اسرار حجّ
عالم بزرگوار سيّد عبدالله از نوادگان
مرحوم محدّث جزائرى در كتاب شرح نخبه مى نويسد:
در منابع متعدّد، كه مورد تأييد من است،
به خط بعضى از بزرگان در حديث مرسل چنين نقل شده است كه: شبلى پس از حجّ با امام
زين العابدين (عليه السلام) ديدار كرد، حضرت به
او فرمود: حَجَجْتَ يَا شَبْلِيُّ؟
قَالَ: نَعَمْ يَا
ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ (عليه السلام) :
نَزَلْتَ الْمِيقَاتَ وَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِيطِ الثِّيَابِ وَ اغْتَسَلْتَ؟
قَالَ: نَعَمْ،
قَالَ: فَحِينَ نَزَلْتَ الْمِيقَاتَ
نَوَيْتَ أَنَّكَ خَلَعْتَ ثَوْبَ الْمَعْصِيَةِ وَلَبِسْتَ ثَوْبَ الطَّاعَةِ؟
قَالَ: لا،
قَالَ : فَحِينَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِيطِ
ثِيَابِكَ نَوَيْتَ أَنَّكَ تَجَرَّدْتَ مِنَ الرِّيَاءِ وَ النِّفَاقِ وَ
الدُّخُولِ فِي الشُّبُهَاتِ؟ قَالَ: لا،
قَالَ : فَحِينَ اغْتَسَلْتَ نَوَيْتَ
أَنَّكَ اغْتَسَلْتَ مِنَ الْخَطَايَا وَ الذُّنُوبِ؟ قَالَ: لا،
قَالَ : فَمَا نَزَلْتَ الْمِيقَاتَ وَ لا
تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِيطِ الثِّيَابِ وَ لا اغْتَسَلْتَ،
ثُمَّ قَالَ:تَنَظَّفْتَوَأَحْرَمْتَوَعَقَدْتَ بِالْحَجِّ،قَالَ: نَعَمْ،
قَالَ: فَحِينَ تَنَظَّفْتَوَأَحْرَمْتَ
وَعَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَيْتَ أَنَّكَ تَنَظَّفْتَ بِنُورَةِ التَّوْبَةِ
الْخَالِصَةِ لِلَّهِ تَعَالَى؟ قَالَ لا،
قَالَ : فَحِينَ أَحْرَمْتَ نَوَيْتَ أَنَّكَ
حَرَّمْتَ عَلَى نَفْسِكَ كُلَّ مُحَرَّم حَرَّمَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ؟ قَالَ:
لا،
قَالَ : فَحِينَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَيْتَ
أَنَّكَ قَدْ حَلَلْتَ كُلَّ عَقْد لِغَيْرِ اللَّهِ؟ قَالَ: لا،
قَالَ لَهُ (عليه السلام) : مَا تَنَظَّفْتَ وَ لا أَحْرَمْتَ وَ لا
عَقَدْتَ الْحَجَّ،
قَالَ لَهُ : أَ دَخَلْتَ الْمِيقَاتَ وَ صَلَّيْتَ
رَكْعَتَيِ الاِْحْرَامِ
(آقاى شبلى!) آيا حج گزاردى؟ گفت: آرى فرزند رسول خدا،
فرمود: آيا به ميقات فرود آمدى و لباس هاى دوخته خويش را از تن بدر كردىوغسل نمودى؟
شبلى پاسخ گفت: آرى.
امام (عليه السلام) :
آنگاه كه به ميقات درآمدى نيت كردى كه لباس معصيت و نافرمانى را از تن درآورده، و
جامه طاعت و فرمانبرى خداوند را بجاى آن پوشيده اى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
هنگامى كه لباس هاى دوخته را درآوردى، آيا نيت كردى كه خود را از ريا و دورويى و
ورود در شبهه ها برهنه و دور سازى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
به هنگام غسل كردن، نيّت كردى كه خود را از اشتباهات و گناهان شستشو دهى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
] پس تو در حقيقت [
نه به ميقات درآمده اى، و نه لباس هاى دوخته را از تن كنده اى و نه غسل كرده اى ..!
سپس از او مى پرسند: آيا خود را تميز كردى و احرام پوشيدى و پيمان حج بستى؟ شبلى:
آرى.
امام (عليه السلام) :
آيا اين نيت را داشتى كه خود را با نور توبه خالص پاكيزه مى سازى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
به هنگام محرم شدن، نيت آن كردى كه هر چه را خداوند بر تو روا نداشته، بر خود حرام
بدارى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
به هنگام بستن پيمان حج، آيا قصد آن كردى كه هر پيمان غير الهى را گشوده اى (رها
كرده اى)؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
نه احرام بسته اى، نه پاكيزه شده اى و نه
نيت حج كرده اى! آنگاه چنين پرسيد: آيا به ميقات
داخل شدى و دو ركعت نماز احرام بجاى آوردى
وَلَبَّيْتَ؟ قَالَ : نَعَمْ،
قَالَ : فَحِينَ دَخَلْتَ الْمِيقَاتَ نَوَيْتَ أَنَّكَ
بِنِيَّةِ الزِّيَارَةِ؟ قَالَ : لا،
قَالَ: فَحِينَ صَلَّيْتَ الرَّكْعَتَيْنِ نَوَيْتَ
أَنَّكَ تَقَرَّبْتَ إِلَى اللَّهِ بِخَيْرِ الاَْعْمَالِ مِنَ الصَّلاةِ وَ
أَكْبَرِ حَسَنَاتِ الْعِبَادِ؟ قَالَ : لا،
قَالَ: فَحِينَ لَبَّيْتَ نَوَيْتَ أَنَّكَ نَطَقْتَ
لِلَّهِ سُبْحَانَهُ بِكُلِّ طَاعَة وَ صُمْتَ عَنْ كُلِّ مَعْصِيَة؟ قَالَ : لا،
قَالَ لَهُ (عليه السلام) :
مَا دَخَلْتَ الْمِيقَاتَ وَ لا صَلَّيْتَ وَلا لَبَّيْتَ،
ثُمَّ قَالَ لَهُ : أَ دَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ رَأَيْتَ
الْكَعْبَةَ وَصَلَّيْتَ؟ قَالَ : نَعَمْ،
قَالَ: فَحِينَ دَخَلْتَ الْحَرَمَ نَوَيْتَ أَنَّكَ
حَرَّمْتَ عَلَى نَفْسِكَ كُلَّ غِيبَة تَسْتَغِيبُهَا الْمُسْلِمِينَ مِنْ أَهْلِ
مِلَّةِ الاِْسْلامِ؟ قَالَ: لا.
