چهل حديث صدقه جاريه

جواد محدّثى

- ۳ -


مستى ثروت

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

اِسْتَعيذُوا بِاللّهِ مِنْ سَكْرَةِ الْغِنى،

فَاِنَّ لَهُ سَكْرَةً بَعيدَةَ الْإفاقَةِ.

امام على‏عليه‏السلام فرمود:

از مستىِ ثروت، به خداوند پناه ببريد، چرا كه براى ثروتمندى، سرمستى‏يى است كه دير به هوش مى‏آيد. غررالحكم، ج 2ص 662.

* * *

مال بى بركت

قال النّبىُ‏صلى الله وعليه وآله:

مَنْ مَنَعَ مالَهُ مِنَ الأَخْيارِ اِخْتِياراً

صَرَفَ اللّهُ مالَهُ اِلَى الأَشْرارِ اِضْطِراراً.

پيامبر اكرم‏صلى الله وعليه وآله فرمود:

كسى كه با اختيار، ثروت خود را از خوبان دريغ كند، خداوند به ناچار، مال او را صرف اشرار و بَدان مى‏كند. بحارالأنوار،ج 93، ص 131.

چو سائل از تو به زارى طلب كند چيزى

بده، و گرنه ستمگر به زور بستاند

* * *

سعادتِ دنيا و آخرت

قال علىّ‏عليه‏السلام:

اَلنّاسُ فِى الدُّنيا عامِلانِ:

عامِلٌ عَمِلَ فِى الدّنيا لِلّدُنْيا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْياهُ عَنْ آخِرَتِهِ... فَيُفْنى عُمُرَهُ فى مَنْفَعَةِ غَيْرِهِ،

وَعامِلٌ عَمِلَ فِى الدّنيا لِما بَعْدَها فَجائَهُ الَّذى لَهُ مِنَ الدُّنيا بِغَيْرِ عَمَلٍ، فَاَحْرَزَ الْحَظَّيْنِ مَعاً وَمَلَكَ الدّارَيْنِ جَميعاً.

اميرالمؤمنين‏عليه‏السلام فرمود:

مردم در دنيا دو گونه كار مى‏كنند: يكى آنكه در دنيا براى دنيا كار مى‏كند و دنيايش او را از آخرتش غافل مى‏سازد... پس عمر خود را در راه منافع ديگران تباه مى‏سازد، ديگرى آنكه در دنيا براى پس از دنيا كار مى‏كند، امّا سهم او از دنيا بدون كار به او مى‏رسد، اين گروه، هر دو بهره را به دست مى‏آورند وهم دنيا دارند، هم آخرت.

نهج البلاغه (فيض الاسلام) حكمت 261.

* * *

راهِ بهشت

قالَ الصّادقُ‏عليه‏السلام:

اِنَّ اللّهَ تَعالى خَلَقَ خَلْقاً مِنْ خَلْقِهِ اِنْتَجَبَهُمْ لِقَضاءِ حَوائِجِ فُقَراء شيعَتِنا عَلى ذلِكَ الْجَنَّةُ، فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَكُونَ مِنْهُمْ فَكُنْ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:

خداى متعال، گروهى از آفريدگان خود را براى تأمين نيازمنديهاى شيعيان تنگدستِ ما برگزيده است و پاداش‏آنان براين‏كار، بهشت‏است.اگربتوانى از اين گروه باشى، باش!   محجةالبيضاء، ج 3، ص 378.

* * *

آثار صدقه پنهانى

قالَ الباقُرعليه‏السلام:

اَلْبِرُّ وَصَدَقَةُ السِّرِ

يَنْفِيانِ الْفَقْرَ وَيَزيدانِ فِى الْعُمْرِ

وَيَدْفَعانِ سَبْعينَ ميتَهَ سُوءٍ.

