كلام برتر
( سخنان حضرت على (ع ) درباره نماز )

خدابخش كرميان زيارانى

- ۲ -

نماز با لباس تميز

قال على (عليه السلام ):
اءلنظيف من الثياب يذهب الهم و الحزن و هو طهور الصلوة .

(وسايل الشيعة ج 3 ص 346)
لباس تميز غم و ناراحتى را برطرف كرده و آن براى نماز حد اعلاى پاكى لباس است .
نماز و زينت زن

قال على (عليه السلام ):
(لا تصلى المراءة عطلا.)
(وسايل الشيعه ج 3 ص 325)
نبايد زن ، بدون زينت نماز بخواند.
نماز خواندن با آگاهى


قال على (عليه السلام ):
نوم على يقين خير من صلوة فى شك .

(نهج البلاغه حكمت 93)
خوابيدن با علم و يقين بهتر از نماز و نيايش است با حالت شك و ترديد.
الف وضو
طهارت پنج عضو

قال على (عليه السلام ):
لا يجوز صلوة امرء حتى يطهر خمس جوارح : اءلوجه و اليدين و الراس و الرجلين بالماء و القلب بالتوبة .

(بحار الانوار ج 84 ص 249)
نمازگزار جايز نيست نماز بخواند مگر اينكه پنج عضو بدنش را پاك كند؛ صورت ، دو دست سر و دو پا را با آب و قلب را با توبه .
اهميت وضو

قال على (عليه السلام ):
يا محمد من توضاء مثل وضوئى و قال مثل قولى خلق الله تبارك و تعالى من كل قطرة ملكا يقدسه و يسبحه و يكبره فيكتب الله - عزوجل - ثواب ذلك له الى يوم القيامة .

(من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 42)
اى محمد حنفيه ! هر كس وضو بسازد همانند وضويى كه من ساختم و بگويد (دعاكند) آنچه را من گفتم ، خداوند تبارك و تعالى از هر قطره آب وضوى او ملكى را براى او مى آفريند كه مشغول تقديس و تسبيح و تكبير براى خداوند هستند و خداوند (عزوجل ) ثواب آن وضو را تا روز قيامت براى او ثبت و ظبط خواهد نمود.
وضو براى تلاوت قرآن

قال على (عليه السلام ):
لا يقراء العبد القران اذا كان على غير طهور حتى يتطهر.

(خصال ج 2 ص 164)
بنده خدا تا زمانى كه وضو نگرفته ، (بهتر است ) قرآن نخواند.
پاكيزگى دهان و بينى

قال على (عليه السلام ):
اءلمضمضة و الاستنشاق سنة و طهور الفم و الانف

(بحارا لانوار ج 77 ص 334)
(به هنگام وضو) آب به دهان و بينى بردن سنت است و موجب پاكيزگى دهان و بينى نيز مى شود.
ده حسنه

قال على (عليه السلام ):
اءلوضوء بعد الطهر عشر حسنات فتطهروا.

(بحار الانوار ج 77 ص 310)
وضو بعد از طهارت ده حسنه دارد، پس پاك باشيد.
كامل كردن نماز

قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): من لم يتم وضوئه و ركوعه و سجوده و خشوع فصلوته خداج .

(بحار الانوارج 77 ص 311)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود: هر كه وضو و ركوع و سجود و خشنوع خود را تمام بجا نياورد، نمازش ناقص است .
پذيرش شهادت

قال على (عليه السلام ):
ما من مسلم يتوضا فيقول عند وضوئه : سبحانك اللهم و بحمدك اشهد ان لااله الا انت استغفرك و اتوب اليك اللهم اجعلنى من التوابين و اجعلنى من المتطهرين الا كتب فى رق و ختم عليها ثم وضعت تحت العرش حتى تدفع اليه بخاتمها يوم القيامة .

(دعائم الاسلام ج 1 ص 106)
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: هر مسلمانى كه به هنگامى وضو گرفتن بگوييد: (خدايا ترا به پاكى مى ستايم . گواهى مى دهم كه خدائى جز تو نيست ، از تو آمرزش مى خواهم و به سوى تو توبه مى كنم . بار خدايا مرا از توبه كنندگان و پاكان قرار بده )، اين شهادتش در ورقه اى نوشته ، ممهور مى گردد و در زير عرش الهى گذارده مى شود تا در روز قيامت با همان مهر به وى بازگردانده شود.
پوشانيدن گناهان

قال على (عليه السلام ):
سمعت رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقول : الا ادلكم على ما يكفر الذنوب و الخطايا؟ اسباع الوضوء عند المكاره و انتظار الصلوة بعد الصلوة فذلك الرباط.

(دعائم الاسلام ج 1 ص 100)
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: از رسول خدا (عليه السلام ) شنيدم كه مى فرمود: آيا نمى خواهيد شما را به چيزى راهنمايى كنم كه خطاها و گناهان را مى پوشاند؟ به هنگام سختيها و دشواريها وضوى كامل ساختن و بعد از هر نماز انتظار نماز ديگر را داشتن كه اين عمل همانند مراقبت (درجهاد) است .
نورانى شدن چهره

عن على (عليه السلام ):
عن رسول الله (صلى الله عليه وآله ) انه قال : يحشر الله امتى يوم القيامة بين الامم غرا محجلين من آثار الوضوء.

