مكه پيش روست

در دل سياه شب ستون اتوبوس ها به سوي مكه مكرمه در حركت است. همسفراني كه درمجتمع پذيرايي چيزي خريده اند به خوردن آن مشغول مي شوند . خيلي ها هم ترجيح مي دهند چيزي نخورند تا راحت تر بتوانند اعمال خود را انجام دهند. قبل از اينكه حركت كنيم سري به پمب بنزين مجتمع زدم كه بنزين و گازوئيل عرضه مي كرد . عربستان يكي از ارزان ترين كشورهاي جهان در زمينه قيمت بنزين است . بهاي هر ليتر بنزين با درجه اكتان ( اشتعال ) بالا در سرتاسر اين كشور معادل 12 سنت ( كمي بيشتر از 100تومان ) ‌است . راننده ها تا جايي كه باك آنها جا دارد آنرا از بنزين پر مي كنند. اغلب آنها باخانواده مسافرت مي كنند و محرم هستند و قصد عمره دارند. بازار خودرو در عربستان در اختيار كشورهاي آسياي شرقي و بخصوص دو كشور ژاپن و كره جنوبي و در مرحله سوم آمريكا است . سليقه عربها اين سالها بيشتر به خودروها شاسي بلند جا دار مايل شده است .

در آخرين روزهاي ماه شعبان هستيم .آمارها نشان مي دهد كه امسال و بواسطه شيوع آنفلوآنزاي نوع جديد از عده زائران بشدت كاسته شده است . هر سال در اين موقع ،  شهرهاي مدينه منوره و مكه مكرمه پر از زائراني بود كه از اقصي نقاط دنياي اسلام به عربستان سعودي مي آمدند تا عمره كنند كه به انجام آن در ماه مبارك رمضان در همه ي  مذاهب اسلامي سفارش و تاكيد شده است .

آنفلوآنزا خسارت سختي به اقتصاد عربستان زده است . همين چند ماهي كه از شيوع بيماري مي گذرد ، بيش ازنيمي از هتل هاي اين كشور  بنا برگزارشها ورشكسته شده اند . در همين حال كشورهاي بيشتري اعلام كرده اند كه زائران خود را به حج تمتع نخواهند آورد و يا عده آنها را محدود مي كنند و اين يعني يك فاجعه ! تمام و كمال براي اقتصاد عربستان سعودي كه بعد از نفت به گردشگران مذهبي اتكا دارد . ايران از اولين كشورهايي بود كه اعلان كرد براي جلوگيري از خسارت هاي انساني عمره را متوقف و از عده زائران خود در تمتع مي كاهد. سازمان حج و زيارت ايران اعلام كرده است كه برخی مشکلات پیش آمده در حج تمتع امسال مانند شیوع بیماری آنفلوانزا و در پی آن کاهش زائرین اعزامی به خانه خدا، خسارتی بالغ بر 60 میلیارد تومان به این سازمان وارد آورده  است.

سال گذشته كه خبري از آنفلوآنزاي نوع جديد نبود بيش از يك ميليون زائر عمره گزار فقط در ماه مبارك رمضان به مكه مكرمه وارد شدند و در آخرين روز از اين ماه شريف بنابر برآوردها نزديك به سه ميليون نفر،  به عده حجاج تمتع آن سال در آخرين نماز عشا ماه شركت كردند.

در طول مسير جا به جا و نقطه به نقطه رستوران و پمپ بنزين و دستگاههاي خودپرداز ! بانكهاي سعودي ديده مي شود. نمي دانم آنها هم مي شود ساعتها در يك روز و يا چند روز تعطيلي پشت سر هم " خارج از سرويس"‌باشند و پول به مشتري درمانده ندهند ؟! در هر حال راننده هاي سعودي آنقدر به آنها و كارشان اطمينان دارند كه با كارت بانكهاي خود از خانه خارج و راهي جاده مي شوند كه اين قدر از اين به قول ما ايراني ها عابر بانك در جاده درست شده است .

در واحدهاي پذيرايي بين راهي بيشر از صندلي تخت به چشم مي خورد . ظاهرا سعوديها ترجيح مي دهند روي تخت و حين پشت دادن به پشتي و لميدن روي تشكچه غذا بخورند  و نوشابه هاي با برند آمريكايي – اگر چه در جده پر شده باشد - سر بكشند .

در قسمت دوم سفر بيش از دو ساعت است كه سوار بر اتوبوس در حال حركت هستم . سرتاسر اتوبان بيش از 400 كيلومتري مدينه – مكه را چراغ كشي كرده اند و چراغ هاي وسط جاده به ديد راننده ها كمك مي كند . اولين نشانه هاي مكه مكرمه سوسوي نوري است كه از دور به چشم مي خورد . هنوز كيلومترها به شهر خدا مانده است . راننده هايي كه جلوي اتوبوس ما حركت مي كنند با راهنما زدن سمت هايي را كه راننده ما بايد بپيچد به او حالي مي كنند.

ساعت حدودا 2 نيمه شب است كه بتدريج وارد حريم شهر مكه مكرمه مي شويم . اولين نشانه علائم "‌حد حرم "‌است . از اينجا به بعد فقط مسلمانان حق عبور دارند . براي غير مسلمانها جاده اي از بيرون مكه مكرمه كشيده اند كه با تابلويي معلوم است . آن جاده از ميان كوههاي شمالي مكه مكرمه مي گذرد جايي كه غزوه حنين نيز در بخشي از آن رخ داد .

كساني كه مكه مكرمه را نديده اند و با ذهنيت يك شهر تاريخي و مذهبي وارد آن مي شوند شايد در تصوير ذهني خود از اين شهر ، آنرا شهري با خانه هاي قديمي و سنگي و آجرهاي خشتي ، با گذرگاههاي باريك و احتمالا سنگفرش و خانه هايي حداكثر دو طبقه مانند آنچه در فيلم محمد رسول الله ( صلَّی اللّه علیه و آله وسلَّم ) مصطفي عقاد ديده اند ، ترسيم كنند . در اولين نگاه ،‌ همه اين تصوير سازيها رنگ مي بازد. مكه مكرمه به جز بخش هايي از آن كه آنها نيز خيلي تاريخي و قديمي نيستند ،‌تقريبا شهري با معماري جديد است و حتي كنار خانه خدا مجتمع اي ساخته اند به نام خيريه كه تعداد طبقات آنرا هم به جهت بلندي آن و هم به واسطه نوع معماري خاصش كه شكلي حلزوني و پيچيده به آن داده اند، نتوانستم بشمارم .

