تأليفات رجالى: قرن چهاردهم هجرى و معاصرين

تنكابنى، محمّد (1230 - 1302 ق).

408. حاشية على رجال ابن داوود.

الذريعة، ج 6، ص 87 (ش 455).
مؤلّف اين حاشيه را بر كتاب رجال ابن داوود تقى الدين ابن داوود حلّى (م 707 ق) آورده است.
محقّق تهرانى مى‏گويد كه مؤلّف، از اين حاشيه در كتاب قصص العلماء خود نام برده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 144) اين كتاب را با عنوان رجال الميرزا محمّد هم فهرست نموده است.

409. هداية الدراية فى أصحاب الإجماع.

الذريعة، ج 25، ص 175 (ش 119).
مؤلّف، مبحث «اصحاب اجماع» را مورد بحث و بررسى قرار داده است و بر همين اساس، شرحى بر اين كلام كشّى كه مى‏گويد: «أجمعت العصابة على تصحيح ما يصّح عنهم...»، آورده است.
مؤلّف، نام اين كتاب را در قصص العلماء، جزو فهرست آثار خود آورده است.

عاملى حناوى، محمّد بن على عزّالدين (م 1303 ق).

410. ضوء المشكاة الكاشف عن وجوه الرواية والرواة.

الذريعة، ج 15، ص 121 (ش 518).
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 327) مى‏گويد كه كاشف الغطا در الحصون المنيعة از اين كتاب نقل قول دارد. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 146)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد بن على بن محمّد الحناوى هم فهرست نموده است.

قمى، سيّد جواد بن عليرضا (م 1303 ق).

411. رجال السيد جواد القمى.

الذريعة، ج 10، ص 108 (ش 225).
محقّق تهرانى در نقباء البشر (ج 1، ص 337) نام اين كتاب را در شرح حال اين مؤلّف، آورده است.

طفيلى، عبد الرضا (زنده 1305ق).

412. جلاء الأبصار فى شرح الاستبصار، تصحيح و تعليق: محمّد طفيلى، نجف: مطبعة النعمان، 1391ق، 6 ج.

اين كتاب، در شرح روايات الاستبصار شيخ طوسى تأليف شده است. در مقدمه نوشته شده بر اين كتاب آمده است كه مؤلّف تا آخر «كتاب الصوم» از الاستبصار را شرح نموده و در ادامه، الشرائع محقّق حلّى را شرح نموده است.
از جلدهاى تحقيق شده بر اين كتاب، تنها پنج جلد چاپ شده است كه مشتمل بر شرح 1324 روايت از جلد اوّل كتاب الاستبصار (تا باب «كراهية النوم بعد صلاة الغداة») است.
متن كتاب، مشتمل بر شرح مبسوط اسناد در روايات است و در مورد متن احاديث، عمدتاً به بيان آن (بدون شرح) اكتفا شده است. در شرح اسناد شرح حال يك يكِ راويان، با بيان و بررسى اقوال علماى رجال به منظور تبيين موثّق يا غير موثّق بودن آنها آورده شده است و سپس، بحث در دلالت مباحث ذكر شده، مطرح شده و در نهايت، با بيان نوع سند، نتيجه‏گيرى شارح آورده شده است.
در ضمن شرح اسناد، مؤلّف بنابر مقتضاى سند مورد بحث، مباحث مختلفى را مطرح مى‏نمايد كه عبارت‏اند از: بيان مفهوم تعبيرهاى موجود در كتاب‏هاى رجالى (مانند تعبير «من لم يروا»)، بيان طبقه راويان، تمييز مشتركات، تصحيفات، ذكر مبانى رجالى ديگران (مانند ذكر مبناى علّامه مجلسى در الوجيزة در مورد اين مطلب كه شيخِ اجازه بودن، مبناى صحّت روايت است، اگر چه نام آن راوى در كتب رجال نيامده باشد).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 13، ص 84، ش 270) اين كتاب را با عنوان شرح الاستبصار فهرست نموده است.

كَنى، ملا على (1220 - 1306 ق).

413. توضيح المقال فى علم الرجال، تحقيق: محمّد حسين مولوى، قم، دار الحديث، 1379ش/ 1421ق، 344ص، اوّل.

اين كتاب، مشتمل بر مقدّمه، سه باب و يك خاتمه است. مقدمه كتاب، در بر دارنده بيان موضوع و فايده علم رجال، به همراه بيان شبهات و ادلّه اخبارى‏ها بر عدم نياز به علم رجال، و جواب بر هر يك از اين شبهات است.
متن كتاب، شامل سه باب است و در هر يك از اين ابواب، در فصل‏هاى مختلف، مباحثى مطرح شده است.
ابواب سه گانه اين كتاب عبارت‏اند از:
باب اوّل، در چگونگى علم به ذات رجال اسناد حديث كه در اين باب، اين فصل‏ها مطرح شده‏اند:
كيفيت رجوع به علم رجال؛
اسباب تمييز مشتركات؛
ديدگاه علماى رجال در بيان اسباب تمييز در اشتراك لفظى، خطّى و كتبى؛
بيان مفهوم «عدّة» نزد مرحوم كلينى؛
بررسى اصطلاحات الوافى و رموز بحار الأنوار.
باب دوم، در بيان تمييز راويانى است كه بين علماى رجال مورد اختلاف‏اند كه عبارت‏اند از: محمّد بن اسماعيل، ابو بصير و عمر بن يزيد.
باب سوم، روش‏هايى كه مشخّص كننده صفات و احوال راويان حديث‏اند، بررسى شده كه عبارت‏اند از:
بررسى و بيان الفاظ و كلمات استعمال شده در مدح مطلق؛
بررسى و بيان الفاظ استعمال شده در ذم؛
بيان الفاظى كه نه افاده مدح و نه افاده ذم مى‏نمايند؛
تعارض جرح و تعديل.
خاتمه كتاب، مشتمل بر بيان اقسام حديث و بررسى شرح حال بعضى مشايخ است.
در الذريعة (ج 4، ص 498) آمده كه اين كتاب دو مرتبه با عنوان رجال شيخ أبو على چاپ شده كه مصنّف در چاپ اوّل، فهرست و شرح حال شصت نفر از مشايخ رجال عصر خويش، از جمله شرح حال خود را آورده است و در چاپ دوم به تاريخ 1302 ق، مصنّف، مستدركِ مرحوم نورى را كه مشتمل بر شرح حال شصت نفر از مشايخ بوده، به خاتمه كتاب خود اضافه نموده كه با مجموع فهرست مشايخ در چاپ اوّل كتاب، تعداد مشايخ ذكر شده را به 120 نفر رسانيده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 159)، اين تكمله را بر توضيح المقال ملّا على كنى (1220 - 1306ق) با عنوان تعليقة على توضيح المقال، فهرست نموده است.
همچنين محقّق تهرانى اشاره مى‏كند كه در كتاب مصفّى المقال خود، اين تعداد از شرح حال را به بيش از ششصد مورد رسانيده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 137)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد على فهرست نموده است.

خوئينى قزوينى، احمد بن مصطفى (م 1307 ق).

414. مرآة المراد فى تحقيق شبهات رجال الإسناد.

التراث العربى، ج 5، ص 37.
اين كتاب، مشتمل بر مقدّمه، سه «مرآة» و خاتمه است.
در مقدمه كتاب، طى سيزده فصل، قواعد كلّى علم رجال، مطرح شده است.
متن كتاب در سه «مرآة» تنظيم شده است كه عبارت‏اند از: مصطلحات رجالى؛ تفصيل شرح حال جماعتى از راويان حديث كه محلّ اختلاف‏اند؛
آنچه فقيه در استنباط نياز دارد.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

شيخ الإسلام تبريزى، محمود (م 1310 ق).

415. كتاب فى علم الدراية والرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 452.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 149)، اين كتاب را با عنوان رجال السيد الميرزا محمود هم فهرست نموده است.

يزدى مشهدى، احمد بن حسن (م 1310 ق).

416. درجات الأصحاب.

الذريعة، ج 8، ص 59 (ش 191).
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 44) اشاره مى‏نمايد كه اين كتاب در علم رجال تأليف شده است.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 95)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى أحمد اليزدى هم فهرست نموده است.