امام باقرعليه‏السلام فرمود:

نيكوكارى وصدقه پنهانى، فقر را مى‏زدايند و عمر را مى‏افزايند و هفتاد نوع مردنِ بد را از انسان دور مى‏كنند. بحارالانوار، ج 71، ص 81.

* * *

آرزوهاى بر باد رفته

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

اَما رَأَيْتُمُ الَّذينَ يَأْمَلُونَ بَعيداً وَيَبْنُونَ مَشيداً وَيَجْمَعُونَ كثيراً كَيْفَ اَصْبَحَتْ بُيُوتُهُمْ قُبُوراً وَماجَمَعُوا بُوراً وَصارَتْ اَمْوالُهُمْ لِلْوارِثينَ وَاَزْواجُهُمْ لِقَوْمٍ آخَرينَ...؟

على‏عليه‏السلام فرمود:

آيا نديديد كسانى را كه آروزهاى دور و دراز داشتند و بناهاى محكم و استوار ساختند و اموال بسيار اندوختند، چگونه خانه‏هايشان گور شد و آنچه جمع كرده بودند، تباه گشت، اموالشان به وارثان رسيد و همسرانشان به ديگران؟!

نهج البلاغه (فيض الأسلام) خطبه 132.

* * *

امروز به فكر فردا

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

فَدَعِ الاِسْرافَ مُقْتَصِداً وَاذْكُرْ فِى الْيَوْمِ غَداً

وَاَمْسِكْ مِنَ الْمالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِكَ

وَقَدِّمِ الْفَضْلَ لِيَوْمِ حاجَتِكَ.

على‏عليه‏السلام در نامه‏اى كه به زيادبن ابيه، جانشين والى بصره نوشت، فرمود:

از روى ميانه‏روى و اعتدال، اسراف را رها كن و امروز به ياد فردا باش، از ثروت به اندازه ضرورت نگهدار و بيش از آن را براى روز نياز خود (در قيامت) پيش بفرست.

نهج البلاغه (فيض الأسلام)نامه 21.

* * *

بهترين ميراث

عَنِ الصّادِقِ‏عليه‏السلام:

خَيْرُ ما يُخْلِفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلاثَةٌ:

وَلَدٌ بارٌّ يَسْتَغْفِرُلَهُ،

وَسُنَّةُ خَيْرٍ يُقْتَدى بِهِ فيها،

وَصَدَقَةٌ تَجْرى مِنْ بَعْدِهِ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:

بهترين چيزى كه انسان براى بعد از خودش بر جاى مى‏گذارد، سه چيز است:

1 - فرزند نيكوكارى كه براى او آمرزش مى‏طلبد،

2 - سنّت نيكى كه به آن اقتدا مى‏كنند.

3 - صدقه جاريه‏اى كه پس از او هم ادامه يابد.

وسائل الشيعة، ج 13، ص 294.

* * *

راه دراز آخرت

قالَ علىّ‏عليه‏السلام فى وَصِيَّتِهِ لاِبْنِهِ الحَسَنِ‏عليه‏السلام:

وَاعْلَمْ اَنَّ اَمامَكَ طَريقا ذا مَسافَةٍ بَعيدَةٍ وَمَشَقَّةٍ شَديدَةٍ... وَاِذا وَجَدْتَ مِنْ اَهْلِ الْفاقَةِ مَنْ يَحْمِلُ لَكَ زادَك اِلى يَوْمِ‏القِيامَةِ فَيُوافيكَ بِهِ غَداً حَيْثُ تَحْتاجُ اِلَيْهِ فَاْغْتَنِمْهُ وَحَمِّلْهُ اِيّاهُ وَاَكْثِرْ مِنْ تَزْويدِهِ وَاَنْتَ قادِرٌ عَلَيهِ، فَلَعَلَّكَ تَطْلُبُهُ قَلاتَجِدُهُ...