مكه شهري امروزي است با خيابانهاي وسيع و اغلب دوبانده يكي براي رفت و ديگري برگشت.  دراين ساعت شب و در اين حاشيه شهر مغازه هاي زيادي  همچنان باز است . اغلب اين مغازه ها فروشگاههاي عرضه مواد غذايي هستند .  مكه شهري كاملا كوهستاني است . از چند تونل و خيابان مكه مي گذريم تا مقابل هتل "دارهادي " محل بعثه مقام معظم رهبري متوقف مي شويم .مدير و كاركنان ثابت هتل بلافاصله به استقبال مي‌ آيند . چاي آماده كرده اند و كارگران بنگلادشي هتل آماده اند تا وسايل را تحويل گرفته و به اتاق ها ببرند . راننده اتوبوس اصرار دارد كه ساكها و چمدانهاي مسافران را خودش پياده كند. در دلم به او احسن مي گويم و اينكه حتما بدنبال صواب خدمت به زائران است. همين كه آنها را تخليه مي كند از زائران مي خواهد كه "‌هديه "اي به او بدهند و همراه با درخواست خود توضيح مي دهد كه فلسطيني است و طرفدار حماس ،‌ روي اينكه طرفدار حماس است چند بار تاكيد مي كند و اين يعني اينكه انعام بيشتري به من بدهيد !!  نمي دانم كه آيا اودر نزد مامورين سعودي هم همين را خواهد گفت . دولت سعودي بشدت مخالف حماس است . آنهايي كه پولي در دسترس دارند هديه اي به راننده مي دهند. خيلي ها مثل من بعد از تن كردن لباس احرام چيزي همراه خود برنداشته اند و هر آنچه دارند داخل ساكها و چمدانهاست . هتل سه برج دارد و از هتل هاي پنج ستاره ! مكه مكرمه است . حداقل دو تا از ستاره هايش به نظرم اضافي است . اتاق من در طبقه هشتم هتل قرار دارد و محلي كه دو هفته قرار است در آن كار خبري كنم در طبقه چهارم همين ساختمان !

اي بر لب‌هاي ديگران ترانه‌ساز، آهنگ نيستان خويش کن!

خداوندا ! در قرآنت ( به ابراهيم )‌فرمودي و فرموده ات درست است كه :" مردم را به حج فراخوان تا پياده و سواره برمركب هاي لاغر اندام از هر راه دور به سويت آيند ." خداوندا ! من اميدوارم از كساني باشم كه دعوتت را پاسخ گفته اند . از سرزمين و راه دوري آمده ام ، ‌ندايت را شنوا و پذيرا و فرمانبردارت مي باشم ،‌ و اين همه به فضل و احسان توست ، پس سپاس ترا سزد كه مرا به آن توفيق بخشيدي كه به سويت تقرب جويم و نزديكي به سوي تو و جاه و منزلت نزد تو و مغفرت گناهانم را خواستار شوم كه بر من به لطف خويش ببخشايي . خداوندا ! درود فرست بر محمد و آلش ، و بدنم را بر آتش حرام ساز ، و از عذاب و كيفرت امانم ده به رحمتت اي مهربانترين مهربانان ." ...

همه كساني كه با هم به مكه مكرمه مشرف شديم  سرگرم كارهاي خود شده اند . چند نفري به اتاق هايشان در هتل رفته اند و انجام اعمال را به فرصتي ديگر احتمالا موكول كرده اند و چند نفري نيز كه بناي انجام مناسك و خروج از احرام را دارند ، قصد تشرف به مسجد الحرام را دارند. با آقاي معماريان و چند نفري از دوستان گروه تلويزيوني حج همراه مي شوم . اتوبوس ها در بيرون در هتل آماده هستند. ايران در مكه مكرمه يك شبكه اتوبوسراني براي زائران خود دارد كه 24ساعته و رايگان زائران را به حرم مي برد و به هتل باز مي گرداند. فاصله هتل با حرم در حدود سه كيلومتر و احتمالا كمي بيشتر است .يك كيلومتر و نيم اين مسير را بايد در تونل طي كرد كه منطقه عزيزيه – محلي كه بعثه در آن واقع شده - را به محدوده حرم مطهر وصل مي كند. تونل هاي متعددي در مكه مكرمه بخش هاي مختلفي از شهر را به هم متصل مي كند.

تا به اذان صبح حدودا سه ساعتي مانده است . فرصت خوبي است . اگر به موقع برسيم مي توانيم اعمالمان را تا قبل از نماز صبح تمام كنيم .

هم آقاي معماريان و هم من قبلا توفيق تشرف داشته ام ولي سه نفر از دوستان تلويزيون بار اول است كه سعادت زيارت خانه خدا را مي يابند. با اين وصف كاملا احساس مي كنم كه وجود همه ي ما را التهابي زيبا و دلنشين فراگرفته است . شوق زيارت خانه خدا دعاي همه روزه ما و بخصوص ضجه هاي شب هاي قدر ما بود. شب هاي قدر ديگري پيش روي است .

يكي دو روز ديگر ماه نو خواهد شد و رمضان مي آيد .  

در پايان تونل كه به پايانه مانندي ختم مي شود . اتوبوس از حركت مي ايستد . گلدسته هاي حرم شريف پيدا مي شود. سبحان الله - سبحان الله – ماشاالله – الحمدالله – يا حي يا قيوم -  بسم الله الرحمن الرحيم كه برجسته ترين صفات ذات اقدس الهي را در خود را دارد و او است كه ارحم الراحمين است .  همه با هم شروع به خواندن دعاي ويژه ورود  ا زروي كتاب راهنماي مصور انجام اعمال عمره مي كنيم. كارهاي ساختماني گسترده اي براي توسعه حرم همچنان در جريان است . ما از سمت صفا و مروه مشرف مي شوم . ساعت نزديك به دو بامداد است و شايد هم كمي از آن گذشته باشد . ساعتي در دست ندارم . مي خواهم زمان برايم بايستد . زيارت خانه خدا نهايت آرزوي من بوده است .

از سمت مروه به كساني كه در مسعي هستند مي پيونديم و به سمت صفا مي رويم . بين دو كوه صفا و مروه در پايين كوه 394 متر و در بالاي آن 420 متر فاصله است.

حضرت آدم ( علیه السلام ) زماني كه از بهشت رانده شد بر صفا فرود آمد و حضرت حوا ( علیه السلام ) بر مروه - و حضرت هاجر ( علیه السلام ) در طلب آب براي فرزند خود اسماعيل ( علیه السلام ) هفت بار مسير صفا و مروه را طي كرد تا به اذن الهي زمزم بارو شد و هنور هم زائران خانه خدا را سيراب مي كند .

شروع سعي بين صفا و مروه از صفا شروع مي شود و زائر بايد هفت بار اين مسير را طي كند .

صداي سنگين ثانيه هاي زمان را در قلبم كاملا حس مي كنم هر لحظه داريم به خانه خدا نزديك و نزديك تر مي شويم . سرم را به پايين انداخته ام از نگاه به خانه خدا شرم دارم . خداوندا تو ارحم الراحميني تو را به بزرگي ات ، تو را كه خالق من هستي و من بنده اي بسيار ضعيف ،  از تو مي خواهم ،‌التماس مي كنم كه من را مورد عفو و رحمت واسعه خودت قرار دهي يا ارحم الراحمين . بارالها بر كرده و ناكرده من تو آگاهي،‌ از من براي خطاهايم بگذر  و ياري ام نما تا ناكردهاي من آنچيزي باشد كه تو مي خواهي . پارسال كه توفيق تشرف يافتم  دانشمند محترم حضرت حجت الاسلام و المسلمين رضا مختاري در همين لحظات بود كه  تذكر داد"‌كعبه پيش رو است " . به سجده مي رويم . دلم مي خواهد با خداي خودم كلي راز و نياز كنم . اين بار من اعمالم را از روي كتاب راهنما انجام مي دهم . دلشوره و نگراني بسياري نسبت به درستي و صحت اعمالم دارم . روحانيوني كه از سوي بعثه مقام معظم رهبري حتي در اين دل نيمه شب در حرم براي راهنمايي زائران حضور دارند ،‌مايه و موجب قوت قلب من در انجام مناسك است .   از زير سالن قديمي صفا و مروه زير گذري را احداث كرده اند كه زائران با عبور از آن وارد محوطه و صحن مطاف مي شوند . همين كه از گذرگاه عبور مي كنم مقابل خود پله هايي را مي بينم كه مي توانم با عبور از روي آنها به صحن مطاف مشرف شوم .

