پيشگفتار
يا ربّ اين كعبه مقصود تماشاگه كيست *** كه مغيلان طريقش گل و
نسرين من است
حافظ
حج در لغت به معناى قصد و در اصطلاح آهنگ خانه خدا
كردن، و يكى از آيين هاى مهمّ دينى مذهبى مسلمانان است. مغناطيس كعبه همه ساله
ميليون ها مسلمان را از گوشه و كنار جهان به سوى خود جذب مى كند تا با انجام اعمال
و مناسك و رعايت يك سلسله مقررات ويژه، در يك عمليّات تمرينى، براى تحقق زندگى
توحيدى شركت كنند و قدرت و عظمت اسلام را در برابر ديد جهانيان به نمايش بگذارند.
در اين همايش عظيم، مسلمانان با نژادها و رنگ هاى
گوناگون، كنار كعبه گردهم مى آيند تا از رهگذر آشنايى با يكديگر، به توحيد كلمه و
همسبتگى و اتحاد جوامع اسلامى دست يابند.
حج جلوه گاه معنويت، شور و شعور، تعبد و بندگى، شهامت
و ايثار، وحدت و ذكر و بالأخره ارتباط و پيوند با خدا است. از اين رو توفيق انجام
چنين سفرى، فرصتى مغتنم براى خداجويان است تا از نظر روحى و اخلاقى خود را پالايش
نموده، دگرگونى و تحوّل سازنده اى در جان و روح آنان پديد آيد.
در آموزه هاى رسول خدا
(صلى الله عليه وآله) و پيشوايان دينى، نكات آموزنده فراوانى وجود دارد كه
مى تواند زائران وادى نور را در بهره بردارى هرچه بيشتر از فرصت ها يارى دهد. در
اين آموزه ها به حاجيان توصيه شده است تا پيش از سفر، از گناهان فاصله گرفته، جان
خود را با آب توبه بشويند، هزينه هاى سفر را از مال حلال و پاك تأمين نمايند، با
خويشان و بستگان و دوستان و همسايگان خداحافظى نموده، حلاليت بطلبند و پس از جلب
رضايت آنان، گام در اين راه بگذارند. سفر را با نام و ياد خدا و با هدف خداخواهى و
خداجويى آغاز كنند و در طول سفر نيز از گناه و نافرمانى پروردگار دورى جسته، مراقب
خود باشند و... .
اين دستور العمل ها و عمل به آن ها، موجب مى شود تا
در حاجى يك تحول و دگرگونى اساسى پديد آيد و در نتيجه از گذشته احياناً غلط و
نادرست خويش فاصله گرفته، خود را براى يك زندگى صحيح و اسلامى آماده سازند.
خانه كعبه خانه دل هاست *** ساحت قدس و جلوه گاه
خداست
نيكبخت آن كه همچو پروانه *** در طواف است گرد آن
خانه
در روايات، هدف از حج ايجاد فلاح و رستگارى و تحوّل
روحى و اخلاقى در زائران و نزديك شدن آنان به خداوند ذكر شده است.
اگر حج گزاران با هدف تحوّل روحى و اخلاقى و اصلاح
خود، گام در اين مسير الهى بگذارند، با توجّه به جمعيّت انبوهى كه همه ساله به عمره
و حج مشرف مى شوند، بى شك اين تحوّل به خانواده ها و جامعه نيز منتقل خواهد شد.
هر مسلمانى كه به حج مى رود، اگر تصميم بگيرد كه در
طول سفر و هنگام بازگشت، اخلاق اسلامى را مراعات نموده، از كارهاى حرام بپرهيزد و
واجبات دينى را آن گونه كه خداوند مى خواهد انجام دهد و همين فكر و انديشه را به
فرزندان و خويشان و دوستان و همكاران خود نيز منتقل كند، قطعاً در جامعه تحوّل
اخلاقى مهمّى رخ خواهد داد و دشمنان در تهاجم فرهنگى خود ناكام خواهند شد.
مجموعه حاضر، بخشى از آموزه هايى است كه معصومان(عليهم
السلام) به عنوان راهنمايى زائران خانه خدا بيان
فرموده اند. اميد است با عمل به آن، خود را به حضرت
حق نزديك و از بركات و نورانيت اين سفر الهى و معنوى كاملا بهره مند گردند.
اى خداى مقصد و مقصود من *** اى تو هم سوداى من هم
سود من
خواب و بيدارى من از بهر تو است *** الفت و آزادى ام
در شهر تو است
من ندارم حاجتى جز روى تو *** من نجويم مقصدى جز كوى
تو
از تو غير از تو ندارم حاجتى *** جز به ذكر تو نبينم
راحتى
تشنه ام سيرابيم در دست تو است *** تابش و بينائيم
پابست تو است
خسته ام آسايش جانم تويى *** درد دارم درد و درمانم
تويى
سيّدعلى قاضى عسكر
معاون آموزش و پژوهش
بعثه مقام معظّم رهبرى
وجوب حج
قال على(عليه
السلام):
«فَرَضَ عَلَيْكُمْ حَجَّ
بَيْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلاَْنَامِ».(1)
«خداوند حجّ خانه با احترام خويش را كه قبله مردمانش قرارداده
است، بر شما واجب گردانيد.»