قَالَ فَحِينَ وَصَلْتَ مَكَّةَ نَوَيْتَ بِقَلْبِكَ
أَنَّكَ قَصَدْتَ اللَّهَ؟ قَالَ: لا.
قَالَ (عليه السلام) :فَمَادَخَلْتَ الْحَرَمَ
وَلا رَأَيْتَ الْكَعْبَةَ وَلا صَلَّيْتَ.
ثُمَّ قَالَ: طُفْتَ بِالْبَيْتِ وَ مَسَسْتَ
الاَْرْكَانَ وَسَعَيْتَ؟ قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ (عليه السلام) :
فَحِينَ سَعَيْتَ نَوَيْتَ أَنَّكَ هَرَبْتَ إِلَى اللَّهِ وَعَرَفَ مِنْكَ ذَلِكَ
عَلاَّمُ الْغُيُوبِ؟ قَالَ: لا.
و لبيك گفتى؟ شبلى: آرى.
امام (عليه السلام) :
به هنگام خواندن دو ركعت نماز (طواف)، نيت آن داشتى كه به بهترين كارها و بزرگترين
نيكى هاى بندگان (كه همان نماز است)، خود را به خدا نزديك مى كنى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
آنگاه كه لبيك گفتى، نيّت آن كردى كه به هر چه فرمانبردارى محض خداوند است سخن
مى گويى و از هر نافرمانى و معصيتى سكوت مى كنى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
نه در ميقات داخل شده اى، نه نماز گزارده اى و نه لبيك گفته اى!
وباز پرسيد: آيا به حرم داخل شدى و كعبه را ديدى و نماز
خواندى؟
شبلى: آرى.
امام (عليه السلام) :
به هنگام ورود به حرم نيت آن كردى كه هر غيبت و بد گويى مسلمانى از جامعه اسلامى را
بر خود حرام مى كنى؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
به هنگام رسيدن به مكه، نيت كردى كه فقط خدارامى خواهى] و
مى جويى [؟ شبلى: نه.
امام (عليه السلام) :
پس نه به حرم وارد شده اى و نه كعبه را ديده اى و نه نماز گزارده اى! و ادامه داد:
گرداگرد خانه خدا طواف كردى؟ واركان خانه را لمس نمودى؟ وسعى انجام دادى؟ شبلى:
آرى.
امام (عليه السلام) :
به هنگام سعى، نيّت آن داشتى كه (از شرّ شيطان ونفس) به خدا پناه مى برى و او كه
آگاه به پنهان هاست، نسبت به اين مسأله داناست؟ شبلى: نه.
قَالَ فَمَا طُفْتَ بِالْبَيْتِ وَلا مَسِسْتَ
الاَْرْكَانَ وَلا سَعَيْتَ.
ثُمَّ قَالَ لَهُ: صَافَحْتَ الْحَجَرَ وَ وَقَفْتَ
بِمَقَامِ إِبْرَاهِيمَ (عليه السلام)
وَ صَلَّيْتَ بِهِ رَكْعَتَيْنِ؟ قَالَ: نَعَمْ فَصَاحَ (عليه السلام) صَيْحَةً كَادَ يُفَارِقُ الدُّنْيَاثُمَّ
قَالَ: آهِ آهِ
ثُمَّ قَالَ (عليه السلام) : مَنْ صَافَحَ الْحَجَرَ الاَْسْوَدَ فَقَدْ
صَافَحَ اللَّهَ تَعَالَى، فَانْظُرْ يَا مِسْكِينُ لا تُضَيِّعْ أَجْرَ مَا عَظُمَ
حُرْمَتُهُ، وَ تَنْقُضِ الْمُصَافَحَةَ بِالْمُخَالَفَةِ، وَ قَبْضِ الْحَرَامِ
نَظِيرَ أَهْلِ الاْثَامِ.
ثُمَّ قَالَ (عليه السلام) : نَوَيْتَ حِينَ وَقَفْتَ عِنْدَ مَقَامِ
إِبْرَاهِيمَ (عليه السلام) أَنَّكَ
وَقَفْتَ عَلَى كُلِّ طَاعَة وَتَخَلَّفْتَ عَنْ كُلِّ مَعْصِيَة؟ قَالَ: لا.
قَالَ: فَحِينَ صَلَّيْتَ فِيهِ رَكْعَتَيْنِ نَوَيْتَ
أَنَّكَ صَلَّيْتَ بِصَلاةِ إِبْرَاهِيمَ (عليه السلام) ، وَ أَرْغَمْتَ بِصَلاتِكَ أَنْفَ
الشَّيْطَانِ؟ قَالَ: لا.