اينجا محل و زمان ، زمان عهد كردن است : خداوند اگر آن چيزي هستم و يا خواهم بود كه تو مي پسندي و قبو ل داري ، اجازه بده به خانه ات نگاه كنم در غير اين صورت ، خدا  خودش مي داند كه به او چه گفتم و از او چه خواستم. الله اكبر - الله اكبر - سبحان الله - ماشاالله كعبه پيش روي من قرار دارد .

" سلام و رحمت و بركات خداوند بر تو اي پيامبر ،‌ به نام خدا و به ياري او و ياري از خداست و خواست، خواست خداست ،‌ سلام بر رسول خدا و آل او ، سلام بر ابراهيم خليل الله و آلش ،‌ سلام بر پيامبران خدا و فرستادگانش و سپاس مخصوص خداوند ، كه پروردگار جهانيان است.

خداوندا ! در قرآنت ( به ابراهيم )‌فرمودي و فرموده ات درست است كه :" مردم را به حج فراخوان تا پياده و سواره برمركب هاي لاغر اندام از هر راه دور به سويت آيند ." خداوندا ! من اميدوارم از كساني باشم كه دعوتت را پاسخ گفته اند .

از سرزمين و راه دوري آمده ام ، ‌ندايت را شنوا و پذيرا و فرمانبردارت مي باشم ،‌ و اين همه به فضل و احسان توست ، پس سپاس ترا سزد كه مرا به آن توفيق بخشيدي كه به سويت تقرب جويم و نزديكي به سوي تو و جاه و منزلت نزد تو و مغفرت گناهانم را خواستار شوم كه بر من به لطف خويش ببخشايي . خداوندا ! درود فرست بر محمد و آلش ، و بدنم را بر آتش حرام ساز ، و از عذاب و كيفرت امانم ده به رحمتت اي مهربانترين مهربانان ."

در اول قدم بايد به اقيانوس طواف كنان پيوست . سياه و سفيد ، سرخ و زرد ،‌ما همه برادران و خواهران يك پدر و مادر ،‌آدم و حوا هستيم . هيچ كس نمي تواند بركسي فخر بفروشد . زياده خواهي كند. تندي بگويد. اينجا حرم است . هفت بار به دورخانه آفريننده ام مي گردم.

حج در عين زيبايي مانند همه ي عباداتهاي اسلام ، ‌رمز و رازهاي خود را دارد و شايد بتوان و حتي گفت كه : "حج پر رمز و راز ترين عبادت اسلام است ."

"حج بر اساس دو عمل اصلي استوار است :1- طواف 2- سعي ، و اين دو عمل تجديد خاطره دو کاري است که هاجر و ابراهيم کرده اند.

به فرمان خداوند ، هاجر و کودک شير خوارش به اين سرزمين متروک و غريب و سوزان و خشک آمده اند ، ابراهيم اين دو را آورده است و در وسط اين دره اي که حتي خار و خسي از آن نمي رويد ، گذاشته و خود باز گشته است.

هاجر با ايمان و يقين و تکيه بر لطف خداوند ، توکل اين ماموريت شگفت را مي پذيرد.... توکل مطلق ! با اين همه مي بينيم که کودکش را در اين دره خشک به اميد خدا و توکل بر اراده او مي گذارد و در عين حال تنها و بي پناه بر پست و بلند اين کوه ها « مي دود و مي کوشد » تا مگر چشمه آبي يا آبداني بيابد و کودکش را و خودش را از عطش نجات دهد‌ . کوشش مطلق ! و اساس حج همين دو اصل است .

در هفت بار طواف برگرد کعبه. عدد هفت نشانه بي نهايت و بي شمار است ، يعني حرکت ابدي و همه عمر در مداري که محور اصلي اش خداست و مسير زندگي که از هر نقطه اي فاصله اش با کانون (خدا) يکي است و هر گامي جهتش به زندگي اي هاجر وار و پس از طواف ، بي درنگ ، هفت بار ميان دو کوه « سعي کردن ».

هجرت از " از خانه خويش " به " خانه خدا"، "خانه مُردم" ! اي بر لب‌هاي ديگران ترانه‌ساز، آهنگ نيستان خويش کن!

طواف: آفتابي در ميانه و برگردش، هر يک، ستاره‌اي، در فلک خويش.

* برداشتي از بخش هايي از كتاب حج مرحوم شريعتي

در تحليل اين گفته ها هستم كه هفت بار طواف به گرد خانه خدا پايان مي يابد. حالا بايد نماز طواف را به جاي آورد . حتي در اين ساعات اوليه بامداد هم پشت مقام حضرت ابراهيم (عليه السلام) به سختي مي توان جايي پيدا كرد . هنوز تا اذان صبح ساعتي وقت باقي است . در پشت مقام قرار مي گيرم . مامورين دائما به زائران تذكر مي دهند كه سريعتر نماز خود را بخوانند و حتي ديدم كه نه در يك مورد كه در چندين مورد !! دست نمازگزار را در حال اقامه نماز گرفته و او را به سويي رانده اند !. بعضي اينها فارسي را هم تا حدي يادگرفته اند.

آنها از ريزه كاريها و دقايق زبان فارسي بي اطلاعند و مثلا كاربرد لغات و معناي آنرا در بافت جملات نمي دانند و  در نتيجه در گذشته ديده بودم كه وقتي تذكري مي دهند ، توام با احترام و رعايت ادب نيست و موجبات سوء تفاهمي فراهم مي آمد. سال گذشته به بعثه مقام معظم رهبري توصيه كردم با اداره امورحرمين شريفين هماهنگي كنند كه عده اي از اين مامورين زبان فارسي را در كلاس هايي به بعثه تشكيل دهد ، بياموزند. از اين پيشنهاد حجت الاسلام و المسلمين حسيني شريف مسئول بعثه مقام معظم رهبري در عربستان سعودي كه امسال مسئوليت بعثه در عتبات عاليات را برعهده دارد ،‌ استقبال كرد ،‌ولي حرف اين بود كه بعيد بنظر مي رسد به دلايلي چند آنها از اين پيشنهاد استقبال كنند . اميدوارم اين پيشنهاد پيگيري شود. مامورين سعودي متاسفانه بعضا از شرايط ميزباني خوب استفاده نمي كنند و البته من هم تاييد نمي كنم كه زائري با ايستادن و يا نشستن در محلي نامناسب ،‌ مزاحم عبادت زائري ديگر گردد.

نيت نماز مي كنم و دو ركعت نماز طواف به جاي مي آورم. مقام ابراهيم سنگي است كه پس از ساختن خانه خدا ،خداوند به ابراهيم ( علیه السلام ) ‌ماموريت داد تا مردم را به حج دعوت كند . ابراهيم نيز بر بالاي اين سنگ ايستاد و مردم را به حج دعوت كرد. ( من لايحضره الفقيه ج 2 ص 131)

نماز طواف واجب بايد پشت مقام به جاي آورده شود . دو ركعت نماز پشت مقام معادل 6 بنده آزاد كردن است.