على‏عليه‏السلام در وصيت خويش به فرزندش امام حسن مجتبى‏عليه‏السلام فرمود:

بدان كه پيش روى تو راهى است همراه با مسافت دور و سختيهاى جانگاه... و هرگاه از نيازمندان كسى را يافتى كه رهتوشه تو را به سوى آخرت بر دوش كشد وفرداى قيامت كه به آن نياز دارى به تو تحويل دهد، پس آن را غنيمت شمار و بارت را بر دوش او بگذار، و تا مى‏توانى، توشه او را افزون كن، شايد كه او را بجويى و ديگر نيابى!...

نهج البلاغه (فيض الاسلام) نامه 31.

اى رهروى كه خير به مردم رسانده‏اى

آسوده رو، كه بار تو بر دوش سائل است

»صائب«

* * *

الگوى نيكوكارى

قال علىّ‏عليه‏السلام:

لَمْ يَمُتْ مَنْ تَرَكَ اَفْعالاً يُقْتَدى بِهِ مِنَ الْخَيْرِ.

على‏عليه‏السلام فرمود:

كسى كه كارهاى شايسته‏اى از خود به يادگار گذارد كه ديگران از او پيروى كنند، هرگز نمرده است (بلكه زنده جاويد است)

كنزالفوائد، ج 1، ص 349.

سعديا مرد نكونام نميرد هرگز

مرده آنست كه نامش به نكويى نبرند

* * *

دنيا براى آخرت

قال علىّ‏عليه‏السلام:

اِنَّما لَكَ مِنْ دُنياكَ

مَا اَصْلَحْتَ بِهِ مَثْواكَ.

على‏عليه‏السلام فرمود:

بهره تو از دارايى و دنياى تو، همان اندازه است

كه با آن، خانه آخرتت را آباد كرده‏اى.

بحار الانوار، ج 93، ص 133.

برگ عيشى به گور خويش فرست

كس نيارد زپس، تو پيش فرست

* * *

ثروت ماندگار و فانى

قالَ رَسُولُ اللّهِ‏صلى الله وعليه وآله:

يَقُولُ اْبنُ آدَمَ: مالى، مالى،

هَلْ لَكَ مِنْ مالِكَ اِلاَّ ما تَصَدَّقْتَ فَأَبْقَيْتَ،

اَوْ اَكَلْتَ فَأَفْنَيْتَ، اَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَيْتَ؟

پيامبر خداصلى الله وعليه وآله فرمود:

آدميزاده پيوسته مى‏گويد: مالَم، مالَم!

آيا بهره تو از مالت جز چيزى است كه آن را صدقه داده‏اى و باقى ساخته‏اى،

يا خورده‏اى و فانى كرده‏اى،

يا پوشيده‏اى و پوسانده‏اى؟

ميزان الحكمة، ج 9، ص 301.

* * *

آسودگان قيامت

عَنِ الرِّضاعليه‏السلام:

اِنَّ لِلَّهِ عِباداً فىِ الأَرْضِ يَسْعَوْنَ فى حَوائِجِ النّاسِ هُمُ الْآمِنُونَ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَمَنْ اَدْخَلَ عَلى مُؤْمِنٍ سُرُوراً فَرَّحَ اللّهُ قَلْبَهُ يَوْمَ القيامَةِ.

معمّر بن خلاّد گويد: شنيدم كه حضرت رضاعليه‏السلام مى‏فرمود:

همانا خداوند را در روى زمين بندگانى است كه در راه نيازهاى مردم مى‏كوشند، آنان در روز قيامت، ايمن و آسوده‏اند و هر كس كه بر دل مؤمنى شادمانى وارد كند، خداوند در روز قيامت، قلبش را شاد مى‏سازد.

اصول كافى، ج 2، ص 197.

* * *

منّت، آفتِ احسان

قالَ عَلىّ‏عليه‏السلام:

يا اَهْلَ الْمَعْرُوفِ وَالإحْسانِ!