مدرّس رضوى، محمّد على (1239 - 1311 ق).

417. رسالة فى الدراية والرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 336.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان اشاره مى‏نمايد كه اين نسخه، مختصر و ناقص بوده است.
از جمله مباحث اين كتاب، بحث از وجه نياز به علم رجال است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 136، ش 258)، اين كتاب را با عنوان رجال الميرزا محمّد على هم فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

اصفهانى، محمّد جواد (م 1312 ق).

418. تلخيص خلاصة العلّامة.

الذريعة، ج 10، ص 107.
اين كتاب در تلخيص خلاصة الأقوال علّامه حلّى نوشته شده است.
مرحوم احمد بيان اصفهانى در خلد برين (ج 1، ص 135) از اين كتاب نام برده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 107) اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد جواد الاصفهانى فهرست نموده است.

تسترى (/ شوشترى)، عبد الرحيم بن محمّد على (1226 - 1313 ق).

419. منظومة فى الرجال.

جابلقى بروجردى، سيّد على اصغر (م 1313 ق).

420. طرائف (/ ظرائف) المقال فى معرفة طبقات الرواة،

تحقيق: سيّد مهدى رجايى، قم: مكتبة آية اللَّه العظمى المرعشى النجفى العامة، 1410 ق، 2 ج، اوّل.
اين كتاب، مشتمل بر مقدمه محقّق، مقدمه مؤلّف، باب‏هاى دهگانه و خاتمه است.
مقدمه مؤلّف در تعريف علم رجال و درايه، بيان رموز كتاب و بررسى ويژگى‏هاى آن است.
متن كتاب در بيان طبقات رجال حديث است كه مشتمل بر 31 طبقه‏اند، به اين ترتيب كه مؤلّف در طبقه اوّل، رجال زمان حيات خود را معرّفى كرده و سپس به ترتيب، رجال طبقه‏هاى بعدى تا طبقه سى و يكم (كه شامل صحابيان رسول خداست) را ذكر كرده است. اين مجموعه در باب اوّل كتاب آمده است.
در نُه باب ديگر، عناوين زير مورد بحث واقع شده‏اند:
باب دوم و سوم، در القاب رجال؛
باب چهارم، ذكر اسامى، القاب، كنيه و حالات معصومان‏عليهم السلام؛
باب پنجم، مذاهب و فرقه‏هاى بعد از پيامبرصلى الله عليه وآله؛
باب ششم، اقسام حديث نزد متأخرّان؛
باب هفتم، اسباب مدح و ذم؛
باب هشتم، سبب اختلاف مذاهب؛
باب نهم، بيان دوازده فايده رجالى؛
باب دهم، بيان حالات مفصّل بعضى از صحابيان و بزرگان علم رجال.
خاتمه كتاب، مشتمل بر چند «امر» است:
امر اوّل، معرّفى بسيارى از مشايخ علم رجال؛
امر دوم، طُرُق و مشايخ مؤلّف كتاب به كتاب‏هاى حديثى و...؛
امر سوم، مختصرى از زندگى‏نامه مؤلّف كتاب.
مقدمه مرحوم آية اللَّه سيّد شهاب الدين مرعشى نجفى‏رحمه الله در شرح حال مؤلّف كتاب، با عنوان «الظرائف فى ترجمة صاحب الطرائف»، در اوّل كتاب آورده شده است.
مقدمه محقّق در بيان جايگاه علم به طبقات در علم رجال و معرّفى كتاب است.
شايان ذكر است كه اين كتاب با عنوان ظرائف المقال فى معرفة طبقات الرجال به چاپ رسيده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 15، ص 149، ش 983)، اين كتاب را با عنوان طبقات الرجال و نيز با عنوان رجال السيّد على أصغر (ج 10، ص 137) فهرست نموده است.

يزدى زَوارى، سيّد جمال الدين محمّد (م 1313 ق).

421. لطائف الأقوال فى معرفة الرجال.

الذريعة، ج 18، ص 313 (ش 262).
مصنّف، نام اين كتاب را در فهرست آثار خود، در آخر كتاب الأوائل آورده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 114) اظهار داشته كه اين كتاب به چاپ رسيده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 105)، اين كتاب را با عنوان رجال السيد جمال الدين محمّد هم فهرست نموده است.

شروقى، على (1237 - 1314 ق).

422. كتاب فى الرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 323.
محقّق تهرانى به نسخه‏اى از اين كتاب، نشانى داده است.

لنكرانى، محمّد ابراهيم (م 1314 ق).

423. رسالة فى الدراية والرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 10.
مرحوم محمّد كوفى در الشجرة الطيبة، اين كتاب را در فهرست آثار اين مؤلّف آورده است.

بحرانى قطيفى، احمد بن صالح (1251 - 1315 ق).

424. حاشية على رجال النجاشى.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 50.

425. حاشية على منهج المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 225 (ش 1264).
اين حاشيه بر كتاب منهج المقال مشهور به الرجال الكبير ميرزا محمّد استر آبادى (م 1028 ق) آورده شده است.
مرحوم سليمان بلادى بحرانى (م 1340 ق) در أنوار البدرين، متذكّر اين حاشيه شده است.

426. زاد المجتهدين فى شرح بلغة المحدّثين، تحقيق: ضياء بدر آل سنبل، 1414 ق، 2 ج.

اين شرح بر كتاب بلغة المحدّثين سليمان ماحوزى (م 1121 ق) آورده شده است. از آن جا كه بلغة المحدّثين به صورت مختصر و مجمل به توثيق يا مدح راويان پرداخته است، اين شرح به صورتى مفصّل، حالات و خصوصيات رجال مذكور را بيان داشته است؛ ليكن مؤلّف، موفّق نشده است به شرح حال راويان، بيشتر از آنهايى كه نامشان با حرف همزه آغاز شده، بپردازد.
در اين شرح، مؤلّف به نكات ذيل توجّه داشته است: ايشان علاوه بر نقل مطالب كتاب بلغة المحدّثين، اقوال و جملات علماى علم رجال متقدّم و متأخّر را ذكر مى‏نمايد و در مورد بعضى از اقوال، توضيحاتى را بيان كرده است.
در اكثر شرح حال‏ها، ضبط اسامى و تمييز مشتركات بيان شده‏اند و در مواردى، به حسب مناسبت آن شرح حال، فوايد رجالى بيان شده است.
محقّق كتاب، فهرستى از اين فوايد را در آخر كتاب، بيان داشته است.
مقدمه محقّق، شامل بررسى ويژگى‏هاى كتاب، شرح مختصر احوال بعضى از بزرگان علم رجال و زندگى‏نامه مؤلّف است.
در آخر مقدّمه، محقّق، متن رساله الحق الواضح فى أحوال العبد الصالح على بن حسن بلادى قطيفى فيرحى را در شرح حال احمد بن صالح بحرانى، با تحقيق ضياء بدر آل سنبل، آورده است.

شريعتمدار استر آبادى، على بن محمّد جعفر (م 1315 ق).

427. رموز الأقوال و كنوز بروز أحوال الرجال.

الذريعة، ج 11، ص 251 (ش 1537).
اين كتاب، مشتمل بر شرح حال رجال مؤلّف و راوى است و به جهت اختصار در لفظ، رمزهايى براى كتاب‏هايى كه مطالب از آنها اتّخاذ شده و رموزى براى اسامى مؤلّفان، به كار گرفته شده است. اين رموز، بيشتر در الرجال الكبير به كار رفته است. مؤلّف در كتاب غاية الآمال خود، از اين كتاب نام مى‏برد.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 134)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ على هم فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

428. غاية الآمال فى استعلام أحوال الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 5 (ش 21).
اين كتاب، شرح و تكمله‏اى بر كتاب منتهى المقال، معروف به رجال أبى على ابو على محمّد بن اسماعيل حايرى (م 1216 ق) است.
متن كتاب، مشتمل بر شرح حال رجال در ذيل سه عنوان «اصل»، «فصل» و «وصل» است. قسمت اصل، مشتمل بر كلام ابو على حايرى است. قسمت فصل، مشتمل بر سخنان علماى ديگر در مورد شخصيت مورد بحث است و قسمت وصل، در بردارنده ديدگاه مصنّف كتاب است.
مصنّف در كتاب، شرح حال و فهرستى از تأليفات خود بيان كرده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 13، ص 282) از اين كتاب با عنوان شرح رجال أبى على نيز نام برده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

429. مبدأ الآمال.