قال على(عليه
السلام):
«فَرَضَ حَجَّهُ وَأَوْجَبَ
حَقَّهُ وَكَتَبَ عَلَيْكُمْ وِفَادَتَهُ فَقَالَ سُبْحَانَهُ:
} وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ
حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلا وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللّهَ
غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمِينَ{ .(2)
«خداوند حجّ را واجب و اداى حقّ آن را
لازم و زيارتش را بر شما مقرّر ساخت، پس
فرمود: حقّ خداوند بر مردمانى كه توان رسيدن به آن خانه را دارند، آن است
كه حجّ خانه خدا را بجاى آورند و آن كس كه كفر پيشه كند، پس همانا خداى از تمامى
جهانيان بى نياز است.
فلسفه حجّ
قال على(عليه
السلام):
«جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ
عَلامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَاِذعانَهُمْ لِعِزَّتِهِ».(3)
«خداوند حجّ را نشانه قرار داد تا بندگان در برابر عظمت او فروتنى
نموده، به عزّت و بزرگوارى پروردگار اعتراف كنند.»
قال عَليّ(عليه
السلام):
«جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ
لِلاِْسْلامِ عَلَماً وَ لِلْعَائِذِينَ حَرَماً».(4)
«خداوند حجّ و كعبه را نشان و پرچمى براى اسلام
قرار داد و براى پناه آورندگان، آنجا را خانه امن
ساخت...»
حج وسيله تقويت دين
قال عَلِيّ(عليه
السلام):
«وَ الْحَجَّ تَقْوِيَةً
لِلدِّينِ».(5)
«خداوند حج را وسيله تقويت دين قرار داد.»
حج آرام بخش دل ها
قال الباقر(عليه السلام):
«الحَجُّ تَسْكِين القُلُوبُ».(6)
«حجّ آرامش بخش دلها است.»
تارك حج
قال رسول الله(صلى
الله عليه وآله):
«مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَحُجَّ
فَلْيَمُتْ إِنْ شَاءَ يَهُودِيّاً وَ إِنْ شَاءَ نَصْرَانِيّاً».(7)
پيامبر (صلى الله عليه وآله)
فرمود:
هر كس حجّ به جاى نياورده بميرد ]به
او گفته شود [اگر خواهى يهودى بمير و اگر خواهى
نصرانى.
همين مضمون در روايت ديگرى از ششمين پيشوا، حضرت امام صادق(عليه
السلام) نقل شده است.(8)
اين روايات بيانگر اهمّيت و جايگاه والاى حج در اسلام
است به گونه اى كه تارك اين فريضه مهمّ، چونان انسان مسلمان خارج شده از دين به
شمار مى آيد.
حج و رستگارى
از امام باقر (عليه السلام)
پرسيدند:
حج را چرا حجّ نامگذارى كردند؟
«قَالَ حَجَّ فُلانٌ أَيْ
أَفْلَحَ فُلانٌ».(9)
«فرمود: فلان كس حجّ كرد يعنى رستگار شد.»
ارزش حج
محمّد بن مسلم گويد:
امام باقر (عليه السلام)
يا امام صادق(عليه السلام)(10)
فرمود:
«وَدَّ مَنْ فِي الْقُبُورِ
لَوْ أَنَّ لَهُ حَجَّةً وَاحِدَةً بِالدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا».(11)
«مردگان در گورهايشان آرزو مى كنند:
كاش دنيا و آنچه در دنيا هست را داده و به جاى آن
پاداش يك حج به آنها داده مى شد.»
حق حج
قال الإمام زَيْنُ العابِدِين(عليه
السلام) فِي رِسالَةِ الحُقُوق:
«حَقُّ الْحَجِّ أَنْ تَعْلَمَ
أَنَّهُ وِفَادَةٌ إِلَى رَبِّكَ وَفِرَارٌ إِلَيْهِ مِنْ ذُنُوبِكَ وَ فِيهِ
قَبُولُ تَوْبَتِكَ وَقَضَاءُ الْفَرْضِ الَّذِي أَوْجَبَهُ اللَّهُ تَعَالَى
عَلَيْكَ».(12)
امام سجّاد (عليه السلام) زينت
عبادت كنندگان در رساله حقوق فرمود:
«حقّ حجّ بر تو آن است كه بدانى، حجّ وارد شدن به محضر ربّ و
پرورش دهنده تو است، و گريختن از گناهانت به سوى او است، و در حجّ توبه ات پذيرفته
مى شود، و اداى تكليفى است كه خداوند آن را بر تو واجب گردانيده بود.»
خداجويى
قال الصادق(عليه
السلام):
«مَنْ حَجَّ يُرِيدُ اللَّهَ
عَزَّ وَ جَلَّ لا يُرِيدُ بِهِ رِيَاءً وَ لا سُمْعَةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ
الْبَتَّةَ».(13)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
«كسى كه حجّ انجام دهد و خدا را اراده كند و قصد ريا و شهرت طلبى
نداشته باشد قطعاً خداوند او را خواهد بخشيد.
