنان به وى
افتاد، سراسيمه از او پرسيدند: چه خبر؟ با كمال آرامش و وقار گفت: خبر خوش دارم!
پيامبر زنده است و هر مصيبتى كه پيش آيد كوچك و ناچيز است!(42)
روحيه سلحشورى و همت بلند اين زن، به عنوان اسوه صبر انقلابى بر سر زبان ها بود تا
واقعه كربلا پيش آمد.
روحيه هنده به نوبه خود قابل تحسين است، ليكن تحسين برانگيزتر از آن، روحيه عظيم و
صبر انقلابى زينب (عليه السلام) است
كه در كربلا درخشيد و حماسه تازه اى از صبر آفريد كه كسى را ياراى رقابت با او
نيست.
حافظ جان امام سجاد (عليه السلام)
زينب (عليه السلام) در
چند مورد جان امام سجاد (عليه السلام) را
حفظ كرد; از جمله:
1 ـ در
كربلا، آنگاه كه خيمه و خرگاه امام سجاد (عليه السلام) را
به آتش كشيدند و شمر سخت دل، آهنگ قتل امام سجاد را كرد.
حميد بن مسلم گويد: ديدم زينب متوجه جريان شد و جلو آمد و گفت: «وَاللهِ
لا يُقْتَلُ حَتّى اُقْتَلَ»;(43) «به
خدا سوگند ! او كشته نخواهد شد مگر آن كه من كشته شوم»، و شمر
را وادار كرد تا از قتل امام سجاد (عليه السلام) منصرف
شود.
2 ـ روز
يازدهم، آنگاه كه امام سجاد (عليه السلام) در
قتلگاه، در كنار جسد پدرش امام حسين (عليه السلام) قرار
گرفتند، نزديك بود قالب تهى كنند، ناگاه فرياد زينب توجه وى را جلب كرد كه مى گفت: «چرا
تو را چنين مى بينم؟ گويا از فرط اندوه در آستانه جان باختن قرار گرفته اى؟»(44)
3 ـ در
مجلس عبيدالله، هنگامى كه ابن زياد تصميم گرفت امام سجاد (عليه السلام)
را به قتل برساند، زينب
از جاى برخاست و دست خود را به گردن امام انداخت و خطاب به عبيدالله گفت: اى پسر
زياد، خونريزى بس است. آيا غير از اين يك تن، كسى را براى ما باقى گذاشته ايد؟ «اگر
خواستى او را بكشى، پس مرا هم با او به قتل برسان.»(45)
ابن زياد گفت: من از عشق و محبت زينب به او (امام سجاد) تعجب مى كنم و اگر به قتل
او اقدام مى كردم بايد زينب را نيز مى كشتم .(46)
وصىّ برادر
بى شك سيد الشهدا، امام سجاد را وصى خود قرار داد; زيرا وصىّ امام معصوم بايد امام
معصوم باشد، ولى براى انحراف افكار دشمن از حضرت سجاد (عليه السلام)
و براى اينكه جان وى
حفظ شود، وصيت هايش را به حضرت زينب گفت:
«إِنَّهُ أَوْصى إِلى اُخْتِهِ زَيْنَب بِنْت عَلِيّ،
سِتْراً عَلى عَلِىّ بْنِ الْحُسَين وَ تَقِيَّةً وَ اتِّقاءً عَلَيهِ».(47)
«او به خواهرش زينب وصيت كرد تا جان امام سجاد از سوى دشمنان در معرض خطر قرار
نگيرد.»
* * *
بخش سوّم : پرسش ها و پاسخ ها درباره قيام عاشورا
پرسش ها و پاسخ ها
پرسش 1 : فلسفه حماسه عاشورا چيست؟
پاسخ: بايد توجّه داشت كه:
اهداف اساسى يك نهضت را از سخنان و مكتوبات و عملكردهاى رهبر آن نهضت، بهتر مى توان
به دست آورد.
اهداف اصلى حركت تاريخ ساز عاشورا را مى توان فلسفه به وجود آمدن اين حماسه
تاريخ ساز نيز به حساب آورد.