الذريعة، ج 19، ص 48 (ش 253).
اين كتاب، مشتمل بر بيان و شرح قواعدى در علم حديث، علم درايه و علم رجال است و در چهار مقدّمه و سه «كتاب» با اين عناوين تنظيم شده‏است:
مقدمه اوّل، در تعريف علم رجال؛
مقدمه دوم، شامل اسامى كتاب‏هاى رجالى؛
مقدّمه سوم، در شرح حال مؤلّف؛
مقدمه چهارم، شامل مشايخ رجال و مؤلّفان كتاب‏هاى رجالى.
متن اين اثر هم شامل مطالب زير است:
كتاب اوّل، در علم رجال؛
كتاب دوم، در علم درايه؛
كتاب سوم، در علم حديث.
سيد احمد حسينى در التراث العربى (ج 4، ص 428)، اين كتاب را با عنوان مبدأ الآمال فى قواعد الحديث والدراية والرجال، فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

430. المبدأ والمآل.

الذريعة، ج 19، ص 48 (ش 256).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويان حديث است كه بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده‏اند. مؤلّف، اين معجم را از كتاب‏هاى رجالى و حديثى، خصوصاً از نقد الرجال سيّد مير مصطفى تفرشى (م 1044 ق) تهيه نموده و ضبط اسامى و نسب‏هاى مشكل را به آنها اضافه نموده است.
مؤلّف همچنين در ذيل عنوان «فصل»، شرح حال علماى مشهور را بيان داشته است و در نهايت، پنج فايده رجالى را مورد بحث قرار داده است.
سيد احمد حسينى در التراث العربى (ج 4، ص 429)، اين كتاب را با عنوان المبدأ والمآل فى توسط شرح أحوال الرجال، فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

431. الموضحة.

الذريعة، ج 23، ص 268 (ش 8921).
مؤلّف، اين كتاب را در تصحيح اكثر اسناد تهذيب الأحكام و الاستبصار و برخى كتاب‏هاى ديگر، تأليف كرده است.

432. منتخب الأقوال فى إجمال أحوال الرجال.

شهرستانى حايرى، محمّد حسين (م 1315 ق).

433. رسالة الدراية والرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 156.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

كلباسى اصفهانى، ابو المعالى (1247 - 1315 ق).

434. الرسائل الرجالية،

كلانترى نورى، ابوالفضل (1273 - 1316 ق).

435. حاشية على رجال النجاشى.

436. الدرّ الفتيق.

الذريعة، ج 8، ص 67 (ش 234).
محقّق تهرانى در ذيل عنوان اين كتاب اشاره كرده است كه اين كتاب در علم رجال نوشته شده و نسخه آن را نزد فرزند مؤلّف، مشاهده نموده است.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 93) اين كتاب را با عنوان رجال الميرزا أبى الفضل الطهرانى فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

437. رسالة فى أصحاب الإجماع.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 34.

مرعشى تبريزى، شرف الدين على بن محمّد (م 1316 ق).

438. تعليقة على رجال الكبير.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 312.
اين تعليقه بر كتاب منهج المقال فى علم الرجال، مشهور به رجال الكبير ميرزا محمّد استر آبادى تأليف شده است.

439. حاشية على منتهى المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 223، ش 1248.
اين حاشيه، بر كتاب منتهى المقال محمّد بن اسماعيل مازندرانى نوشته شده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 212)، از اين حاشيه با عنوان تعليقة على رجال أبى على هم نام برده است.

چهار سوقى، سيّد ميرزا محمّد هاشم (1235 - 1318 ق).

440. شرح مشيخة الفقيه.

الذريعة، ج 14، ص 68، ش 1772.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين شرح را در كتاب‏هاى سيّد محمّد يزدى طباطبايى مشاهده كرده و فهرست نموده است.

441. الفوائد الرجالية.

الذريعة، ج 16، ص 339 (ش 1575).
محقّق تهرانى مى‏گويد كه مؤلّف از اين كتاب در اجازه خود براى شيخ الشريعه، نام برده است. ايشان در الذريعة (ج 20، ص 41 و ج 21، ص 223)، اين كتاب را با عناوين مجمع الفوائد و مخزن الفرائد و معدن الفوائد، فهرست كرده است. نيز در مصفّى المقال (ص 491) اشاره كرده كه اين دو عنوان از اسامى ديگر الفوائد الرجاليةاند.
ايشان در الذريعة (ج 10، ص 158)، اين كتاب را با عنوان رجال السيد محمّد هاشم الچهار سوقى هم فهرست نموده است.

442. رسالة في أحوال أبى بصير.(4)

ابو بصير، از كنيه‏هاى مشتركى است كه جمعى از راويان به آن شناخته شده‏اند. از دير زمان، در تعيين مراد از ابو بصيرِ در اسناد روايات، اختلاف بوده است. مؤلّف اين رساله نيز تمييز اين كنيه مشترك را مورد توجّه قرار داده و اشخاصى را كه به اين كنيه شناخته شده‏اند، معرّفى كرده و از توثيق و تضعيف آنها بحث كرده است.
وى با بررسى اسناد روايات، در نهايت به اين نكته مى‏رسد كه ابو بصير به صورتِ مطلق و بدون هيچ قرينه‏اى، به ابو بصير ليث بن بخترى مرادى و يحيى بن ابى القاسم اطلاق شده است و هر دو نفر، موثّق و مورد اعتمادند.
بر اين اساس، رواياتى كه در اسناد آنها نام ابو بصير ديده مى‏شود، از جهت راوى مورد اشكال نيستند. مؤلّف به تفصيل، اسناد روايات و كتب رجالى و همچنين اقوال رجاليان را در اين موضوع، مطرح كرده و بدانها استناد كرده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 4، ص 148، ش 723)، اين رساله را با عنوان ترجمة أبى بصير فهرست نموده و متذكّر شده است كه اين رساله، در ضمن مجموعه رسائل اين مؤلّف با عنوان معدن الفوائد، به چاپ رسيده است.
محقّق تهرانى آورده است كه اين رساله، در ضمن مجموعه رسايل اين مؤلّف با عنوان «معدن الفوائد»، به چاپ رسيده است.

شريعتمدار استر آبادى، محمّد حسن (1249 - 1318 ق).

443. مجموعة الفوائد المتفرقة.

الذريعة، ج 20، ص 95 (ش 2072).
مؤلّف، مباحثى‏را در مورد اصحاب اجماع، در اين‏كتاب مورد بحث قرار داده است.

444. مظاهر الآثار.

الذريعة، ج 21، ص 161 (ش 4424).
اين كتاب در زمينه مطالبى از اسناد و متون اخبار ائمه معصوم‏عليهم السلام تأليف شده است.
كتاب، در پنج جلد تأليف شده است. مقدمه جلد اوّل، مشتمل بر مطالبى در علم حديث، درايه، قواعد رجالى، شرح حال تعدادى از صحابيان و تابعيان و خلفاى اُمَوى و عبّاسى، راويان و مشايخ موثّق، علماى متأخّر و متقدّم است. همچنين اسامى فرقه‏هاى شيعه غير امامى و تاريخ ائمه معصوم‏عليهم السلام و سفراى ممدوح و مذموم آورده شده است.
جلدهاى ديگر اين كتاب، در بردارنده مباحثى چون حيات پيامبر اكرم و اميرمؤمنان، ذكر مناقب، فضايل و مصيبت‏هاى وارد شده بر ائمه معصوم‏عليهم السلام، اخبار در احوال امام حسين‏عليه السلام و اهل بيت ايشان و بيان مقتل امام حسين‏عليه السلام است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 109)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد حسن بن المولى محمّد جعفر هم فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

نراقى، ميرزا ابوالقاسم (م 1319 ق).

445. شعب المقال فى أحوال الرجال، تصحيح: محمّد على نحوى، يزد: چاپ‏خانه گل بهار، 248ص.

