306.الإرشاد: امير مؤمنان در بيمارى پيامبرصلى الله عليه وآله هيچ گاه از او جدا نمى‏شد، جز به ضرورت. [يك بار] چون براى كارى بيرون رفت، پيامبرصلى الله عليه وآله اندكى بهبود يافت و على‏عليه السلام را نديد. پس در حالى كه همسرانش پيرامونش بودند، فرمود: «برادر و همراهم را برايم فرا بخوانيد» و دوباره بى‏حال گشته، ساكت شد.
پس عايشه گفت: ابو بكر را نزدش بياوريد. پس فرا خوانده شد و بر پيامبرصلى الله عليه وآله وارد گشت و بالاى سر حضرت نشست. چون پيامبرصلى الله عليه وآله چشمانش را گشود و او را ديد، از او رو گردانيد و ابو بكر برخاست و گفت: اگر با من كارى داشت، مرا از آن آگاه مى‏كرد.
هنگامى كه ابو بكر بيرون رفت، پيامبرصلى الله عليه وآله گفته‏اش را تكرار كرد و فرمود: «برادر و همراهم را برايم فرا بخوانيد». پس حفصه گفت: عمر را برايش فرا بخوانيد. پس فرا خواندند و حاضر شد و چون پيامبرصلى الله عليه وآله او را ديد، از وى نيز رو گردانيد و او هم بازگشت.
سپس پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: «برادر و همراهم را برايم فرا بخوانيد». پس امّ سلمه گفت: على‏عليه السلام را برايش بياوريد كه او جز على‏عليه السلام را نمى‏خواهد. امير مؤمنان فرا خوانده شد و چون به او نزديك شد، پيامبرصلى الله عليه وآله، اشاره‏اى به او كرد. پس على‏عليه السلام خم شد و پيامبرصلى الله عليه وآله مدت زيادى با او نجوا كرد. سپس برخاست و در كنارى نشست تا پيامبرصلى الله عليه وآله به خواب رفت.
مردم به او گفتند: اى ابو الحسن! چه چيزى با تو در ميان نهاد؟ گفت: «هزار باب علم به من آموخت كه هر كدامش هزار باب را بر من گشود و مرا به چيزى وصيّت كرد كه اگر خدا بخواهد، بدان اقدام مى‏كنم».
سپس پيامبرصلى الله عليه وآله سنگين شد و به حال احتضار افتاد و امير مؤمنان نزدش بود. چون زمان آن رسيد كه جان از كالبد شريفش به در رود، به على‏عليه السلام فرمود: «اى على! سرم را بر دامنت بگذار كه امر الهى رسيد و پس از خروج جانم، آن را به دست گير و به صورت كش. سپس مرا رو به قبله كن (10) و كار [غسل و كفن] مرا خود به عهده بگير و پيش از همه مردم بر من نماز بگزار و از من جدا مشو تا مرا در گور نهى و از خداى متعال يارى بخواه».
على‏عليه السلام، سرِ حضرت را به دامن گرفت و پيامبرصلى الله عليه وآله از حال رفت. پس فاطمه‏عليها السلام خود را بر او افكند و به صورتش مى‏نگريست و ناله مى‏زد و مى‏گريست و مى‏گفت:
سپيدرويى كه از ابرها با روى او باران طلبيده مى‏شود/
فريادرس يتيمان، پناه بيوگان.
پس پيامبرصلى الله عليه وآله چشمانش را گشود و با آواى ضعيفى گفت: «دختركم! اين گفته عمويت ابوطالب است. آن را مگو، بلكه بگو: "وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِين مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى‏ أَعْقَابِكُمْ ؛ (11) و محمّد، جز پيامبرى نيست كه پيش از او هم پيامبرانى بوده‏اند. آيا اگر او بميرد يا كشته شود، از عقيده خود باز مى‏گرديد؟"».
پس فاطمه‏عليها السلام زمانى دراز گريست و پيامبرصلى الله عليه وآله به او اشاره كرد كه نزديك آيد. نزديك شد و پيامبرصلى الله عليه وآله رازى را به او گفت كه چهره‏اش شكفت.
سپس در حالى‏كه دست راست امير مؤمنان در زير چانه حضرت بود، روح پيامبرصلى الله عليه وآله پَر كشيد. پس آن (دست) را بالا آورد و بر صورت خود كشيد. سپس او را رو به قبله نمود و چشمانش را بست و جامه‏اش را به رويش كشيد و به تدبير امور پيامبرصلى الله عليه وآله پرداخت. (12)

307.كنز العمّال - به نقل از حذيفة بن يمان - : بر پيامبر خدا در بيمارى منجر به فوتش وارد شدم و او را ديدم كه به على‏عليه السلام تكيه زده بود. خواستم على‏عليه السلام را دور كنم و خود به جايش بنشينم. پس گفتم: اى ابو الحسن! مى‏بينم كه امشب خسته شده‏اى. كاش كنار مى‏رفتى تا يارى‏ات مى‏كردم! پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: «او را واگذار. او از تو به جايش سزاوارتر است». (13)