قَالَ لَهُ: فَمَا صَافَحْتَ الْحَجَرَ الاَْسْوَدَ وَ لا
وَقَفْتَ عِنْدَ الْمَقَامِ وَ لا صَلَّيْتَ فِيهِ رَكْعَتَيْنِ.
ثُمَّ قَالَ (عليه السلام) : لَهُ أَشْرَفْتَ عَلَى بِئْرِ زَمْزَمَ وَ
شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا؟ قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ نَوَيْتَ أَنَّكَ أَشْرَفْتَ عَلَى الطَّاعَةِ،
وَغَضَضْتَ طَرْفَكَ عَنِ الْمَعْصِيَةِ؟ قَالَ: لا.
قَالَ (عليه السلام):
فَمَا أَشْرَفْتَ عَلَيْهَا وَ لا شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا.
امام(عليه السلام):
پس نه طواف خانه كرده اى، نه اركان را لمس نموده اى و نه سعى نموده اى!
سپس فرمود: آيا با حجر الاسود دست دادى، كنار مقام
ابراهيم ايستادى، و دو ركعت نماز خواندى؟ شبلى: نه.
در اين هنگام امام فريادى برآورد چونانكه گويى نزديك است
از دنيا برود، سپس فرمود: آه، آه ... آنگاه فرمود: كسى كه با حجر الاسود دست داده،
مصافحه كند، در حقيقت با خداوند متعال دست داده است، پس اى نادار ناتوان بنگر و
بيانديش، و پاداش آنچه راحرمت قائل شده و بزرگ داشته اى، ضايع مگردان و همچون معصيت
كاران، دستى كه به خدادادى (و پيمانى را كه با خدا بستى) نگسل و نشكن.
سپس فرمود: آنگاه كه نزد مقام ابراهيم قرار گرفتى آيا
نيّت كردى كه مصمّم بر انجام همه دستورهاى الهى و فرمانبردارى از آن و مخالف با هر
معصيت و نا فرمانى خدا باشى؟ گفت: نه.
امام فرمود: آنگاه كه دو ركعت نماز طواف را به جاى آوردى
آيا نيّت كردى كه با ابراهيم(عليه السلام)نمازگزاردى
و با نمازت بينى شيطان را به خاك ماليدى؟ گفت: نه.
امام فرمود: پس در حقيقت، نه با حجرالاسود دست داده و
مصافحه كرده اى، و نه در مقام ابراهيم توقّف كرده و ايستاده اى، و نه دو ركعت نماز
آنجا خوانده اى!
سپس فرمود: آيا بر سر چاه زمزم رفتى و از آب آن نوشيدى؟
گفت: آرى.
امام فرمود: آيا نيّت كردى كه بر فرمانبردارى خداوند
اشراف يافته، و از گناه و معصيت چشم پوشيده و روى گردانده اى؟ شبلى گفت: نه. امام
فرمود: پس در حقيقت بر چاه زمزم اشراف نيافته اى و از آب آن ننوشيده اى!
ثُمَّ قَالَ لَهُ (عليه السلام) : أَ سَعَيْتَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ
وَمَشَيْتَ وَتَرَدَّدْتَ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ لَهُ: نَوَيْتَ أَنَّكَ بَيْنَ الرَّجَاءِ وَ
الْخَوْفِ؟ قَالَ: لا.
قَالَ: فَمَا سَعَيْتَ وَ لا مَشَيْتَ وَ لا تَرَدَّدْتَ
بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ. ثُمَّ قَالَ: أَ خَرَجْتَ إِلى مِنًى؟ قَالَ:
نَعَمْ، قَالَ: نَوَيْتَ أَنَّكَ آمَنْتَ النَّاسَ مِنْ لِسَانِكَ وَ قَلْبِكَ وَ
يَدِكَ؟ قَالَ: لا، قَالَ فَمَا خَرَجْتَ إِلى مِنًى.
ثُمَّ قَالَ: لَهُ أَ وَقَفْتَ الْوَقْفَةَ بِعَرَفَةَ،
وَطَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ، وَعَرَفْتَ وَادِيَ نَمِرَةَ، وَدَعَوْتَ اللَّهَ
سُبْحَانَهُ عِنْدَ الْمِيلِ وَالْجَمَرَاتِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: هَلْ عَرَفْتَ
بِمَوْقِفِكَ بِعَرَفَةَ مَعْرِفَةَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَمْرَ الْمَعَارِف وَ
الْعُلُومِ وَ عَرَفْتَ قَبْضَ اللَّهِ عَلى صَحِيفَتِكَ وَاطِّلاعَهُ عَلَى
سَرِيرَتِكَ وَ قَلْبِكَ؟ قَالَ: لا، قَالَ نَوَيْتَ بِطُلُوعِكَ جَبَلَ
الرَّحْمَةِ أَنَّ اللَّهَ يَرْحَمُ كُلَّ مُؤْمِن وَمُؤْمِنَة وَيَتَوَلَّى كُلَّ
مُسْلِم وَ مُسْلِمَة؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَنَوَيْتَ عِنْدَ نَمِرَةَ أَنَّكَ لا
تَأْمُرُ حَتَّى تَأْتَمِرَ، وَلا تَزْجُرُ حَتَّى تَنْزَجِرَ؟ قَالَ: لا، قَالَ:
فَعِنْدَ مَا وَقَفْتَ عِنْدَ الْعَلَمِ وَ النَّمِرَاتِ، نَوَيْتَ أَنَّهَا
شَاهِدَةٌ لَكَ عَلَى الطَّاعَاتِ حَافِظَةٌ لَكَ مَعَ الْحَفَظَةِ بِأَمْرِ رَبِّ
السَّمَاوَاتِ؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَمَا وَقَفْتَ بِعَرَفَةَ، وَلا طَلَعْتَ جَبَلَ
الرَّحْمَةِ، وَلا عَرَفْتَ نَمِرَةَ، وَلا دَعَوْتَ، وَلا وَقَفْتَ عِنْدَ
النَّمِرَاتِ.