(جامع احاديث الشيعه ج 2 ص 237)
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) فرموده است : روز قيامت خداوند امت مرا در ميان ساير امتها در حالى محشور مى كند كه آثار نورانى وضو در ايشان پيداست .
دعاى وضو

قال على (عليه السلام ):
... بسم الله و بالله و الحمدالله الذى جعل الماء طهورا و لم يجعله نجسا ثم تمضمض فقال : الهم لقنى حجتى يوم القاك و اطلق لسانى بذكرك . ثم استنشق فقال : اللهم لا تحرم على ريح الجنة و اجعلنى ممن يشم ريحها و روحها و طيبها ثم غسل و جهه فقال : اللهم بيض ‍ وجهى يوم تسود فيه الوجوه و لاتسود وجهى يوم تبى فيه الوجوه . ثم غسل يده اليمنى فقال : الهم اعطنى كتابى بيمينى و الخلد فى الجنان بيسارى و حاسبنى حسابا يسيرا ثم غسل يده اليسرى فقال : اللهم لا تعطنى كتابى بشمالى و لا تجعلها مغلولة الى عنقى و اعوذبك من مقطعات النيران ثم مسح راسه فقال : اللهم غشنى برحمتك و بركاتك و عفوك ثم مسح رجليه فقال : اللهم ثبتنى على الصراط يوم تزل فيه الاقدام و اجعل سعيى فيما يرضيك عنى .

(وسائل الشيعه ج 1 ص 201)
(روزى حضرت على (عليه السلام ) به فرزندش محمد حنفيه فرمود: ظرفى آب بياور. محمد آب آورد و حضرت دستهاى خود را شست و فرمود): به نام خدا تبرك مى جويم و از او كمك مى خواهم و حمد و سپاس مخصوص خدايى است كه آب را پاك و پاك كننده ساخت و آن را نجس قرار نداد. سپس آب در دهان گردانيد و عرض كرد: خداوندا روزى كه تو را ملاقات مى كنم . حجتم را به من تلقين كن و زبانم را براى ذكرت بگشاى . آنگاه با آب ، بينى خود را شسته و عرض كرد: خدايا بوى بهشت را بر من حرام مكن و من را از كسانى قرارده كه بوى نسيم و عطر بهشت را حسن مى كنند. سپس صورتش را شست و عرض كرد: خداوندا روزى كه تبهكاران رو سياهند. مرا رو سپيد گردان . و روزى كه صالحان رو سفيدند، رو سياهم مكن . آنگاه دست راستش را شست و عرض ‍ كرد: خدايا كارنامه ام را به دست راستم و برگه اقامت ابدى در بهشت را به دست چپم ده و حساب مرا آسان گير. پس از آن ، دست چپش را شست و عرض كرد: خدايا كارنامه ام را به دست چپم مده . آن را بر گردنم ميانداز و من از پاره هاى آتش به تو پناه مى برم . آن گاه سرش را مسح كرد و عرض نمود: خداوندا جامه هاى رحمت و بركت و عفوت را بر من بپوشان ، سپس دو پاى خود را مسح كرد و عرض نمود: خدايا روزى كه قدمها در آن مى لغزند، گامهاى مرا بر صراط ثابت و استوار فرما و سعى و تلاشم را در چيزى قرار ده كه تو از من راضى باشى .
خوابيدن با وضو

قال على (عليه السلام ):
ياتى على الناس زمان يرتفع فيه الفاحشة الى ان قال : فمن بلغ منكم ذالك الزمان فلا يبيتن الا على طهور

(جامع احاديث شيعه ج 2 ص 222)
زمانى بر مردم بگذرد كارهاى ناشايست بسيار گردد و هر يك از شما كه آن زمان را درك كند نبايد شبها بدون وضو بخوابد.
ب ) اوقات نماز (نماز اول وقت )
توصيه به نماز اول وقت

قال على (عليه السلام ):
اوصيك يا بنى بالصلوة عند وقتها.

(وسايل الشيعه ج 2 ص 90)
اى فرزندم تو را به خواندن نماز در اول وقت سفارش مى كنم .
امتحان شيعه به نماز اول وقت

قال على (عليه السلام ):
اختبروا شيعتى بخصلتين فان كانتا فيهم ، فهم شيعتى . محافظتهم على اوقات الصلوت و مواساتهم مع اخوانهم المؤ منين بالمال . و ان لم تكونا فيهم . فاعزب ثم اعزب ثم اعزب .

(جامع الاخبار فصل 19)
شيعيان مرا به دو خصلت امتحان كنيد. اگر داراى اين دو خصلت بودند پيرو من هستند؛ اهتمام به نماز اول وقت و كمك مالى به برادران دينى خود. اگر اين دو در آنها نبود، پس از ما دورند، دورند، دورند.
غفلت از نماز اول وقت

قال على (عليه السلام )
ليس عمل اححب الى الله - عزوجل - من الصلوة فلا يشغلنكم عن اوقاتهم شى ء من امور الدنيا فان الله - عزوجل - ذم اقواما، فقال : الذين هم عن صلوتهم ساهون ⁽¹⁰⁾ يعنى انهم غافلون اشتهانوا باءوقاتها.