پاداش حجّ
قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله) :
«لَيْسَ لِلْحِجَّةِ
المَبْرُورَةِ ثَوابٌ اِلاّ الجَنَّةَ»(14)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
فرمود:
«حجّ مقبول پاداشى جز بهشت ندارد.»
تأثير حج
هشام بن حكم گويد:
امام صادق (عليه السلام)
فرمود:
مَا مِنْ سَفَر أَبْلَغَ فِي لَحْم وَ لا دَم
وَ لا جِلْد وَ لا شَعْر مِنْ سَفَرِ مَكَّةَ وَ مَا أَحَدٌ يَبْلُغُهُ حَتَّى
تَنَالَهُ الْمَشَقَّةُ.(15)
هيچ سفرى مانند سفر مكّه در گوشت و خون و پوست و موى انسان تأثير نمى گذارد و
هيچ كس جز با سختى و مشقت به آنجا نمى رسد.
نقش نيّت در حجّ
قَالَ الصَّادِقُ (عليه السلام) :
لَمَّا حَجَّ مُوسَى (عليه السلام) نَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ (عليه السلام) فَقَالَ لَهُ مُوسَى يَا جَبْرَئِيلُ... ما
لِمَنْ حَجَّ هَذَا الْبَيْتَ بِنِيَّة صَادِقَة وَ نَفَقَة طَيِّبَة؟ قَالَ:
فَرَجَعَ إِلَى اللَّهِ عَزّوَجَلّ، فَأَوْحَى اللَّهُ تَعالى إِلَيْهِ; قُلْ لَهُ:
أَجْعَلُهُ فِي الرَّفِيقِ الاَْعْلَى مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ
الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقاً. (16)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
هنگامى كه موسى (عليه السلام) حج انجام داد
جبرئيل بر وى نازل شد، سپس موسى (عليه السلام) به او گفت:
اى جبرائيل:
براى كسى كه حجّ اين خانه را با نيّتى صادق و هزينه اى پاك به جاى آورد چه
پاداشى مقرّر شده است؟
جبرئيل بدون پاسخ به سوى خداوند عزّوجلّ بازگشت ] و
پاسخ آن را جويا شد [ خداوند به او وحى كرده و فرمود:
به او بگو:
وى را در ملكوت اعلى همراه و همنشين با پيامبران و صدّيقان و شهيدان و صالحان
قرار خواهم داد و اينها همراهان خوب و شايسته اى هستند.
ورود در نور
عبدالرَّحْمانِ بن سَمُرَة گويد:
روزى نزد رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
بوديم آن حضرت فرمود:
إِنِّي رَأَيْتُ الْبَارِحَةَ عَجَائِبَ.
من ديشب شگفتى ها و عجائبى را ديدم!
ما گفتيم: اى رسول خدا، جان و خانواده و اولادمان فدايت باد چه ديديد؟ براى ما
بگوييد:
فقال:...
رَأَيْتُ رَجُلا مِنْ أُمَّتِي مِنْ بَيْنِ
يَدَيْهِ ظُلْمَةٌ وَ مِنْ خَلْفِهِ ظُلْمَةٌ وَ عَنْ يَمِينِهِ
ظُلْمَةٌ وَ عَنْ شِمَالِهِ ظُلْمَةٌ وَ مِنْ تَحْتِهِ ظُلْمَةٌ، مُسْتَنْقِعاً فِي
الظُّلْمَةِ فَجَاءَهُ حَجُّهُ وَ عُمْرَتُهُ فَأَخْرَجَاهُ مِنَ الظُّلْمَةِ وَ
أَدْخَلاهُ فِي النُّورِ.... (17)
فرمود:
مردى از امّت خود را ديدم كه، از روبرو و پشت سر و از سوى راست و چپ و از زير
پا، تاريكى وى را فراگرفته و غرق در ظلمت بود، در اين حال حج و عمره او آمده، و وى
را از ظلمت و تاريكى رها ساخته، در نور وارد كردند.
ورود به محضر حقّ
قالَ عَلِىٌّ(عليه
السلام):
اَلْحَاجُّ وَالْمُعْتَمِرُ وَفْدُ اللَّهِ،
وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ يُكْرِمَ وَفْدَهُ وَ يَحْبُوَهُ بِالْمَغْفِرَةِ. (18)
على (عليه السلام) فرمود:
حج گزار و عمره گزار، واردشدگان بر خداوند مى باشند و بر خدا است كه وارد شده بر خود را گرامى داشته، او را مشمول مغفرت و
آمرزش خويش قرار دهد.
ميزبانى خداوند
قال الصّادق(عليه
السلام):
إِنَّ ضَيْفَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَجُلٌ
حَجَّ وَ اعْتَمَرَ فَهُوَ ضَيْفُ اللَّهِ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى مَنْزِلِهِ. (19)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
مردى كه حج يا عمره انجام دهد ميهمان خدا است و تا زمانى كه به منزل خود بازگردد
در اين ميهمانى قرار دارد.
حج و جهاد
قال رسول الله(صلى
الله عليه وآله):
جِهادُ الْكَبيرِ والصَّغيرِ والضَّعيفِ
والْمَرأَةِ الْحَجُّ والْعُمْرَةُ.(20)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
فرمود:
جهاد بزرگ و كوچك، زنان و افراد ناتوان حج و عمره است.