* * *
امام حسين (عليه السلام) در
آستانه حركت به سوى مكّه، در پاسخ مروان كه با نيرنگ و به ظاهر دلسوزانه، وى را به
بيعت با يزيد ترغيب مى كرد، فرمود:
« " إِنّا
لِلّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ " وَ
عَلَى الإِسْلامِ اَلسَّلامُ، إِذْ قَدْ بُلِيَتِ الأُمَّةُ بِراع مِثْلِ يَزيد».(48)
فاتحه اسلام را بايد خواند، آنگاه كه رهبر حكومت اسلامى، انسانى چون يزيد باشد و
سپس فرمود: من از جدّم پيامبر (صلى الله عليه وآله) ـ
شنيدم كه فرمود: خلافت براى خاندان ابوسفيان، حرام است.(49)دراينجا،
سخن از:
الف :ايجاد
انحراف در سطح رهبرى جامعه است و امام حسين (عليه السلام) با
يزيد بيعت نمى كند تا هشدارى براى مردم باشد و همگان بدانند حكومت يزيد نامشروع
است.
ب :ظهور
فردى مثل يزيد در رأس رهبرى و حكومت بر جامعه، مايه تضعيف اسلام و زمينه بروز مرگ و
نابودى دين در زندگى مردم است.
ج :نه
تنها يزيد و افرادى مانند او، بلكه خاندان ابو سفيان به طور كلّى، حق ورود در حوزه
رهبرى جامعه اسلامى را ندارند; چراكه بنيان گذار اسلام (پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) ) ورود آنان در اين حوزه را تحريم نمود.
با توجّه به نكات پيشگفته، روشن مى شود كه فلسفه قيام آن حضرت در راستاى پيشگيرى از
يك منكَر بزرگ صورت گرفت; منكرى كه مى رفت تا زمينه اضمحلال دين را فراهم آورد و در
چنين وضعيتى بر امام لازم است كه به عناوين مختلف، حتّى با فداكردن جان خود و
يارانش، به مبارزه با آن همّت گمارد. البته همين مسأله را در وصيت نامه مكتوب آن
حضرت كه به محمّد حنفيه برادر و وصىّ و نماينده خود تسليم نمود، مى توان ديد.
متن وصيتنامه امام حسين(عليه السلام)
«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، هذا ما أوصى به
الحسين بن علىّ بن أبي طالب إلى أخيه محمّد المعروف بابن الحنفيّة أنّ:
ـ الحسين يشهد أن لا إله إلاّ الله وحده لا شريك له.
ـ و أنّ محمّداً عبده ورسوله، جاء بالحقّ من عند الحقّ.
ـ و أنّ الجنّة و النار حقّ.
" وَ
أَنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيه " .
" وَ
أَنَّ اللّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ " .
ـ و أنّي لم أخرج أشراً و لا بطراً و لا مفسداً و لا ظالماً
و إنّما خرجتُ لِطلب الإصلاح في أمّة جدّي (صلى الله عليه وآله) ، أُريد أن آمُرَ بالمعروفِ و أنهى
عن المنكر، و أسيرُ بسيرة جدّي و أبي(50)علي
بن أبي طالب فمن قبلني بقبول الحق فالله أولى بالحق
و هو أحكم الحاكمين».(51)
«به نام خداوند بخشنده مهربان، اين وصيتى است كه حسين بن على بن ابى طالب تسليم
برادر خود محمّد، معروف به ابن حنفيه مى كند كه:
ـ حسين گواهى مى دهد جز خداى واحد و بى شريك خدايى نيست.
ـ محمّد، بنده و رسول اوست كه خود حق است و از سوى حقّ، جهت احياى حق مبعوث شده
است.
ـ بهشت و دوزخ حقيقت دارند.
ـ قيامت در پيش است و ترديدى در تحقّق آن نيست.
ـ بى شك خدا همه مردگان را زنده مى كند.
ـ من به گونه اى خودسرانه، مستكبّرانه، افسادگرانه و ستمگرانه قيام نمى كنم بلكه
قيام من فقط بدين جهت است كه اصلاح لازم در جامعه امّت جدّم را پديد آورم (جامعه
دچار افساد شده، بايد با آن مبارزه كنم.).
من مى خواهم امر به معروف و نهى از منكر كنم و بر اساس سيره جدّم و پدرم على بن
ابى طالب، رفتار نمايم. هر كس از من پذيرفت در واقع، خدا را پاسخ مثبت داده است و
هر كس نپذيرفت من بر مواضع خود استوار و صابرم تا خدا حكم كند و او بهترين حاكم
است.»
امام (عليه السلام) در
وصيت نامه خود به روشنى، علل و فلسفه قيام تاريخ ساز عاشورا را تبيين مى كند كه
عبارتند از:
1 ـ امر به معروف و نهى از منكر.