امام سپس فرمود: آيا سعى صفا و مروه را انجام دادى؟ و
پياده بين آن دو كوه رفت و آمد داشتى؟ گفت: آرى.
امام فرمود: آيا نيّت كردى كه ميان خوف و رجاء و ترس و
اميد در حركتى؟ گفت: نه.
امام فرمود پس سعى صفا و مروه انجام نداده اى و ميان آن
دو كوه تردّد نكرده و راه نرفته اى!!
سپس فرمود: آيا سوى منا رفتى؟ گفت: آرى.
امام فرمود: آيا نيّت كردى كه مردم را از زبان و قلب و
دست خود ايمن سازى؟ گفت: نه. امام فرمود: پس به منا نرفته اى! سپس پرسيد: آيا در
عرفات وقوف كردى؟ و بالاى جبل الرحمه رفتى و وادىِ نَمِره را شناختى و كنار
جَمَره ها، خداى سبحان را خواندى؟ گفت: آرى.
امام فرمود: آيا با وقوف در عرفات آگاهى خداوند را بر
شناخت ها و دانش ها دريافتى؟ و دانستى كه خداوند نامه عمل تو را مى گيرد و از درون
و فكر و قلب تو آگاهى دارد؟ گفت: نه.
امام فرمود: آيا در بالا رفتن از جبل الرّحمه نيّت آن را
داشتى كه خداوند به هر زن و مرد با ايمان رحمت آورد، و هر مرد و زن مسلمان را
سرپرستى مى كند؟ گفت: نه.
امام فرمود: آيا در وادىِ نَمِره نيّت آن را داشتى كه
فرمان ندهى تا خود فرمان برى و نهى نكنى تا زمانى كه خود نهى پذير باشى؟ گفت: نه.
آيا هنگامى كه نزد نشانه و دو نَمِره وقوف كردى، نيّت
كردى كه آنها بر عبادات و طاعات تو گواه باشند و همراه با نگهبانان خداوند و به امر
او از تو حفاظت كنند؟ گفت: نه، حضرت فرمود: پس تو در عرفات وقوف نكرده اى! واز جبل
الرحمة بالا نرفته اى! ونَمِره را نشناخته اى! و دعا نكرده اى و نزد دو نمره وقوف
نكرده اى!
ثُمَّ قَالَ: مَرَرْتَ بَيْنَ الْعَلَمَيْنِ، وَ
صَلَّيْتَ قَبْلَ مُرُورِكَ رَكْعَتَيْنِ، وَ مَشَيْتَ بِمُزْدَلِفَةَ، وَ لَقَطْتَ
فِيهَا الْحَصَى، وَمَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ:
فَحِينَ صَلَّيْتَ رَكْعَتَيْنِ، نَوَيْتَ أَنَّهَا صَلاةُ شُكْر فِي لَيْلَةِ
عَشْر، تَنْفِي كُلَّ عُسْر، وَتُيَسِّرُ كُلَّ يُسْر؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ
مَا مَشَيْتَ بَيْنَ الْعَلَمَيْنِ، وَ لَمْ تَعْدِلْ عَنْهُمَا يَمِيناً وَ
شِمَالا، نَوَيْتَ أَنْ لا تَعْدِلَ عَنْ دِينِ الْحَقِّ يَمِيناً وَشِمَالا، لا
بِقَلْبِكَ، وَلا بِلِسَانِكَ، وَ لا بِجَوَارِحِكَ، قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ
مَا مَشَيْتَ بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ مِنْهَا الْحَصَى، نَوَيْتَ أَنَّكَ
رَفَعْتَ عَنْكَ كُلَّ مَعْصِيَة، وَجَهْل، وَثَبَّتَّ كُلَّ عِلْم وَ عَمَل؟
قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ مَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ، نَوَيْتَ
أَنَّكَ أَشْعَرْتَ قَلْبَكَ إِشْعَارَ أَهْلِ التَّقْوَى وَ الْخَوْفَ لِلَّهِ
عَزَّ وَ جَلَّ؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَمَا مَرَرْتَ بِالْعَلَمَيْنِ، وَلا صَلَّيْتَ
رَكْعَتَيْنِ، وَلا مَشَيْتَ بِالْمُزْدَلِفَةِ، وَلا رَفَعْتَ مِنْهَا الْحَصَى،
وَلا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ.
ثُمَّ قَالَ لَهُ: وَصَلْتَ مِنًى، وَرَمَيْتَ
الْجَمْرَةَ، وَحَلَقْتَ رَأْسَكَ، وَذَبَحْتَ هَدْيَكَ، وَصَلَّيْتَ فِي مَسْجِدِ
الْخَيْفِ، وَرَجَعْتَ إِلَى مَكَّةَ، وَطُفْتَ طَوَافَ الاِْفَاضَةِ؟ قَالَ:
نَعَمْ، قَالَ: فَنَوَيْتَ عِنْدَ مَا وَصَلْتَ مِنًى وَ رَمَيْتَ
الْجِمَارَ، أَنَّكَ بَلَغْتَ إِلَى مَطْلَبِكِ، وَ قَدْ قَضَى رَبُّكَ
آنگاه پرسيد: آيا از ميانِ دو نشانه عبور كردى و پيش از
گذشتنِ از آنجا، دو ركعت نماز گزاردى؟ و پياده به مزدلفه رفتى و از آنجا سنگريزه
جمع كردى؟ و از مشعر الحرام گذشتى؟ گفت: آرى.
