بسم الله الرحمن الرحيم
قالَ الصّادِقُ
(عليه السلام) :
إذا أرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَكَ لِلّهِ تَعالي
مِنْ كُلِّ شاغِل وَحِجابِ كُلِّ حاجِب وَفَوِّضْ اُمُورَكَ كُلَّها إلي خالِقِكَ
وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ في جَميعِ ما يَظْهَرُ مِنْ حَرَكاتِكَ وَسَكَناتِكَ
وَسَلِّمْ لِقَضائِهِ وَحُكْمِهِ وَقَدرِهِ وَدَعِ الدُّنْيا وَالرّاحَةَ
وَالخَلْقَ، وَاخْرُجْ مِنْ حُقُوق تَلْزَمُكَ مِنْ جِهَةِ الْمَخْلُوقينَ.
وَلا تَعْتَمِدْ عَلي زادِكَ وَراحِلَتِكَ وَأصْحابِكَ
وَقُوَّتِكَ وَشَبابِكَ وَمالِكَ مَخافَةَ أنْ يَصيرُوا لَكَ عُدُوّاً وَوَبالاً.
فَإنَّ مَنِ ادَّعي رِضا اللّهِ وَاعْتَمَدَ عَلي شَيء
صَيَّرَهُ عَلَيْهِ عَدُوّاً وَوَبالاً لِيَعْلَمَ أنَّهُ لَيْسَ لَهُ قُوَّةٌ وَلا
حيلَةٌ وَلا لاَِحَد إلاّ بِعِصْمَةِ اللّهِ وَتَوْفيقِهِ.
وَاسْتَعِدْ إسْتِعْدادَ مَنْ لا يَرْجُو الرُّجُوعَ
وَأحْسِنِ الصُّحْبَةَ وَراعِ أوْقاتِ فَرائِضِ اللّهِ وَسُنَنِ نَبِيّهِ
(عليها السلام) وَما يَجِبُ عَلَيْكَ مِنَ الأدَبِ وَالإحْتِمالِ
وَالصَّبْرِ وَالشُّكْرِ وَالشَّفَقَةِ وَالسَّخاءِ وَايثارِ الزّادِ عَلي دَوامِ
الأوْقاتِ.
ثُمَّ اغْسِلْ بِماءِ التَّوْبَةِ الْخالِصَةِ
ذُنُوبَكَ وَالْبَسْ كِسْوَةَ الصِّدْقِ وَالصَّفاءِ وَالْخُضُوعِ وَالْخُشُوعِ.
وَأَحْرِمْ مِنْ كُلِّ شَيء يَمْنَعُكَ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ وَيَحْجُبُكَ عَنْ
طاعَتِهِ.
وَلَبِّ بِمَعني إجابَة صافِيَة زاكِيَة لِلّهِ
عَزَّوَجَلَّ في دَعْوَتِكَ لَهُ مُتَمَسِّكاً بِعُرْوَتِهِ الْوُثْقي.
وَطُفْ بِقَلْبِكَ مَعَ الْمَلائِكَةِ حَوْلَ الْعَرْشِ
كَطَوافِكَ مَعَ الْمُسْلِمينَ بِنَفْسِكَ حَوْلَ الْبَيْتِ.
وَهَرْوِلْ هَرْوَلَةً مِنْ هَواكَ وَتَبرِّياً مِنْ
جَميعِ حَوْلِكَ وَقُوَّتِكَ. فاخْرُجْ مِنْ غَفْلَتِكَ وَزَلاّتِكَ بِخُرُوجِكَ
إلي مِني وَلا تَتَمَنَّ ما لا يَحِلُّ لَكَ وَلا تَسْتَحِقُّهُ.
وَاعْتَرِفْ بِالخَطايا بِعَرَفات وَجَدِّدْ عَهْدَكَ
عِنْدَ اللّهِ بِوَحْدانِيَّتِهِ. وَتَقَرَّبْ إلي اللّهِ ذا ثِقَة بِمُزْدَلِفَة.