2 ـ اصلاح نظام سياسى و اجتماعى جامعه.
3 ـ احيا و تداوم سيره پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) و
اميرمؤمنان (عليه السلام) و عمل به سيره آن
بزرگواران.
نكات مهم در وصيتنامه:
1 ـ اصلاح در مقابل افساد است و آن گاه اصلاح ضرورت پيدا مى كند كه افساد خودنمايى
كرده باشد. مصداق اصلى افساد، ظهور افرادى مثل يزيد در سطح رهبرى جامعه است و مصداق
اصلى اصلاح نيز مبارزه با اين منكَر است.
2 ـ مبارزه با منكَرِ بزرگِ (حضور پديده انحراف در سطح رهبرى جامعه)، چه بسا از راه
نبردهاى مسلّحانه و قبول پى آمدهاى آن باشد. امام حسين (عليه السلام)
در اين وصيتنامه، با
تأكيد بر چند اصل، از تحريفِ تحريف گران و نيز متّهم شدن به كفر و شرك و نيز متّهم
شدن به وابستگى به جريان هاى فكرىِ باطل، پيشگيرى كرد.
3 ـ توجّه به «مسأله نظارت عمومى» كه اسلام براى مؤمنان، در سايه سار اصل «امر به
معروف و نهى از منكر» منظور داشته، يك مسأله اساسى در سيره امام حسين (عليه السلام)
است. بدين ترتيب حضور يك فرد مسلمان در جامعه، بايد حضورى سازنده
باشد و هرگونه بزدلى و بى تفاوتى، از سيره امام حسين (عليه السلام)
به دور است.
* * *
در توضيح علل ياد شده، بايد به چند نكته پرداخته شود:
1 ـ يزيد ادامه دهنده خطّ باطل بود
يزيد وارثِ صف آرايى ها، دشمن تراشى ها و مخالفت هاى ديرينه «باطلِ سُفيانى» در
برابر «حقيقت محمدى» است. ابوسفيان سركرده سپاه باطل و سردسته قبيله بنى اميه تا
آنجا كه مى توانست كفار مكه را در سركوبى و فرونشاندنِ نور حق (قبل از هجرت)، بسيج
كرد. او در ترور شخصيت پيامبر (صلى الله عليه وآله) و
اذيت و آزار آن حضرت و يارانش بسيار كوشيد گرچه توسن راهوار اسلام، على رغم خواست
آنان، همچنان به پيش تاخت و سرانجام پيروز گرديد. ابوسفيان در صحنه هاى جنگ بدر،
احد و خندق در مخالفت با حق پاى فشرد; اما با فتح مكه توسط پيامبر (صلى الله عليه وآله) شكست خورد و به
سازش و تسليم تن داد و در شمار «طُلقا» جاى گرفت و به شيوه منافقانه روى آورد.
او همواره در پى فرصت بود تا انتقام بگيرد و بر اين سياست بود كه بعد از ارتحال
پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) هويت
و باطن خود را بيشتر آشگار ساخت و در ميدان هاى مختلف به فعاليت پرداخت.
فعاليت هاى ابوسفيان گونه هاى مختلف داشت; از جمله:
الف ـ مخالفت ها
آنگاه كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) رحلت
كردند; ابوسفيان در نخستين فرصت، مخالف خوانى هاى خويش را آغاز كرد. او در مكه مردم
را به ارتجاع و بازگشت به نظام جاهليت دعوت كرد، به اين خاطر «سهيل بن عمرو» بر او
آشفت و در خطبه اى به مردم اين چنين گفت: «من مى دانم كه اين دين، مانند آفتاب به
مشرق و مغرب عالم تابيده و جهانگير خواهد
شد و ابوسفيان شما را فريب ندهد و او نيز بدانچه كه من آگاهى دارم آگاه است; ليكن
سينه او از كينه بنى هاشم سنگين است».(52)
همچنين در كنار كعبه بانگ برآورد و گفت: «يا
أَهْلَ مَكَّةَ، لا تَكُونُوا آخِرَ مَنْ أَسْلَمَ وَ أوَّلَ مَنْ ارْتَدَّ، وَ
اللهِ لَيُبَيِّنُ اللهُ هذا اْلأَمْرَ كَما ذَكَر رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله) ...».(53)
ب ـ فتنه انگيزى
ابوسفيان سراسيمه از مكه وارد مدينه شد. هنگامى كه مشاهده كرد هريك از مهاجر و
انصار فرياد «مِنّا
أَميرٌ وَ مِنْكُمْ أَمِيرٌ» را
سرداده اند; منافقانه، به منظور شعله ور ساختن آتشِ اختلاف و درگيرى، نزد اميرمؤمنان (عليه السلام)
رفت و فريبكارانه اظهار
داشت:«...لَو
شِئْتَ مَلاَتُها لَكَ خَيلاً وَ رِجلاً»; «دست
خود را به پيش بياور تا با تو بيعت كنم و اگر بخواهى مدينه را از پياده و سواره جهت حمايت و يارى تو پر
مى كنم.»