بعد از طواف و نماز طواف بايد هفت بار فاصله دوكوه صفا و مروه را سعي كرد. كارهاي ساختماني براي توسعه صحن با سرعت ادامه دارد . صداي دستگاههاي مختلف ساختماني به شدت گوش آزار است . نيت و سعي خود را شروع مي كنم . صفا كوهي بوده در قسمت شرقي مسجد الحرام و در دامنه كوه ابوقبيس كه الان كاخ ملك بر فراز آن ساخته شده است مروه كوهي است كه در دامنه كوه قعيقعان قرار داشته است . كوه صفا محلي است كه پيامبر بربالاي اين كوه رسالت جهاني خود را اعلام نمود : قولوا لااله الاالله تفلحوا

كارهاي توسعه اي محدوده صفا و مروه بخشي اش به سمت شعب ابوطالب است كه بخشي از آن كنار كوه خندمه است و مدخل آن محل تولد پيامبر بوده كه الان مكتبه المكه المكرمه (كتابخانه شهر مكه )‌در محل آن ساخته شده است . دراين محل مسلمانان سه سال محاصره اقتصادي بودند.

جواني لاغر اندام و سوخته از حرم آفتاب سوزان جايي در روي همين كره زمين ، خانه اجدادي ما ، ‌از كنارم به سرعت مي گذرد. تا منتهاي ديدن ، جمعيت در حال حركت است . همه يك كار مي كنند . و در بخشي از مسير بر سرعت رفتن خود مي افزايند . شايد به نشانه اينكه بايد بيشتر و بيشتر جست . همه ي عمر جستن حقيقت است و بس ! همچنان به آن سياه مي نگرم كه صاحب اصلي خانه است كه اسماعيل اين چنين بود ، و عيسي ( علیه السلام ) كه مديترانه اي بود ،‌ چشماني آبي و موهايي بور نداشت . از حضرت آدم ابوالبشر( علیه السلام ) تا خاتم پيامبران حضرت محمد مصطفي ( صلَّی اللّه علیه و آله وسلَّم ) اينجا حج كرده اند . معصومين اينجا بوده اند. اينجا شريف ترين نقطه روي زمين است .  

سعي هم تمام مي شود. اذان نماز شب را گفته اند . جماعتي براي آن اقامه نمي شود. هر مومني خودش مي تواند اين نماز را بخواند. در داخل صحن ها عده اي خواب هستند. راحت ! هيچ جاي راحت تر از خانه پدري نيست و خانه پدري سهم همه است و همه هم در آن جاي مي گيرند. زن ،‌مرد ، ‌سياه ،‌سفيد ، ‌سرخ و زرد ،‌ همه ي ما آفريده هاي يك خالق هستيم .

و در پايان هفتمين سعي ، بر بلنداي مروه، تقصير کن، آزاد شو ، از احرام بدر آي ، مسعي را ترک کن، تنها، تشنه و با دستان خالي، به سراغ اسماعيلت ...! از سنگستان مروه ، به سراغ زمزم رو، از آن بياشام.

تا دير نشده است بايد طواف و نماز طواف نسا را نيز انجام دهم. هر قدمي كه بر مي داري بايد با نام و ياد خداوند تبارك و تعالي باشد.

گفتن يك سبحان الله در مكه معادل با انفاق ماليات كوفه و بصره در راه خدا است ." امام سجاد (عليه السلام) - من لايحضره الفقيه ج 2ص 146) و مكه حرم خدا و حرم رسول خدا و حرم علي مرتضي اميرالمومنين ( علیه السلام ) است . يك نماز در مكه برابر با صد هزار نماز و يك درهم خرج كردن در راه آن برابر باصد هزاردرهم است . " امام صادق ( علیه السلام ) كافي ج 4 ص 586

شروع و خاتمه هر طواف از حجر الاسود است كه سنگي بهشتي مي باشد و آن سنگي سياه رنگ است كه در ركن شرقي كعبه شريف و در ارتفاع 10/1 سانتيمتري نصب شده است .

علي مرتضي ( علیه السلام ) مي فرمايد : چهار نقطه دنيا از باغهاي بهشت است . مسجد الحرام ، مسجد النبي ، مسجد بيت المقدس و مسجد كوفه (امالي طوسي ص 379)

كعبه داراي چهار ركن است . ركن اسود يا ركن حجر ،‌چون در اين ركن حجر الاسود نصب شده است . ركن عراقي چون به سمت عراق است . ركن غربي چون به سمت غرب است و ركن يماني چون به سمت يمن است . كمي مانده به ركن يماني محلي كه شكافته شد و فاطمه بنت اسد براي زايمان علي مرتضي ( علیه السلام ) ‌ وارد كعبه شد . اين حادثه سي سال پس از عام الفيل روز 13رجب اتفاق افتاد و علي عليه السلام در داخل كعبه چشم به جهان گشود.

مردي در حال طواف از كنارم مي گذرد .دائم حمد و سبحان الهي را مي گويد . به مستجار كه مي رسد با صدايي رسا شهادت مي دهد كه علي ( علیه السلام ) ولي خداست .

پيامبر اكرم در مورد ركن يماني فرموده است : هيچگاه كنار ركن يماني نيامدم ، مگر اينكه ديدم جبرئيل زودتر از من خود را به آن چسبانيده است . (كافي ج 4 ص 408 ) و از امام صادق ( علیه السلام ) نقل است كه فرمود : ركن يماني دري از درهاي بهشت است كه هيچگاه بسته نشده است . (بالا) بين ركن يماني و حجر الاسود 70 پيامبر خدا دفن هستند (بالا)‌ . بعد از حجر الاسود دركعبه قرار دارد به فاصله اين دو ملتزم مي گويند چون مردم دراين مكان دستها و سينه خود را به آن مي چسبانند و دعا مي كنند ،‌آنجا را ملتزم مي نامند.

در ادامه بايد از كنار حجر اسماعيل گذاشت . هيچ طواف كننده اي حق ورود به آنرا ندارد و بايد از بيرون خانه هاجر و اسماعيل عبور كند . حجر نيم دايره اي است از ركن عراقي تا ركن غربي - و هفتاد پيامبر الهي نيز دراين مكان دفن هستند. و ناودان طلا كه آب برسقف خانه خدا را به حجر مي ريزد . ناودان اوليه خانه خدا چوبي بود . گفته اند كسي كه زير ناودان طلا دعا كند ،‌دعايش مستجاب مي شود. انشاالله .

طواف پايان مي پذيرد . جرعه اي از زمزم مي نوشم كه نوشيدن آن براي طواف كننده مستحب است. زمزم در محلي  است كه آب زير پاي حضرت اسماعيل ( علیه السلام ) جاري گشت . اين چاه در 21متري كعبه به سمت حجر الاسود است به طرف كوه صفا، عمق چاه 30متر است .26 متر داراي آب و 4متر آن خشك است و چشمه اصلي آن به طرف حجر الاسود و كعبه است و هر ثانيه 11ليتر آب از آن استخراج مي شود . امام صادق ( علیه السلام ) ‌مي فرمايد : آب زمزم داروي درد كسي است كه آن را به قصد درمان بنوشد.