(وسائل الشيعه ج 3 ص 82)
عملى نزد خداوند محبوب تر از نماز نيست ، پس چييزى از امور دنيا شما را از خواندن نماز در اول وقت باز ندارد؛ زيرا خداوند اقوامى را مذمت كرده و فرموده است : (واى بر نمازگزارانى كه از نمازشان غفلت ورزيدند) يعنى واى بر نمازگزارانى كه از اوقات نماز غفلت كنند و در حفظ اوقات آن سهل انگارى نمايند
خواندن نماز در وقت معين آن

قال على (عليه السلام ):
صل الصلوة لوقتها الموقت لها و لا تعجل وقتها لفراغ و لا توخرها عن وقتها لا شتغال و اعلم ان كل شى ء من عملك تبع الصلوتك .

(نهج البلاغه نامه 27)
نماز را در وقت معين آن بخوان و به خاطر بيكارى ، آن را پيش از وقت بجا نياور و به بهانه كار داشتن آن را به تاءخير نينداز و بدان كه همه اعمال تو تابع نماز تو است .
توجه به نماز اول وقت حتى در جنگ

كان على يوما فى حزب صفين مشتغلا بالحرب و القتال و هو مع ذلك بين الصفين مراقب الشمس . فقال له ابن عباس : يا اميرالمؤ منين ما هذا لفعل ؟ قال : انظر الى الزوال حتى نصلى : فقال له ابن عباس و هل هذا وقت صلوة ؟ ان عندنا الشغلا بالقتال عن الصلوة . فقال : على ما نقاتلهم ؟ انما نقاتلهم على الصلوة . قال و لم يترك صلوة االيل قط حتى اليلة الهرير.)
(بحار الانوار ج 83 ص 23)
روزى در چنگ صفين حضرت على (عليه السلام ) در حالى كه مشغول جنگ بود مرتب به خورشيد نگاه مى كرد. ابن عباس عرض ‍ كرد: يا اميرالمؤ منين اين چه كارى است كه شما انجام مى دهيد؟ حضرت فرمود: نگاه مى كنم تا موقع فرا ريدن ظهر نمازم را (در اول وقت ) بخوانم . ابن عباس گفت : آيا حالا وقت نماز است ؟ اشتغال جنگ ما را از نماز باز داشته است ، حضرت فرمود: مگر ما براى چه چيزى مى جنگيم ؟ ما تنها براى نماز مى جنگيم . (ابن عباس گفت : نماز شب على (عليه السلام ) حتى در ليلة الهرير ⁽¹¹⁾ هم ترك نشد).
محافظت از اوقات نماز

قال على (عليه السلام ):
حافظوا على الصلوات الخمس فى اءوقاتها. فانها. من الله عزوجل بمكان .

(بحار الانوار ج 77 ص 392)
مراقب اول وقت در نمازهاى پنچگانه باشيد؛ زيرا اين نماز در پيشگاه خداوند (عزوجل ) داراى موقعيتى خاص هستند.
ضايع كنند نماز

قال على (عليه السلام ):
عليكم بالمحاافظة على اءوقات الصلوة فليس منى من ضيع الصلوة .

(دعائم الاسلام ج 2 ص 251)
(برشماباد رعايت وقتهاى نماز، از من نيست هر كسيى كه نماز را ضايع كند.)
رسيدن وقت نماز

قال على (عليه السلام ):
جاء وقت الصلوة ، وقت امانة عرضها على السوات والارض و الجبال فاءبين ان يحملهنا و اشفقن منها.

(تفسير صافى ج 2 ص 370)
(هنگامى كه وقت نماز فرا مى رسيد حضرت مى فرمود:) وقت نماز رسيد، وقت اداى امانتى رسيد كه خدا بر آسمانها و زمين و كوه ها عرضه كرد اما آنها از قبول آن خوددارى كردند و ترسيدند.
مراعات اوقات نماز

قال على (عليه السلام ):
شيعتنا رعاة الشمس و القمر و النجوم يعنى التحفظ من مواقيت الصلوة .

(مستدرك الوسايل 1 ص 193)
شيعيان ما مراعات كننده خورشيد و ماه و ستارگانند؛ يعنى اوقات نماز را مراعات مى كنند.
اهميت اوقات نماز

قال على (عليه السلام ):
ارتقب وقت الصلوة فصلها لوقتها. ولا تعجل قبله الفراغ و لا تؤ خرها عنه لشغل . فان رجلا ساءل رسول الله (صلى الله عليه وآله ) عن اوقات الصلوة . فقال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): اتانى جبرئيل (عليه السلام ) وقت الصلوة حين زالت الشمس فكانت على حاجبه الايمن ، ثم اتانى وقت العصر فكان ضلل كل شى مثله ثم صلى المغرب حين غربت الشمس ، ثم صلى العشاء الاخرة حين الشفق ، ثم صلى الصبح فاءغلس بها و النجوم مشتبكة فصل لهذه الاوقات و الزم السنة المعروفة و الطريق الواضح .

(بحارالانورا ج 83 ص 15)
مراقبت اوقات نمازت باش و آن را در وقت مقرر خود بجا آور، به خاطر فراغت ، قبل از وقت نماز، اقدام به اقامه آن نكن . و همچنين به خاطر كارى كه دارى آن را به تاءخير نينداز. (براى نمازت اهميتى خاص قائل شو و هرگز نمازت كنى )؛ زيرا مردى از رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) از اوقات نماز پرسيد؟ حضرت چنين فرمود: جبرئيل نزد من آمد، هنگام نمازظهر، (وقت زوال خورشيد) در حالى كه آفتاب مقابل حاجب و ابروى راست او بود. سپس جبرئيل براى نماز عصر آمد، هنگامى كه سايه هر چيزى به قدر و اندازه خود آن چيز شده بود. سپس نماز مغرب را وقتى بجا آورد كه خورشيد غروب كرده بود. آنگاه نماز عشاء را هنگامى خواند كه حمزه مغربيه زايل شد، سپس نماز صبح را هنگامى بجا آورد كه تاريكى آخر شب بود و ستارگان مشبك بودند. (آنگاه اميرالمؤ منين (عليه السلام ) اضافه فرمود: اى محمد بن ابى بكر !) نمازت را در اين اوقات بجاى آور و اين راه و رسم شناخته شده و روشن را ترك مكن .
توجه به اوقات نماز

قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): ما من عبد اهتم بمواقيت الصلوة و مواضع الشمس الا ضمنت له الروح عند الموت و انقطاع الهموم و الاحزان و النجاة من النار.