اين كتاب، مشتمل بر چهار «شعبه» است. البته مؤلّف در مقدمه كتاب، آن را مشتمل بر هشت شعبه مى‏داند؛ امّا محقّق در مقدمه خود بر كتاب، متذكّر مى‏شود كه تنها چهار شعبه از آن را در اختيار دارد.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 14، ص 191، ش 2139) بيان مى‏كند كه آنچه از اين كتاب به چاپ رسيده، تنها شامل چهار شعبه است:
شعبه اوّل، در بيان احتياج به علم رجال، تعارض جرح و تعديل و اصطلاحات مدح و قدح؛
شعبه دوم، اسامى رجالى كه تنها به وثاقت، توصيف شده‏اند؛
شعبه سوم، اسامى رجالى كه در وثاقت آنها اختلاف است؛
شعبه چهارم، اسامى رجالى كه در مورد آنها مدح بدون وثاقت وارد شده است.
به دنبال ذكر اسامى در هر شعبه، تعبيرهاى دالّ بر وثاقت و مدح، بيان شده است.
اسامى موجود در هر شعبه، بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده‏اند.
مصحّح كتاب، در مقدّمه، شرح حال مختصرى از مؤلّف و چگونگى دسترسى و چاپ كتاب را بيان داشته است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 93)، اين كتاب را با عنوان رجال الميرزا أبى القاسم نجم الدين النراقى هم فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

نورى طبرسى، ميرزا حسين (1254 - 1320 ق).

446. تعليقة على توضيح المقال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 159.
اين كتاب، تعليقه و مستدركى بر خاتمه كتاب توضيح المقال فى علم الرجال ملّا على كنى (م 1306 ق) است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 4، ص 498) مى‏گويد كه كتاب توضيح المقال، در دو نوبت به همراه رجال شيخ ابى على چاپ شده است.
در چاپ اوّل، مؤلّف، فهرست و شرح حال شصت نفر از مشايخ رجال عصر خود را آورده است. مؤلّف در چاپ دوم، مستدرك مرحوم نورى را كه مشتمل بر شرح حال شصت نفر ديگر از مشايخ بوده، بر خاتمه كتاب خود، اضافه نموده است.
بنابراين، تعليقه مرحوم نورى بر توضيح المقال، به منظور كامل‏تر كردن فهرست و شرح حال مشايخ رجالى‏اى است كه در توضيح المقال آورده شده است.

447. حاشية على منتهى المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 222، ش 1246.
اين حاشيه، توسط مؤلّف بر منتهى المقال محمّد بن اسماعيل مازندرانى (م‏1216 ق) نوشته شده است.

448. خاتمة مستدرك الوسائل.

منتشر شده در ضمن: مستدرك الوسائل. تحقيق: مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام لإحياء التراث، قم: مؤسسة آل البيت‏عليهم السلام لإحياء التراث، 1415 - 1416 ق، 9 ج.
اين كتاب، مشتمل بر دوازده فايده است كه عبارت‏اند از:
فهرست مصادر مستدرك الوسائل؛
شرح تفصيلى مصادر مستدرك الوسائل؛
طُرُق مصنّف به روايات؛
خصوصيات كتاب الكافى؛
شرح مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه؛
شرح مشيخه تهذيب الأحكام؛
اصحاب اجماع؛
اَمارات عام توثيق اصحاب امام صادق‏عليه السلام؛
اخبار حَسَن والفاظ توثيق و اَمارات وثاقت؛
راويات ثقه و ممدوح؛
ديدگاه اخبارى‏ها در حجيّت قطع؛
جايگاه و فضيلت علم حديث.
مقدمه محقّق در معرّفى كتاب، و معرّفى تفصيلى هر يك از فوايد دوازده‏گانه كتاب است.
ميرزا يحيى مستوفى اصفهانى (م ق 14)، حاشيه‏اى بر اين كتاب نوشته است و محقّق تهرانى در الذريعة (ج 7، ص 97، ش 499)، به آن نشانى داده است.

طه نجف، محمّد (1241 - 1323ق).

449. إتقان المقال فى أحوال الرجال. نجف: المطبعة العلوية، 1340ق، 398ص.

اين كتاب در سه بخش تنظيم شده است كه عبارت‏اند از: شرح حال راويان ثقه، حَسَن و ضعيف. در هر بخش، اسامى بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده‏اند.
در قسم اوّل، در توثيق راويان از شرح حال آنها و سخن ائمه معصوم‏عليهم السلام استفاده شده است.
در قسم دوم (حسان)، مدح اين راويان يا از اخبار و يا از قراين تهيه شده است.
در قسم سوم (ضعفا) نيز ضعف راويان يا از رواياتى كه بر جرح و فساد مذهب آنها دلالت دارد و يا بر اساس مهمل بودن آنها آورده شده است.
مقدمه مختصر كتاب، در بردارنده ضرورت علم رجال، و بيان رموز به كار رفته در ارتباط با كتاب‏هاى رجالى است كه از آنها شرح حال راويان اخذ شده است.
مؤلّف در هر بخش در شرح حال هر راوى، ضمن بيان اين كه در مورد اين شخصيت در هر يك از مصادر رجالى اوّليه چه مطالبى وجود دارد، به هر نوع مطلبى كه مشخّص كننده احوال راوى باشد، اشاره مى‏نمايد كه عبارت‏اند از: بيان نام كتاب راوى و ذكر طريق مؤلّف به آن كتاب، و نام، كنيه و لقب راوى به همراه تصحيف‏هايى كه احتمالاً در اين موارد ملاحظه شده است. همچنين مشخّص شده است كه وى از اصحاب كدام يك از ائمه معصوم‏عليهم السلام بوده و سخنان معصومان‏عليهم السلام در مورد اين شخصيت، بيان شده است.
راوى و مروى عنه هر راوى به طور محدود مشخّص شده و ادلّه‏اى كه بر توثيق يا حُسن و يا ضعف راوى دلالت كند، بيان شده است.
شايان ذكر است كه در وهله اوّل، نام اين كتاب أحياء الأموات من أسماء الرواة بوده است و سپس مؤلّف از اين نام عدول كرده و آن را اتقان المقال فى أحوال الرجال ناميده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 122) اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد طاها نجف فهرست نموده است.

كشميرى غروى، سيّد مرتضى (1268 - 1323 ق).

450. إعلام الأعلام فى الرجال.

الذريعة، ج 2، ص 237 (ش 945).
محقّق تهرانى به نسخه‏اى از اين كتاب، نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 150)، اين كتاب را با عنوان رجال السيد مرتضى فهرست كرده است.

نقوى لكهنوى، محمّد بن هاشم (1242 - 1323 ق).

451. مسلك الفطن النبية.

الذريعة، ج 21، ص 23 (ش 3762).
اين كتاب، در شرح احوال سندهاى كتاب من لا يحضره الفقيه است.
محقّق تهرانى اشاره مى‏كند كه مقدار كمى از اوّل اين كتاب را نزد فرزند مؤلّف مشاهده نموده و احتمالاًكتاب به طور كامل تأليف نشده است.

452. منتخب تلخيص المقال.

الذريعة، ج 22، ص 388 (ش 7566).
اين كتاب، مشتمل بر فهرست اسامى راويان و رجال حديث است و براساس حروف الفبا تنظيم شده است و در آخر، كنيه‏ها و القاب آورده شده است.
در اين كتاب حاشيه‏هاى مصنّف بر تلخيص المقال ميرزا محمّد استر آبادى (م 1028 ق) و نيز حاشيه‏هاى آقا محمّد على كرمانشاهى بر نقد الرجال سيّد مير مصطفى تفرشى (م 1044 ق) آورده شده است.

453. نظم اللئالى فى علم الرجال.

الذريعة، ج 24، ص 225 (ش 1163).
محقّق تهرانى در الذريعة مى‏گويد كه اين كتاب، مشتمل بر مطالبى است كه كسى در كتاب‏هاى رجالى به آنها اشاره نكرده و جمع‏آورى ننموده است.
در مقدمه كتاب، تاريخ زندگى معصومان‏عليهم السلام و بعضى از فوايد رجالى مطرح شده است. وى نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.