حج برتر از عمره
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) به
عثمان بن أبى العاص فرمود:
اِعْلَمْ اَنَّ الْعُمْرَةَ هِيَ الْحَجُّ
الأصْغَرُ، وَاَنَّ عُمْرَةً خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيا وما فيها وَحَجَّةً خَيْرٌ مِنْ
عُمْرَة. (21)
بدان عمره همان حج اصغر است. و همانا يك عمره از دنيا و آنچه در آن است بهتر و
بالاتر است. و نيز بدان كه حج از عمره برتر و بهتر است.
ريزش گناهان
قال رسول الله(صلى
الله عليه وآله):
اَىُّ رَجُل خَرَجَ مِنْ مَنزِلِه حاجّاً
اَوْ مُعْتَمِراً، فكُلَّما رَفَعَ قَدَماً وَوَضَعَ قَدَماً، تَناثَرَتِ
الذُّنُوبُ مِنْ بَدَنِهِ كَما يَتَناثَرُ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ، فَاِذا وَرَدَ
الْمَدينَةَ وصافَحَنى بِالسَّلامِ، صافَحَتْهُ المَلائِكَةُ بِالسَّلامِ،
فَاِذا
وَرَدَ ذَالْحُلَيْفَةَ واغْتَسَلَ، طَهَّرَه اللّهُ مِنَ الذّنُوبِ، وَإِذا لَبِسَ
ثَوْبَيْنِ جَديدَيْنِ، جَدَّدَ اللّهُ لَهُ الْحَسَناتِ واِذا قالَ: لَبَّيْكَ
اللّهُمَّ لَبَّيْكَ، أَجابَهُ الرَّبُّ عَزَّوَجَلّ: «لَبَّيْكَ و سَعْدَيْكَ،
اَسْمَعُ كَلامَكَ و اَنْظُرُ اِلَيْكَ، فَاِذا دَخَلَ مَكَّةَ وطافَ و سَعى بَيْنَ
الصَّفا والْمَروَةَ وَصَلَ اللّهُ لَهُ الْخَيْراتِ... .(22)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
هرمردى كه براى حج ياعمره از منزل خود بيرون رود، پس هر قدمى كه برمى دارد و به
زمين مى گذارد، گناهان از بدن او فرو مى ريزند، همان گونه كه برگ از درخت.
پس آن گاه كه وارد مدينه شده و به وسيله سلام با من مصافحه كند، فرشتگان به
وسيله سلام به او دست داده، مصافحه مى كنند. وآن گاه كهواردذوالحليفه (مسجد شجره)
گرديده و غسل كند، خداوند وى را از گناهان پاك گرداند.
و آنگاه كه دو جامه جديد احرام را بر تن كند، خداوند پاداش ها و حسنات جديد به
او عنايت مى كند، و آن گاه كه لبّيك اللّهم لبّيك گويد خداوند عزّوجل به او پاسخ مى دهد:
لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْك كلام و سخن تو را مى شنوم، و به تو
] با نظر عنايت [مى نگرم،
و آن گاه كه وارد مكه شده، طواف و سعى بين صفا و مروه را انجام دهد، خداوند خيرات و
خوبى ها را پيوسته بر او نازل كند... .
پذيرش دعا
قالَ رَسُولُ اللّه(صلى
الله عليه وآله):
اَرْبَعَةٌ لاتُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ حَتّى
تُفْتَحَ لَهُمْ اَبْوابُ السَّماءِ و تَصيرَ إلَى الْعَرْشِ:
اَلْوالِدُ لِوَلَدِهِ، والْمَظْلُومُ عَلى
مَنْ ظَلَمَهُ، والْمُعْتَمِرُحَتّى يَرْجِعَ،والصّائِمُ حَتّى يُفْطِرَ. (23)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
چهارنفرند كه دعاى آنان برنمى گردد تا آن كه درهاى آسمان براى آنها گشوده شده و
به عرش الهى برسد:
1ـ دعاى پدر براى فرزند
2ـ دعاى مظلوم عليه ظالم
3ـ دعاى عمره گذار تا زمانى كه برمى گردد.
4ـ دعاى روزه دار تا هنگامى كه افطار كند.
دستيابى به دنيا و آخرت
قالَ رَسُولُ اللّه(صلى
الله عليه وآله):
مَنْ اَرادَ الدُّنْيا والآخِرَةَ
فَلْيَؤُمَّ هذَا البَيْتَ، فَما أتاهُ عَبْدٌ يَسْأَلُ اللّهَ دُنْيا اِلاّ
أَعْطاهُ اللّهُ مِنْها، ولا يَسْأَلُهُ آخِرَةً اِلاّ ادَّخَرَ لَهُ مِنْها. (24)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
هركس دنيا و آخرت را مى خواهد، آهنگ اين خانه كند، همانا بنده اى به آن جا
نيامده و از خداوند دنيا را نخواسته مگر آنكه بدان دست يافته و خداوند حاجت او را
برآورده ساخته است، و نيز از خداوند آخرت را طلب نكرده مگر آن كه پذيرش اين درخواست
را براى وى ذخيره كرده است.