وَاصْعَدْ بِرُوحِكَ إلَي الْمَلاَِ الاَْعْلي
بِصُعُودِكَ إلَي الجَبَلِ، وَاذْبَحْ حَنْجَرَتَيِ الْهَوي وَالطَّمَعِ عِنْدَ
الذَّبيحَةِ، وَارْمِ الشَّهَواتِ وَالْخَساسَةَ وَالدِّنائَةَ وَالذَّميمَةَ
عِنْدَ رَمْيِ الْجَمَراتِ، وَاحْلِقْ الْعُيُوبَ الظّاهِرَةَ وَالْباطِنَةَ
بِحَلْقِ رَأْسِكَ.
وَادْخُلْ في أمانِ اللّهِ وَكَنَفِهِ وَسِتْرِهِ
وَكَلائَتِهِ مِنْ مُتابَعَةِ مُرادِكَ بِدُخُولِكَ الْحَرَمَ.
وَزُرِ الْبَيْتَ مُتَحَقِّقاً لِتَعْظيمِ صاحِبِهِ
وَمَعْرِفَةِ جَلالِهِ وَسُلْطانِهِ، وَاسْتَلِمِ الْحَجَرَ رِضيً بِقِسْمَتِهِ
وَخُضُوعاً لِعِزّتِهِ، وَوَدِّعْ ما سِواهُ بِطَوافِ الْوَداعِ.
وَصَفِّ رُوحَكَ وَسِرَّكَ لِلِقاءِ اللّهِ يَوْمَ
تَلْقاهُ بِوُقُوفِكَ عَلَي الصَّفاءِ، وَكُنْ ذا مُرُوَّة بِفَناءِ أوْصافِكَ
عِنْدَ الْمَرْوَةِ.
وَاسْتَقِمْ عَلي شُرُوطِ حَجِّكَ هذا وَوَفاءِ
عَهْدِكَ الَّذي عاهَدْتَ بِهِ مَعَ رَبِّكَ وَأوْجَبْتَهُ إلي يَوْمِ القيامة.
وَاعْلَمْ بِأنَّ اللّهَ تَعالي لَمْ يَفْتَرِضِ
الْحَجَّ وَلَمْ يَخُصَّهُ مِنْ جَميعِ الطّاعاتِ إلاّ بالإضافَةِ إلي نَفْسِهِ
بِقَوْلِهِ تَعالي : ( وَلِلّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ
مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً ). آل عمران (3) :
97.
وَلا سَنَّ نَبِيُّهُ
(صلّي الله عليه وآله) في حَلال وَحَرام وَمناسِكَ الاّ
للإسْتِعْدادِ وَالإشارَةِ إلَي الْمَوْتِ وَالْقَبْرِ وَالْبَعْثِ وَالْقيامَةِ
وَفَصْلِ بَيانِ السابِقَةِ مِنَ الدُّخُولِ فِي الْجَنَّةِ أهْلِها وَدُخُولِ
النّارِ أهْلِها بِمُشاهَدَةِ مَناسِكِ الْحَجِّ مِنْ أوَّلِها إلي آخِرِها
لاُِولِي الاَْلْبابِ وَاُولِي النُّهي.1
مقدّمه
توفيق سفر به سوي بيت الله، و اداي مناسك در كنار خانه محبوب، و
عاشقانه هم چو پروانه به دور آن جايگاه رفيع گشتن، و دست نياز به سوي بي نياز
برداشتن براي تحصيل سعادت دنيا و آخرت عنايت ويژه و رحمت خاص حضرت ارحم الراحمين و
اكرم الاكرمين است كه نصيب زائر مي شود.