(سفينة البحار ج 2 ص 63) پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود: هيچ بنده اى نيست كه به اوقات نماز و طلوع و غروب آفتاب نظر و اهتمام بورزد جزآنكه من راحتى و آسايش به هنگام مرگ و دور بودن اندوه ها و نجات از آتش جهنم را براى او ضمانت مى كنم .
اوقات نمازهاى پنجگانه

قال على (عليه السلام ):
اما بعد فصلوا بالناس الظهر حتى تفى ء الشمس مثل مربض الغنز، وصلوابهم العصر و الشمس بيضاء حية فى عضو من النهار حين يسار فيها فرسخان . وصلوا بهام المغرب حين يفطر الصائم و يدفع الحاج الى منى وصلوا بهم العشاءحين يتو ارى الشفق الى ثلث الليل وصلوا بهم الغداة و الرجل يعرف وجه صاحبه .

(نهج البلاغه نامه 52)
اما بعد، پس نماز ظهر را با مردم (به جماعت ) هنگامى برپاى داريد كه آفتاب به طرف مغرب ميل كند و سايه آن به اندازه ديوار آغل بزها شود و نماز عصر را هنگامى برپاى داريد كه آفتاب در پاره اى از روز همچنان روشن است و مى توان تا دو فرسخ پياده راه رفت . نماز مغرب را در موقعى بگزاريد كه روزه دار افطار مى كند و حاجيان از عرفان به منا مى آيند. و نماز عشاء را در وقتى كه شفق ناپديد مى شود تا يك سوم شب ، برپاى داريد. و نماز صبح را موقعى برپاى داريد كه اگر كسى در آن روشنى كم ديگرى را ديد او را بشناسد.
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) در وقت نماز

قال على (عليه السلام ):
كان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) لا يؤ ثر الصلوة عشاء و الا غيره وكان اذا دخل وقتها كانه لا يعرف اءهلا و لا حميما.

(سنن نبوى ص 14)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) هيچ چيزى را - نه شام و نه غير آن را - بر نماز مقدم نمى داشت . هرگاه وقت نماز فرا مى رسيد، رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) ديگر نه خانواده مى شناخت و نه دوست .
ج ) اءذان و اقامه
شنيدن اذان و شركت در نماز

قال على (عليه السلام ):
من سمع النداء فلم انداء يجبه من غير علة فلا صلوة له .

(وسايل الشيعه ج 55 ص 375)
هر كه بانگ (اذان ) را بشنود و بدون علت و آن پاسخ ندهد. پس نمازى براى او نيست .
اجابت نداى مؤ ذن

قال على (عليه السلام ):
اجابة المؤ ذن يزيد فى الرزق .

(بحار الانوار ج 84 ص 177)
اجابت دعوت اذان گو، سبب افزايش روزى مى شود.
اذان و اقامه و صف فرشتگان

قال على (عليه السلام ):
من صلى باءذان و اقامة صلى خلفة صف من الملائكة لايرى طرفاه و من صلى با قامة صلى خلفه ملك .

(ثواب الاعمال ص 58)
هر كسى كه نماز خود را با با اذان و اقامه بخواند، صفى از فرشتگان پشت سر او به نماز مى ايستند كه دو طرف آن صف ديده نمى شود و هر كسى نماز خود را اقامه تنها بخواند، يك فرشته پشت سر او نماز مى گزارد.
فصيح بودن مؤ ذن

قال على (عليه السلام ):
ليوذن لكم اءفصحكم : ليوءمكم اءفقهكم .

(بحار الانوار ج 84 ص 161)
فصيح ترين شما اذان بگويد و فقيه ترين شما امامت كند.
اذان در وقت نماز

قال على (عليه السلام ):
و لا يؤ ذن الصلوة حتى يدخل وقتها.

(بحار الانوار ج 84 ص 160)
هنگامى كه وقت نماز داخل شد اذان بگوييد.
اذان به سمت قبله

قال على (عليه السلام ):
يستقبل المؤ ذن القبلة فى الاذان و الاقامة .

(بحار الانوار ج 84 ص 157)
اذان گو بايد هنگام اذان گفتن به سمت قبله باشد.
آفات بى توجهى به اذان

قال على (عليه السلام ):
من سمع النداء و هو فى المسجد ثم خرج فهم منافق الا رجل يريد الجوع اليه اءو يكون على غير طهارة فيخرج ليتطهر.

(نهج البلاغه ج 84 ص 161)
كسى كه صداى اذان را در مسجد بشنود و بدون خواندن نماز (جماعت ) از مسجد خارج شود، منافق است ، مگر اينكه قصد برگشت براى نماز خواندن داشته باشد يا براى گرفتن وضو از مسجد خارج شود.
دعا هنگام اذان

قال على (عليه السلام ):
اعتنموا اذعاءاربع : عند قرائة القران و عند الاذان و عند نزول الغيث و عند التقاء الصفين الشهادة .