 * كعبه شناسي

كعبه، بيت‌الله الحرام، بيت العتيق، بيت‌الله، خانه خدا، دومين قبله مسلمانان، ساختمان چهار گوشه مسقفي است در داخل مسجدالحرام. نماي ظاهري خانه از سنگ سبز مايل به خاكستري است كه از كوه‌هاي مكه آورده‌اند. خانه كعبه در تمام مدت سال با پرده‌اي سياه كه حاشيه فوقاني آن قلاب دوزي شده پوشيده است.

بناي خانه كعبه بر روي پايه‌اي از سنگ مرمر است و آن پايه را «شاذروان» مي‌گويند. ساختمان مربع شكل خانه كعبه با زاويه‌هاي آن، چنان است كه بتواند فشار بادهاي سخت را بشكند و خانه را از آسيب نگاه دارد. بلندي خانه كعبه تقريباً پانزده متر است..

دَرِ خانه بر ضلع شرقي قرار دارد و بلندي آن از زمين دو متر است. براي در آمدن به خانه، بايد از نردبان استفاده شود. دَرِ خانه كعبه در تمام مدت سال بسته است، مگر هنگامي كه بخواهند داخل خانه را شست‌وشو كنند (اين مراسم در اين سال‌ها معمولاً در دو نوبت برگزار مي‌گردد) و يا شخصيت‌هاي بزرگ اسلامي را به زيارت درون خانه مشرف سازند. اما در سال‌هاي پيش، گاه خادمان كعبه در مقابل دريافت پول از زائران، رخصت مي‌داده‌اند تا به درون خانه بروند.

ركن‌ها

اگر خط‌هايي از مركز كعبه به چهار گوشه آن امتداد دهيم، اين خطوط در امتداد جهت‌هاي چهارگانه اصلي قرار مي‌گيرد، و اين گوشه‌ها ركن نام دارد. هر يك از چهار ضلع خانه يا چهار ركن آن به نامي موسوم است: ركن شمالي را عراقي، ركن غربي را شامي، ركن جنوبي را يماني و ركن شرقي را اسود مي‌نامند. اين ركن را اسود گويند، چون حجرالاسود در آن است. درون خانه كعبه مربع شكل و مسقف است. و كف خانه با سنگ مرمر سفيد و سياه فرش شده، در وسط آن سه ستون از چوب عود قرار دارد كه بسيار گران‌بهاست و گويند از عهد «عبدالله بن زبير» همچنان باقي است. سقف و ديوارهاي خانه از پرده‌هاي حرير سرخ پوشيده شده است. اين سقف در دوره سلطان عثماني به سال 959 تعمير شده. پرده‌ها را «سلطان عبدالعزيز» از پادشاهان عثماني در آن‌جا آويخته است. بر ديوارهاي دروني خانه لوحه‌ها نصب شده كه نام تعمير كنندگان و يا هديه كنندگان زيور در آنها ثبت شده است.

حجرالاسود

حجرالاسود در ركن شرقي به ارتفاع يك متر و نيم از زمين قرار گرفته است و آن سنگي است سياه، مايل به سرخي، بيضي شكل به قطر سي سانتي‌متر كه در آن نقطه‌هاي قرمز ديده مي‌شود و در پوششي از نقره است و علامت شكستگي دارد، علت اين شكستگي آسيب‌هايي است كه در طول زمان بر اين سنگ مقدس وارد آمده است.

نخستين آسيبي كه تاريخ اسلام آن را نشان مي‌دهد، ضربه‌هايي است كه به وسيله سنگ پرتاب، هنگام محاصره «حجاج بن يوسف ثقفي» بدان رسيد. ديگر شكستگي‌هاي آن از فتنه قرامطه است. در اين فتنه، قرمطيان بر مكه تاختند، مردمِ آن را كشتند، به خانه كعبه بي‌حرمتي كردند و حجرالأسود را با خود به بحرين بردند. حجرالأسود مدت بيست و دو سال در بحرين قرار داشت و سپس در سال 329 هجري قمري نخست به كوفه و سپس به مكه منتقل شد و روز سه شنبه دهم ذوالحجه همان سال در محل خود نصب گرديد.

ميزاب

ناودان يا ميزاب، بر بام خانه بين ركن شمالي و غربي و بر فراز جايي است كه به نام حجر اسماعيل است. گويند اين ناودان را نخست حجاج بن يوسف نهاد تا باران بر بام خانه جمع نشود، سپس «وليد بن عبدالملك» آن را در زر گرفت. به سال 455 هجري قمري بنوالطيب آن را به يمن بردند كه حاكم يمن آن را خريد و به مكه برگرداند. به سال 959 هجري قمري «سلطان سليمان قانوني»، ميزاب را از نقره ساخت و به سال 1021 «سلطان احمد» آن را به ناوداني از نقره منقش به طلا و مينا و لاجورد تبديل كرد. در سال 1273 «سلطان عبدالمجيد» ميزابي از طلا براي خانه كعبه فرستاد كه هم اكنون باقي است.

حطيم و حجر اسماعيل( علیه السلام )

درباره تحديد حطيم اختلاف است. بيشتر اهل سنّت به مقابل ديواري كه حجر اسماعيل( علیه السلام ) ناميده مي‌شود حطيم مي‌گويند، ولي شيعيان حطيم را ميان حجرالاسود و مقام ابراهيم( علیه السلام ) و در كعبه مي‌دانند. حجر اسماعيل( علیه السلام ) با ديواري به ارتفاع 31/1 محدود است. مؤلف «معجم معالم الحجاز» مي‌نويسد: امروز نزد مردم مكه معروف است كه حطيم ميان ركن و زمزم و مقام ابراهيم( علیه السلام ) است كه طواف از آن‌جا آغاز مي‌شود.

ملتزم

آن قسمت از ديوار خانه كه پشت ديوار كعبه نزديك ركن يماني واقع است، ملتزم نام دارد. آن را ملتزم گويند چون حاجيان خود را موظف مي‌دانند كه در آن‌جا دعا كنند.

بخش "كعبه شناسي " اين نوشته از سايت بعثه مقام معظم رهبري و بخش هاي حديثي آن از سفرنامه قبلي ام " و من نه ذره اي در اين اقيانوسم " نقل شد.

از لباس احرام تا كفن چيني ، بازار مسلمين در اشغال زرد ها

شب به نيمه رسيده است كه از حرم بيرون مي آيم . هوس يك نوشيدني خنك كرده ام .خيابان غزه در شمال حرم را به پيش مي روم تا به مغازه اي برسم . خياباني كه به شلوغي بيش از حد در مكه معروف است ، اين روزها عجيب خالي از زائران عرب و بخصوص فلسطيني شده است كه بطور معمول در تشرف هاي خود در اين محل مسكن مي گيرند و رستورانهاي پرتعداد خيابان نيز پاتوق آنهاست كه قليان هم پاي ثابت آن است . آنفولانزا و بيم از آن عجيب اقتصاد گردشگري عربستان را در برگرفته است. اگر وضعيت به همين منوال پيش برود ، بسياري ورشكست خواهند شد . اين نظر من نيست نظر اغلب هتل داران ،‌مغازه داران و حتي راننده تاكسي هاي مكه است .