حج آگاهانه
قالَ رَسُولُ اللّه
(صلى الله عليه وآله) في خُطْبَتِهِ يَوْمَ الْغَدير:
مَعاشِرَ النّاسِ، حُجُّوا الْبَيْتَ
بِكَمالِ الدّينِ والتَّفَقُّه، ولاتَنْصَرِفُوا عَنِ الْمَشاهِدِ اِلاّ بِتَوْبَة
واِقْلاع. (25)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) در
خطبه روز غدير فرمود:
اى مردم، خانه خدا را با بصيرت و ديندارى كامل زيارت كنيد واز آن
مكان ها جز با توبه و رهاشدن از گناه باز نگرديد.
شرط حضور
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) كَانَ أَبِي يَقُولُ:
مَنْ أَمَّ هَذَا الْبَيْتَ حَاجّاً أَوْ
مُعْتَمِراً مُبَرَّأً مِنَ الْكِبْرِرَجَعَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَهَيْئَةِ يَوْمَ
وَلَدَتْهُ أُمُّهُ. (26)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
پدرم امام باقر (عليه السلام) پيوسته مى فرمود:
كسى كه براى حج يا عمره قصد اين خانه كند، در حالى كه از كبر و خودپسندى برى باشد،
از گناهان پاك مى شود همانند روزى كه از مادر متولّد شده است.
بركات حج
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ: قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (عليه السلام) :
حُجُّوا وَ اعْتَمِرُوا، تَصِحَّ
أَبْدَانُكُمْ، وَ تَتَّسِعْ أَرْزَاقُكُمْ، وَ تُكْفَوْا مَؤُوناتِ عِيَالِكُمْ،
وَقَالَ:
الْحَاجُّ مَغْفُورٌ لَهُ وَمَوْجُوبٌ لَهُ الْجَنَّةُ،
وَمُسْتَأْنَفٌ لَهُ الْعَمَلُ، وَمَحْفُوظٌ فِي أَهْلِهِ وَ مَالِهِ. (27)
از امام صادق (عليه السلام) روايت شده كه فرمود:
] پدرم [على بن
الحسين (عليه السلام) فرمود: حج و عمره به جاى آوريد
تا بدن هاى شما سالم، روزى هاى شما افزون، و هزينه هاى خانواده
] و زندگى [شما
تأمين گردد.
امام همچنين فرمودند:
حاجى آمرزيده مى شود، بهشت بر او واجب مى گردد، نامه عمل او از نو نوشته مى شود
و مال و خانواده اش در امان مى مانند.
حجّ مردود
عَنْ أَبِي جَعْفَر الْبَاقِرِ (عليه السلام) قَالَ:
مَنْ أَصَابَ مَالا مِنْ أَرْبَع لَمْ
يُقْبَلْ مِنْهُ فِي أَرْبَع: مَنْ أَصَابَ مَالا مِنْ غُلُول أَوْ رِبًا أَوْ
خِيَانَة أَوْ سَرِقَة لَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ فِي زَكَاة وَ لا صَدَقَة وَ لا حَجّ
وَ لا عُمْرَة. (28)
امام باقر (عليه السلام) فرمود:
كسى كه از چهار طريق مال و پولى به دست آورد.
] هزينه كردن آن [ در
چهار چيز پذيرفته نشود:
كسى كه پولى را از راه آلودگى و فريب، ربا، خيانت و دزدى به دست
آورد ] مصرف آن [در
زكاة، صدقه و حج و عمره پذيرفته نگردد.
حج با مال حرام
قال أبو جعفر (عليه السلام) :
لا يَقْبَلُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ حَجّاً ولا
عُمْرَةً مِنْ مال حرام.(29)
امام باقر (عليه السلام) فرمود:
خداوند حج و عمره گزاردن با مال حرام را نمى پذيرد.
اخلاق حاجى
عَنْ أَبِي جَعْفَر (عليه السلام) قَالَ:
مَا يُعْبَأُ مَنْ يَسْلُكُ هَذَا الطَّرِيقَ
إِذَا لَمْ يَكُنْ فِيهِ ثَلاثُ خِصَال: وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اللَّهِ، وَحِلْمٌ يَمْلِكُ بِهِ غَضَبَهُ، وَ
حُسْنُ الصُّحْبَةِ لِمَنْ صَحِبَهُ. (30)
امام باقر (عليه السلام) فرمود:
كسى كه به حج مى رود و اين راه را طىّ مى كند اگر سه خصلت در وى نباشد مورد
عنايت و توجه قرار نمى گيرد:
1ـ ورع و پارسائى كه او را از گناه باز دارد.
2ـ صبروبردبارى كه بتواند خشم خود را در اختيار گيرد.
3ـ خوش رفتارى با همراهان.
حج موفق
قال رسول الله(صلى
الله عليه وآله):
مَنْ حجَّ أوِ اعْتَمَرَ فَلَمْ يَرْفَثْ
وَلَمْ يَفسُقْ يَرْجِع كَهَيئَةِ يَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.(31)
كسى كه حج يا عمره انجام دهد و در آن گناه و فسقى مرتكب نگردد، برمى گردد،
همانند روزى كه از مادر متولد شده است.