زائر با تمام وجود و همه توجّه قلبي و مشتاقانه بايداز اين لطف
خاصّي كه به او شده، كه اجازه يافته به حريم پاك دوست، و به منطقه نور، و به مركزي
كه همه پيامبران و امامان و اولياء پيشاني تواضع به خاك عبادت سوده اند قدرداني
كند، و قدرداني او به اين است كه پيش از سفر، به حقايق و دقائق و اشارات و لطائف
معنوي اين سفر ملكوتي و مناسك روحاني آگاه شود، تا حجّي صادقانه، با نيّتي خالصانه،
و قلبي عاشقانه انجام دهد، و براي هميشه در مدار محبّت محبوب قرار گيرد و مجذوب
دوست گردد، و از دسترس هوا و وهوس، و طغيان خواسته هاي نامشروع، و شيطان هاي انسي و جنّي بيرون رود، و جز خدا نخواهد، و جز خدا
نبيند و جز براي خدا هزينه نشود، و تبديل به انساني گردد كه همه دقايق عمرش را در
راه بندگي حق و خدمت به خلق به كار گيرد.
كتابي كه پيش روي شماست، به پيشنهاد حجّة الاسلام والمسلمين
جناب آقاي قاضي عسكر كه عالمي وارسته و در راه تحقق علمي همه جوانب حج كتابخانه اي
كم نظير به وجود آورده، و آثار ارزشمندي را در موضوع حجّ به زبان هاي مختلف ارائه
داده و انصافاً نسبت به زائران جهت آگاهي آنان از مناسك ظاهري و معنوي اين حقيقت
دلسوزي داشته و دارد، نظام داده شده، اميد است اين اثر تا اندازه اي بتواند شما را
براي حج ابراهيمي آمادگي دهد و مهيا سازد.
فقير: حسين انصاريان
[ إذا أرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَكَ لِلّهِ
تَعالي مِنْ كُلِّ شاغِل وَحِجابِ كُلِّ حاجِب وَفَوِّضْ اُمُورَكَ كُلَّها إلي
خالِقِكَ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ في جَميعِ ما يَظْهَرُ مِنْ حَرَكاتِكَ وَسَكَناتِكَ
وَسَلِّمْ لِقَضائِهِ وَحُكْمِهِ وَقَدرِهِ وَدَعِ الدُّنْيا وَالرّاحَةَ
وَالخَلْقَ، وَأخْرُجْ مِنْ حُقُوق تَلْزِمُكَ مِنْ جِهَةِ الْمَخْلُوقينَ
]
حقيقت حج
امام صادق (عليه السلام)
مي فرمايد : «چون آهنگ حج خانه حق كردي، دل خود را براي خدا از هر شاغل و حاجب تهي
كن، آن چنان كه در اين سفر گرانقدر روحاني و معراج پر ارزش ملكوتي جز به حضرت دوست
توجهي نداشته باشي. تمام امور خويش را اعم از مادي و معنوي به آفريننده خود واگذار،
در تمام حركات و سكنات خود بر او تكيه كن و در برابر قضا و حكم و قدر او تسليم محض
باش و دنيا و راحتي و آن مردمي را كه مانع از اين حركت معنوي تو هستند رها كن و
خويش را از تمام حقوق خلق آزاد نما.»
مسئله با عظمت حج از اعظم مسائل الهيه و از مهم ترين برنامه هاي
عالي مكتب انسان ساز اسلام است.
مسلمانان جهان اگر به حقايق پرقيمت اين عمل عبادي اسلام توجه
كنند و برنامه هاي اين سفر آسماني را، چنان كه شايسته است انجام دهند، در رفع بسياري از مشكلات دنيايي، سياسي، اجتماعي، اخلاقي و
آخرتي خود موفق خواهند شد.
رابطه معنويت قلب با كعبه
معنويت كعبه دورنمايي از عظمت و جلال و جبروت صاحب آفرينش و
خالق هستي است. مسلمانان اگر شرايط واقعي حج را در اعمال خود محقق سازند، به عظمتي
ما فوق تمام عظمت ها و جلالي ما فوق تمام جلالت ها مي رسند.
در مناسك حج تمام عوامل تكامل انسان قرار داده شده و حاجي بايد
با انجام مناسك، تمام خلأهاي فكري و روحي و اخلاقي و به خصوص ايماني خود را جبران
نمايد و اگر در اتصال به خانه به نحو شايسته حق از آن جايگاه باعظمت استفاده
ننمايد، حج خانه را بجاي نياورده و اعمالي هماهنگ با واقعيت هاي الهي از او سرنزده
است.