امام (عليه السلام) پاسخ
دادند: «مَهْ يا
أَباسُفْيان، أَ جاهِلِيّة وَ إِسلاماً؟»;(54)«خاموش
باش ابوسفيان! در جاهليت و در اسلام
خواهان پيشامدهاى ناگوارى براى اسلام بوده اى» و افزودند: «ما
را به تو نيازى نيست.»(55)
بانگ ابوسفيان در بقيع:
با پيروزى عثمان، زمينه ظهور ابوسفيان در صحنه امور سياسى با ظاهرى اسلامى، مهيّا
شد. خطر ظهور دشمنان در صحنه سياسى جامعه اسلامى، براى خواص، پنهان نبود. در دوران
معاويه، وقتى امام حسن (عليه السلام) به
معاويه گفت: هنگامى كه عثمان روى كار آمد روزى ابوسفيان به حسين (عليه السلام)
گفت: « دوست دارم دست
مرا بگيرى و به زيارت قبور بقيع
ببرى» ايشان او را به بقيع رساند، او فرياد زد: «اى اهل قبور (اى مردگان!) براى آن
چيزى كه با ما مى جنگيديد، امروز به دست ما افتاده است«وَ
أَنْتُمْ رَمِيم»در حالى كه
شما در زير خاك پوسيده ايد.
امام حسين (عليه السلام) وقتى
اين سخن را از وى شنيد، به شدت ناراحت شد و فرمود: خدا روى تو و موهاى سپيد صورتت
را زشت گرداند. در اين هنگام دست مبارك خود را از ميان دست ابوسفيان كشيد و او را
رها كرد. آنگاه فرمود: معاويه! اگر نعمان بن بشير نبود، ابوسفيان كه نابينا بود
نمى توانست خود به تنهايى از بقيع بيرون بيايد و از پا درمى آمد. و گفت: شما خواهان
ادامه همان خط هستيد.(56)
امام مجتبى(عليه
السلام)در
مناظره اى با معاويه و يارانش فرمود:«ثم
انشدكم بالله هل تعلمون: ان أباسفيان دخل على عثمان حين بويع فى مسجد رسول الله(صلى
الله عليه وآله)فقال:
يا ابن اخى هل علينا من عين؟
فقال: لا.
فقال ابوسفيان: تداولوا الخلافة يا فتيان بنى امية، فوالذى
نفس أبى سفيان بيده، ما من جنّة ولا نار؟!
واُنشدكم بالله أتعلمون: أنّ أباسفيان أخذ بيد الحسين حين
بويع عثمان وقال: يا ابْن أخي اُخرج معي إلى بقيع الغرقد، فخرج حتّى إذا توسّط
القبور اجْترّه فصاح بأعلى صوته:
يا أهل القبور! الذي كنتم تقاتلونا عليه صار بأيدينا وأنتم
رميم.
فقال الحسين بن على(عليهما
السلام) : قَبَّحَ الله شَيْبَتَكَ، وَقَبَّحَ
وَجْهَكَ، ثم نَتَرَ يَدَهُ وَتَرَكَه، فَلَوْلا النعمان بن بشير أخذ بيده وردّه
إلى المدينة لهلك، (نك : طبرسى، احتجاج، ص 275).
پس از چندى، فرزند ارشد او يزيد، از سوى خليفه اوّل، فرماندار شام شد. پس از يزيد
پسر ديگرش ـ معاويه ـ آن سمت را عهده دار گرديد و نيز در تاريخ آمده است: آنگاه كه
نوبت خلافت عثمان رسيد، ابوسفيان به طور رسمى از آنچه در نهاد خود داشت پرده برداشت
و گفت:
«تلقّفوها تلقّف الكرة، ألا والَّذي *** يحلف به أبوسفيان
لاجنّة ولانار»(57)
«با خلافت همانند توپ (گرد) برخورد كنيد و آن را به يكديگر پاس دهيد و سوگند به
آنچه ابوسفيان به آن قسم مى خورد از بهشت و جهنم خبرى نيست.»