(وسايل الشيعه ج 4 ص 114)
در چهار زمان دعا را غنيمت شماريد: 1- هنگام قرائت قرآن ، 2- هنگام اذان ، 3- هنگام نزول باران ، 4- هنگام روبرو شدن دو لشگر مؤ منين و كفار براى جنگ .
پاداش اذان گويان

قال على (عليه السلام ):
يحشر المؤ ذنون يوم القيامة طوال الاعناق .

(بحار الانوار ج 84 ص 149)
اذان گويان ، روز قيامت با سرافرازى و سربلندى محشور مى شوند.
مزد مؤ ذن

قال على (عليه السلام ):
لاباءس اءن يجرى عليه من بيت المال .

(بحار الانوارج 81 ص 161)
اشكالى ندارد به مؤ ذن از بيت المال مزدى بدهند.
مفهوم قد قامت الصلوة

قال على (عليه السلام ):
(فى معنى (قد قامت الصلوة فى الاقامة )
اى حان وقت الزيارة و المناجاة و قضاء الحوائج و درك المنى و الوصول الى الله - عزوجل - والى كرامته و غفرانه و عفوه و رضوانه

(بحار الانوار ج 84 ص 132)
(قد قامت الصلوة ) بدين معنا است كه هنگام ديدار و راز و نياز و برآورده شدن خواسته ها و دريافتن آرزوها و همچنين زمان رسيد به خداوند (عزو جل ) و كرامت و آمرزش و بخشش و خشنوديى او فرا رسيده است .
فصل پنجم : حضور قلب
نماز با قلب پاك


قال على (عليه السلام ):
يا كميل ! ليس الشان ان تصلى و تصوم و تتصدق . اءلشان ان تكون الصلوة فعلت بقلب نقى و عمل عندالله مرضى خشوع سوى .

(بحار الانوار ج 84 ص 266)
اى كميل ! شاءن و مقام تو به خواندان نماز و گرفتن روزه و دادن صدقه نيست . همانا شاءن و قدر آدمى آن است كه نماز با قلبى پاك انجام پذيرد و مورد قبول خداوند باشد و با خشنوع و خاكسارى اداء شود.
نماز و داع


قال على (عليه السلام ):
اذا قام احد كم الى الصلوة فليصل صلوة مودع .

(غرر الحكم ص 129)
هرگاه يكى از شما به نماز ايستد بايد به گونه اى نماز بخواند كه گويى با نماز وداع مى كند.
عارف به حق نماز


قال على (عليه السلام ):
من اتى الصلوة عارفا بحقها غفرله .

(بحار الانوار ج 79 ص 207)
هر كه نماز بجاى آورد در حاليكه حق نماز را بشناسد آمرزيده شده است .
خشوع قلب و جوارح


قال على (عليه السلام ):
ليخشع الرجل فى صلوته فانه من خشع قلبه لله - عزوجل - خشعت جوار فلا يعبث بشى فى الصلوة .

(بحار الانوار ج 84 ص 239)
مرد بايد در نماز خود خاشع باشد، پس وقتى قلبش براى خدا خاشع شد، اعضا و جوارحش نيز خاشع است ، پس چنين شخصى در حال نماز با چيزى بازى نمى كند.
موانع حضور قلب


قال على (عليه السلام ):
لا يقرمن احدكم فى الصلوة متكاسلا و لاناعسا و لا يفكرن فى نفسه فانه بين يدى ربه . و انما للعبد من صلوته ما اقبل عليه منها بقلبه .

(بحار الانوار ج 84 ص 239)
در حال كسالت و چرت زدن نماز نخوانيد و در حال نماز به فكر خودتان نباشيد؛ زيرا در محضر خدا ايستاده ايد. به درستى كه آن مقدار از نماز بنده قبول مى شود كه قلبا به خدا توجه داشته باشد.
نماز و اخلاص


قال على (عليه السلام ):
اليست الصلوة قيامك و قعودك . انما الصلوة اخلاصك و ان تريد بها الله و حده .

(شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 1 خطبه 23 ص 325)
نماز، تنها قيام و قعود (برخاستن و نشستن ) نيست ؛ همانا نماز اخلاص تو است كه از آن جز خدا اراده ديگرى نكنى .

طاعت آن نيست كه برخاك نهى پيشانى
صدق پيش آركه اخلاص به پيشانى نيست .