كعبه، قبله دل ها و ارواح و افكار است و علامتي براي جهت دادن
تمام موجوديت انسان به سوي اللّه به شمار مي آيد.
كعبه، محوري است كه انسان بايد با گردش به دور آن، محور از تمام
رذايل بيرون آمده و به تمام حسنات آراسته گردد.
كعبه، خانه عبادت و بندگي، مركز عشق و عاشقي، جايگاه پاكان
و نيكان و محل به خاك افتادن صالحان و صديقان است.
كعبه و مسجد الحرام جايگاه با عظمتي است كه انبياي بزرگ الهي
و امامان بزرگوار، به آن روي عشق داشته و شب هاي عمر خود را تا صبح در آن مكان مقدس
با كمال خضوع و خشوع به عبادت گذرانده اند.
بر زائر بيت الله واجب و لازم است كه قبل از حركت به آن مكان
شريف، دل از تمام كدورت ها پاك و جان از همه آلايش ها پيراسته كند.
كعبه، قلب معنويت، مركز عبوديت، جايگاه خلوص و محل خضوع و خشوع
است و دلي كه از اين اوصاف عالي بهره ندارد، در آنجا جاي نخواهد داشت. بدون نفس
تزكيه شده و قلب آراسته به حقايق و اوصاف الهي، نمي توان راهي به آن حريم مقدس و
حرم با عظمت پيدا كرد، كه راه رسيدن انسان به حضرت معبود تنها قلب سليم است و بس; و
قلب سليم، قلب خاشع و خاضع، مؤمن و متقي، رقيق و رحيم، رؤوف و كريم و آراسته به
يقين است.
تااز خودبيني هاي شيطاني بي خود نگرديوازشرارت هاي نفس پاك
نشويواز چاه تاريك رذايل بيرون نيايي و خويشتن الهي خود را باز نيابي و جان را از
بيگانگان و دشمنان بي نياز نسازي، به خانه حق راه پيدا نكني.
آري، چون دل از غير فارغ ساختي، نفس از رذايل پرداختي، لباس
شيطنت از تمام وجود انداختي و هويت خود را به تمام معني به حضرت مولا باختي، لياقت
ورود در حرم را براي خود مهيا ساختي; كه بدن و جسم را به آن حريم دعوت نكرده اند،
بلكه دعوت به بارگاه قدس متوجه «انسان» است و انسان آن موجودي است كه به صفات حضرت
دوست متصف باشد.
فيلسوف و فقيه بزرگ، مرحوم حاج شيخ محمد حسين غروي اصفهاني
معروف به كمپاني خطاب به انسان مي فرمايد :
گهي به كعبه جانان سفر تواني كرد *** كه در مناي وفا
ترك سر تواني كرد
به راه عشق تواني كه رهسپر گردي *** اگر كه سينه خود را
سپر تواني كرد
به چاربالش خواب آنگهي توتكيه زني *** كه تن نشانه تير
سه پر تواني كرد
نسيم صبح مراد آنگهي كندشادت *** كه خدمت ازسرشب تاسحر
تواني كرد
جدا مشو ز در دوست، مفتقر هرگز *** كه چاره دل ازين
رهگذر تواني كرد
كعبه و رابطه معنويت قلب با آن محور باعظمت هدايت و شرح آن از
حدود اين كتاب محدود خارج است ; تماشاي عظمت كعبه و معنويت قلب و رابطه اين دو
حقيقت با يكديگر چشمي الهي و قلبي پاك از تمام شوائب لازم دارد كه با كمال تأسف اين
فقير خاك نشين از هر دو بي بهره است. چه بهتر كه از اينجا به شرح ظاهر حديث
بپردازم، باشد كه در مسير شرح، خداوند مهربان قلبي پاك براي دريافت حقايق و چشمي
الهي براي تماشاي وقايع اصلي هستي به همه ما عنايت بفرمايد كه اين عنايت از لطف و
كرم حضرت دوست دور نيست.