دُنبُلى خويى، (شهيد) ابراهيم (1247 - 1325 ق).

454. ملخص المقال فى تحقيق أحوال الرجال.

الذريعة، ج 22، ص 214 (ش 6743).
اين كتاب در بيان احوال رجال است و تنظيم و ترتيب آن هم بر اساس احوال رجال انجام شده است.
كتاب با بيان چند فايده رجالى شروع شده است. سپس راويان، بر چهار گروه تقسيم شده‏اند و در هر گروه، راويان مختص به آن مورد، فهرست شده‏اند و شرح حال آنها بيان شده است كه اين گروه‏ها عبارت‏اند از: ثقات، حِسان، موثّقان، ضعفا، مجاهيل، و اشخاصى كه رتبه آنها به ممدوحان و مذمومان مى‏رسد. در نهايت، كتاب با بيان كنيه‏ها و القاب، به اتمام رسيده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 82)، اين كتاب را با عنوان كتاب الرجال فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

طارمى زنجانى، جواد (1263 - 1325 ق).

455. مشكل الرجال فى منتهى المقال.

الذريعة، ج 21، ص 65 (ش 3974).
محمّد حسن زنجانى، مؤلّف أنيس الطلاب، نام اين كتاب را در فهرست آثار مؤلّف آورده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 107)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ جواد طارمى هم فهرست نموده است.

مستوفى اصفهانى، ميرزا يحيى (م 1326 ق).

456. شرح مشيخة الفقيه.

الذريعة، ج 14، ص 68 (ش 1773).
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 160، ذيل ش 286) اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ ميرزا يحيى الاصفهانى هم فهرست نموده است.

تسترى (/ شوشترى)، محمّد باقر (م 1327 ق).

457. تلخيص خاتمة الفوائد الغاضرية.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 89.
كتاب الفوائد الغاضرية ى محمّد على آل كشكول (ق 13) مشتمل بر سه قسمت: مقدّمه، فوايد و خاتمه است.
مؤلّف در خاتمه كتاب، تاريخ حيات معصومان‏عليهم السلام را به طور مفصّل مورد بحث قرار داده است. سپس محمّد باقر شوشترى، اين خاتمه را تلخيص نموده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 89) و نيز در الذريعة (ج 16، ص 351)، در شرح كتاب الفوائد الغاضرية به وجود اين تلخيص اشاره نموده و متذكّر شده است كه اين تلخيص را در بعضى از مجموعه‏هاى ايشان، مشاهده نموده است.

458. حاشية على التعليقة البهبهانية.

الذريعة، ج 6، ص 40 (ش 191).
اين حاشيه، بر فوايد پنجگانه رجالى مرحوم وحيد بهبهانى در ابتداى تعليقه‏اى كه وى بر كتاب منهج المقال محمّد استر آبادى نوشته، آورده شده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از التعليقة البهبهانية را (كه با خطّ مرحوم باقر شوشترى نوشته شده و در آن متذكّر شده است كه فوايد پنجگانه رجالى اين تعليقه را بر شيخ خود قرائت نموده است و به همراه حاشيه خود، حاشيه خليلى را بر اين تعليقه آورده)، مشاهده نموده است.
گفتنى است كه اگر چه اين حاشيه با عنوان، حاشية على التعليقة البهبهانية آمده است؛ امّا اين حاشيه، تنها بر مقدّمه اين تعليقه، يعنى الفوائد الرجالية آورده شده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 89)، اين حاشيه را با عنوان تعليقات على الفوائد الرجالية، معرّفى نموده است. ايشان همچنين در الذريعة (ج 10، ص 98، ش 200)، اين كتاب و كتاب تلخيص خاتمة الفوائد الغاضرية را با عنوان رجال المولى باقر التسترى هم فهرست نموده است.

عليارى تبريزى، ملّا على (1236 - 1327 ق).

459. بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال، بنياد فرهنگ اسلامى حاج محمّد حسين كوشانپور، 7 ج.

اين كتاب، در شرح كتاب زبدة المقال فى علم الرجال سيّد حسين بن سيّد رضا بروجردى (م 1276 ق) تأليف شده است.
مؤلّف در ابتدا در دوازده فصل، به بيان كلّياتى در شناسايى مبانى و شيوه‏هاى علم رجال و مصطلحات رجالى پرداخته است و سپس در 28 باب، به عدد و ترتيب حروف الفبا، احوال رجال حديث را مورد بررسى قرار داده است.
مرحوم سيّد شهاب الدين مرعشى نجفى (م 1369 ش) در بيان زندگى‏نامه ملّا على عليارى تبريزى و اجازات روايى وى و نيز در معرّفى كتاب بهجة الآمال، مقدّمه‏اى با عنوان غاية الآمال فى ترجمة صاحب بهجة الآمال تأليف نموده كه در اوّل اين كتاب، آورده شده است.
فرزند مؤلّف، ميرزا محمّد حسن عليارى، تمام جلدهاى اين كتاب و كتاب منتهى الآمال را به صورت مختصر، فهرست نموده و در كتابى با عنوان مختصر المقال، جمع‏آورى نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 136)، اين كتاب را با عنوان رجال المولى على و نيز با عنوان بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال ومنتهى الآمال فى علم الرجال (ج 3، ص 159، ش 563) فهرست نموده است. مرحوم مرعشى نجفى در مقدمه بهجة الآمال - كه در هفت جلد چاپ شده است - كتاب را پنج مجلّد دانسته كه سه جلد آن شرح زبدة المقال دو جلد ديگر، منتهى الآمال در تكميل زبدة المقال است كه راويان متأخّر و مجهول را در بردارد.
امّا در نسخه چاپى اين كتاب، منتهى الآمال و شرح آن به طور كامل مشخّص نشده‏اند؛ اگر چه كه نام بسيارى از متأخّران، همچون صاحب حدائق و غير ايشان در آن موجود است و بر اين اساس، احتمال گنجاندن منتهى الآمال در متن حاضر وجود دارد. شاهد بر اين مطلب، اتمام‏هاى موجود در آخر مجلّدات است كه در پايان جلد هفتم، تاريخ 1318ق، ذكر شده و در پايان منتهى الآمال و شرح آن هم همين تاريخ آمده است.
از سوى ديگر، حروف الفبا - كه مبناى ترتيب كتاب است - با توجّه به تعدّد دو كتاب، تكرار نشده است.

460. منتهى الآمال فى تتميم زبدة المقال.

الذريعة، ج 23، ص 8 (ش 7826).
مرحوم سيّد حسين بن سيّد رضا حسينى بروجردى (م 1276 ق) در كتاب خود به نام زبدة المقال (/ نخبة المقال)، از ذكر اسامى راويان مجهول و شرح حال علماى متأخّر، اجتناب نموده است و به همين دليل، مرحوم ملّا على عليارى تبريزى در ابتدا، اين كتاب را در تكميل و تتميم آن تأليف نموده و سپس در شرح اين منظومه، كتاب منتهى الآمال فى تتميم زبدة المقال را تأليف نموده است.
به منظور تكميل معرّفى اين كتاب، به مطالب ذكر شده در ذيل عنوان بهجة الآمال، تأليف همين مؤلّف، مراجعه شود.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 23، ص 91، ش 8148) اين كتاب را با عنوان منظومة فى تتيم زبدة المقال فهرست نموده است.

بروجردى جالبردى، محمّد على (م 1328 ق).

461. عدة الخلف فى عدة السلف.

الذريعة، ج 15، ص 227 (ش 1490).
اين كتاب، منظومه‏اى در علم رجال است كه مشتمل بر دو باب است: باب اوّل، در بيان احوال علما و مجتهدان است كه در ده فصل تنظيم شده است، به اين ترتيب كه در فصل اوّل، بيان احوال علماى قرن سيزدهم مطرح شده و به همين ترتيب، در فصل‏هاى مختلف، شرح احوال علما در قرن‏هاى قبل مطرح شده است و در فصل دهم، علماى قرن چهارم و قبل از آن، مورد بحث قرار گرفته‏اند.
باب اوّل، همچنين داراى يك خاتمه است كه در بردارنده شش فايده رجالى است كه عبارت‏اند از: مشايخ طوسى، مشايخ صدوق، مشايخ كلينى، زنان راوى، كنيه‏ها، القاب و انساب، و در پايان، بيان احوال جمعى از علماى قرن چهاردهم است.
باب دوم اين كتاب، مشتمل بر دوازده مقاله در مورد هر يك از ائمه معصوم‏عليهم السلام است كه در هر مقاله، هشت فصل در مورد هر معصوم آمده و نام، لقب، نَسَب، تاريخ زندگى، ولادت، اوصاف، معجزات، اصحاب آنان كه داراى تأليف بوده‏اند، و اسامى ساير اصحاب آنها مورد بحث قرار گرفته است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 134)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد على هم فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

حسينى، سيّد حسين (م 1332 ق).