فصل ششم : اعمال و ذكرهاى نماز
تفسير سوره حمد


قال على (عليه السلام ):
فاتحة الكتاب اعطاها الله محمدا (صلى الله عليه وآله ) و امته ، بعداء فيها بالحمد و الثناء عليه ، ثم ثنى بالدعاء الله - عزوجل - و لقد سمعت رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقول : قال الله - عزوجل قسمت الحمد بينى و بين عبدى فنصفها لى و نصفها لعبدى ، و لعبدى ما ساءل ، اذا قال العبد: (بسم الله الرحمن الرحيم ) قال الله - عزوجل - بداء عبدى باسمى ، حق على ان اتمم له اموره و ابارك له فى احواله . فاذا قال : (الحمدلله رب العالمين ). قال الله - عزوجل - حمدلى عبدى و علم ان النعم التى له من عندى و البلايا التى اندفعت عنه بتطولى . اشهد كم انى اضعف له نعم الدنيا الى نعيم الاخرة . و ادفع عنه بلايا الاخرة ، كما دفعت عنه بلايا الدنيا، فاذا قال : (الرحمن الرحيم ) قال الله - عزوجل - شهد لى باءنى الرحمن الرحيم . اشهد كم لاوفرن من رحمتى حظه ، و لا جزلن من عطائى نصيبه فاذا قال : (مالك يوم الدين ) قال الله - عزوجل - اشهد كم كما اعترف بانى انا المالك اليوم الدين لاسهلن يوم الحساب حسابه ، و لاتقبلن حسناته ، و لا تتجاوزن عين سيئاته . فاذا قال العبد: (اياك نعبد)قال الله - عزوجل - صدق عبدى اياى يعبد لا ثيبنه عن عبادته ثوابا يغبطه كل من خالفه فى عبادته لى فاذا قال : (واياك نستعين ). قال الله - عزوجل - بى استعان والى التجاء. اشهد كم لا عيننه على امره و لا غيثنه فى شد ائده و لا خذن بيده يوم القيامة عند نوائبه . و اذا قال : (اهدنا الصراط المستقيم ) الى اخرها. قال الله - عزوجل - هذا العبدى و لعبدى ما ساءل . قد استجببت اعبدى و اعطيته ما امل ، و آمنته مما منه و جل . قيل يا اميرالمؤ منين (عليه السلام ) اخبرنا عن (بسم الله الرحمن الرحيم ) اهى من فاتحة الكتاب ؟ قال : نعم كان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقروها و يعدها اية منها، و يقول : فاتحة الكتاب هى السبع المثانى فضلت (بسم الله الرحمن الرحيم ،) و هى الاية السابعة منها.

(بحار الانوار ج 85 ص 59)
سوره فاتحه را خداوند به محمد (صلى الله عليه وآله ) و امت او داد. و با حمد و سپاس برخود آن را آغاز كرد. سپس با دعا و ثنا خداوند - عزوجل - ادامه يافت . من از پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله ) شنيدم كه فرمود: (خداوند - عزوجل - مى فرمايد: سوره حمد را ميان خود و بنده ام تقسيم كرده ام ، پس نيمى از آن من و نيمى از آن بنده من است . و بنده ام هر چه (در آن ) بخواهد به او مى دهم .
پس هنگامى كه بنده بگويد: (بسم الله الرحمن الرحيم ) خداوند مى فرمايد: بنده ام به نام من شروع كرده ، پس بر من لازم شد كه آمرش را كامل كنم و احوالش را بر او مبارك گردانم .
و هنگامى كه بگويد: (الحمد لله برب العالمين ) خداوند مى فرمايد: بنده ام مرا ستايش كرد و فهميد كه نعمتهاى كه دارد از من است و بلاهايى كه از او دفع شده با نيروى من است ؛ شما را گواه مى گيرم كه چند برابر نعمتهاى دنيايش در آخرت به او بدهم و بلاهاى آخرت را از او برگردانم ، به همان گونه اى كه بلاهاى دنيا را از او بر مى گرداندم
و هنگامى كه بگويد: (الرحمن الرحيم ) خداوند مى فرمايد: شهادت داد كه من بخشنده و مهربانم ، شما را گواه مى گيرم كه از رحمتم بهره او را فراوان گردانم و از عطايم سهم وى را بسيار دهم .
پس وقتى بگويد: (مالك يوم الدين ) خداوند مى فرمايد: شما را به شهادت مى گيرم كه همان گونه كه اعتراف نمود كه من مالك روز رستاخيز هستم ، در روز حساب ، حسابش را بر او آسان گردانم و حسناتش را بپذيرم و از گناهانش در گذرم .
پس وقتى بنده بگويد: (اياك نعبد) خداوند مى فرمايد: بنده ام درست گفت ؛ او مرا عبادت مى كند، من نيز به او پاداشى در قبال عبادتش بدهم كه هر كسى در عبادتش براى من با او مخالفت كرده رشك برد.
پس وقتى كه بگويد (واياك نستعين ) خداوند مى فرمايد: از من كمك خواست و به من پناه آورد، شما را گواه مى گيرم كه او را در كارش يارى كنم و در گرفتارى اش كمك كنم و در روز رستاخيز در سختى ها دستش را بگيرم . (تا اين فراز حمد، از آن خداوند)
هنگامى كه بنده بگويد: (اهدنا الصراط المستقيم ) تا آخر سوره ، خداوند بزرگ مى فرمايد: اين براى بنده ام ، و هر چه كه بخواهد به او مى دهم ، خواسته او را اجابت كردم و هر چه آرزو نمود به او دادم و از هر چه مى ترسيد ايمنى اش بخشيدم .
از اميرمؤ منان على (عليه السلام ) پرسيدند: يا على ! از (بسم الله الرحن الرحيم ) بگو. آيا جزئى از فاتحه است ؟ فرمود: آرى . رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) آن را مى خواند و يك آيه از سوره حمد محسوبش مى فرمود. فاتحة الكتاب ، سبع المثانى (دو هفت تايى ) است و با (بسم الله الرحمن الرحيم ) كه آيه هفتم آن است ، فضيلت يافته است .
قرائت : قرائت نماز


قال على (عليه السلام ):
اذا صليت . فاسمع نفسك القراءة و التكبير التسبيح

(بحار الانوار ج 85 ص 76)
هنگامى كه نماز مى خوانى ، قرائت و تكبير و تسبيح را چنان بجاى آور كه خود بشنوى .
ركوع : علت ركوع


قال على (عليه السلام ):
ثم تاءويل مد عنقك فى الركوع تخطر فى نفسك ، امنت بك ولو ضربت عنقى . ثم تاءويل رفع راءسك من الركوع اذا قلت : سمع الله لمن حمده الذى اخرجنى من العدم الى الوجود.