بر اساس سهم بازار باید گفت که چین بخش قابل ملاحظه ای از بازار سوغاتی را در عربستان که فقط سالانه میلیونها نفر به قصد حاجی شدن به آن می روند ، در اختیار دارد . تنها در فصل عمره امسال که با پایان رمضان آنهم خاتمه می یابد ، قرار است 620 هزار زائر ایرانی به عربستان بروند که مردمانی پولدار شناخته می شوند و در عین حال سنت سختی هم در خرید سوغاتی دارند .برآورد می شود که فقط زائران ایرانی میلیونها دلار را با خرید کالاهای ارزان قیمت چینی به جیب فروشنده های دو شهر مقدس مکه مکرمه و مدینه منوره بریزند .

اين روزها اخبار قتل عام مسلمانان ارومچي مركز ايالت مسلمان نشين چين نيز در صدر اخبار رسانه هاست . سازمانهاي حقوق بشري بارها از وضعيت بد زندگي و محدوديت ها در برگزاري آيين هاي ديني خود گزارش داده اند.

چینی ها که سالها بی دینی را در پرتوی اندیشه های مائو تبلیغ می کردند ، اینک که رو به بازار  آورده اند ، هر آنچه حتی در زندگی عبادی مسلمانان مورد استفاده قرار می گیرد مانند جانماز - تسبیح ، صلوات شمار ، کلاه ، شال ، و... به جز "مهر" نماز را که درعربستان اعتقادی به آن نیست ، تولید و در بازار عرضه می کنند . شاید تاکنون کسی این سوال را نپرسیده چرا یک کشور مسلمان مانند ایران خودمان که دارای منابع بزرگ نفتي و تاسيسات و امكانات پتروشيمي است برای در اختیار گرفتن فقط بازار تسبیح در عربستان بر نداشته که سالانه میلیونها رشته آن فقط در این کشور بفروش می رسد. در نظر داشته باشید که تایوان تنها از محل تولید و صدور اسباب بازی و چتر هر سال میلیونها دلار درآمد دارد و رهبران آن نشان داده اند که اصل " مزیت نسبتی " را در اقتصاد خوب می دانند.

* انقلاب ديچيتال چهره عربستان سعودی را خیلی زودتر از آنچه تصور می شد ، تغییر داده است . بازار تلفن های همراه در این کشور برآورد شده که در بخش های سخت افزاری و نرم افزاری بازاری میلیارد دلاری باشد. از ضریب نفوذ تلفن همراه درعربستان سعودی آماری موثق در دست نیست ولی براساس قرائن  می توان نفوذ آنرا در حد رو به رشد و دارای آینده خوب برآورد کرد. بازار گوشي نيز به ميزان زيادي در دست چين است.

• میلیونها زائری که برای عمره و حج تمتع هر سال به عربستان سعودی می روند به صنعت هتل سازی در این کشور و بخصوص دو شهر مکه مکرمه ومدینه منوره رونق داده است . دولت عربستان طرح هاي بزرگی را در حال اجرا دارد که با تکمیل شدن آن تا سال 2013 میلادی چهره شهر مکه کاملا دگرگون شده و علاوه بر اینکه دهها هتل جدید و مدرن در آن ساخته می شود ، فضای شهر و چشم انداز حرم شریف الهی نیز بهبود می یابد.

• عربستانی ها حتی  در شهرهای مقدس مدینه منوره و مکه مکرمه ، از یک زندگی شبانه خاص برخوردارند که ضمن شباهت های ظاهری به لحاظ محتوایی تفاوت های اساسی با نوع غربی آن دارد. بویژه درتابستان که دمای هوا امکان بیرون آمدن در فضای آزاد را نمی دهد ، خانواده های عربستانی شب ها از خانه خارج می شوند که دمای هوا قابل تحمل است . آنها ساعات شب را در مل ها ( مجموعه های خرید بسیار بزرگ ) می گذرانند ، خرید می کنند و شام می خورند و حتی بچه هایشان جایی برای بازی دارند و شب که ازنیمه گذشت راهی خانه می شوند."فست فوت " یا غذای آماده ، در سالها ي  اخیر نه فقط به عنوان یک نوع غذا که یک لغت ! وارد زبان عربی شده و مغازه هایی که این نوع غذا را عرضه می کنند خیلی سریع در این کشور در حال رشد هستند و چند شبکه زنجیره ای نیز در این سالها در شهرهای بزرگ آن مانند ریاض – جده – مکه مکرمه و مدینه منوره شکل گرفته است.

در دو شهر مدینه منوره و مکه مکرمه که امسال و بطور متوسط هر روز نزدیک به سی هزار ایرانی در هر یک از آنها حضور داشت ، هیچ رستوران و یا حتی فست فوتی که غذاهای این کشور را بفروشد ، وجود ندارد .

* با همه تسهیلاتی که دولت عربستان برای ازدواج مردان این کشور با دختران هموطن خود قائل شده به دلایلی چند که یکی ازآنها هزینه های بالای ازدواج و انتظارهای خانواده های دو طرف است ، سعودی ها ازدواج با دیگر دختران عرب را ترجیح  می دهند و دختران سعودی خواستگاران خود را باید از میان تنوعی از مهاجرانی بپذیرند که ازدواج با این دختران می تواند در عین حال تضمینی برای ادامه اقامت آنها در این کشور باشد .

مهاجرت های متنوعی که عربستان اجازه انجام آنرا داده است و ازدواج های صورت گرفته ، نسلی از دو رگه هایی را وارد جامعه این کشور کرده است که ضمن داشتن ریشه های خود ، تحت تاثیر فرهنگ و آموزه های جامعه عربستان سعودی است و هجرت هر یک از آنها به سرزمین پدری می توانند این اندیشه ها را هر چه بیشتر نشر دهد .

* آنفولانزاي نوع جديد موسوم به N1H1 بيشتر از آنكه در عربستان به مساله اي در حوزه بهداشت عمومي مبدل شود ،‌ ويروسي شده كه به جان بخش اقتصاد متكي بر گردشگري مذهبي اين كشور افتاده است. اقتصاد عربستان سعودي به دو منبع  توليد و صادرات نفت و زائران حرمين شريفين وابسته است.

آمارها نشان مي دهد كه از ابتداي تابستان امسال كه موضوع شيوع بيماري آنفولانزاي نوع جديد در جهان جدي شد ، از شمار زائراني كه براي زيارت به عربستان مي روند به ميزان زيادي كاسته شده است .

نتيجه اين كاهش ،‌ركودي است كه اينك در بخش هاي مختلفي خدماتي ديده مي شود. هتل هاي شهر مكه مكرمه كه در سالهاي گذشته در اين روزها كمتر جايي براي پذيرش مسافر داشتند ، اين روزها آنقدر ظرفيت خالي دارند كه مشتري جمع كن ها براي آنها در مناطق پررفت و آمد شهر دنبال مسافر هستند.

شلوغ ترين خيابان مكه را مي توان خيابان "غزه " معرفي كرد كه در ضلع شمالي حرم واقع شده است . در اين منطقه بازارهاي متعدد و عمده طلا فروشي هاي مكه مكرمه واقع شده است. سال گذشته در همين روزها امكان عبور از خيابانها و طول وعرض بازارهاي سنتي منطقه بواسطه تراكم جمعيت نبود . ترافيك در منطقه به حدي بود كه پليس دسته هاي نيرويي خود را در آن مستقر مي كرد تا خودروها را هدايت كنند. غزه به طور سنتي مركز تجمع و اسكان و استقرار عربهاي فلسطيني است كه براي زيارت خانه خدا مي آيند .