308.الطبقات الكبرى - به نقل از عبداللَّه بن محمّد بن عمر بن على بن ابى طالب‏عليه السلام، از پدرش، از جدّش - : پيامبرصلى الله عليه وآله در بيمارى‏اش فرمود: «برادرم را برايم فرا بخوانيد». على‏عليه السلام فراخوانده شد. پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: «نزديك بيا!».
[على‏عليه السلام فرمود:] پس نزديك شدم و پيامبرصلى الله عليه وآله بر من تكيه زد و آن قدر به من تكيه داد و با من گفتگو كرد تا آب دهان مباركش سرازير شد و به من رسيد و سپس سنگين شد و در دامنم فرو افتاد. پس فرياد كشيدم: اى عبّاس، مرا درياب كه هلاك شدم!
پس عبّاس آمد و تلاش هر دو اين بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله را به رو بخوابانند. (14)

309.مسند ابن حنبل - به نقل از امّ موسى، از امّ سلمه - : سوگند به آن كه به او سوگند مى‏خورم، بى‏گمان، على‏عليه السلام آخرين هم‏صحبت پيامبرصلى الله عليه وآله بود. هر صبحگاه، پيامبر خدا را عيادت مى‏كرديم و مكرّر مى‏فرمود: «على آمد؟». گمان مى‏كنم على‏عليه السلام را در پى كارى فرستاده بود.
پس از آن كه آمد، حدس زدم كه با او كارى دارد. پس، از اتاق بيرون آمديم و نزديك در نشستيم و من از بقيه به در نزديك‏تر بودم. پس على‏عليه السلام به روى پيامبرصلى الله عليه وآله خم شد و پيامبرصلى الله عليه وآله با او راز مى‏گفت و نجوا مى‏كرد. سپس پيامبر خدا همان روز قبض روح شد. پس على‏عليه السلام، آخرين كسى است كه با پيامبرصلى الله عليه وآله بوده است. (15)

310.الإرشاد: پيامبرصلى الله عليه وآله به على‏عليه السلام رو كرد و فرمود: «اى برادر من! آيا وصيّت مرا مى‏پذيرى و وعده‏هاى مرا بر آورده مى‏كنى و بدهى‏هايم را مى‏پردازى و پس از من به امور خانواده‏ام رسيدگى مى‏كنى؟». على‏عليه السلام گفت: آرى،اى پيامبر خدا!
پس فرمود: «نزديك من بيا» و على‏عليه السلام نزديك شد. او را به خود چسبانْد، سپس انگشترش را از دستش بيرون آورد و به على‏عليه السلام فرمود: «اين را بگير و به دستت كن».
و شمشير و زره و همه ابزار جنگى‏اش را خواست و به او داد و دستارى را نيز كه هنگام مسلّح شدن و به جنگ رفتن به شكم خود مى‏بست، خواست وچون آوردند، آن را به على‏عليه السلام داد و به او فرمود: «با نام خدا به خانه‏ات برو». (16)

311.امام على‏عليه السلام: پيامبر خدا قبض روح شد در حالى كه سرش بر سينه من بود و جانش در كف دستم روان شد و آن را بر صورتم كشيدم و غسل او را عهده‏دار شدم و فرشتگان، ياورم بودند. پس در و ديوار خانه ضجّه مى‏زد، فرشتگانى فرود مى‏آمدند و گروهى ديگر به آسمان مى‏رفتند و همهمه آنان از گوشم جدا نشد كه بر او درود مى‏فرستادند تا آن كه او را در آرامگاهش به خاك سپرديم. (17)

312.امام زين العابدين‏عليه السلام: پيامبر خدا قبض روح شد و سرش در دامان على‏عليه السلام بود. (18)

313.الطبقات الكبرى - به نقل از شعبى - : پيامبر خدا وفات يافت و سرش در دامان على‏عليه السلام بود و على‏عليه السلام غسلش داد و فضل [بن عباس] نِگَهش داشته بود و اسامه به فضل، آب مى‏رساند. (19)

314.الطبقات الكبرى - به نقل از ابوغَطَفان - : از ابن عبّاس پرسيدم: آيا ديدى هنگامى كه پيامبر خدا جان داد، سرش در دامان كسى باشد؟ گفت: جان داد، در حالى كه به سينه على‏عليه السلام تكيه داده بود.
گفتم: عروه برايم گفته است كه عايشه مى‏گويد: پيامبر خدا ميان سينه و گلوى من جان داد. ابن عباس گفت: آيا مى‏فهمى [چه مى‏گويى]؟! به خدا سوگند، پيامبر خدا جان داد، در حالى كه به سينه على‏عليه السلام تكيه داده بود و او و برادرم فضل بن عبّاس غسلش دادند. (20)