(ميزان الحكمة ج 5 ص 395)
معنايى كه از كشيدن گردن در ركوع بايد به قلب خطور كند، اين است كه در ايمان به خدا استوارم ، اگر چه گردنم زده شود و معناى سر برداشتن از ركوع و گفتن (سمع الله لمن حمده )اين است كه حمد و ثنايم را مى شنود، آن خدايى كه مرا از نيستى و عدم به وجود آورده است .
معناى ركوع

سئل اميرالمؤ منين (عليه السلام ) ما معنى الركوع ؟ فقال :
معناه امنت بك و لو ضربت عنقى . و معنى قوله : سبحان ربى العظم بحمده ، فسبحانه الله انفة لله - عزوجل - و ربى خالقى ، و العظيم هو العظيم فى نفسه غير موصوف بالصغر، و عظيم فى ملكه و سلطانه ، و اعظم من ان يوصف ، تعالى الله .

(بحار الانوار ج 85 ص 116)
از مام على (عليه السلام ) پرسيدند: معناى ركوع چيست ؟ فرمود: يعنى به تو ايمان آوردم ؛ اگر چه گردنم را بزنى . و معناى (سبحان ربى العظيم و بحمد) اين است كه خدا منزه است . بزرگى از آن خداوند است و پروردگارم ، همان خالق من است . فقط او بزرگ است و عظيم يعنى ذاتا بزرگ و اينكه در خود موصوف به كوچكى نيست . و در كشور هستى ، خود پادشاه و فرمانروا است . و بزرگتر است كه توصيف شود او كه بسى ، والاست .
خشوع در ركوع

قال على (عليه السلام ):
فاذا ركعت فقل : اللهم لك ركعت ولك خشعت و لك اسلمت و بك امنت و عليك تولكت و انت ربى خشع لك وجهى و سمعى و بصرى و شعرى و بشرى و لحمى و دمى و مخى و عصبيى و عظامى و ما اقلت الارض منى الله رب العالمين .

(من لاايحضره الفقيه ج 1 ص 311 حديث 927)
هنگام ركوع بگو: بار پروردگارا ! براى تو ركوع مى كنم و براى تو است خشوع من و براى تو است اسلام من و به تو ايمان دارم و بر تو توكل مى نمايم . و تو پروردگار منى و صورت و گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مغز و اعصاب و استخوانم ، تنها براى تو خاشع است و آنچه در روى زمين از من است ، همه از آن خداوند است كه پروردگار عالميان است .
مراقبت از ركوع

كتب اميرالمؤ منين (عليه السلام ) الى محمدبن ابى بكر:
انظر ركوعك و سجودك . فان النبى (صلى الله عليه وآله ) كان اتم الناس صلوة و احفظهم لها. وكان اذا ركع قال : (سبحان ربى العظيم ) ثلاث مرات . و اذا رفع طلبه قال : (سمع الله لمن حمده . اللهم لك الحمد ملى ء سماواتك و ملى ارضك و ملى ما شئت من شى ء.) فاذا سجد قال : (سبحان ربى الاعلى و بحمده )ثلاث مرات .

(بحار الانوار ج 85 ص 104)
امام على (عليه السلام ) به محمد بن ابوبكر نوشت : به ركوع و سجودت بنگر و مراقب آن باش ، زيرا پيامبر (صلى الله عليه وآله ) بهتر از همه مردم نماز را به اتمام مى رساند و آن را حفظ مى كرد و وقتى به ركوع مى رفت ، سه بار مى گفت : (سبحان ربى العظيم و بحمد) وقتى كه از ركوع بر مى خاست ، مى گفت : (سمع الله لمن حمد اللهم الك الحمد ملى سماواتك و ملى ارضك و ملى ء ماشئت من شى ء) (خداوند مى شنود از كسى كه او را ستايش مى كند. خدايا ! به اندازه ظرفيت آسمانها و زمينت ، و به اندازه ظرفيت هر چه مى خواهى ، تو را سپاس ) و وقتى به سجده مى رفت ، سه بار مى گفت : (سبحان ربى الاعلى و بحمده )
سجده : سجود و ركوع بهترين عبادات


قال على (عليه السلام ):
نعم العبادة السجود و الركوع

(نصنيف غرر الحكم ص 175)
سجود و ركوع در پيشگاه الهى ، چه خوب عبادتى است .
ركوع و سجود زياد

قال على (عليه السلام ):
لا يقرب من الله سبحانه الا كثرة السجود و الركوع .

(نصنيف غرر الحكم ص 175)
چيزى جز كثرت سجود و ركوع ، شخص را به تقرب خداوند سبحان نرساند.
افزايش سجود و ركوع

قال على (عليه السلام ):
من رغب فيما عند الله كثر (اكثر) سجوده و ركوعه .