تصفيه قلب از غير حق
نتيجه فرامين ملكوتي حضرت صادق (عليه
السلام) در ابتداي روايت باب حج اين است كه قبل از شروع سفر به داد قلب
برسيد و اين بيت معنوي را از تمام آلودگي ها و عيوب و قيود پاك كنيد كه دلِ گرفتار
هوي و محبت هاي غير خدايي و دچار همّ و غم دنيا و وابسته به مردم شيطان صفت و اسير
حقوق مالي مردم، لايق قرار گرفتن در حضور دوست نيست، كه حضرت يار حقيقت قلب و پاكي
جان مي خواهد، نه آرايش ظاهر و قيافه جسم.
قبل از حركت از وطن، در مقام كسب معرفت برآييد، و دل را به نور
صفات حضرت دوست منور كنيد و اين مطاف عظيم حقايق ربانيه و حسنات ملكوتيه را از قيود
شيطاني و طواف جنود ابليسي برهانيد.
چون كسب معرفت كرديد، قلب غرق در عشق حضرت حق مي شود و عشق
هم چون قوي ترين محرّك، اعضا و جوارح شما را در راه خدمت حضرت يار به حركت آورده و
شما را لايق حضور آن جناب مي نمايد تا هم چون بنيانگذار حج، حضرت ابراهيم خليل
الرحمن با چشم قلب و ديده سر به ديدار حقايق ملكوتي نايل گرديد.
( وَكَذلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماوَاتِ
وَالاَْرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ ) (2).
و اين گونه فرمانروايي و مالكيّت و ربوبيّت خود را بر آسمان ها
و زمين به ابراهيم نشان مي دهيم تا از يقين كنندگان شود.
در كتب روايي ما آمده است كه :
انسان مؤمن و تصفيه شده و آراسته به حسنات و پيراسته از رذايل،
ارزش وبهايي بيش از كبريت احمر و برتر از ملائكه ـ حتي ملائكه مقرب ـ و حرمتي
بزرگ تر از حرمت كعبه دارد.(3)
و اين همه عظمت و حرمت و فضيلت در سايه حركت معنوي قلب
و آراستگي دل به دست مي آيد.
كعبه دل
عين القضاة، عارف نامدار در « تمهيدات »
مي گويد :
اي عزيز ! بدان كه راه خدا نه از جهت راست است و نه از جهت چپ و
نه بالا و نه زير و نه دور و نه نزديك. راه خدا در دل است و يك قدم است.
« دَعْ نَفْسَكَ وَتَعالْ » خود را از همه آلودگي ها بري و پاك كن
و بالاترين رذيلت كه منيت است و آن اساس تمام بدبختي هاست از خود بريز و آن گاه به
جوار قرب حركت كن.
مگر از مصطفي نشنيده اي كه او را پرسيدند :
أين اللّه ؟ فقال
(صلّي الله عليه وآله) : عِنْدَ المُنْكَسِرَةِ قُلُوبُهُمْ(4).
خدا كجاست ؟ پس فرمود: نزد قلب هاي شكسته مؤمنان .
اي عزيز ! حجِ صورت، كار همه كس باشد، اما حج حقيقت، نه كار هر
كسي باشد. در راه حج زر و سيم بايد فشاندن، در راه حق جان و دل بايد فشاندن، اين كه
را مسلم باشد ؟ آن را كه از بند جان برخيزد، ( مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ
سَبِيلاً )(5) اين باشد.
در هر فعلي و حركتي در راه حج سري و حقيقتي باشد، اما كسي كه
بينا نباشد خود نداند.
طواف كعبه و سعي و حلق و تجريد و رمي حجر و احرام و احلال
و قارن و مُفرِد و متمتع در همه احوال هاست.
پىنوشتها:
1 . مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة، باب بيست و دوّم.
2 . انعام ( 6 ) : 75.
3 . الكافي : 4/567، حديث 3 ; وسائل الشيعه : 14/537، باب 76، حديث 19775.
4 . بحار الأنوار : 70/157، باب 125.
5 . آل عمران (3) : 97.