اقسام حجّ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
الْحَجُّ حَجَّانِ: حَجٌّ لِلَّهِ، وَ حَجٌّ
لِلنَّاسِ، فَمَنْ حَجَّ لِلَّهِ كَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ الْجَنَّةَ، وَ
مَنْ حَجَّ لِلنَّاسِ كَانَ ثَوَابُهُ عَلَى النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(32)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
حج بر دو نوع است:
حج براى خدا و حج براى مردم، پس آن كس كه براى خدا حج گزارد پاداشش را از خدا
بهشت مى گيرد. و آن كس كه براى مردم حج مى گذارد پاداشش در روز قيامت بر عهده مردم
است.
اقسام حاجيان
معاوية بن عَمار گويد:
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
الْحَاجُّ يَصْدُرُونَ عَلَى ثَلاثَةِ
أَصْنَاف: فَصِنْفٌ يَعْتِقُونَ مِنَ النَّارِ، وَ صِنْفٌ يَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ
كَيَوْم وَلَدَتْهُ أُمُّهُ، وَصِنْفٌ يُحْفَظُ فِي أَهْلِهِ وَ مَالِهِ، فَذَلِكَ أَدْنَى
مَا يَرْجِعُ بِهِ الْحَاجُّ.(33)
حاجيان به سه دسته تقسيم مى شوند:
يك دسته از آتش دوزخ رهايى مى يابند، و دسته ديگر از گناهان پاك مى شوند همانند
روزى كه مادر آن ها را بزاد، و دسته سوم خاندان و مال آنها ايمن و بيمه شود و اين
كمترين پاداشى است كه حاجيان دريافت مى كنند.
حاجيان نا موفّق
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله) :
يَأتي عَلَى النّاسِ زَمانٌ يَحُجُّ أغنِياءُ
أمَّتي لِلنُّزهَةِ، وأوْساطُهُمْ لِلتِجارةِ، وقُرّاؤُهُمْ للريّاءِ والسُّمْعَةِ
وفُقَرائُهُم لِلمسألةِ.(34)
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود:
زمانى بر مردم خواهد آمد كه: ثروتمندان امت من براى تفريح و خوشگذرانى، و قشر
ميانه براى داد و ستد و قاريان براى ريا و شهرت و فقيران براى درخواست به حج مى روند.
سلوك با همسفران
قال الصادق(عليه السلام):
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) :
وَطِّنْ نَفْسَكَ عَلَى حُسْنِ الصِّحَابَةِ
لِمَنْ صَحِبْتَ فِي حُسْنِ خُلْقِكَ، وَ كُفَّ لِسَانَكَ، وَ اكْظِمْ غَيْظَكَ، وَ
أَقِلَّ لَغْوَكَ، وَ تَفْرُشُ عَفْوَكَ، وَ تَسْخُو نَفْسَكَ.(35)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
خويشتن را آماده ساز تا با هر كس همراه مى شوى همنشينى خوب و خوش اخلاق باشى،
زبانت را نگه دار و خشمت را فرو نشان، كار بيهود و بى فايده كم كن عفو و بخشش ات
رابراى ديگران بگستران و سخى و گشاده دست باش.
آزار در راه
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
مَنْ أَمَاطَ أَذًى عَنْ طَرِيقِ مَكَّةَ
كَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً وَ مَنْ كَتَبَ لَهُ حَسَنَةً لَمْ
يُعَذِّبْهُ. (36)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
كسى كه در راه مكّه آزارى ببيند، خداوند براى او حسنه اى مى نويسد، و كسى كه
خداوند براى او حسنه اى بنويسد، او را عذاب نمى كند.
مرگ در راه
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَان عَنْ أَبِي
عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ:
مَنْ مَاتَ فِي طَرِيقِ مَكَّةَ ذَاهِباً أَوْ جَائِياً أَمِنَ مِنَ الْفَزَعِ
الاَْكْبَرِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. (37)
عبدالله بن سنان گويد:
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
كسى كه در راه رفتن يا بازگشتن از مكه بدرود حيات گويد، از ترس و هراس روز قيامت
ايمن گردد.
انفاق در حج
قال الصّادق (عليه السلام) :
«دِرْهَمٌ فِي الْحَجِّ أَفْضَلُ مِنْ
أَلْفَيْ أَلْف فِيمَا سِوَى ذَلِكَ مِنْ سَبِيلِ اللَّهِ».(38)
«امام صادق (عليه السلام) فرمود:
يك درهم در راه حجّ هزينه كردن، بهتر و بالاتر از دو ميليون درهم است كه در غير
حجّ در راه خدا هزينه شود.»