طلا فروشي هاي غزه  به گفته " عبدالله " شهروند يمن كه در " جوهره " براي يك شهروند سعودي كار مي كند ،‌ هيچ وقت چنين روزهاي كسادي را شاهد نبوده است .

در رستوران هاي منطقه غزه نيز كه در آن اغلب غذاهاي عربي – تركي و هندي و پاكستاني عرضه مي شود ، كمتر كسي را مي توان ديد كه براي صرف غذا نشسته باشد. كارگران متعدد رستوران " مطعم الشرافه  "‌ در خيابان غزه كه پارسال فرصتي براي سرخاراندن نداشتند ، اينك چشمشان يكسره به در است تا شايد مشتري اي از راه برسد.

ركود اقتصادي در بخش هاي خدماتي به كاهش قيمت ها انجاميده است . هتل هايي كه در يك سال پيش به كمتر از 30 دلار براي يك شب حاضر نبودند اتاقي معمولي به مسافري بدهند ، اينك حتي به 15 دلاركرايه براي يك شب نيز راضي هستند.

*  ديشب در خيابان غزه يك ايراني كه دنبال خريد كفن ! بود توجه تني چند از رهگذاران را براي صحبت هايش به زباني مخلوط از لغات عربي و فارسي جلب كرده بود . او كه نمي دانست به عربي هم به آنچه او مي خواهد "كفن " مي گويند ، منظورش را دائم با نشان دادن لباس تنش  نشان مي داد و فروشنده هم به او انواع پيراهن و لباس را عرضه مي كرد تا سرانجام يكي گفت كه منظور او " كفن " است و فروشنده با خنده و شوخي او را به پارچه فروش  همسايه خود ارجاع داد. در اين محل و بيرون از محوطه حرم شير آبي از چاه زمزم نصب كرده اند تا آنهايي كه كفن مي خرند ! آنرا در اينجا با آب زمزم بشويند و به اين ترتيب نظافت عمومي محوطه حرم حفظ شود.

پارچه موجود در بازار مكه مكرمه عمدتا چيني و در حجم بسيار كمي هندي ،‌پاكستاني و مصري است و من نمونه آماده اي از كفن را به صورت بسته بندي شده ديدم كه روي آن نوشته شده بود ساخت مصر – ولي اغلب مي گفتند كه نمونه هاي چيني آن دربازار بيشتر و فراوان تر و ارزان تر است .

* دو كشور روسيه و چين تلاش زيادي دارند تا بازارهاي منطقه خليج فارس را هر چه بيشتر به دست بياورند. دراين ميان روسیه با تجهیز كشورهای خلیج‌فارس به تجهیزات نظامی نقش خود را پررنگ‌تر كرده است و چین با افزایش صادرات كالاهای خود به كشورهای منطقه سعی كرده است به یك اهرم تبدیل شود.

در تقاطع روابط بين اروپا، آفريقا و خاوردور، خليج فارس نقش مهمي را بازي مي‌كند و با نگاهي به تحولات اخير بين‌‌‌المللي و تاريخ گذشته جهان مي‌توان متوجه شد كه تمامي كشورهاي جهان نگران تحولات در خليج‌فارس هستند. پس از كشف نفت در خليج‌فارس در سال‌هاي بسيار دور و بعد از جنگ جهاني اول، شركت‌هاي نفتي غربي به اين منطقه هجوم آوردند، ولي در خليج‌فارس همواره مسايل سياسي و استراتژيك پابه‌پاي مسايل اقتصادي نقش كليدي داشته‌اند. خليج فارس، طول دو قرن گذشته تحت سلطه بريتانيا بوده است و پس از آن نيز آمريكا ،‌هند و كشورهاي منطقه هر يك به سهم و قدرت خود منطقه را كنترل و سعي كردند در مقابل حضور امپراطوري روسيه در اين منطقه ايستادگي كنند. از سوي ديگر امپراطوري چين كه اكنون نقش مهم و بي‌چون و چرايي را در جهان ايفا مي‌كند، در برخي از مسائل خليج فارس ايفاگر نقش اصلي است.

روسيه در اين ميان مناسبات اقتصادي و سياسي بيشماري دارد و اكنون با كشورهاي منطقه نظير امارات روابط بسيار مناسبي را برقرار كرده است و به‌دليل همين مناسبات، چين و روسيه به رقيب يكديگر تبديل شده‌اند؛ ولي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، روسيه براي حفظ منافع خود در جهان با دولت‌هاي غربي وارد صحنه نبرد جديدي شد.

اگر بخواهيم مناسبات اقتصادي در اين منطقه بررسي كنيم، نفت كليد واژه اختلافات درخليج فارس محسوب مي‌شود. عربستان‌سعودي به تنهايي توليدي در حدود 262 ميليون بشكه دارد و عراق، امارات متحده عربي و ايراني نيز بلافاصله پس از عربستان از توليدكنندگان اصلي نفت هستند. هر يك از كشورهاي منطقه با در پيش گرفتن استراتژي‌هاي متفاوت، منافع بيشماري را از خليج فارس كسب مي‌كنند، ولي به‌رغم تمامي اين تفاوت‌ها، چالش‌‌هاي اقتصادي همچنان ادامه دارد و از سوي ديگر نمي‌توان نقش كليدي مسايل فرهنگي و اجتماعي را در روابط بين‌المللي و مسايل استراتژيك خليج فارس ناديده گرفت.

عربستان سعودي اكنون به‌عنوان كشور مهم و يكي از پيشرفته ترين و مدرن‌ترين كشورهاي خليج فارس مطرح است. سياست‌هاي اين كشور نه تنها از اتحاد خليج فارس چه از نظر مسايل اقتصادي وسياسي حمايت مي‌كند، بلكه اجازه نمي‌دهد كه روسيه به راحتي به منابع آبي خليج فارس دست پيدا كند و مستقيما از نفوذ هند به‌عنوان يكي از مستعمره‌هاي سابق انگليس جلوگيري مي‌كند. البته تمامي 19 كشور خليج فارس چه از روي ميل و چه به صورت اجباري از اين ديدگاه حمايت و قرارداد امنيتي را در خليج فارس به امضا رسانده‌اند.