462. إكسير المقال فى مشاهير الرجال.

الذريعة، ج 10، ص 112.
محقّق تهرانى در جاى خود به نام اين كتاب اشاره ننموده؛ امّا در اين نشانى و در ذيل عنوان رجال السيد حسين و نيز در مصفّى المقال (ص 139)، اين كتاب را با عنوان ذكر شده، فهرست نموده است.

تهرانى، محمّد تقى (م 1332 ق).

463. رسالة فى دراية الحديث وقواعد علم الرجال.

بهارى همدانى، محمّد باقر (م 1333 ق).

464. تلخيص الرسائل الرجاليّة.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 87.
اين كتاب، در تلخيص كتاب الرسائل الرجالية ى سيّد محمّد باقر شفتى (م 1260 ق) آورده شده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

465. رسالة فى ترجمة أبى بصير.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 88.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

466. روح الجوامع فى المهذب من الكتب الجوامع الرجالية.

الذريعة، ج 11، ص 264 (ش 1612).
اين كتاب، تلخيصى از جوامع رجالى، مانند الرسائل الرجاليةى سيّد حجة الاسلام اصفهانى و اكثر از جامع الرواة محمّد اردبيلى است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هايى از اين كتاب را در كتاب‏خانه‏هاى مختلف مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 99)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد باقر الهمدانى هم فهرست نموده است.
نسخه‏هاى خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

خاقانى نجفى، على بن حسين (م 1334 ق).

467. رجال الخاقانى، تحقيق: سيّد محمّد صادق آل بحرالعلوم، مقدّمه: حسن خاقانى، قم: مكتب الإعلام الإسلامى، 1404 ق، 32 + 426 + 72 ص، دوم.

چاپ شده به همراه كتاب فوائد الوحيد البهبهانى.
مقدمه مؤلّف، در ضرورت علم رجال و متن آن، شرحى بر كتاب فوائد الوحيد البهبهانى، شامل شانزده فايده رجالى زير است:
فايده اوّل، معناى عدالت؛
فايده دوم، اعتبار ظن‏هاى رجالى؛
فايده سوم، الفاظى كه دلالت بر عدد دارند و جارى مجراى عدد هستند، مانند: جماعة، رهط، غير واحد و...؛
فايده چهارم، وجود خبر در يكى از كتب اربعه، دليل بر حجّيت آن نيست؛
فايده پنجم، وجاده؛
فايده ششم، جرح و تعديل؛
فايده هفتم، اصحاب اجماع؛
فايده هشتم، نياز به علم رجال؛
فايده نهم، بيان چند مطلب كه علم رجال به آنها نياز دارد؛
فايده دهم، فرقه‏هاى منحرف؛
فايده يازدهم، راويان ممدوح و مذموم در زمان ائمه‏عليهم السلام و راويان ممدوح در زمان غيبت صغرى؛
فايده دوازدهم، جايگاه مشايخ متقدّم در علم رجال كه نامى از آنها در كتاب‏هاى رجالى نيست؛
فايده سيزدهم، لزوم تأمّل در اخذ روايت‏هاى كتب اربعه از جهت اسناد و متن؛
فايده چهاردهم، وجه عدول شيخ طوسى در دو كتاب التهذيب و الاستبصار از سند متّضح به سندى ديگر به خاطر اعلى بودن آن سند؛
فايده پانزدهم، در مورد وقت ادا و تحمّل، و وقت اداى معتبر در حال راوى؛
فايده شانزدهم، وجه اعتناى بعضى از بزرگان به بعضى از راويانى كه به تعديل و توثيق، و يا جرح و تضعيف آنها تصريح نشده است.
با توجّه به ذكر فوايد پنجگانه‏اى كه از تعليقه يا فوائد الوحيد البهبهانى در اين كتاب آورده شده است، اين كتاب در مجموع، مشتمل بر 21 فايده رجالى است.
كتاب، داراى مقدمه تحقيق تفصيلى و فهرست‏هاى مختلف است.
صاحب الذريعة (ج 6، ص 40)، اين كتاب را با عنوان حاشية على التعليقة البهبهانية و با عنوان رجال الشيخ على (ج 10، ص 134) هم فهرست نموده است.

شاه عبد العظيمى، سيّد محمّد على (م 1334 ق).

468. منتخب الرجال.

مدّرسى چهاردهى نجفى، ميرزا محمّد على (م 1334 ق).

469. حاشية على منهج المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 226 (ش 1267).
اين حاشيه بر كتاب منهج المقال محمّد استر آبادى آورده شده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين حاشيه را مشاهده كرده و نشانى داده است.

گنجى، سيّد محمّد باقر (1255 - 1335 ق).

470. تبيان المقال فى علم الرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 89.
محقّق تهرانى متذكّر شده كه اين مؤلّف، در اوّل كتاب مرقات الإيقان، نام اين كتاب را در فهرست آثار خود آورده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 98) اين كتاب را با عنوان رجال السيد محمّد باقر فهرست نموده است.
وى در ذيل اين عنوان، مؤلّف را «كنجى» و كتاب را با عنوان بنيان المقال فى الرجال آورده است.

آل كمونه، عبد الحسين (1268 - 1336 ق).

471. منظومة فى الرجال.

الذريعة، ج 23، ص 108 (ش 8232).
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 1، ص 474، ش 2359)، اين كتاب را با عنوان أرجوزة فى الرجال هم فهرست نموده است.

رضوى تبريزى، سيّد على آقا داماد بن محمّد (م 1336 ق).

472. كتاب فى الدراية والرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 304.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.

كَبّه، محمّد حسن (1269 - 1332 يا 1336 ق).

473. الفوائد الرجالية.

الذريعة، ج 16، ص 337 (ش 1566).
اين كتاب، مشتمل بر بيان فوايدى گوناگون در علم رجال است. مصنّف، قبل از بيان اين فوايد، اختلاف طريق مشايخ ثلاثه را در كيفيت نقل اخبار در كتاب‏هاى حديثى آنها مورد بحث قرار مى‏دهد. سپس فوايدى چند از علم رجال را مطرح مى‏نمايد كه بعضى از آنها عبارت‏اند از: شرح اكثر اصطلاحات محدّثان و علماى رجال و....

نمازى (شيخ الشريعة اصفهانى)، ميرزا فتح اللَّه (1266 - 1339 ق).

474. القول الصراح فى البخارى و صحيحه الجامع. تحقيق: حسين هرساوى، قم: مؤسسة الإمام الصادق‏عليه السلام، 1422ق، 276ص، اوّل.

اين كتاب، مشتمل بر نقدهايى از مؤلّف بر اسناد احاديث و راويان اهل سنّت است كه در «صحاح ستّه» روايت دارند.
محقّق تهرانى كه از نسخه موجود به خطّ مؤلّف، استنساخ نموده است، در پايان اين استنساخ آورده است كه مؤلّف، نامى براى اين كتاب نياورده است و ايشان بر اساس موضوع كتاب، عنوان القول الصراح فى نقد الصّحاح را انتخاب نموده است.
ايشان در الذريعة (ج 17، ص 211، ش 1140)، اين كتاب را با عنوان القول الصحيح أو القول الصرّاح فى حول الصحّاح و نيز با عنوان رجال شيخ الشريعة (ج 10، ص 119) و در مصفّى المقال (ص 193) با نام رسالة فيما يتعلّق برجال العامة فهرست نموده است.

بروجردى اصفهانى، منير الدين (1269 - 1342 ق).

475. تراجم جمع من الرواة.