امام فرمود: وقتى دو ركعت نماز خواندى، نيّت كردى كه آن
نماز، نماز شكرِ در شب دهم است، كه هر سختى را دور و كارها را آسان مى كند؟ گفت:
نه.
امام فرمود: هنگامى كه از ميان دو نشانه عبور كردى و به
چپ و راست منحرف نشدى، آيا نيّت كردى كه از دين حق به چپ و راست منحرف نشوى، نه با
قلبت، نه با زبانت و نه با اعضاى بدنت؟ گفت: نه.
امام فرمود: هنگامى كه به مزدلفه رفتى و از آنجا سنگريزه
جمع كردى، آيا نيّت كردى كه هر معصيت و جهل را از خود برداشتى و هر علم و عمل صالحى
را در خود پايدار سازى؟ گفت: نه.
امام فرمود: وقتى كه بر مشعر الحرام گذر كردى، آيا نيّت
كردى كه دلت را به بينش اهل تقوى و خوف از خدا بيارايى؟ گفت: نه.
امام فرمود: پس نه از دو كوه عبور كرده اى، نه دو ركعت
نماز خوانده اى، نه به مزدلفه رفته اى، نه از آنجا سنگريزه برداشته اى و نه از مشعر
الحرام عبور كرده اى! و همچنين پرسيد: آيا به منا رسيدى و آيا جمره را رمى كردى؟ و
سرت را تراشيدى؟ و قربانى ات را سر بريدى؟ و در مسجد خيف نماز گزاردى؟ و به مكّه
بازگشته «طواف افاضه» را انجام دادى؟ گفت: آرى.
امام فرمود: وقتى به منا رسيدى و رمى جمرات كردى، آيا
احساس كردى كه به خواسته ات رسيده اى و خداوند
لَكَ كُلَّ حَاجَتِكَ؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ مَا
رَمَيْتَ الْجِمَارَ نَوَيْتَ أَنَّكَ رَمَيْتَ عَدُوَّكَ إِبْلِيسَ وَغَضِبْتَهُ
بِتَمَامِ حَجِّكَ النَّفِيسِ؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ مَا حَلَقْتَ رَأْسَكَ
نَوَيْتَ أَنَّكَ تَطَهَّرْتَ مِنَ الاَْدْنَاسِ، وَمِنْ تَبِعَةِ بَنِي آدَمَ،
وَخَرَجْتَ مِنَ الذُّنُوبِ كَمَا وَلَدَتْكَ أُمُّكَ؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ
مَا صَلَّيْتَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ نَوَيْتَ أَنَّكَ لا تَخَافُ إِلاّ اللَّهَ
عَزَّ وَ جَلَّ وَذَنْبَكَ، وَلا تَرْجُو إِلاّ رَحْمَةَ اللَّهِ تَعَالَى؟ قَالَ:
لا، قَالَ: فَعِنْدَ مَا ذَبَحْتَ هَدْيَكَ نَوَيْتَ أَنَّكَ ذَبَحْتَ حَنْجَرَةَ
الطَّمَعِ بِمَا تَمَسَّكْتَ بِهِ مِنْ حَقِيقَةِ الْوَرَعِ، وَأَنَّكَ اتَّبَعْتَ
سُنَّةَ إِبْرَاهِيمَ(عليه السلام)
بِذَبْحِ وَلَدِهِ، وَثَمَرَةِ فُؤَادِهِ وَرَيْحَانِ قَلْبِهِ،
وَحَاجَّهُ سُنَّتُهُ لِمَنْ بَعْدَهُ، وَقَرَّبَهُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى لِمَنْ
خَلْفَهُ؟ قَالَ: لا، قَالَ: فَعِنْدَ مَا رَجَعْتَ إِلَى مَكَّةَ وَ طُفْتَ
طَوَافَ الاِْفَاضَةِ نَوَيْتَ أَنَّكَ أَفَضْتَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ تَعَالَى،
وَرَجَعْتَ إِلَى طَاعَتِهِ، وَتَمَسَّكْتَ بِوُدِّهِ، وَأَدَّيْتَ فَرَائِضَهُ،
وَتَقَرَّبْتَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى؟ قَالَ: لا، قَالَ: لَهُ زَيْنُ
الْعَابِدِينَ(عليه السلام)
فَمَا وَصَلْتَ مِنًى وَ لا رَمَيْتَ الْجِمَارَ، وَلا حَلَقْتَ رَأْسَكَ، وَلا
أَدَّيْتَ نُسُكَكَ، وَلا صَلَّيْتَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ، وَلا طُفْتَ طَوَافَ
الاِْفَاضَةِ، وَلا تَقَرَّبْتَ. ارْجِعْ فَإِنَّكَ لَمْ تَحُجَّ.
همه حاجت هايت را برآورده است؟ گفت: نه.
امام فرمود: وقتى سنگريزه به جمرات زدى، آيا نيّت كردى كه
دشمنت ابليس را رمى كرده اى؟ و با تمامى حج گرانبهايت، او را به خشم آورده اى؟ گفت:
نه.
امام فرمود: وقتى سرت را تراشيدى، آيا نيّت كردى كه از
آلودگى ها و از گناهان بنى آدم پاك شده اى و از گناهانت بيرون آمدى همچون روزى كه
از مادر زاده شدى؟ گفت: نه.
امام فرمود: وقتى در مسجد خيف نماز خواندى، نيّت كردى كه
جز از خداى متعال و گناهت نترسى و جز به رحمت خدا اميدوار نباشى؟ گفت: نه.