پس از پايان جنگ جهاني دوم، سران دول غربي از حكومت شاه در ايران حمايت مي‌كردند و اين حمايت، نخستين نشانه از ناآرامي‌هاي اجتماعي را در خليج فارس به‌وجود آورد، ولي در همين حال مي‌توان از سياست كشورهاي خليج فارس در دهه 60 ميلادي به‌عنوان «سياست ويژه» ياد كرد. حفظ اتحاد و يكپارچگي در منطقه، نخستين موضوعي بود كه در اين سياست مورد بررسي قرار گرفت، ولي اين هدف پس از نخستين جنگ خليج فارس بسيار كمرنگ شد و به‌رغم تمامي تلاش‌‌ها براي حفظ يكپارچگي در خليج فارس مسايل به دو قسمت سياسي و اقتصادي تقسيم شد. بحرين، كويت، عمان، قطر، عربستان و امارات به يكديگر پيوستند و با آغاز دهه 80 ميلادي شوراي همكاري خليج فارس را تشكيل دادند. ولي با اين حال، نبايد نفوذ روسيه و چين را در پيشرفت‌هاي سياسي و اقتصادي ناديده گرفت. البته بايد به اين نكته توجه كرد كه روابط بين كشورهاي توليدكننده نفت و همتايان غربي آنان پس از نخستين بحران نفت در جهان دستخوش تغييرات فراواني شد. در آن دوران كشورهاي صنعتي مانند روسيه و چين سعي كردند براي كاهش گسترش نفوذ دول خليج‌فارس، به منابع نفتي آنان دست پيدا كنند. در آن زمان، آنان با حمايت‌هاي ارتشي و ورود ماشين‌آلات صنعتي براي استخراج نفت بهترين استفاده را از موقعيت به‌وجود آمده، بردند و در نتيجه اين اقدامات، بين كشورهاي خاور دور شكاف ايجاد شد و سران غربي مجددا به صحنه رقابت بازگشتند.

چين و روابط استراتژيك در خليج فارس

افزايش قدرت اقتصادي و سياسي چين در جهان و تلاش اين كشور براي تبديل شدن به يكي از همكاران شوراي همكاري خليج‌فارس باعث شد كه چين مدرن امروزي تاثير مهمي را در منطقه ايفا كند. سفر«عبدالله بن عبدالعزيز آل سعود» پادشاه عربستان به پكن كه پس از مشكلات دولت‌هاي غربي با كشورهاي خاورميانه به‌وقوع پيوست، باعث شد چين به سرعت به دومين بازار بزرگ نفت جهان تبديل شود. با عبور ميزان روابط تجاري دوجانبه رياض و پكن از مرز 14 ميليون دلار، عربستان در بخش تصفيه نفت اين كشور سرمايه‌گذاري و خريدار اصلي موشك‌هاي چين شد و در عوض شركت‌هاي چين اجازه يافتند در بازار نفت عربستان سرمايه‌گذاري كنند. از سوي ديگر چين در دسامبر سال 2005 ميلادي، قرار داد 5 ميليارد دلاري با سران كويت براي ساخت پالايشگاه نفتي امضا كرد و در همين زمان مقامات پكن قرار داد تجاري را با ايران امضا كردند.

گسترش روابط چين با عربستان سعودي و ايران، اين كشور را به‌طور مستقيم در مقابل آمريكا و اتحاديه اروپا قرارداد. اين اتفاقات در حالي رقم خورد كه پرونده هسته‌اي ايران به مهم‌ترين موضوع در شوراي امنيت سازمان ملل متحد تبديل شده بود و پكن بدون توجه به نگراني اروپا و آمريكا، خواهان صبر وگفت‌وگو براي حل بحران هسته‌اي تهران شد.

پكن اكنون منافع اقتصادي غير قابل چشم‌پوشي درخليج فارس دارد؛ داشتن حق وتو و حضورش در بين 5 عضو اصلي شواري امنيت به اين كشور اجازه داده است تا به‌راحتي در اين منطقه حضور يابد؛ ولي وجود روسيه در مقابل چين كه مانند اين كشور از نفوذ كاملي برخوردار است، باعث نگراني سران پكن شده است.

روسيه و روابط استراتژيك در خليج فارس

مسكو كه خود يكي از توليدكنندگان مهم نفت و گاز در جهان است در اين ميان نگران مساله «تامين انرژي جهاني» است. «ولاديمير پوتين» نخست‌وزير كنوني و رئيس‌جمهوري سابق روسيه، سياست‌هاي كرملين را به گونه‌اي رقم زده است كه اين كشور نيز به بازيگر مهمي در جهان امروزي تبديل شده است و اكنون اين روند تا جايي گسترش پيدا كرده است كه كشورهاي شرقي و سران خاورميانه نگران اين نفوذ هستند. نفوذ و تاثير روسيه در جهان در مشكلات كنوني خاورميانه نظير درگيري بين اسرائيل‌ـ‌فلسطين، اسرائيل‌ـ‌لبنان و پرونده هسته‌اي ايران به‌خوبي نمايان شده است. دراين ميان مسكو كه يكي از اعضاي كميته «چهار جانبه» نيز است، تلاش‌هاي خود را بر برقراري صلح متمركز كرده است. اين مساله به مسكو اجازه داده است تا مانند واشنگتن «داعيه» اجراي دموكراسي در خاورميانه را پيش بگيرد.

در اين ميان رفتارهاي سياسي روسيه، مانند دعوت از جنبش «حماس» به مسكو، وعده ارسال كمك‌هاي مالي به فلسطين، برقراري روابط سياسي و امنيتي با سوريه، مدرن‌سازي تجهيزات ارتشي اين كشور، به‌دليل اصلي نگراني سران غربي تبديل شده است. بي‌توجهي كرملين به انتقاد آمريكا واسرائيل و انعقاد قرارداد براي تامين احتياجات دفاعي ايران، روسيه را نيز مانند چين به يكي اهرم‌هاي خليج فارس تبديل كرده است.

كرملين كه در جهان نقش دو جانبه‌ ايفا مي‌كند، از سوي ديگر نگران حفظ روابط با سران غرب به‌ويژه اروپايي ‌ها است. به‌رغم اينكه مقامات بلندپايه سياسي روسيه پس از ابراز نگراني سران آمريكا و اسرائيل، اعلام كردند كه اين كشور ديگر با تهران قرارداد جديدي را امضا نكرده‌اند، ولي هنوز سران غربي نگران هستند كه «محمود احمدي نژاد» رئيس‌جمهوري ايران به ادعاي آنها از وجود روسيه براي تجهيز نظامي ايران جهت رويارويي با اروپا و آمريكا استفاده ببرد. روسيه سعي كرد با ارايه پيشنهاد به تهران مبني بر غني‌سازي در خاك روسيه و جلوگيري از به ادعاي غربي ها دستيابي تهران به تكنولوژي توليد بمب اتم،‌امري كه ايران قويا و دائما آنرا رد مي كند ، اين نگراني‌ها را كاهش دهد، ولي اين كشور همچنان نقش مهمي را در تكميل نيروگاه‌هاي ايران ايفا مي‌كند كه اين مساله خود قسمتي از نفوذ اين كشور در خليج فارس است.

در انتها مي‌توان گفت كه هر دو كشور روسيه و چين سعي كردند با استفاده از پتانسيل‌هاي كشورشان نفوذ خود را در خليج فارس و خاورميانه افزايش دهند. روسيه با آموزش جوانان اين منطقه در زمينه‌هاي مختلف تخصصي و تجهيز كشورهاي منطقه به تجهيزات نظامي و توليد ماهواره‌هاي جاسوسي نقش خود را پررنگ‌تر كرده است و از سوي ديگر، چين با افزايش صادرات كالاهاي خود به كشورهاي منطقه و انعقاد قراردادهاي مهم تجاري سعي كرده است به يك اهرم در منطقه تبديل شود. پس مي‌توان گفت كه چين و روسيه در عين حال كه در اين منطقه رقيب يكديگر محسوب مي‌شوند، ولي در خطوط موازي در حال حركت هستند و طي سال‌هاي متمادي آينده در تقاطع مناسبات خاورميانه به يكديگر برخورد نخواهد كرد.