476. منظومة فى أصحاب الإجماع.

الذريعة، ج 23، ص 76 (ش 8077).

477. منظومة فى الرجال.

الذريعة، ج 23، ص 109 (ش 8235).
محقّق تهرانى گفته است كه اين دو كتاب اخير را مرحوم سيّد شهاب الدين به ايشان معرّفى كرده است. ايشان همچنين اين دو كتاب را در الذريعة (ج 10، ص 151) با عنوان رجال الشيخ آقا منير هم فهرست نموده است.

زنجانى نجفى، محمّد باقر (م 1341 ق).

478. رسالة فى وجه الحاجة إلى علم الرجال و بيان أصحاب الإجماع.

الذريعة، ج 11، ص 169 (ش 1055).
محقّق تهرانى متذكّر شده كه اين رساله، جزئى از مجموعه تقريراتى است كه مؤلّف، اقدام بر تأليف آنها نموده است.
ايشان، نسخه‏اى از اين رساله را در ضمن اين مجموعه مشاهده كرده و نشانى داده است. همچنين در الذريعة (ج 10، ص 98، ش 202)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد باقر الزنجانى هم فهرست نموده است.

محلّاتى، اسماعيل (م 1343 ق).

479. الدرر اللوامع الغروية فى الرجال.

الذريعة، ج 8، ص 134 (ش 498).
اين كتاب، مشتمل بر بيان فوايدى چند در علم فقه، اصول و رجال است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده نموده است.

يزدى، ابو الحسن بن حسين (م بين 1237 - 1344).

480. رجال المولى أبى الحسن

الذريعة، ج 10، ص 91 (ش 172).

بار فروشى مازندرانى، محمّد حسن (م 1345 ق).

481. نتيجة المقال فى علم الرجال، 284 ص، سنگى.

اين كتاب، مشتمل بر مقدّمه و شش باب است.
مقدمه كتاب در تعريف علم رجال، موضوع آن و احتياج به علم رجال است.
مباحث باب‏هاى كتاب عبارت‏اند از:
باب اوّل، كيفيت اعتبار قول علماى علم رجال؛
باب دوم، كيفيت رجوع به كتاب‏هاى رجالى و اخذ سندهاى اخبارى كه از معصومان‏عليهم السلام صادر شده‏اند، تمييز مشتركات، و مشيخه شيخ طوسى و شيخ صدوق، به همراه بررسى تعليقه‏هاى موجود در كتاب الكافى؛
باب سوم، اسباب مدح و ذم؛
باب چهارم، «عدة» در كلام كلينى؛
باب پنجم، اصحاب اجماع؛
باب ششم، راويانى كه علماى رجال در مورد آنها دچار تشتّت آرا هستند.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 110) اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد حسن هم فهرست نموده است.

حسينى كمال استر آبادى، محمّد رضا (م 1346 ق).

482. نهاية الآمال لطالبى معرفة الرجال.

الذريعة، ج 24، ص 393 (ش 2107).
اين كتاب، منظومه‏اى مشتمل بر هشتصد بيت در رجال است.
محقّق تهرانى، نسخه‏اى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است. ايشان در الذريعة (ج 1، ص 473، ش 2358)، اين كتاب را با عنوان أرجوزة فى الرجال و نيز با عنوان رجال السيد محمّد رضا (ج 10، ص 116) هم فهرست نموده است.

خوانسارى، سيّد ابو تراب (1271 - 1346 ق).

483. ترجمة أبى بصير و إسحاق بن عمار.

الذريعة، ج 4، ص 148 (ش 725).

484. حاشية على منتهى المقال فى علم الرجال.

الذريعة، ج 6، ص 222 (ش 1244).
اين حاشيه، بر كتاب منتهى المقال ابو على محمّد بن اسماعيل مازندرانى (م 1216ق) نوشته شده است.
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 24)، اين حاشيه را با عنوان الحواشى على رجال أبى على هم فهرست نموده است.

485. الفوائد الرجالية.

الذريعة، ج 16، ص 336 (ش 1560).
اين كتاب، مشتمل بر حدود پانصد فايده رجالى است.
محقّق تهرانى، در الذريعة (ج 10، ص 91، ذيل ش 171)، اين كتاب را با عنوان رجال السيد أبى تراب الخوانسارى هم فهرست نموده است.

سبزوارى، آقا عبد الحكيم (زنده در 1343 ق).

486. تقريرات سيّد أبى تراب الخوانسارى فى الرجال.

مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، ص 223.

تبريزى شيرازى، ميرزا لطفعلى بن محمّد كاظم (1268 - 1350 ق).

487. مستدرك خلاصة الرجال.

الذريعة، ج 21، ص 4 (ش 3676).
اين مستدرك، در تكميل كتاب خلاصة الأقوال علّامه حلّى آورده شده است. مؤلّف در آخر نسخه‏اى از اين كتاب، اسامى تعدادى از رجال غير مذكور در اين كتاب را فهرست نموده است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10، ص 121)، اين كتاب را با عنوان رجال صدر الأفاضل و نيز با عنوان رجال الميرزا لطفعلى (ج 10، ص 142) فهرست نموده است.

مامقانى، عبد اللَّه (1287 - 1351 ق).

488. تنقيح المقال فى أحوال الرجال، تهران: انتشارات جهان، 3 ج، سنگى.

اين كتاب، مشتمل بر مقدّمه، متن و خاتمه است.
مقدّمه، شامل فوايد رجالى در چهار مقام است كه عبارت‏اند از: تعريف علم رجال، موضوع آن، و نياز به علم رجال. مقام چهارم كتاب، در بردارنده سى فايده رجالى است كه عبارت‏اند از:
1 - كيفيت رجوع به كتب رجالى؛
2 - تاريخ حيات معصومان‏عليهم السلام؛
3 - بيان رموز موجود در كتب رجالى؛
4 - عدم لزوم بيان توثيق در حقّ مشايخ ثلاثه و مشايخ اجازه؛
5 - بررسى اصطلاحات «يعرف حديثه» و «ينكر حديثه»؛
6 - عدم اعتبار تضعيف رجال در كتب فقهى؛
7 - روايات فتحيه و واقفيه؛
8 - تنافى موجود در كتاب رجال الطوسى در ذكر بعضى اسامى اصحاب يكى از ائمه‏عليهم السلام و باب «من لم يروا عنهم»؛
9 - تنافى موجود در كتاب رجال الطوسى در ذكر بعضى اسامى اصحاب يكى از ائمه‏عليهم السلام با امام ديگر؛
10 - ضبط اسامى و القاب، جهت رفع اشتباه؛
11 - اسامى بعضى اصحاب كه جرح و تعديل در مورد آنها وارد شده است؛
12 - بررسى مفهوم بعضى از تعابير موجود در كتب رجالى؛
13 - عدم جواز اعتماد بر تصحيح غير؛
14 - تاريخ تقسيم چهارگانه حديث؛
15 - تمييز مشتركات؛
16 - توحيد مختلفات؛
17 - بررسى احوال رجال حديث از كتب تاريخ و سير عامّه؛
18 - توصيف شخص خُبره در احوال رجال حديث، شهادت به وثاقت اين خُبره بر راوى است؛
19 - مراد از تعبير «ثقه» و دلالت سكوت‏نجاشى و شيخ‏طوسى از ذكر مذهب امامى؛
20 - حجّيت خبر موثّق و عدم اجتماع فساد عقيده با عدالت؛
21 - جرح و تعديل؛
22 - توثيقات شيخ مفيد؛
23 - سقط و ارسال؛
24 - امارات وثاقت؛
25 - غُلات و واقفه؛
26 - عدالت و حسن؛
27 - خروج با شمشير اولاد ائمه‏عليهم السلام على الاطلاق، دالّ بر فسق نيست؛
28 - توصيف معصومان‏عليهم السلام دالّ بر عدالت نيست؛
29 - بررسى اخبارى كه دلالت بر عدالت راوى مى‏نمايند؛
30 - ذكر بعضى فوايد رجالى مختصر و متفرّق.
متن كتاب، شامل چهار فصل است كه عبارت‏اند از:
فصل اوّل: اسامى رجال، فصل دوم: كنيه‏ها، فصل سوم: لقب‏ها، فصل چهارم: اسامى زنان راوى.
در تمام فصل‏هاى كتاب، شرح حال راويان از كتاب‏هاى مختلف رجالى با ذكر نام مصدر مورد مراجعه، مشخّص شده است.
شايان ذكر است كه مؤلّف از راويان مهمل و مجهول با عنوان مجهول ياد كرده است.
خاتمه كتاب، شامل ده فايده رجالى زير است:
1 - بررسى روش كلينى در الكافى، و «عدّة» در الكافى؛
2 - بررسى روش شيخ طوسى و طريق ايشان، مشايخ و شاگردان ايشان، و مراد از «عدّة» در كتاب‏هاى ايشان؛
3 و 4 - بررسى روش شيخ صدوق و بيان طريق و مشايخ ايشان؛
5 - رجال شيخ مفيد؛
6 - مشايخ نجاشى؛
7 - مراد از «محمّد بن اسماعيل عن فضل بن شاذان»؛
8 - مراد از «على بن محمّد» در اسناد الكافى؛
9 - فوايد متفرّقه موجود در كلمات بزرگان؛
10 - فهرست اسامى، لقب‏ها و كنيه‏ها در كتاب.
در جلد سوم، پس از اتمام «خاتمه» كتاب، مؤلّف در 137 صفحه اين مطالب را آورده است: از صفحه يك تا بيست تمام طُرُق شيخ طوسى را بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم و ارائه نموده است. از صفحه 20 تا 123، فهرست موضوعات و متن كتاب مقباس الهداية فى علم الدراية ى همين مؤلّف آورده شده است و در پايان (ص 123 - 137) در دو باب، خانواده‏هاى راويان شيعه را كه با عنوان «آل» يا «ابن» در رجال بحر العلوم آمده، در ذيل عنوان المصدرين بالآل من رجال بحر العلوم‏قدس سره، ارائه نموده است.
محمّد تقى شوشترى (م 1415 ق) در نقد اين كتاب، قاموس الرجال را تأليف نموده است.
مؤلّف در ابتداى كتاب تنقيح المقال خود، فهرستى از اسامى راويانى كه شرح حال آنها را در كتاب آورده، تهيه نموده است و براى آن، عنوان نتائج التنقيح را برگزيده است. اين فهرست، در بردارنده شماره صفحه و شماره رديف هر يك از راويان در متن كتاب است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 24، ص 48، ش 236)، اين فهرست را با عنوان نتيجة التنقيح و به طور مستقل، فهرست نموده است.
وى در الذريعة (ج 10، ص 127)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ عبد اللَّه معرفى كرده و نيز مقام چهارم اين كتاب را به طور مستقل و با عنوان الفوائد الرجالية (ج 16، ص 338، ش 1569)، فهرست نموده است.
در المسلسلات فى الاجازات (ج 2، ص 357) اين كتاب با عنوان تنقيح المقال فى علم الرجال فهرست شده است.