فلسفه احرام
عَنِ الرِّضَا(عليه السلام):
فَاِنْ قالَ: فَلِمَ اُمِرُوا بِالإحْرامِ؟
قيل: لاَِن يَتَخَشَّعُوا قَبْلَ دُخُولِ حَرَمَ اللَّهِ عزّوجلّ وَ اَمْنِهِ وَ
لِئَلاّ يَلْهُوا وَ يَشْتَغِلُوا بِشَيْء مِنْ أمْرِ الدُّنْيَا وَزِينَتِهَا وَ
لَذَّاتِهَا وَ يَكُونُوا جَادِّينَ فِيمَا هُمْ فِيهِ قَاصِدِينَ نَحْوَهُ،
مُقْبِلِينَ عَلَيْهِ بِكُلِّيَّتِهِمْ، مَعَ مَا فِيهِ مِنَ التَّعْظِيمِ لِلَّهِ
تَعالى وَ لِبَيْتِهِ، وَالتَّذَلُّلِ لاَِنْفُسِهِمْ عِنْدَ قَصْدِهِمْ إِلَى
اللَّهِ تَعالى وَوِفَادَتِهِمْ إِلَيْهِ، رَاجِينَ ثَوَابَهُ، رَاهِبِينَ مِنْ
عِقَابِهِ، مَاضِينَ نَحْوَهُ، مُقْبِلِينَ إِلَيْهِ بِالذُّلِّ وَ الِاسْتِكَانَةِ
وَ الْخُضُوعِ. (39)
امام رضا (عليه السلام) فرمود: اگر
گويند: چرا مردم به احرام امر شده اند؟ پاسخ داده شود:
براى اينكه مردم پيش از ورود به حرم خدا و جايگاه امن او خاشع و
فروتن شوند، و به چيزى از امور دنيا و لذت ها و زينت هاى آن خود را مشغول و سرگرم
نكنند، و براى كارى كه آمده اند و قصد انجام آن را دارند صابر و شكيبا باشند و با
تمام وجود به آن بپردازند و به آن رو كنند، علاوه بر اينها در احرام، تعظيم خداوند
و خانه او، تواضع و ذلت درونى قاصدين او، و وارد شدن بر او است، در حالى كه اميد
پاداش از او دارند و از عقاب و مجازات او ترسناك اند، و با حالت فروتنى و تواضع و
خوارى رو به سوى او دارند.
ادب احرام
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) :
إِذَا أَحْرَمْتَ فَعَلَيْكَ بِتَقْوَى
اللَّهِ، وَ ذِكْرِ اللهِ كَثِيراً، وَ قِلَّةِ الْكَلامِ إِلاّ بِخَيْر، فَإِنَّ
مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ يَحْفَظَ الْمَرْءُ لِسَانَهُ إِلاّ
مِنْ خَيْر. (40)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
هنگامى كه محرم شدى، بر تو لازم است كه باتقوا باشى، خداوند را بسيار ياد كنى،
جز به نيكى سخن نگويى، پس همانا درست و كامل شدن حج و عمره به آن است كه انسان زبان
خود را جز به نيكى باز نكند.
لبيك حقيقى
قالَ رَسُولِ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
ما مِنْ مُلَبٍّ يُلَبّى اِلاّ لَبّى ما عَنْ
يَمينِهِ وَشِمالِهِ مِنْ حَجَر اَوْ شَجَر اَوْ مَدَر حَتّى تَنْقَطِعَ الاَرْضُ
مِن هاهُنا و هاهُنا.(41)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:
هيچكس لبيك نمى گويد مگر آنكه از سوى
راست و چپ، سنگ و درخت و كلوخ با او لبيك گويند، تا آن جا كه زمين را از اينجا و
آنجا پشت سر گذارد.
شعار حجّ
قالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) :
أَتَانِي جَبْرَئِيلُ (عليه السلام) فَقَالَ:
اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يَأْمُرُكَ اَنْ تَأْمُرَ أَصْحَابَكَ
أَنْ يَرْفَعُوا أَصْوَاتَهُمْ بِالتَّلْبِيَةِ فَإِنَّها شِعَارُ الْحَجِّ.(42)
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود:
جبرئيل(عليه السلام) نزد من آمد و گفت: همانا خداى عزّوجل تو را فرمان مى دهد كه
به ياران و اصحاب خود دستور دهى صدايشان را به لبيك گفتن بلند كنند زيرا آن شعار حج
است.
ورود آگاهانه
قالَ الباقِرُ(عليه السلام):
مَنْ دَخَلَ هذَا الْبَيْتَ عارِفاً بِجَميع ما اَوْجَبَهُ الله
عَلَيْهِ كانَ آمِناً في الآخِرَةِ مِنَ الْعَذابِ الدّائِمِ.(43)
امام باقر(عليه السلام) فرمود:
هركس داخل اين خانه شود، و نسبت به همه آنچه خداوند بر او واجب فرموده آگاه
باشد، از عذاب هميشگى روز قيامت ايمن خواهد بود.
ايمن از خشم خدا
عبدالله بن سنان گويد:
از امام صادق(عليه السلام) پرسيدم: فرموده خداوند عزّوجلّ «وَمَنْ
دَخَلَهُ كانَ آمِناً(44) كه هركس داخل آن گردد در
امان است، آيا مراد خانه است يا حرم؟
قَالَ: مَنْ دَخَلَ الْحَرَمَ مِنَ النَّاسِ مُسْتَجِيراً بِهِ
فَهُوَ آمِنٌ مِنْ سَخَطِ اللَّهِ... .(45)
امام صادق(عليه السلام) فرمود:
هركس از مردم داخل حرم شود و به آن جا پناه آورد از خشم خداوند در امان خواهد
بود.