ج ـ دشنام ها و تبليغات مسموم
پس از رحلت پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) بنى اميه
اهانت ها، دشنام ها و تبليغ هاى مسموم خود را به طور مستقيم عليه پيامبر (صلى الله عليه وآله) صورت ندادند;
ولى به سوى كسى نشانه رفتند كه حذف او حذف پيامبر (صلى الله عليه وآله) تلقى مى شد; و
بر اين اساس سبّ و دشنام اميرمؤمنان (عليه السلام) را
آغاز كردند.
ابن عباس مى گويد: «إِنَّهُمْ
يُرِيدُونَ بِسَبِّ عَلِيّ سَبّ رَسُولِ الله»;«آنان
با فحاشى به على (عليه السلام) ،
فحش به پيامبر (صلى الله عليه وآله) را
در سر دارند.»(58)
د ـ انتصاب تبعيدى هاى پيامبر (صلى الله عليه وآله) بر
مصدر كارها
1 ـ پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، مروان حكم را به
طائف تبعيد كرده بود. پدر او كه پيامبر(صلى الله عليه
وآله)را مسخره مى كرد و جاسوس
مشركين بود، مورد نفرين پيامبر (صلى الله عليه وآله) قرار
گرفت و مطرود شد (59)
او به همراه پدر خويش در حالي که طبق نظر ابن ابي الحديد کودکي
بيش نبود ، راهيِ تبعيدگاه طائف شد (60) و همچنان مطرود بود تا اين که
خليفه سوم ـ عثمان ـ وي را به مدينه بازگرداند (61) و به عنوان
سياستگذار خود منصوب کرد .
2 ـ پيامبر ( صلّي الله عليه وآله )
، حَکَم بن ابي العاص ، پدر مروان و عموي عثمان را نيز از مدينه به طائف
تبعيد نمود . اما پس از رحلت پيامبر ( صلّي الله عليه
وآله ) ، عثمان درخواستِ بازگشت عمويش را از ابو بکر نمود ؛ ابوبکر پاسخ داد
: کسي را که پيامبر ( صلي
الله عليه وآله ) تبعيد کرد ، من او را بازنخواهم
گرداند .
عثمان در دوران عمر نيز چنين تقاضايي را کرد ، ليکن عمر به
درخواست او ـ مانند ابوبکر ـ پاسخ مثبت نداد تا اين که پس از عمر ، خودش او را به
مدينه بازگرداند . (62)
3 ـ هيت در هنگام فتح طائف از زيبايي و فريبايي دختران طائف ،
به منظور تحريک سربازان اسلام ، تعريف و توصيف مي کرد . پيامبر
( صلّي الله عليه وآله ) کار او را به عنوان الحرب
خدعة نپذيرفت و وي را به کوه هاي طائف تبعيد کرد و او در آن جا به سربرد ،
تا اين که عثمان او را به شهر راه داد . (63)
هـ ـ از پا درآوردن نيروي حق ( ياران امام
( عليه السلام ) )
خشم معاويه :
مسعودي در مروج الذهب مي نويسد : مُطرف بن مُغيره گفت : با پدرم
به ديدار معاويه رفتيم . شبي پدرم با معاويه جلسه اي داشت ، آن گاه که از جلسه
بازگشت ،
بسيار اندوهگين بود . سبب را از وي جويا شدم . گفت : اين مرد ـ
معاويه ـ پليدترين
آدمِ روزگار است گفتم : مگر چه شده است ؟ گفت : من به معاويه
پيشنهاد کردم اکنون که حکومت را به چنگ آورده اي ، بهتر است با بني هاشم به
عدالت رفتار کني
و بدرفتاري را کنار بگذاري معاويه گفت : هيهات ! هيهات ! ابوبکر
عدالت کرد و عدالت گسْتَرد و مُرد و نامش نيز با او دفن شد . عمر و عثمان نيز چنين
شدند . ولي
برادر هاشم ؛ يعني ( رسول الله ( صلّي
الله عليه وآله ) ) از دنيا رفت در حالي که هر روز پنج نوبت ، فرياد
برمي دارند : أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً
رَسُولُ اللهِ ، سپس با خشم و ناراحتي گفت : فأيُّ
عَمَل يَبْقي مَعَ هذا ، لا اُمَّ لَکَ ، لا وَاللهِ إلاّ دَفْناً دَفْن ؛
(64)با وجود اين ، چه کاري صورت پذيرفت ؟ (
کدام هدفِ من جامه عمل به خود پوشيد ؟ ) اي بي مادر ! نه ؛ به خدا سوگند ! بايد اين
نام ( پيامبر ) را دفن کنم .