امام فرمود: آنگاه كه قربانى ات را سربريدى، آيا نيّت
كردى كه با تمسك به حقيقتِ ورع و پرهيزكارى گلوى طمع را ببرى و از ابراهيم(عليه
السلام)، كه فرزندش و ميوه دلش و گُل قلبش را به
قربانگاه آورد و آن را سنّتى براى آيندگان و وسيله اى براى تقرّب به خداوند براى
نسل هاى بعد قرار داد، پيروى كنى؟ گفت: نه.
امام فرمود: چون به مكّه بازگشتى و «طواف افاضه» كردى،
آيا نيّت كردى كه از رحمت خدا كوچ كرده به طاعت او بازگردى و به دوستى او چنگ زده و
واجبات الهى را ادا كرده اى و به خدا نزديك شده اى؟ گفت: نه.
امام فرمود: پس نه به منا رسيده اى، نه سنگريزه پرتاب
كرده اى، نه سرت را تراشيده اى، نه اعمال حجّ خود را انجام داده اى، نه در مسجد خيف
نماز خوانده اى، نه «طوافِ كوچ» به جاآورده اى ونه به قرب خدا رسيده اى!
برگرد! زيرا تو حجّ بجا نياورده اى!
فَطَفِقَ الشِّبْلِيُّ يَبْكِي عَلَى ما فَرَّطَهُ فِي
حَجِّهِ،
وَما زَالَ يَتَعَلَّمُ حَتَّى حَجَّ مِنْ قابِل بِمَعْرِفَه
وَيَقين.(1)
سپس شبلى سخت به گريه افتاد و از اينكه نتوانسته حجّ را
آنگونه كه هست بشناسد و مناسك حج را
عارفانه انجام دهد از شدّت ناراحتى به خود پيچيد
و از آن پس به دنبال فراگيرى اسرار و معارف حج بود
تا بتواند حج سال بعد را از روى شناخت و يقين به جاى آورد.
ختم قرآن
قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (عليه السلام) :
تَسْبِيحَةٌ بِمَكَّةَ أَفْضَلُ مِنْ خَرَاجِ
الْعِرَاقَيْنِ يُنْفَقُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، وَ قَالَ: مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ
بِمَكَّةَ لَمْ يَمُتْ حَتَّى يَرى رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) وَ يَرى مَنْزِلَهُ فِي الْجَنَّةِ. (2)
امام سجّاد (عليه السلام) فرمود:
ثواب سبحان الله گفتن در مكّه بالاتر از انفاق ماليات عراقين در راه خداست، و نيز فرمود: هركس
در مكّه قرآن را ختم كند، نمى ميرد مگر آنكه رسول خدا(صلى
الله عليه وآله) را مى بيند، و جايگاه خويش را در بهشت مشاهده نمايد.
وداع با كعبه
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ مَكَّةَ
وَ تَأْتِيَ أَهْلَكَ فَوَدِّعِ الْبَيْتَ وَ طُفْ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً. (3)
معاوية بن عمّار گويد:
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
هنگامى كه خواستى از مكّه خارج شوى و به سوى خانواده ات برگردى، پس با كعبه وداع
كرده و هفت بار گرد كعبه طواف كن... .
نشانه قبولى
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
آيَةُ قَبُولِ الْحَجِّ تَرْكُ مَا كَانَ
عَلَيْهِ الْعَبْدُ مُقِيماً مِنَ الذُّنُوبِ. (4)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
فرمود:
نشانه قبولى حج آن است كه گناهانى را كه قبلا انجام مى داده، ترك
كند.
نورانيّت حج
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
الْحَاجُّ لا يَزَالُ عَلَيْهِ نُورُ
الْحَجِّ مَا لَمْ يُلِمَّ بِذَنْب. (5)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
گزار تا زمانى كه به گناه آلوده نشده نور حج را پيوسته دارا خواهد بود.
نيّت بازگشت
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
مَنْ أَرَادَ الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةَ
فَلْيَؤُمَّ هَذَا الْبَيْتَ، وَ مَنْ رَجَعَ مِنْ مَكَّةَ وَ هُوَ يَنْوِي
الْحَجَّ مِنْ قَابِل زِيدَ فِي عُمُرِهِ. (6)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
فرمود:
هركس دنيا و آخرت مى خواهد آهنگ زيارت اين خانه كند و كسى كه از
مكّه بازگردد و قصد داشته باشد سال بعد نيز بيايد، عمرش طولانى مى شود.
كمال حج
قالَ الصّادِقُ (عليه السلام) :
«اِذا حَجَّ اَحَدُكُمْ فَلْيَخْتِمْ حَجَّهُ
بِزِيارَتِنا لاَِنَّ ذلِكَ مِنْ تَمامِ الحَجِّ».(7)
امام صادق (عليه السلام) به «اسماعيل بن مهران»
فرمود:
هنگامى كه يكى از شما حج انجام داديد، بايد حجّ خود را با ديدار ما پايان دهيد،
زيرا اين ]از شرايط [كامل
شدن و تمام شدن حجّ است.»
زيارت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)
قالَ رَسُول اللّهِ (صلى الله عليه وآله) :
مَنْ حَجَّ فَزارَ قَبْرى بَعْدَ مَوْتى كانَ
كَمَنْ زارَنى في حَياتِى. (8)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
فرمود: كسى كه حج گزارد و پس از مرگ من به زيارت قبر من بيايد، مانند آن است كه مرا
در حال زنده بودن زيارت كرده است.
حج همراه با پيامبر
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
إِنَّ زِيَارَةَ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) تَعْدِلُ حَجَّةً مَعَ رَسُولِ
اللَّهِ(صلى الله عليه وآله)
مَبْرُورَةً. (9)
امام باقر (عليه السلام) فرمود:
همانا زيارت قبر رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
برابر با يك حج مقبول همراه با آن حضرت است.