دزفولى، محمّد رضا بن جواد بن محسن (م 1352 ق).

489. ترجمة سهل (بن زياد).

الذريعة، ج 4، ص 157 (ش 768).
محقّق تهرانى، در الذريعة (ج 10، ص 116)، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ محمّد رضا فهرست نموده است.

قاينى بيرجندى، محمّد باقر بن محمّد حسن (1276 - 1352 ق).

490. رسالة فى الفوائد الرجالية.

491. الفوائد الطوسية و الدروس الرجالية.

فهرست نسخه‏هاى خطّى كتاب‏خانه آية اللَّه مرعشى، ج 9، ص 201 (ش 3416).
اين كتاب، مشتمل بر فوايد حديثى و رجالى است كه از كتاب‏هاى مختلف، جمع‏آورى شده است.

492. العوائد القروية فى شرح الفوائد الغروية.

فهرست نسخه‏هاى خطّى كتاب‏خانه آية اللَّه مرعشى، ج 9، ص 192 (ش 3408).
اين كتاب، شرحى است بر كتاب الفوائد الغروية ى سيّد ابوطالب قاينى حسينى (م 1293 ق)، كه در دو قِسم درايه و رجال، تأليف شده است.
مؤلّف در شرح خود، شرح حال جمعى از فضلاى قاين و بعضى از مشايخ خود را آورده است.
محقّق تهرانى، نسخه‏هاى متعددى از اين كتاب را مشاهده كرده و نشانى داده است.
ايشان در كتاب مصفّى المقال (ص 30 و 88)، اين كتاب را با عنوان الغوائد الغروية فى شرح الفوائد الغروية و الغوائد القروية فى شرح الفوايد الغروية، و در الذريعة (ج 10، ص 98) با عنوان رجال المولى محمّد باقر القائنى و نيز با عنوان ذكر شده (ج 15، ص 354، ش 2272) هم فهرست نموده است.
نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب‏خانه‏هاى ايران موجود است.

493. الفوائد الرجالية.(5)

اين كتاب، مشتمل بر مقدّمه، چند فصل و خاتمه است.
متن كتاب در بردارنده 51 فايده رجالى در موضوع راويان حديث به همراه ذكر اقوال علما و بررسى ادلّه آنها مورد بحث واقع شده است.
در خاتمه كتاب، سى اشكال بر مطالب رجالى موجود در كتاب‏هاى علما، مطرح و بررسى شده است.
در نهايت، بعضى از رجالى كه مورد اختلاف علما هستند، مورد بحث واقع شده‏اند. محمّد حسين آيتى در بهارستان (ص 267) و محقّق تهرانى در الذريعة (ج 20، ص 218، ش 2662) اين قسمت از كتاب را با عنوان مختلف الرجال، به طور مستقل فهرست نموده‏اند و محقّق تهرانى اشاره نموده است كه اين كتاب، همراه الفوائد الرجاليةى همين مصنّف، آورده شده است.
ايشان همچنين مختلف الرجال را با عنوان رجال الشيخ محمّد (ج 10، ص 143) و الفوائد الرجالية را با همين عنوان در الذريعة (ج 16، ص 339، ش 1571) فهرست نموده است.
شايان ذكر است كه در المسلسلات فى الاجازات (ج 2، ص 10)، مؤلّف اين كتاب را محمّد باقر بن محمّد حسن قاينى بيرجندى معرّفى كرده است و در فهرست نسخه‏هاى خطّى كتاب‏خانه آية اللَّه مرعشى (ج 8، ص 398، ش 3171) نام مؤلّف، محمّد بن محمّد باقر قاينى آمده است؛ امّا هر دو نام براى يك نفر ذكر شده‏اند.

494. الفوائد الكاظمية (وجيزة المقال).

فهرست نسخه‏هاى خطّى كتاب‏خانه آية اللَّه مرعشى، ج 9، ص 192 (ش 3415).
اين كتاب، مشتمل بر مباحثى در لزوم دقّت در علم رجال و رجوع به اصول اين علم و عدم اكتفا به منقولات است.
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 16، ص 356)، اين كتاب را با عنوان الفوائد الكاظمية و با عنوان وجيزة المقال فى الرجال (ج 25، ص‏54، ش 284) هم فهرست نموده است.

لواسانى تهرانى، ميرزا فضل اللَّه (م 1353 ق).

495. عين الغزال فى الرجال.

الذريعة، ج 15، ص 372 (ش 2340).
اين كتاب، مشتمل بر فهرستى از اسامى رجال است. در مقدّمه، شرح حال مرحوم كلينى آورده شده است و متن كتاب، در دو جدول تنظيم شده است. جدول اوّل در مورد رجالى است كه داراى «كتاب» و يا «اصل» هستند. جدول دوم، درباره رجالى است كه داراى «كتاب» يا «اصل» نيستند.
در بيان اسامى راويان، مصنّف به بيان راويان تا طبقه هفتم يعنى طبقه مرحوم كلينى، اكتفا نموده است.
خاتمه كتاب، مشتمل بر چند فايده در علم درايه است.
محقّق تهرانى مى‏گويد كه اين كتاب، در آخر فروع الكافى (تهران، 1315 ق) چاپ شده است. ايشان در الذريعة (ج 10، ص 140)، اين كتاب را با عنوان رجال الميرزا فضل اللَّه هم فهرست نموده است.