کوتاه سخن اين که يزيد وارث سيرت ناميمون اين دو ـ ابوسفيان و
معاويه ـ است و حتّي از آن دو به مراتب خبيث تر و شرورتر نيز بوده است .
2 ـ سابقه دشمني و اختلافات
پيکار بني اميه و بني هاشم (65) که بارزترين آن در
کربلا رخ داد ، پيکاري است با پيشينه اي عميق و ريشه دار .
نزاع و کشمکش ميان دو برادر ، هاشم و عبدالشمس ، از پسران
عبدمناف ، از قبيله قريش ، پس از صدسال فاصله ، دوباره ميان تيره هاي آن دو ؛ يعني
بني هاشم و بني اميه پرچمداران توحيد و شرک ، با ظهور اسلام به صورت برخوردهاي
خصمانه و جنگ هاي مسلّحانه اي در طول نوزده سال به درازا کشيد ، که با پيروزي اسلام
، به پيروزي بني هاشم ، منجر شد ؛ ولي کينه ديرينه بني اميه نسبت به بني هاشم ، به
ندرت براساس مصلحت زمان ! هويت بني اميه را هويدا مي ساخت . تا سي سال بعد ، در
زمان حکومت عثمان و خلافت اميرمؤمنان ( عليه السلام )
، مسأله به شکل حادّي به صورت جنگ هاي جمل ، صفين و نهروان ، خودنمايي کرد و
شکل حادترِ آن ، در کربلا بروز کرد ، که اين جنگ با پيروزي ظاهري
بني اميه ( يزيد ) و مغلوب شدن و شکست ظاهري بني هاشم ( امام
حسين ( عليه السلام ) ) خاتمه يافت ؛ در نتيجه ،
جنگ کربلا تبلور کينه ديرينه بني اميه نسبت به بني هاشم است ، ازاين رو هنگامي که
نضر بن مالک از سالار شهيدان ، تفسير آيه شريفه : " هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ
" را پرسيد ، امام ( عليه السلام ) پاسخ
دادند :
نَحْنُ وَبَنُو اُمَيّةَ ، قُلنا صَدَقَ
الله وَ رَسُولُهُ ، وَبَنُو اُمَيّة قالُوا : کَذِبَ الله وَرَسُولُهُ .
(66)
ما و بني اميه ، مصداق اين آيه هستيم ، ما مي گوييم آنچه را خدا
و رسول او گفته اند درست است ولي آنان مي گويند خدا و رسول دروغ گفتند !
پىنوشتها:
1 . نك : محدث قمى، منتهى الآمال، ج2، صص 42 و 43 و بحارالأنوار، ج 46، ص 155
2 . اعلمى دائرة المعارف، ج13، صص274 و 275
3 . نك : محسن امين، اعيان الشيعه، ج1، ص929
4 . نك : فرهاد ميرزا، قمقام الزخار، ج2، ص649
5 . امين، اعيان الشيعه، ج1، ص635
6 . خواند مير، در «حبيب السير» مى نويسد: امام سجاد (عليه السلام) در كربلا 23ساله
بود و پس از واقعه كربلا 34سال زندگى كرد و در محرم سال 95 از دنيا رفت و در بقيع
به خاك سپرده شد، (معالى السبطين، ج 2، ص12 . وى همچنين در ج 2، ص 52 از نبيره امام
محمد باقر (عليه السلام) نام مى برد. صاحب معالى السبطين از حضور امام سجاد (عليه
السلام) همراه فرزندش امام باقر 4 ساله ياد مى كند .