زيارت عاشقانه
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
مَنْ جاءَنى زائِراً لايَعْمَلُهُ حاجَةً
اِلاّ زِيارَتى، كانَ حَقّاً عَلَىَّ اَنْ اَكُونَ لَهُ شَفيعاً يَوْمَ الْقِيامَةِ. (10)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
هركس به زيارت من بيايد، و كارى جز زيارت من نداشته باشد، سزاست كه من او را روز
قيامت شفاعت كنم.
مأموريت فرشتگان
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
خَلَقَ اللّهُ تَعالى لى مَلَكَيْنِ
يَرُدّانِ السَّلامَ عَلى مَنْ سَلَّمَ عَلَىَّ مِنْ شَرْقِ البِلادِ وَ غَرْبِها،
اِلاّ مَنْ سَلَّمَ عَلَىَّ فى دارى فَاِنّى اَرُدُّ عَلَيْهِ السَّلامَ بِنَفْسى. (11)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
خداوند تعالى براى من دو فرشته خلق فرموده كه هركس از شرق و غرب بر من سلام كند
و درود فرستد، پاسخ آنان را مى دهند. مگر كسى كه در خانه من، به من سلام دهد كه
خود، جواب سلام او را مى دهم.
نماز در مسجد النبى(صلى الله عليه وآله)
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
صَلاةٌ فِي مَسْجِدِي هَذَا تَعْدِلُ عِنْدَ
اللَّهِ عَشَرَةَ آلافِ صَلاة فِي غَيْرِهِ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلاّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَإِنَّ
الصَّلاةَ فِيهِ تَعْدِلُ مِائَةَ أَلْفِ صَلاة. (12)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
نماز در مسجد من برابر است با ده هزار نماز در مساجد ديگر جز مسجدالحرام، كه
نماز در آن يك صد هزار ركعت ثواب دارد.
باغ بهشتى
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
مَا بَيْنَ قَبْرِي وَ مِنْبَرِي رَوْضَةٌ
مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ، وَ مِنْبَرِي عَلَى تُرْعَة مِنْ تُرَعِ الْجَنَّةِ. (13)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
ميان قبر من و منبر من باغى از باغ هاى بهشت است و منبر من بر دريچه اى از
دريچه هاى بهشت است.
سلام بر فاطمه
يز يد بن عبدالملك از پدرش شنيده كه جدّ او گفته است:
بر حضرت فاطمه زهرا (عليه السلام)
وارد شدم. آن حضرت بر من سلام كرد، سپس فرمود:
چه چيزى سبب شده به اينجا بيايى؟
عرض كردم: درخواست بركت.
قَالَتْ: أَخْبَرَنِي أَبِي وَ هُوَ ذَا هُوَ
أَنَّهُ مَنْ سَلَّمَ عَلَيْهِ وَعَلَيَّ ثَلاثَةَ أَيَّام أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ
الْجَنَّةَ.
فاطمه (عليه السلام) فرمود: پدرم به من خبر داد
كه هر كس بر او و بر من سه روز سلام دهد، خداوند بهشت را بر او واجب گرداند.
قُلْتُ لَهَا: فِي حَيَاتِهِ وَ حَيَاتِكِ
قَالَتْ نَعَمْ وَ بَعْدَ مَوْتِنَا. (14)
از آن حضرت پرسيدم: در حيات ايشان و شما؟
پاسخ فرمود:
آرى و پس از مرگ ما.
سلام بر امامان
قَالَ أَبُو جَعْفَر (عليه السلام) ، وَ نَظَرَ النَّاسَ فِي الطَّوَافِ قَالَ:
أُمِرُوا أَنْ يَطُوفُوا بِهَذَا ثُمَّ
يَأْتُونَا فَيُعَرِّفُونَا مَوَدَّتَهُمْ ثُمَّ
يَعْرِضُوا عَلَيْنَا
نَصْرَهُمْ».(15)
«امام باقر (عليه السلام) در حالى كه مردم را در
حال طواف مى نگريست فرمود:
به آنان فرمان داده شده تا در اينجا ] و گرد
كعبه [طواف كنند، سپس نزد ما آمده، دوستى و محبّتْ و
نيز نصرت و يارى خود را به ما اظهار و عرضه
نمايند.»
سلام بر شهيدان
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
إِنَّ فَاطِمَةَ (عليه السلام) كَانَتْ تَأْتِي قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِي
كُلِّ غَدَاةِ سَبْت فَتَأْتِي قَبْرَ حَمْزَةَ وَ تَتَرَحَّمُ عَلَيْهِ وَ
تَسْتَغْفِرُ لَهُ. (16)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
حضرت فاطمه (عليه السلام) هر صبح شنبه به زيارت
قبر
حمزه مى آمد و براى او طلب رحمت و آمرزش
مى كرد.
زيارت امامان
قالَ الرّضا(عليه
السلام):
اِنَّ لِكُلِّ اِمام عَهْداً في عُنُقِ
اَولِيائِهِ وَشِيعَتِهِ وَاِنَّ مِنْ تَمامِ الوَفاءِ بالعَهْدِ وَحُسْنِ الأداءِ
زِيارَةُ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زارَهُم رَغْبَةً في زيارَتِهِمْ وتَصْديقاً بِما
رَغبوا فيهِ كانَ أَئِمَّتُهُم شُفَعائَهُمْ يَوْمَ القِيامَةِ!(17)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
براى هر امامى به گردن دوستان و پيروانش
تعهّدى است، كه وفاى كامل به آن عهد، زيارت
قبور آنها است، پس هر كس از روى عشق و علاقه،
و با پذيرش آنچه آنان در پى آن بودند، قبور آنان را
زيارت كند، پيشوايانشان نيز روز قيامت آنها را شفاعت مى كنند.