315.الطبقات الكبرى - به نقل از عبد اللَّه بن حارث - : چون پيامبرصلى الله عليه وآله قبض روح شد، على‏عليه السلام برخاست و در را محكم بست. پس عبّاس به همراه بنى عبدالمطّلب آمدند و بر در ايستادند و على‏عليه السلام مى‏فرمود: «پدر و مادرم فدايت باد! در زندگى و مرگ، خوش‏بو بودى» و بويى خوش كه تاكنون مانندش را نيافته بودند، در هوا پراكنده شده بود.
عبّاس به على‏عليه السلام گفت: مانند زنان، گريه و زارى مكن و به كار پيامبرصلى الله عليه وآله بپرداز. على‏عليه السلام فرمود: «فضل را بر من وارد كنيد».
انصار گفتند: شما را به خدا سوگند مى‏دهيم كه ما را در [غسل و كفن و نماز] پيامبر خدا بى بهره مگذاريد. و يكى از مردانشان را به نام اوس بن خَولى داخل نمودند و او با يك دستش كوزه‏اى آب مى‏آورد. پس على‏عليه السلام پيامبرصلى الله عليه وآله را مى‏شست و دستش را زير پيراهن مى‏برد و فضل، لباس را نگه مى‏داشت و مرد انصارى آب مى‏آورد و بر دست على‏عليه السلام پارچه‏اى بود كه دستش را در آن مى‏كرد و به زير پيراهن مى‏بُرد. (21)

316.الطبقات الكبرى - به نقل از عمر بن على بن ابى طالب - : چون پيامبر خدا را بر تخت نهادند، على‏عليه السلام فرمود: «كسى به امامت نماز ميّت نايستد كه او خود، امام شما در مرگ و زندگى است!».
پس مردم، دسته دسته وارد مى‏شدند و [فُرادا] صف به صف و بدون امام بر او نماز مى‏خواندند و تكبير مى‏گفتند و على‏عليه السلام در برابر پيامبرخدا ايستاده بود و مى‏فرمود:
«سلام بر تو، اى پيامبر! رحمت و بركات خدا بر تو!
خدايا! ما گواهى مى‏دهيم كه او آنچه را بر وى نازل شده بود، رسانْد و براى امّتش خيرخواهى كرد و در راه خدا با تمام توان كوشيد تا آن كه خدا دينش را عزّت بخشيد و كلمه او كامل شد.
خدايا! ما را از كسانى قرار بده كه از آنچه بر او نازل كرده‏اى، پيروى مى‏كنند و پس از او ما را استوار بدار و با او گِرد هم آور!».
پس مردم آمين مى‏گفتند تا اين‏كه مردان و سپس زنان و پس از آن كودكان، بر حضرت نماز گزاردند. (22)

317.تاريخ الطبرى - به نقل از ابن اسحاق - : آنان كه به قبر پيامبر خدا داخل شدند: على بن ابى طالب‏عليه السلام و فضل بن عباس و قُثَم بن عبّاس و شُقران، آزاد شده پيامبر خدا، بودند و اوس بن خَولى، على‏عليه السلام را قسم داد كه از پيامبرصلى الله عليه وآله بى بهره‏شان نگذارد. پس على‏عليه السلام به او فرمود: «پايين بيا». پس با آنان داخل قبر شد. (23)

318.الطبقات الكبرى - به نقل از ابن جريج، از امام باقرعليه السلام - : پيامبرصلى الله عليه وآله سه غسل داده شد: با آب و سدر، از زير پيراهنْ شستشو شد، با آب چاهى در قُبا به نام «غَرس» كه از آنِ سعد بن خَيثمه بود و از آن مى‏نوشيد؛ و على‏عليه السلام غسلش را به عهده گرفت. عبّاس، آب مى‏ريخت و فضل، نِگَهش داشته بود. (24)

319.امام على‏عليه السلام - از سخنانش هنگامى كه به غسل و تجهيز پيامبر خدا مشغول بود: پدر و مادرم به فدايت باد، اى پيامبر خدا! با مرگ تو، رشته‏اى گسست كه با مرگ كس ديگرى نگسست؛ رشته خبر گرفتن و خبر دادن و اخبار آسمانى.
سوك تو چنان ويژه است كه ديگر مصيبت‏ها را تسلّى داد، و چنان گسترده است كه همگان را به سوك نشاند؛ و اگر نبود كه به شكيبايى فرمان داده‏اى و از بى‏تابى بازداشته‏اى، اشك ديده را بر تو به پايان مى‏برديم.
درد ما، ماندگار و اندوهمان هميشگى، اما در مصيبت تو اندك است؛ ليكن مرگ را نه مى‏توان بازگردانْد و نه مى‏توان راند.
پدر و مادرم به فدايت باد! ما را در پيشگاه پروردگارت ياد كن و در خاطرت نگاه دار! (25)

پى‏نوشتها:‌