لاتَمُنُّوا بِاِحْسانِكُمْ،

فَاِنَّ الْإحْسانَ وَالْمَعْرُوفَ يُبْطِلُهُ قَبيحُ الإمْتِنانِ.

حضرت على‏عليه‏السلام فرمود:

اى نيكوكاران! احسان و نيكى خود را به منّت، آلوده نكنيد، يقيناً منّت گذاشتن زشت و ناپسند، كار نيك و احسان را از بين مى‏برد.

غرر الحكم، ج 6، ص 3119.

* * *

دنيا، خرج آخرت

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

لَيْسَ لِأَحَدٍ مِنْ دُنياهُ

اِلاّ ما اَنْفَقَهُ عَلى اُخْراهُ.

حضرت على‏عليه‏السلام فرمود:

هيچ كس را بهره‏اى از دنيايش نيست،

جز همان مقدار كه آن را خرج آخرتش مى‏كند.

غررالحكم، ج 5، ص 87.

خيرى كن اى فلان و غنيمت شمار عمر

زان پيشتر كه بانگ برآيد، فلان نماند!

»سعدى«

* * *

نتيجه بخل در راه خير

عَنِ الكاظِمِ‏عليه‏السلام:

اِيّاكَ اَنْ تَمْنَعَ فى طاعَةِ اللَّهِ

فَتُنْفِقَ مِثْلَيْهِ فى مَعْصِيَةِ اللّهِ.

امام موسى بن جعفرعليه‏السلام فرمود:

مبادا از خرج كردن در راه طاعت خدا دريغ كنى، كه ناچارشوى دو برابر آن را در راه نافرمانى خدا خرج كنى! بحارالانوار، ج 75، ص 320.

* * *

توفيق نيكوكارى

قال الصّادقُ‏عليه‏السلام:

لَيْسَ كُلُّ مَنْ يُحِبُّ اَنْ يَصْنَعَ الْمَعْرُوفَ اِلَى النّاسِ يَصْنَعُهُ وَلَيْسَ كُلُّ مَنْ يَرْغَبُ فيهِ يَقْدِرُ عَلَيهِ وَلا كُلُّ مَنْ يَقْدِرُ عَلَيْهِ يُؤْذَنُ لَهُ فيهِ،

فَاِذَا اْجَتَمَعَتِ الرَّغْبَةُ وَالْقُدْرَةُ وَالِإذْنُ فَهُنالِكَ تَمَّتِ السَّعادَةُ لِلطّالِبِ وَالْمَطْلُوبِ اِلَيْهِ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:

چنان نيست كه هر كس دوست داشته باشد به مردم نيكى كند، آن را انجام دهد! و چنان نيست كه هر كس علاقه‏مند به كار خير باشد، توانايى آن را داشته باشد و چنان هم نيست كه هر كس قدرت بر نيكى به مردم داشته باشد، به او اذن نيكوكارى داده شود! پس هرگاه كه »خواستن« و »توانستن« و »اجازه« (از سوى خدا) جمع شود، در آن صورت است كه براى طالب و مطلوب، سعادت فراهم مى‏آيد.

بحارالأنوار، ج 71، ص 414.

* * *

وصىّ خود باش

قال علىّ‏عليه‏السلام:

يَا ابْنَ آدَمَ! كُنْ وَصِىَّ نَفْسِكَ وَاعْمَلْ

فىمالِكَ ما تُؤْثِرُ اَنْ يُعْمَلَ فيهِ مِنْ بَعْدِكَ.

على‏عليه‏السلام فرمود:

اى فرزند آدم! خودت وصىّ خود باش و درباره دارايى خود، آنگونه عمل كن كه مى‏خواهى پس از تو با آن، آنگونه عمل كنند.

نهج البلاغه (فيض الاسلام)، حكمت 246.

بخور، ببخش كه دنيا به هيچ كار نيايد

جز آنكه پيش فرستى به روز بازپسين را

«سعدى»