نماز در قبا
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
الصَّلاةُ فى مَسْجِدِ قُباءَ كَعُمْرَة. (18)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
فرمود:
نماز در مسجد قباء مانند انجام عمره است ] پاداش
عمره دارد [.
رفتار با مسلمانان ديگر كشورها
زَيْدٌ الشَّحَّامُ عَنِ الصّادِق (عليه السلام) ، أَنَّهُ قَالَ:
«يَا زَيْدُ خَالِقُوا النَّاسَ
بِأَخْلاقِهِمْ صَلُّوا فِي مَسَاجِدِهِمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا
جَنَائِزَهُمْ وَ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَكُونُوا الاَْئِمَّةَ وَ
الْمُؤَذِّنِينَ فَافْعَلُوا فَإِنَّكُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِكَ قَالُوا هَؤُلاءِ
الْجَعْفَرِيَّةُ رَحِمَ اللَّهُ جَعْفَراً مَا كَانَ أَحْسَنَ مَا يُؤَدِّبُ
أَصْحَابَهُ وَ إِذَا تَرَكْتُمْ ذَلِكَ قَالُوا هَؤُلاءِ الْجَعْفَرِيَّةُ فَعَلَ
اللَّهُ بِجَعْفَر مَا كَانَ أَسْوَأَ مَا يُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ».(19)
«امام صادق (عليه السلام) فرمود:
اى زيد، خود را با اخلاق ايشان تطبيق داده، رفتارى خوب با آنان داشته باشيد، در
مساجد آنها نماز بگزاريد، بيمارانشان را عيادت كنيد، در تشييع جنازه آنان حاضر
شويد، و اگر بتوانيد امام جماعت يا مؤذن آنان باشيد، چنين كنيد، زيرا اگر چنين رفتار كنيد گويند:
اينها جعفرى (و پيروان جعفر بن محمّد (عليه السلام) )اند،
خداوند جعفر را رحمت كند، چه خوب ياران خود راتربيت كرده است. و اگر چنين رفتار
نكنيد، گويند اينها جعفرى هستند خداوند با جعفر چنان كند، يارانش را چه بد تربيت
كرده است!!»
استقبال از حاجيان
عَنْ أبِي عبدالله (عليه السلام) قال:
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
«كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(عليهما
السلام) يَقُولُ: يَا مَعْشَرَ مَنْ لَمْ يَحُجَّ
اسْتَبْشِرُوا بِالْحَاجِّ وَ صَافِحُوهُمْ وَعَظِّمُوهُمْ فَإِنَّ ذَلِكَ يَجِبُ
عَلَيْكُمْ تُشَارِكُوهُمْ فِي الاَْجْرِ».(20)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
علىّ بن حسين ـ درود خدا بر آن دو باد ـ پيوسته مى فرمود:
اى كسانى كه به حج نرفته ايد، به استقبال حاجيان بشتابيد و با آنان دست بدهيد و
آنان را بزرگ بداريد كه اين بر شما واجب است و در پاداش آنان شريك خواهيد شد.»
پاداش كمك به خانواده حاجيان
قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (عليه السلام) :
مَنْ خَلَفَ حَاجّاً فِي أَهْلِهِ وَ مَالِهِ
كَانَ لَهُ كَأَجْرِهِ حَتَّى كَأَنَّهُ يَسْتَلِمُ الاَْحْجَارَ. (21)
امام زين العابدين (عليه السلام) فرمود:
كسى كه در نبود حاجى، به خانواده و مال او رسيدگى مى كند، پاداشى همانند او
دارد، تا آنجا كه گويى سنگ هاى ] كعبه [
را لمس كرده است.
گوارايتان باد
عَنْ يَحْيَى بْنِ يَسَار قَالَ:
حَجَجْنَا فَمَرَرْنَا بِأَبِي عَبْدِ
اللَّهِ(عليه السلام)
فَقَالَ:
«حَاجُّ بَيْتِ اللَّهِ وَ زُوَّارُ قَبْرِ
نَبِيِّهِ(صلى الله عليه وآله)
وَ شِيعَةُ آلِ مُحَمَّد هَنِيئاً لَكُمْ».(22)
يحى بن يسار گويد:
حج گزارده، سپس به امام صادق (عليه السلام)
برخورد كرديم، آن حضرت فرمود:
حاجى خانه خدا و زائر قبر پيامبر (صلى الله عليه وآله)
و شيعه آل محمّد گوارايتان باد.»
پاورقى:
16 ـ مستدرك الوسائل: 10/166
17 ـ تهذيب الأحكام: 5/468/1640
18 ـ كافى: 4/530/1
19 ـ مستدرك الوسائل: 10/165
20 ـ كافى: 4/255/11
21 ـ من لا يحضره الفقيه: 2/141/64
22 ـ علل الشرايع: 459/1
23 ـ معجم الاوسط طبرانى: 3/351/3376
24 ـ وسائل الشيعه: 14/335 ـ كامل الزيارات: 47
25 ـ معجم الكبير طبرانى: 12/225/13149
26 ـ كنز العمال: 12/256/34929.
27 ـ كافى: 4/556/11 ـ ثواب الاعمال: 50/1
28 ـ كافى: 4/554/3
29 ـ تهذيب الاحكام: 6/9/18
30 . مستدرك الوسائل: 10/189
31 ـ تهذيب الاحكام: 1/465/168
32 ـ كافى: 4/567
33 ـ سنن ترمذى: 2/145/324.
34 . وافى: 2/182 ـ من لا يحضره الفقيه: 1/383
35 ـ كافى: 4/264/48
36 ـ محاسن: 1/147/206 ـ وسائل الشيعه: 11/430
37 . كافى: 4/549