مكّه حرم خدا و رسول
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(عليه السلام) قَالَ:
مَكَّةُ حَرَمُ اللَّهِ وَ حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ أَمِيرِ
الْمُؤْمِنِينَ(عليه السلام)، الصَّلاةُ فِيهَا بِمِائَةِ أَلْفِ صَلاة،
وَالدِّرْهَمُ فِيهَا بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَم، وَ الْمَدِينَةُ حَرَمُ اللَّهِ وَ
حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ـ صَلَوَاتُ اللَّهِ
عَلَيْهِمَا ـ الصَّلاةُ فِيهَا بِعَشَرَةِ آلافِ صَلاة وَ الدِّرْهَمُ فِيهَا
بِعَشَرَةِ آلافِ دِرْهَم.(46)
امام صادق(عليه السلام) فرمود:
مكّه حرم خداوند و حرم فرستاده او ]محمّد بن
عبدالله(صلى الله عليه وآله)[ و حرم امير مؤمنان على
بن ابى طالب(عليه السلام)است ]يك ركعت[
نماز در آن برابر با يك صد هزار نماز، و يك درهم انفاق در آن برابر با يك صد هزار
درهم است. و مدينه حرم خدا و حرم رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و حرم امير مؤمنان
على بن ابى طالب(عليه السلام) است، نماز در آن ده هزار نماز و انفاق يك درهم در آن
ده هزار درهم پاداش دارد.
آداب ورود به مسجد الحرام
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(عليه السلام) قَالَ:
إِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَادْخُلْهُ حَافِياً عَلَى
السَّكِينَةِ وَ الْوَقَارِ وَ الْخُشُوعِ... .(47)
امام صادق(عليه السلام) فرمود:
هنگامى كه به مسجد الحرام وارد شدى، با پاى برهنه و با آرامش و متانت و خشوع
داخل شو.
پىنوشتها:
1 ـ نهج البلاغة: خ1
2 ـ وسائل الشيعه: 11/15 ـ نهج البلاغه: خ1
در نهج البلاغه «فَرَضَ حَقَّهُ وَ أَوْجَبَ حَجَّهُ...» آمده است.
3 ـ نهج البلاغه، خ1
4 ـ وسائل الشيعة: 11/15 ـ نهج البلاغه: خ1
5 ـ نهج البلاغه: خ1
6 ـ بحار الانوار: 75/183
7 ـ مستدرك الوسائل: 8/18 ـ محجّة البيضاء: 2/145
8 ـ محجّة البيضاء: 2/145
9 ـ وسائل الشيعة: 11/103 ـ علل الشرايع: 411/1
10 ـ ترديد از راوى است.
11 ـ وسائل الشيعة: 11/110 ـ تهذيب الاحكام: 5/23
12 ـ من لا يحضره الفقيه: 2/620/3214
13 ـ وسائل الشيعة: 11/109 ـ ثواب الاعمال: 70/2
14 ـ سنن ترمذى: 3/175/8190
15 ـ الكافى: 4/262/41
16 ـ من لا يحضره الفقيه: 2/235/287
17 ـ أمالى صدوق: 301 / 342 ـ مستدرك الوسائل: 8 / 39
18 ـ وسائل الشيعه: 4/116 ـ تحف العقول: 123
19 ـ خصال: 127 ـ وسائل الشيعه: 14/586
20 ـ سنن نسائى: 5/114
21 ـ معجم الكبير طبرانى: 9/44/8336
22 ـ الحجّ والعمره في القرآن والحديث: 148/325
23 ـ كافى: 2/510/6
24 ـ مسند الامام زيد: 197
25 ـ الحج والعمرة في القرآن و الحديث، 257/718
26 ـ كافى: 4/252/2
27 ـ كافى: 4/252/1
28 ـ امالى صدوق: 442 ـ وسائل الشيعه: 11/145
29 ـ بحارالانوار: 93/120
30 ـ كافى: 4 / 286 / 2
31 ـ سنن دارقطنى: 2 / 284
32 ـ ثواب الاعمال: 74/16
33 ـ تهذيب الأحكام: 5/21/59
34 ـ تاريخ بغداد: 10/296 ـ الحجّ والعمرة في الكتابوالسنّة: 244/672
35 ـ كافى: 4/286/3
36 ـ كافى: 4/547/34
37 ـ تهذيب الاحكام: 5/23/68
38 ـ تهذيب الأحكام: 5/22
39 ـ عيون اخبار الرضا: 2/258 ـ وسائل الشيعه: 12/314
40 ـ كافى: 4/337/3
41 ـ سنن ابن ماجه: 2/975/2921
42 ـ مستدرك الوسائل: 9/177 ـ سنن دارمى: 1/462/1755
43 ـ عوالى اللّآلى: 2/84/227
44 ـ آل عمران: 96
45 ـ كافى: 4/226/1
46 ـ كافى: 4/586/1
47 ـ كافى: 4/401