7 . بحارالأنوار، ج45، ص330 . «لما ورد بسبي الفرس إلى المدينة أراد عمر أن يبيع
النساء و أن يجعل الرجال عبيد العرب و عزم على أن يحمل العليل و الضعيف و الشيخ
الكبير في الطواف و حول البيت على ظهورهم، فقال أمير المؤمنين (عليه السلام) إن
النبي (صلى الله عليه وآله) قال: أكرموا كريم قوم و إن خالفوكم و هؤلاء الفرس حكماء
كرماء، فقد ألقوا إلينا السلام و رغبوا في الإسلام و قد أعتقت منهم لوجه الله حقّي
و حقّ بني هاشم، فقالت المهاجرون و الأنصار قد وهبنا حقّنا لك يا أخا رسول الله،
فقال: اللّهمّ فاشهد أنّهم قد وهبوا و قبلت و أعتقت، فقال عمر: سبق إليها علي بن
أبي طالب (عليه السلام) و نقض عزمتي في الأعاجم و رغب جماعة في بنات الملوك أن
يستنكحوهنّ، فقال أمير المؤمنين: تخيّرهنّ و لا تكرههنّ، فأشار أكبرهم إلى تخيير
شهربانويه بنت يزدجرد فحجبت و أبت، فقيل لها: أيا كريمة قومها من تختارين من خطابك
و هل أنت راضية بالبعل؟ فسكتت. فقال أمير المؤمنين: قد رضيت و بقي الإختيار بعد
سكوتها إقرارها فأعادوا القول في التخيير فقالت: لست ممّن يعدل عن النور الساطع و
الشهاب اللامع الحسين إن كنت مخيرة، فقال أمير المؤمنين: لمن تختارين أن يكون وليك؟
فقالت: أنت، فأمر أمير المؤمنين حذيفة بن اليمان أن يخطب فخطب و زوجت من الحسين.»
8 . اعيان الشيعه، ج2، ص602
9 . نك : ابن عنبه، عمدة الطالب، ص78 . در كتاب مزبور آمده است: قال زبير بن بكّار:
«كان عمره يوم الطف ثلاثاً و عشرين سنة و قال الواقدي: وُلِدَ ابن الحسين سنة ثلاث
و ثلاثين فيكون عمره يوم الطف ثمانية و عشرين سنة». ظاهراً سهو القلم باشد; زيرا
اگر امام را 33 ساله بدانيم بايد بپذيريم كه آن حضرت در سال 28 متولد شده است، در
حالى كه كسى عمر امام را كمتر از 33 ذكر نكرده است.
10 . بحارالأنوار، ج46، ص9، حديث 20 و 21
11 . بحارالأنوار، ج46، ص13، حديث 24
12 . نك : بحارالأنوار، امام سجاد، نك : حبيب السير، خواندمير، ج2، ص62
13 . نك : اعيان الشيعه، ج1، ص629 ; قمقام، ج2، ص645
14 . انوار نعمانيه، ج3، ص78
15 . نك : قمقام، ج 2، ص 643 ; بحارالانوار، ج46، ص9، ح20
16 . معالى السبطين، ج2، ص4
17 . روز اربعين، دركربلا براى جابر روضه خواند.
18 . اللهوف، بخش زينب كبرى (عليه السلام) ، ص79
19 . اعيان الشيعه، ج 1، ص614
20 . نك : ابن شهرآشوب، مناقب، ج4، ص162
21 .
22 . نك : علامه شبّر، جلاءالعيون، ج 2، ص 216 ; حياة الامام الحسين، ج 3، ص 325،
اعلمى ; دائرة المعارف، ج 3، ص 340
23 . اعيان الشيعه، ج1، ص614
24 . تاريخ طبرى، ج5، صص 457 و 153 و 3 و 4 ; الارشاد، ج1، ص355
25 . نك : اعلمى، دائرة المعارف، ج10، ص264 ; جزائرى، الخصائص الزينبيه يا ويژگى
هاى حضرت زينب، ص158
26 . در همين صفحه در قولى ديگر «عون اكبر و عباس و محمد و امّ كلثوم آمده است. در
«منتخب التواريخ»، ص113 على، عون، عباس، محمد و امّ كلثوم آمده است. براى توجه
بيشتر مراجعه شود به معالى السبطين، ج2، ص132
27 . مقتل الحسين، ص305
28 . در معالى السبطين، ج2، صص133 و 134، سال 74 و يا 65 ذكر كرده و از سال 62 حرفى
نزده است و سال 62 قول عبيدلى در اخبار زينبيات صص 122 ـ 115 مى باشد كه آن هم در
مصر است نه شام.
29 . معالى السبطين، ج2، ص133
30 . منتخب التواريخ، ص490 ; حنبلى، شذرات الذهب، ج1، ص86
31 . «يا بِنْتاه يا فاطمة إعْلَمي أنَّ هذه الْبِنْت سَتُبْتَلى بِبِلايا، وَ
تَرِدُ عَليها مصائبٌ شَتّى، و رَزايا أدهى».