(تصنيف غرر الحكم ص 175)
هر شخصى كه به آنچه نزد خداست علاقمند است ، پس سجود و ركوعش را افزايش دهد.
فلسفه سجده بر خاك

قال على (عليه السلام ):
و لمافى ذلك من تعفير عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق كرائم الجوارح بالارض تصاغرا:

(نهج البلاغه خطبه 234)
هنگامى كه انسان نماز مى خواند، ساييدن گونه ها به خاك نشانه تواضع و گذاردن اعضاء شريف بر زمين دليل كوچك و حقارت است .
سجده مايه تقرب

قال على (عليه السلام ):
اءقرب ما يكون العبد من الله اذا سجد.

(بحار الانوار ج 82 ص 233)
نزديك ترين چيزى كه بنده را به خدا نزديك مى كند، سجده است .
اهميت سجده

قال على (عليه السلام ):
لو يعلم المصلى ما يغشاه من جلال الله ما سره اءن يرفع راءسه من السجود.

(بحار الانوار ج 82 ص 207)
اگر نمازگزار بداند چه اندازه مشمول جلال الهى است ، هرگز راضى نمى شود كه سر از سجده بردارد.
آداب سجده

قال على (عليه السلام ):
اءلسجود الجسمانى هو وضع عتائق الوجوه عليى التراب و استقبال االارض بالراحتين و الكفين و اءطراف القدمين مع خشوع القلب و اخلاص النية .

(غرر الحكم ج 2 ص 165)
سجده بدنى ، گذاشتن قسمت نيكوى صورتها برخاك و رو آوردن به زمين با دو كف دست و كناره هاى دوپا، همراه با خشوع دل و پاك نيست است .
سجده ريا كارانه

قال على (عليه السلام ):
ان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) ابصر رجلا دبرت جبهته ، فقال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): من يغالب الله يغلبه و من يخدع الله يخدعه الله يخدعه ، فهالا تجافيت بجبهتك عن الارض ولم تشوه خلقك ؟!

(بحار الانوار ج 71 نص 344)
رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله ) مردى را ديد كه پيشانى اش بر اثر سجده رياكارانه زخمى شده بود، به او فرمود: هر كس با خدا از در نيرنگ و خدعه در آيد، خداوند نيز به او مى فرمايد: چرا پيشانى ات را از زمين جدا نمى كند تا اين چنين چهره ات را مشوه و زشت نكنى ؟ !
اثر سجده بر پيشانى

قال على (عليه السلام ):
انى لاكره للرجل ان ترى جبهته جلحاء ليس فيها شى ء من اثر السجود.

(بحار الانوار ج 71 ص 345)
من دوست ندارم براى مردى كه پيشانى اش صاف باشد و اثرى از سجود بر آن ديده نشود.
طولانى كردن سجده

قال على (عليه السلام ):
اءطيلوا السجود، فما من عمل اشد على ابليس من ان يرى ابن ادم ساجدا لانه امر بالسجود فعصى ، و هذا امر بالسجود فاطاع و نجا.

(بحار الانوار ج 85 ص 161)
سجده را طولانى كنيد، كه هيچ كارى بر ابليس سنگين تر از اين نيست كه فرزند آدم را در حال سجده ببيند، چون به او دستور سجده داده شد، ولى عصيان ورزيد؛ در حالى كه فرزند آدم ماءمور به سجده شد و اطاعت كرد و نجات يافت .
روح سجده

قال على (عليه السلام ):
و السجود النفسانى فراغ القلب من الفانيات و الاقبال بكنه الهمة على الباقيات و خلع الكبر و الحيمة و قطع العلائق الدانيوية و التعلى بالخلائق النبوية .

(غرر الحكم ج 2 ص 165)
سجده نفسانى (روح سجده ) رها بودن دل از امور فناپذير و روى آوردن با تمام وجود به امور جاودانى و رها كردن كبر و تعصب بيجا و قطع همه علايق دنيوى و آراسته شدن به خلايق نبوى است .
تفسير سجود

قال على (عليه السلام ):
السجدة معناه : منها خلقتنى يعنى من التراب . و رفع راءسك من السجود معهناه : منها اخر جتنى . و السجده الثانية : و اليها تعيدنى . و رفع راءسك من السجدة الثانية : و منها تخرجنى تارة اخرى . و معنى قوله (سبحان ربى الاعلى ): (فسبحان )تت انقة لله ربى و خالقى ، و (الاعلى )الى علا و ارتفع فى سماواته حتى صار العباد كلهم دونه و قهر هم بعزته و من عنده التدبير و اليه تعرج المعارج .⁽¹²⁾

(بحار الانوار ج 85 ص 133 و 139)
از اميرالمؤ منين (عليه السلام ) معنى و تفسير سجود را پرسيدند؛ حضرت فرمود: معناى سجود اين است كه خدايا مرا از خاك آفريدى . و چون سر از سجده بردارى بدين معنا است كه مرا از آن برانگيختى . و چون مجددا سر به سجده نهى ، يعنى اين كه دوباره مرا به زمين باز خواهى گرداند. و سر برداشتن از سجده دوم ، يعنى اين مرا مجددا از زمين بر مى انگيزى . و معناى (سبحان زى الاعلى ) چنين است : (سبحان ) يعنى خالق و پروردگار من منزه است از صفات ناپسند و (اعلى ) يعنى : او در ملكوت خود علو و رفعت دارد، تا جايى كه بندگان همگى تحت امر و مقهور عزت اويند. و اوست كه تدبير امور بندگان ، آسمان و زمين مى كند. و همه به سوى او عروج و پرواز مى كنند.