32 . «يا بَضْعَتي وَ قُرَّةُ عَيني إنَّ مَنْ بَكى عَلَيْها وَ عَلى مَصائِبها
يَكونُ ثَوابُهُ كَثَوابِ مَنْ بَكى عَلى أخَوَيْها».
33 . معالى السبطين، ج2، ص132
34 . همان، صص133 و 134
35 . همان، ص 134
36 .
37 . نقدى زينب الكبرى، ص45، و ترجمه مقاتل الطالبيين، ص89
38 . مسعودى، اثبات الوصيه، ص262
39 . فيض الإسلام، زينب كبرى، صص142، 143 و 144
40 . نك : شبهاى پيشاور، ص 473
41 . نك : ابن قولويه، كامل الزيارات، صص 808 ـ 807
42 . بررسى تاريخ عاشورا، ص159 ; كامل، ابن اثير، ج2، ص161 ; تاريخ پيامبراسلام
دكترآيتى، ص310
43 . معالى السبطين، ج2، ص52 ; نفس المهموم، ص378 ; دمع السجوم، ص412
44 . كامل الزيارات، باب 88، ص 261 . «ما لِي أَراكَ تَجودُ بِنَفْسِكَ ي بَقِيَّةَ
الْماضِين».
45 . طبرى، ج 3، ص 34 ; مقتل الحسين، عوالم، ج 17، ص 325 ; بحارالأنوار، ج 45، ص 117
; مثيرالأحزان، ص91 ; معالى السبطين، ج 2، ص 67 ;«فَأنْ أرَدْتَ قَتْلَهُ
فَاقْتُلْني مَعَهُ».
46 . نك : كامل، ابن اثير، ج4، ص82
47 . نك : خراسانى، منتخب التواريخ، ص 388
48 . مثير الاحزان، ص24 و 25
49 . «وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّيَ رَسُولَ اللهِ (صلى الله عليه وآله) يَقُولُ:
«اَلْخِلافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلى آلِ أَبي سُفْيان» وَطالَ الحَديثُ بَيْنَهُ
وَبَيْنَ مَرْوانَ، حَتّى انْصَرَفَ مَرْوانُ وَهُوَ غَضْبانُ».
50 . بحارالأنوار، ج44، ص328
51 . المناقب، ج4، ص89
52 . الاستيعاب، ج 2، ص 110 ; الكامل، ج 2، ص 324 ; كلام و خطابه «سهيل بن عمرو».
مكه را از ارتداد، نجات داد. و اين عمل، تحقق نويد پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله)
پس از جنگ بدر است، هنگامى كه عمر بن خطاب پيشنهاد كرده بود كه چون «سهيل بن عمرو»
اسير شد دندان پيشين او را از جاى درآوريم، پيامبر (صلى الله عليه وآله) اجازه نداد
و فرمود: «دَعْهُ، فَسَيَقُومُ مقاماً يُحْمَدُ عَلَيه»; «او به زودى در يك موقعيت
قابل ستايش قرار خواهد گرفت»
53 . مسعودى، اثبات الوصيه، مبحث حكاية السقيفه، ص 94 ; ارشاد، مفيد، فصل فى وفات
النبى (صلى الله عليه وآله) ، ص 101
54 . علامه شهرستانى، نهضة الحسين، فصل 7، ص 50
55 . مناقب، ج 4، ص 43
56 . احتجاج طبرسى، ج 1، ص 275، طبع سعيد، مشهد.
57 . حماسه حسينى، ج 1، صص 179 و 219
58 . نهضة الحسين، فصل 7 و 8
59 . ناسخ التواريخ، ج 1، ص 730 و اثبات الوصيه، ص 145
60 . شرح نهج البلاغه ، ج 6 ، ص 148
61 . عظمت حسيني ، ص 39 و 49
62 . في ظلال نهج البلاغه ، ج 1 ، ص 358 ؛
ابن ابي الحديد ، شرح نهج البلاغه ، ج 6 ، ص 149
63 . ناسخ التواريخ ، ج 3 ، ص 322 و سفينة
البحار ، ماده هيت .
64 . مروج الذهب ، ج 2 ، ص 266 ؛ بررسي
تاريخ عاشورا ، بخش مقدمه ، ص 18
65 . النزاع والتخاصم ، ترجمه فارسي با
نام دشمني خويشاوندان .
66 . تفسير البرهان ، ج 3 ، ص 81 .
